INHOUD WTT
HOME

De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd in 2013 mede mogelijk gemaakt door

 

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

 

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y


De letter V

is voor het laatst aangepast en aangevuld op 8 september 2023. De redactie is nog niet voltooid


A

B

D

E

F

G

H

I

J

K
L
M
N

O

P
R
S
T
U

V

W

Z

WTT

Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels

Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van

Wil Sterenborg

 

Van vaajeg tot vuutje

 

 

vaajeg

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

flauw van smaak

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vaayig - het ruukt zò vaayig (een onaangename lucht (zooiets?))"

- WBD - III.2.3:33 'vajeg' = flauw (van smaak)

- WNT - lemma veeg V.6 - (Zndl.) In aansluiting bij de bet. 5): behoorende tot een doode. Veeg goed … Lijkgoed, tot Antwerpen; dat is lijf- en beddegoed waarop, waarin en waarmede iemand overleden is; ook al 't gene den overledene bedekte als hij gelijkt, d.i. over eerden lag, Loquela 8, 95 [1888]. — Aanschouwt Mijne oogen! … Zeg, staan ze min verglaasd dan die van een Die uitgestrekt ligt onder 't veege laken? V. BEERS 1, 215 [1851]. Het veeg goed komt van gebruikswegen de lijkers of afleggers toe, Loquela 8, 95 [Izegem, Antw., 1888].

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEIG bvw. - Smetsch, walgelijk van reuk of smaak: 'Ne veigen reuk.

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vaaiig - flauw van smaak (tilb.)

 

vaajem

bijwoord, van de maateenheid vadem

- WBD - III.4.4:278 ‘vaaiem' = armvol

- WBD - III.4.4:289 'vaaiem' = vadem, ook 'vaam'

 

vaast

vast

1. bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Et gaaf un vaast lôon, ‘en vaaste èèrmoei’, in de volksmond.

2. bijwoord

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Is ie dòr vur vaast? - Is hij daar vast aangesteld?

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (Gehoord van ’n metselaar) Zedde gij vaast in dienst? -Jao, mar eigenluk meer los-vaast! (13-07-1966)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vaast is vaast, zi den boer, èn hij bond nèt zo lang assie touw ha

- WBD - III.1.4:57 'vast', zeker; ook: 'zo vast als een huis'

- WBD - III.1.4:58 'vast en zeker' = natuurlijk

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - va.st, waarnaast soms va’st, bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'vaast' - vast

3. idioom

vast geld = vast loon (in tegenstelling tot stukloon)

- Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was vruuger mar gewoon war, ammel stuklôon, hè…Èn dan ging ik nòr Eijckhoff toe èn daor ving ik twaalef èn en halleve gulde, twaalef gulde vijfteg. Vaast gèld dan hor! Vast geld, hè.

KLIK HIER om dit interview te beluisteren

 

vaaste

1. zelfstandig naamwoord

de vastentijd

- Cees Robben - ’t Is Vaaste.. (19580329)
- Cees Robben - Vrijen was er vruuger onder de vaaste nie bij... (19810327)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vaaste is drie botterhammen eete èn nòr de vierde taaste

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Dieje vaasten duurde virtig daoge. Hij begos nao de vaastenaovend, waorop ons moeder aaltij ôliebollen bakte.

2. werkwoord, zwak

vasten

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - va.ste(n), zwak werkwoord intransitief + zelfstandig naamwoord mannelijk 'vaasten' - vasten

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVASTEN of GEVAST: 3e hoofdvorm van 'vasten'

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaaste zelfstandig naamwoord - vasten

 

vaasteghèd, vaasteghei

zelfstandig naamwoord

zekerheid; vast werk

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Òn de geminte hòdde vaasteghei. - In gemeentedienst had men vast werk.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vastigheid' - vastheid, zekerheid

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, 2006 - Hij waar vruuger voerman gewist. Dè waar naa gin baon waor vaastighèd in zaat.

 

vaastenaovend
zelfstandig naamwoord
vastenavond
- Cees Robben - Ik heb’t zôô druk as ’n pan op vaasten-aovend (19671006) [op Vastenavond werd traditioneel pannenkoek gebakken; de bakpan had het die avond druk]

 

vaastetrommeltje
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘-trommel’
vastentrommeltje waarin kinderen snoepgoed bewaarden tot Pasen

- Cees Robben - Titel van de prent van 1958 03 29
- Henriëtte Vunderink, 'Et vaastetrommeltje', uit: Tis de moejte wèrd, 2011 - Geduurende de vaastetèèd,/ van assekrèùs toe Paose...

 

vaastzette

werkwoord, zwak

vastzetten, hier in de betekenis: arresteren en opsluiten

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 08 16 - Dan motte'r wel op lette / Dègge nie oover 't stripke gaot / Dè z'oe vaast kunne zette.

 

vaawe

werkwoord, sterk

vouwen

- Dialectenquête 1887 Willems - vaawe - vaawde - gevaawe

 

vaazel

zelfstandig naamwoord

vrouwelijk geslachtsdeel

alleen aangetroffen in een opgave van het WBD, namelijk:

- WBD - III.1.1. lemma schede – vazel, frequent noordoostelijk omgeving van Tilburg

- WTT 2023 - op basis van de lemma's in het WNT Vazel III en daar de afleiding 'vazelen' mogen we concluderen dat het basiswoord verwijst naar 'Geslachtsdeel der zog'. 'Vazelen' betekent dan, in menselijke omstandigheden, geslachtsgemeenschap uitoefenen, kinderen verwekken, fokken.

 

vadder

zelfstandig naamwoord

vader

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - va'der (de a kort; de afbeelding 'vadder' ware wellicht beter)

- Dialectenquête 1887 Willems - hullieje 'Vader' heetem nòr school laote gaon

- Cees Robben - ne vadder, blij, mar van z’n stuk... (19540213)
- Cees Robben - Gif mèn mar de frutblaos vadder... (19550205)
- Cees Robben - Des onze vadder... (19570817)

- Pierre van Beek - Nie in vadders schoen lôope = niet de aard hebben naar zijn vader (Tilburgse Taalplastiek 1978)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie in vadders schoen lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- niet de aard van zijn vader hebben.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie (N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - gezegd van de zoon)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij beslèècht hullieje vadder - hij heeft de aard naar zijn vader

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'onze vadder zeej 's op 'ne keer'; 'ik zèè ónze vadder te vlug'

 

Vadderons, vadderonske

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

het gebed Onzevader, echter mannelijk

- Piet Heerkens, uit: De Kinkenduut, ‘Boemeljongen’, 1941 - bid goed oewen Vadderons en gij geneest!

- Piet Heerkens, uit: De Kinkenduut, ‘Den hemel is den onzen’, 1941 - want wij bidden ammaol veul vadderonzen/ en daorom is er den hemel den onzen

- Piet Heerkens, uit: Brabant, ‘Peerke Donders’, 1941 - Honderdduuzende Vadderonzen/ liet ie deur z'n hutje gonzen;

- Cees Robben - D’n vadderons (19610317)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 05 14 - 'n Vadder-onske bij St. Job / Vur èène cent wè kòòpe / 'n Buske scharre aon 'ne stok / En dan opnuuw aon 't lòòpe.

- Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007 - èn ne vadderons der aachteraon...

- WBD - (III.3.3:185) 'onze Vader', 'Vader ons', 'vader onzer' - onzevader

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vaderons' - het onzevader

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - znw.m.: hij kan al zijnen - lezen (= bidden)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VADERONS zelfstandig naamwoord mannelijk - het Onze Vader, het gebed des Heeren.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vodderons' zelfstandig naamwoord - Vaderons, Onze Vader

 

vag

zelfstandig naamwoord

slecht vrouwspersoon

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "lui vag - 'n luie vrouw"

- WNT - VAG (vakke) 2) slecht vrouwspersoon; in 't Land van Waas: lui vrouwspersoon (Gij luie vakke!)

 

val

zelfstandig naamwoord

val, valreep [?]

- Pierre van Beek - Hij zal et óp val wèl doen (= vermoedelijk?) (Tilburgse Taaklplastiek 149)

 

valdôod-puntjes

zelfstandig naamwoord

in: boord meej valdôod-puntjes

uitdrukking: gesteven boord waarvan de boordpunten omgevouwen zijn (destijds mode).

 

valle

werkwoord, sterk

vallen

valle - viel - gevalle

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zèlfs en pèrd valt nòg wèl, al heetie vier bêen (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) – iedereen maakt wel eens een fout

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vallen as de dròllen in en boerekakheus (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )-diep vallen

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - valle ww - vallen

  

vals

bijwoord

vals, boos

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945 - SJAREL. Wel, die keek veul valsch nor dè jaogertje en toen zeet-ie: “Wè sudde gij dan doen azzoe aachterwèrk in braand stint!?”

 

valsmaoke

werkwoord, zwak

boos maken

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945 - KAREL. Sjarel mok me naa toch nie valsch!

 

van

voorzetsel

van

- Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemisme) hij is een slomerik

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den burregemister vaan 't durp (sic!); de poote vaan 'nen hond; Dè beger ik vaan jaau te wète - dat begeer ik van u te weten.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - van resp. 'va', vz. l) van wege, uit naam van 'Ge moet komme van onze vaader'; 2) door 'alles moet toch van z'ne meester gedoon worre'; 3) bij tijdsbegrippen ook aanduiding van een onbepaald, binnen de grenzen ervan gelegen punt 'van den heelen aachtermiddeg', 'van te veure(n)'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. ... vans gelijken - desgelijks

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - van vz - van; in versch. combinaties

zelfstandig naamwoord

de hier gesuggereerde betekenis nergens anders aangetroffen; blijkbaar bedoelt Robben iets als ‘afkomst’, ‘familienaam’:
- Cees Robben - 'k Weet niet hoe tie hiet... 'k ken nie zunne van... (19590516)
 

vanaachtere

bijwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vanachteren, achteraf

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Vanaachtere loere ze un koej in dur kont' - Achteraf is het gemakkelijk praten.

 

vanaaf

voorzetsel

vanaf

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - '... vanaaf vemèèrege'

 

vandelantèère

uitdrukking

uit het Frans 'ventre à terre'

met de buik over de grond, bijvoorbeeld van te zwaar belaste trekdieren

- Gallas - Aller ventre à terre - zo snel voortgaan dat de buik de grond raakt

- WNT XVIII:496 - VANTERATEER, vantroteer, ventre à terre - 1) oorspronkelijk: van paarden; in gestrekten draf, in vliegende vaart

 

vandeur

bijwoord

vandoor

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANDEUR bijwoord - er vandeur - weg, voort

 

van die kom sa

bijwoordelijke uitdrukking

gedeeltelijk Frans: comme ça.

- W.v.M. = Willem van Mook,‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930 - Mar toen wierd nog veul erger, hij kreeg 'nen test van dikkomsa, net 'nen dog.

- Cees Robben - [Over de boezem van een vrouw] Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)

 

Koffiemok - te koop (december 2021) bij Ollie's & Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg

 

vanèèges

bijwoord

vanzelf, natuurlijk

-Voorbeeld systeemkaart van Wil Sterenborg - Agge zó wèèd zèèt, gaoget vórt ammòl vanèèges. - Als je zover bent, gaat het verder allemaal vanzelf.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 01 31 - Wè d'aanders is ’t veur de klèn / Die vènen sneuw vanèges fèn/ Verwochten ’m vol verlangen / Mar as ie ’n week gelegen hee / Gaoget slibberbaontje en de slee / Hullie òk de kèl uithangen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaneijges bijwoord - vanzelf

- WBD III.1.4:58 'van eigens' = natuurlijk

- WNT - VANEIGEN, daarnaast ook: vaneigens - vanzelfsprekend, natuurlijk; 3) zeker

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANEIGEN, VANEIGENS bijwoord vanzelf: Da' spreekt vaneigen.

 

vang

zelfstandig naamwoord

molenaarsterm; zware houten hoepel die rond het vangewiel sluit om de gang van een molen te stuiten

- Gezegde: Pierre van Beek - van de vang / vaang (deur de vang?) - losgeslagen (fig. van personen)

- WNT - De molen is door de vang = door het stremtuig; er is dan geen stuiten meer aan ... (XVIII, kol. 453); Fig. Hij luistert nergens meer naar, er is geen houden meer aan.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG, bij mulders: soort van breeden reep, die rond het vangwiel sluit om den gang van den molen te stuiten.
 

vange
werkwoord, sterk

vangen

Verouderde verleden tijd

- Dialectenquête 1887 Willems - vange - vong - gevange

- ...hij vong échte vliegen mee 'n leeren lepke, aon 't end van 'n haandig stökske... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 22-4-1939 – 8-5-1939)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 08 19 - Nou, dan vongen ze me nòòt.

- Elie van Schilt - In de bossen vongen we ok nog sallemanders, die zaten er toen nog zat; (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000)

- Elie van Schilt - Wij as kender vongen er stekelbaorskes mee un schepnetje, unne stok daoraon un draoike van naoigaoren, unne kurk mee un kiepeveer as dobber en un angeltje gebogen van un knopspeld, daor vongen wij baorskes mee. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000)

- Asser geslaon wier, vong hij aaltij de irste klappen op. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Daor vongen ze mèn dus nie meej. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Monter, mar toch meej tegenzin, vongen we de terugtocht aon. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Uitdrukkingen

- A.J.A.C. van Delft - "Ge vangt 'm nie vur één gat" wordt gezegd als men op een slimmerik doelt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - irst vangen èn dan knippe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) -de huid niet verkopen voordat ... (men moet de luizen eerst vangen, voordat men ze kan doden)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien.

Andere betekenissen

- WBD - vange - (van een paard) zich onder het stappen op de voorhoeven trappen, ook wel genoemd (Hasselt) 'zenèège vange'

- WBD - III.4.2:57 vangen - grijpen door roofdieren; ook genoemd: vatten of klampen

 

vank, vang

zelfstandig naamwoord

- WBD - vang (huidplooi tussen billen en uier van een koe)

- Cees Robben - Wilde van de vang of ’t vurstuk... [van het varken] (19550205)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG znw.v., bij landb.: het gedeelte van het lijf van een hoorndier tusschen de billen en den buik

 

vansgelèèke

bijwoord

van hetzelfde; insgelijks

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vansgelijken'

- Stadsnieuws - Ik koom van den Haajkaant en men vrouw vansgelèèke - ... eveneens (160410)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'van 's gelijke' - insgelijks

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vansgelèèke bw - van 't zelfde

 

vanweeges

voorzetsel

vanwege, vanzelf

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945 - …van weges de transportmoeilukheeje...

 

vaol

bijvoeglijk naamwoord

vaal

- Dialectenquête 1887 Willems - vaole 'vo:ze' zie de nie veul langs dees kaante - Vale vaarzen ziet men hier niet veel

 

vaon

zelfstandig naamwoord

vaandel

- ...en de rest komt zeker mee vliegende vaonen overloopen om 'n groot koor tot staand te brengen... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; Nieuwe Tilburgsche Courant 22-10-1938)

- Cees Robben - En aonschouw wir ’t vaon waor gullie zô vur het gestreje (19570727)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de pestoor èn de keplaon die lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - die houden er dezelfde principes op na

- WBD - (III.3.2:268) vaon, vendel, vlag = vaandel

- WBD - (III.3.3:262) 'vaandel', 'kerkvaan', 'kerkvaandel’

nachthemd, onderhemd

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze liep in d'r vliegend voan (in haar hemd.)"

 


- Cees Robben - ..Kom fesoenluk... en nie in oew vaon naor beneeje... (19640508)
- Cees Robben - Assie in z’n vaon stao (19690110)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Hij is zô preuts, assie in z’n vaon stao, hangt ie unnen handdoek over de knaorrie-kooi (27-12-1968)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - in oew vaon staon (23-10-1963)

- ...zene maantel leek en vaon... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien )

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ge hèt oew liste schôon vaon aon - jij maakt het niet lang meer

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et òn zen vaon krèège (Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 19l6) - het aan zijn broek krijgen; verliezen

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

vaore

werkwoord; waarschijnlijk zwak maar de verleden tijd is tot nu toe nergens bewezen.

vaor, vaorde, gevaore

- Dialectenquête 1887 Willems - vaore - vaorde - gevaore

- Boutkan: vaore - voer - gevaore, verleden tijd ook zwak; geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd

Een gemis voelen

- Informant Toine Raaijmakers - Et zal oe vaore - 't zal je tegenvallen, je zult wel terugverlangen

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Et zal oew gatje/kuntje vaore - Het zal je tegenvallen

- Cees Robben - Toen ie weg was zin ze ammol/ Det z’n kuntje vaoren zô...(19670623)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè zal em zen kuntje vaore - dat zei hem niet meevallen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vaore ww - niet meevallen, gewennen.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAREN, vaarde/voer, gevaard - vreemd, ongewoon voorkomen, eenen wonderen indruk maken, 't Zal oe varen, meisken, as ge eens getrouwd zijt.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief 'varen' - vreemd, onwennig voorkomen, niet meevallen, onaangenaam aandoen.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VAREN = taedere, desuetudine affici. Het zal hem varen.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VAREN (vaore) onov. ww - onwennig voorkomen, tot heimwee inspireren; onpers. gebruikt: 't zal 'm vaoren - hij zal het gemis/verschil voelen.

- WBD - (III.1.4:276) 'varen' = heimwee hebben

Figuurlijk: lopen, gaan, ergens mee rondlopen

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Met dèt gedaacht heb ik al èning daog vaoren draogen. Daar geannoteerd als: gaan, nog in bedevaart, bedegang. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: gaan, loopen; verg. bedevaart.

- Vroeg Middelnederlands Woordenboek – lemma Varen III - Gaan, zich begeven, zich verplaatsen, reizen.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - goed vaore - vooruitgaan, het goed maken

varen, van een boot

- Dialectenquête 1887 Willems - daor hèbbe ze en stuk van de brug gevaore

 

vaort, vòrt, vòrtje

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

1. heimwee, verlangen naar vroeger;

- Cees Robben - Meej vaort in m’n hart (19570706)
- Cees Robben - ’t vaort me, jandoome... (19590207)
in uitdrukkingen met ‘kuntje’:
- Informant Toine Raaijmakers - ...dan denk ik meej vaort in men hart...

uitdr. vaort/vòrt hèbbe - heimwee hebben; Int begien haj veul vort.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "voart - hedde nie veul voart gehad (is het je in 't eerst niet vreemd geweest?)"

- Al die maonden mee in R. gebeuret mèn dikkels de’k wir is vaort heb nor m’n Tilburg. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- Om honderd en één kleinigheike hèk vaort gehad, soms stillekes gejankt as in keind. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - int begien haj veul vòrt - aanvankelijk had hij veel heimwee

- Stadsnieuws - Hij wont naa in Gôol, mar hij heej zon vaort nòr de stad. (190709)

- WBD - III.1.4:275 'vaart' = heimwee; 276 'vaart hebben’ = heimwee hebben.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vaor' - vaar, onwennigheid: 'Hij hee niks geene vaor gehad.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAART znw.v. - Vaart hebben - niet gewend worden, heimwee hebben.

2. vaart, snelheid

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in Groot Tilburg 1941 - Omslaon kos ze nie want ze stond zoo wè op den bojem, mar ak naa mee innen stok men eige wè lichtte, dan schoot die kiest vort, en zoo wier er gevaore dèt liefhebberij was. ’t Gong ten leste mee zoo’n vaort, dè de golven over de kaant henen spuulden.

- Cees Robben - In ’n raozende vaort... (19541211)

 

vaos, vòske

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

vaas, vaasje

 

vast

bijwoord

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - reeds, alvast

 

vastelaovend

vastenavond

vastenaovend

 

vasteldag

zelfstandig naamwoord

vastendag

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vier vasteldaogen'

- WNT - VASTENDAG, vasteldag

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk -´vaasteldag' - vastendag

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VASTENDAG - vasteldag

 

 

vastenaovend

zelfstandig naamwoord

vastenavond

- A.J.A.C. van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: "Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond." Ook wel: "Zoo druk als een pruikemaker met één klant." - Van een onhandig iemand zegt men, dat hij is "bijdehand, als een pan zonder steel". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

-  Pierre van Beek – "Hij heej 't zô druk as de pan mee Vastelaovond" (…) speciaal gezegd (…)van iemand, die over een werk van weinig betekenis veel drukte maakt. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950)

-  Dialectenquête 1887 Willems - Vastenaovend wòrdt nie mir gevierd

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vaastelaovend, vaastenaovend'

- WBD - III.4.3:229 vastenaovendgèk(ke) - sneeuwklokje (Galantthus nivalis)

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 94) 'vastenaovend wòrt nie veu(l) mir gevierd'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vastelavond' - vastenavond

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VASTELAVEND zelfstandig naamwoord mannelijk - vastenavond

► Zie Dossier Pannenkoek

 

vastentèèd

zelfstandig naamwoord

vastentijd

- Stadsnieuws - In de vastentèèd wier der nie gedaanse (170210)

 

vastetrommeltje

zelfstandig naamwoord

vastentrommeltje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vaastetrómmeltje' (waarin gekregen snoep werd opgeborgen gedurende de vastentijd)

 

vasthaawe

werkwoord, sterk

vasthaawe – hiel vaast – vastgehaawe

vasthouden

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vaasthaawen'

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge meegaot, meude en potje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?'

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vasthaawe wè ge hèt èn vatte wè ge krèège kunt, ist elfde gebod

 

vat

zelfstandig naamwoord

- WBD - koeschep, schep zonder steel om voer uit de koeketel te scheppen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt en hèlleg vat zonder bojem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand aan tafel per abuis een tweede keer wil bidden

- WTT 2023 - voorgaande duiding van Mandos is zeer twijfelachteig

 

vat

zelfstandig naamwoord

graanmaat (anno 1572), gelijk aan 14,6 liter

- Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; Nieuwe Tilburgsche Courant 23-6-1951)

 

vatte

werkwoord, sterk
nemen, pakken, grijpen, vatten

vatte - viet - gevat

ie steeds kort

- WTT 2020 - De verleden tijd lijkt recentelijk (2007) voor te komen als 'vatte': Dan liep ze nor de schouw/ èn vatte daor en dôos/ waorin segaare zaate,/ waor hij der êen van kôos. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

- Audio-opname 1978 - “…èn dan liet hij em mar lòs want hij vatte aatij de grotsten deugniet hè... (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren

- Dialectenquête 1887 Willems - vatte

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Toe, vatter nog êene. - Kom, neem er nog eentje.

- A.J.A.C. van Delft - "Hij is in de wol geverfd" zegt men, evenals: "Er vat niks op", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

- Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Joargetij‘)

- Pierre van Beek - Hij kós zene jas vatte - hij werd ontslagen (Tilburgse Taaklplastiek 170)

-   Pierre van Beek - (gevleugeld woord van wijlen Kupke Wagemans) Vat ze zó as ze zèèn, want aanders krèèder gin. (Tilburgse Taaklplastiek 731124)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken

- In un kefeeke der êene vatten om den dorst te lesse… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- De tèèd die vloog dan en vur degger èèrg in hadt stonde in extase elkaar te kussen en te vatten. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Dè haawt ie nôot vol en is ons Lia van dieje kèrel, dieje snotneus verlost, dòchte die baozige aawere zusters, dieter zelf aaltij neffe gevat han. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- WBD - III.4.2:57 'vatten' - grijpen door roofdieren; ook genoemd; 'klampen' of ‘vangen’

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vatte (krt. 32 en blz. 169)

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vatten - pakken

- WBD - III.3.1:352 'vatten' = betrappen; 353 'vatten' = arresteren

- WBD - III.1.2:81 'vatten' = heffen; ook 'heffen'

- WBD - III.1.2:87 'vatten’ = pakken, voor de dag halen

- WBD - III.1.2:89 'vatten' = grijpen (naar)

- WBD - III.1.2:90 'vatten' = weggrissen; ook: 'gritsen, ritsen, ratsen'

- WBD - III.1.2:100 'vatten' = omvamen, omarmen

- WBD - III.1.2:128 'zijn (de) biezen vatten' = op de loop gaan

- WBD - III.1.2:294 'een kou vatten = een verkoudheid hebben

- WBD - III.1.4:32 'vasten' = begrijpen

- WBD - III.1.4:376 'er vijf vatten' = even ophouden met werken

- WBD - III.3.1:373 ‘vatten’ = inbeslagneming

 

vattesgerêed

bijwoord

klaar om te pakken, bij de hand. onder handbereik

- Cees Robben - M’n portemenee laag toch vattesgereed... (19860613)

 

vèdder

bijwoord

verder

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - zene mooter is kepòt; hij kan nie vèdder

- Tillie B.(pseudoniem van Nicole van Wagenberg), uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012 - Vèdderop staon gezèllege terasse klaor.

 

vèdderèst

bijwoord, samentrekking

voor de (verdere) rest

- Vur de vèdderrèst (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- Jè, èn vur de vèdderrèst ist in de wèèreld toch ammel 'ne grôoten bout. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

veebonk

zelfstandig naamwoord

- WBD - veearts

- WNT - VEEBONK - (schertsend) student in de veeartsenijkunde

 

vèèchte

werkwoord, sterk

vechten

vèèchte - vocht - gevochte

èè steeds lang

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ze vèèchten as keetelbuunders = ze maken hevig ruzie.

- Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - ze hebbe mi mekoar gevochte

- Dialectenquête 1887 Willems - dieje vènt die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte

- WBD - III.3.1:238 ‘vechten', 'bal, heksenketel' = ruzie

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèchte - vocht - gevochte

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. intr. 'vaechten' - vechten

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèèchte ww - vechten

 

vèèf

telwoord

vijf

- Dialectenquête 1887 Willems - der waare vèèf prèèze

- Cees Robben - Van de mèèrege om vèèf uure (19640605)

- Lechim - Irst smèèrges lèkker vèèf van rôod/ smiddags nòr Willem II./ Èn saoves meej en flèske bier/ goed lui bij de TeeVee. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Enen dag fèèn allêen‘) [biljartspel: vijf over rood]

- Dialectenquête 1887 Willems - ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn ópgedrónke

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - en tientje of vèèf = Jos Donders (blz. 34)

- WBD - III.3.1:154 'vijfke' = kwartje

- WBD - III.2.1:391 'vijf vatten' = een (middag)dutje doen

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vèèf (krt. 25)

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

 

vêeg

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

veeg, hachelijk, netelig, gevaarlijk

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zo vêeg as en lèùs op ene kam (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek '73) - variant: as en vèèreke óp enen bak (gezegd van een mestvarken)

- WBD - III.1.4:l48 'veeg' = bijdehand (van een vrouv); ook: 'handige veeg'

- WNT - VEEG (V) 8) - gevaarlijk hachelijk, netelig, bedenkelijk, slecht

 

vèèg

zelfstandig naamwoord

1. vijg

vijg, zowel voor de vrucht van de vijgeboom als van de dadelpalm , ook 'smèrlap’ of 'veègedaal' genoemd

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - 'Ieder zene meug', zi den boer, èn hij fraat vèège.

- WBD - III.2.3:173 'vijg' = dadel, ook 'dadel' of 'vijgendaal’

- Pierre van Beek – Komt men "als Jan met kraaien naor de mert (markt)" of "mee vijgen nao Paosen" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950)

2. veeg

- ‘Hier is dieje bandiet van ons, assie nie löstert, gift em mar un vèèg
tegen zen oren’, zeej ons moeder tegen zuster Willemien. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

 

vèège

werkwoord, zwak

vegen

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - de billen afvegen na de stoelgang
- Cees Robben - Mar assie gedaon heej mottie effegoed vèège... (19650828)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Hij blaost wel hoog van de toren, mar môt ôk veege assie gedaon hee (23-02-1972)

- WBD - III.2.1:295 'vegen' = idem

 

vèègedaal

zelfstandig naamwoord

vijg, zowel voor de vrucht van de dadelpalm als van de vijgeboom, ook smèrlap genoemd

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vijgedalen - dadels"

- WBD - III.2.3:173 'vijgendaal' = dadel; ook 'vijg' of 'dadel’

- WNT - vijgedalen, in Zeeuwse dialecten voor 'gekonfijte dadels’(Ghijsen)

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vijgedaol - dadel (wmbr.)

 

vèègsel

zelfstandig naamwoord

veegsel

- WBD II:1012 - vèègsel, weefselafval

 

Veejendeej

zelfstandig naamwoord

Warenhuis Vroom & Dreesmann

- Tillie B. (pseudoniem van Nicole van Wagenberg), uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012 - Toen ik linksaaf de VeejènDeej inschoot, de kòrste roete nòr de fietsekèlder, moes ik tòch èffe stòppe.

 

vèèl, vèltje

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

vijl, vijltje

- WBD - vijl (waarmee men de onderkant van een krabber scherp maakt)

 

vèèle

werkwoord, zwak

vijlen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèle - vèlde - gevèld, met vocaalkrimping.

- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vèlt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèèle - gij/hij vèlt

  

vèène

werkwoord, sterk

vinden

vèène - von / vonde - gevonde

met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vènt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 73) ik vèèner niks aon / ik vin der niks aon

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Dees straot tèène zuldet wèl vèène. - Aan het eind van deze straat zul je het wel vinden.

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veine: Dè vein ik ôok; ge veindt; veiner; nergens te veinen.

- Cees Robben - hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328)

- Cees Robben - Hoe hedde gij ’t toch kunne vèine..? (19561222)

- Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - vêne (ê als in Frans même)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kundem nie vèène? hij wont de straot tèène

- Stadsnieuws - Hij zòcht ooveral mar hij kos et nie vèène. (100310)

- WBD - III.1.4:47 'vinden' = bevinden, menen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIJNEN - vinden, Frans trouver

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VIJNNEN, voor vinnen, vinden, is hier algemeen onder de lanslieden.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. 'vijnnen, vijnden' - vinden

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVONNEN: 3e hoofdvorm van 'vijnen'

- WNT - VINDEN, vinnen; in dial. VIJNDEN

 

vèèner, vènder

zelfstandig naamwoord

vinder

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vinder

 

vèèr, virke, vèrke

zelfstandig naamwoord en verkleinwoorden

veer, veertje

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêre - veren (ê als in Frans même)

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ene paauw heej schoon vèère.

Uitdrukkingen

- Cees Robben - Die gin veer van d’r lippen kos blaoze... (19580201) [Die straatarm was.]

- Hessels 2020 - Op ziekenbezoek geweest en het gaat nog niet zo best met de patiënt: - hij kos nòg gin vèèr van zen lippe blaoze! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ze hèbben em zen vèèren ötgetrókke (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek ’73) - de molen staat zonder wieken; hij heeft geen kracht meer

Aanvullende bronnen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEER en VÈÈR znw.v. - veder, pluim

 

vèèrdeg, vèrreg

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vaardig

- WNT - VAARDIG, veerdig; gewestelijk komen ook vormen voor met synkope van de d

 

vèère
zelfstandig naamwoord meervoud van ‘vèèr’
veren
- Cees Robben - Aanders maokte nog gin kiep/ ôk al hedde kilo’s vèèren... (19580719)
- Cees Robben - Aandermans vèère... (19860530)
stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - vèère kusses
- Cees Robben - Des ’n schôôn vèère-huudje... (19860530)

werkwoord, zwak

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèère, (hij) vèèrt; gevèèrd

 

vèèrefmister
zelfstandig naamwoord
verfmeester; belast met toezicht op de ververij in de textielfabriek

 

vèèrege

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vergen, eisen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Dè vèèregt nogal wè. - Dat vraagt nogal wat.

 

Ill. Rolf Janssen

 

Ill. Tijs Dorenbosch

 

vèèreke

zelfstandig naamwoord

varken

- Dialectenquête 1887 Willems - 'vairkens'

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrreke - varken (è = scherplang)

► Zie de varkensdossiers

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - ‘Ik lus van hilt vèèreke' - ik eet van alles mee

- Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: “Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust” èn zôo ging dè witte nie”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)

- Audioregistratie 1978 - “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

► Klik hier voor audiofragment

- Ammòl hielde ze knèène/ Soms ok un vèèreke in un kot… Uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, Ad van den Boom, circa 2005

- Cees Robben - ’t Vèèreke (...) vrukt en trekt (19590509)

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Zèt mar een pèt op tusse de vèèrekes – Gezegd tegen een lelijkerd zodat hij herkend kan worden tussen de varkens

 WBD - vèrke, Hasselt: vèèreke; kuus; Hasselt ‘krolstèrt'

- WBD - vèèreke of 'vèrken' - vrouwelijk varken, ook genoemd 'zeug', 'zuig', zog, zòg, of kuus

- WBD - lôopvèèreke - big van acht tot twaalf weken, ook ‘ drift’ genoemd

- WBD - vèerekeston - ton om gekookt varkensvoer in te bewaren

- WBD - Hasselt 'vèèrekesmaand' - biggenmand (langwerpig, gevlochten)

- WBD - vèrke, verken, kuus kuus – roep- en lokwoorden voor varkens

- WBD - III.1.4:94 'varken' = beestachtige persoon

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vaerken' - varken

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèèrke zelfstandig naamwoord - varken

Uitdrukkingen en gezegdes

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord.

- Cees Robben - [uitdrukking] Goed vur ’t vèèreke volop spek... Goed vur de meense.. mistal drek...

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Et wòrt goej weer, de vèèrekes niese – Plagerig tegen iemand gezegd als die zojuist geniest heeft

- Pierre van Beek - ieder vèèreke heej mar êen frutblaos (gez.)

- Pierre van Beek - en blènd vèèreke vènt ok nog wel is enen ‘eekel' (Tilburgse Taalplastiek 136)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - as de vèèrekes niese, krèègeme goej weer (- Gezegde: als er iem. niest)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - nòr et vèèreke gòn kèèke - na sluitingstijd in de keuken van het café een borreltje drinken

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - ge kunt vur zon stukske wòrst gin heel vèèreke kôope

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Ge snijt gin twee ruggen öt êen vèèreke (geen dubbel profijt)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et komt vanzelf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèèrekes spèk ('72)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'we zulle dè vèèreke wèl waase’, zi den boer, èn hij douwde den doomienee in de mistput

Pissebed

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - wilde vairkes – pissebedden

Overdrachtelijk

- Dè was in vèrken daor was “de Witte” van Ernest Claos nog in braaf mènneke bij. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij is nie gewôôn lillik, mar ordiniair lillik en zij is verkens-brutaol (23-10-1963)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, As ze jouwe kop op ’n vèèrken zette, zo’n zeggen det ’t bistje ziek was (16-01-1975)

- Cees Robben - As ’t van’t vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè kan ik nie pruimen... (19660204) [Robben gebruikt ‘alles van het varken lusten’ om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is]

Over de varkensslacht

- Cees Robben - ’t Vèèreke dè gilt... ochot... (19590509)
- Cees Robben - Ochèèrum ons vèèreke... ’t mot mèèrege stèèreve.. (19650903)

Over varkensvlees

- Cees Robben - Wè zult is, mevrouw?.. Dè is ’n vèèreke wè gelèèk in de frut zit.. Mar wel lekker... (19841207)
Over het houden van een varken

- Cees Robben - Ik gao wè spelle krabbe want ik mot ’t vèèreke nog strössele.. (19760618) [dennennaalden verzamelen om als ondergrond te dienen in het varkenskot]
 

 

Schilderij: Barant Fabritius - 17de eeuw - Varkensslager aan het werk en kind met varkensblaas

 

Hoe het vèèreke aan zijn staartje kwam - Dialectvoordracht op rijm, opgetekend door Nico Verhoof (op CuBra)

De varkensrubriek op CuBra

De varkensdossiers van het WTT

 

vèèrekesbak
zelfstandig naamwoord
varkensbak
in een beledigend bedoelde uitdrukking:
- Cees Robben - Ge zèèd allemol op den vèèrekesbak geboren... (19860523)
 

vèèrekesbèèvert

zelfstandig naamwoord

- Informant Toine Raaijmakers - 2e pinksterdag te Loon op Zand

- WTT 2023 - In Loon op Zand wordt de bedevaart naar Sint Antonius nog in stand gehouden. Het gaat hier om Antonius Abt, die vaak wordt afgebeeld met een varken aan zijn voeten.

 

vèèrekesèèrpel

zelfstandig naamwoord, zowel enkelvoud als meervoud

- A.J.A.C. van Delft - "As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - slechte aardappelen, goed genoeg als varkensvoer: kuusèèrpel

 

vèèrekesgat

zelfstandig naamwoord

varkensgat, achterwerk van een varken

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'snij een stuk van ’t vèrkesgat’

 

vèèrekesknöst

zelfstandig naamwoord

scheldwoord voor een dikkop, een eigenwijzerik

- Cees Robben - Hij lee m'ammol uit-te-schèène vur vèèrekes-knöst en zult-bommerel... (19670609)

 

Afbeelding uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991

 

Onbekende illustrator - bron: Geheugen van Nederland

 

vèèrekeskôoj

zelfstandig naamwoord

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) - De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege.

- WBD - varkenshok, ook ‘vèèrekesstal' genoemd

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. - varkenskooi

 

Onbekende schilder - collectie Rijksmuseum

 

vèèrekeskòp

zelfstandig naamwoord

varkenskop

kop van het varken

1 als bestanddeel van gerechten

► steek

► smòdderpötje

► zuutekrèp

► hènnekegemof

► hunnepetrie

► zult

► zie de varkensdossiers

- G.H. Dexters - Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 -Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: “Die of die mag van den kop niet eten!”

► Zie Markoen

 

Schilderij van Johannes Hari - Nachtkwartier te Molodetschno uit de terugtocht van Napoleon uit Rusland (1812-1820) & detail

 

 

2 in vergelijking met het uiterlijk van een mens

- Cees Robben - En as jouwe kop op un vèèreke stond... zôdde denken det bisje ziek was... (Prent van de week 17-12-1965)

 

- Cees Robben - Ge het ’n schôon kiendje Sjaan, mar oewen kuus doet beter... ze trekke wel op mekaar, daor nie van... (Prent van de week 7-9-1979)

 

- Cees Robben - ‘Is den baos thuis..?’ ‘Hij zit bij de vèèrekes… Die meej die pet op… die isset’. (Prent van de week 8-2-1963)

- Naarus (1940) – column in Groot Tilburg - Hier [op de markt] spraak ik ok zo’n boerke aon, eigeluk méér omdet ie zo’n grappige snuut ha, dan wel om [iets van hem] te koope. Hij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache. ’t Irste stukske was normaol, mar dan veraanderde ut ineens van richting; dè twidde mupke stond er hoks bovenop mee innen knik, en in dè vurste stukske was ’n butske, net of dè nuske van stopverf gewist waar en desse daor zoo is mee d’re vinger ingedouwd han.

3 als offergave aan kerk of kapel; met name in Vlaanderen

- Jeanne Defoer in Brabantsche Folklore, 1927 - Op Sint Antoniusdag te Zetrud-Lumay (een gebruik dat, sedert een vijftigtal jaren verdwenen is). - Jaarlijks op den feestdag van den H. Antonius (17 Januari) brachten de inwoners van Zetrud een grooten varkenskop naar de kapel van O. L. Vrouw van Goeden bijstand. Iederen Zaterdag gedurende den Winter verkocht de koster aan den meestbiedende hetgeen er in den loop van de week geofferd werd [in de vorm van levende dieren of vleeswaren]. Een varkenskop werd gewoonlijk aan 8, soms ook aan 13 sollen verkocht ; ook waren het meestal de inwoners zelf die terugkochten hetgeen zij geofferd hadden, toch gebeurde het wel eens dat een vreemdeling er mede vandoor ging. De heer pastoor gebruikte de opbrengst van dezen verkoop om HH. Missen ter eere van Sint Antonius op te dragen. ln deze kapel bezit men relikwieën van den H. Antonius abt.

- R. van Weddingen, in Brabantsche Folklore, 192, Een folkloristische kijk op de Allerheiligen Kapel te Diest –  DE H. ANTONIUS abt is weer een lievelingsheilige der landelijke bevolking. Beter gekend als ‘Antonius met zijn verken’ staat hij [in de kapel in Diest] afgebeeld in monnikspij met een boek in de hand en vergezeld van een zwijn met een bel om den hals. Wordt heden ten dage nog druk gediend tegen alle kwalen en ziekten onder de varkens . Tot voor enkele jaren werd in de Kapel, ter eere van dezen heilige, vele levende biggen en varkenskoppen geofferd.

- Fr. Hendrickx, in: Brabantsche folklore, jrg. 1931- Een derde Heilige, die eveneens eertijds [in de kerk van Melkwezer] veel meer gevierd werd dan nu, is de H. Antonius Abt (feest 17 Januari), wiens modern beeld in de kerk bestaat. Alhoewel we weten, dat er tijdens pastoor Janssens nog een hoogmis gecelebreerd werd « met zeven heeren », kwam er toch nooit veel volk, uitgenomen van Orsmaal. Nog steeds wordt het volgende gebruik in eere gehouden : stukken van het varken, vooral koppen, worden mee naar de kerk gebracht en na de mis bij opbod verkocht. Men brengt zooveel niet meer mede als vroeger doch meestal offert nu de kooper, na betaald te hebben, den kop in kwestie en deze wordt dan opnieuw opgeroepen. Aldus wordt eenzelfde kop meermaals verkocht. De opbrengst is voor den pastoor, die er soms een mis voor leest.

- A. Vanderstiche, - De Kerk van St.-Genesius-Rode; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 - Tot voor eenige jaren bestond het gebruik te Rode, na de hoogmis nevens de kerkdeur, sommige zaken te verkoopen, waarvan de opbrengst geofferd werd om een genezing te bekomen, tot dankbetuiging voor allerlei zaken, enz. Varkenskop, hesp, kiek, konijnof ander gedierte werd te koop aangeboden. Indien het bod te laag scheen, kocht de voorsteller zijn offer zelf af en schonk daarna de som aan den gekozen heilige der kerk. De veldwachter gelastte zich meerendeels met dit werk.

 

► Zie de varkensdossiers

 

Varkenskop (mogelijk geprepareerd) achter een vensterraam in de Poststraat; Tilburg 2014. Foto: Ed Schilders

 

vèèrekeslomp

zelfstandig naamwoord

zeer lomp

- Cees Robben - Vèèrkes-lomp.. Mar toch gehaaid (19610609)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijwoord - varkenslopm, geweldig lomp

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSLOMP

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - uit der mate lomp

 

Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1990

 

vèèrekesmeule

zelfstandig naamwoord

- WBD - aardappelmolen (werktuig waarmee gekookte aardappelen tot puree worden gemalen, dienend als varkensvoer)

- WBD - vèèrekesmeujle

 

vèèrekesmèrt

zelfstandig naamwoord

varkensmarkt

- Audioregistratie 1978 - “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

 

vèèrekespotje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

varkenspootje

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verkespootjes'

- Ed Schilders, Wè zeetie?, Website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa.

 

vèèrekesring

zelfstandig naamwoord

- WBD - neusring (van een varken)

 

Uithangbord van de thuisbasis van carnavalsvereniging De vèrrekesstaawers - foto CuBra 2021.

 

vèèrekesstaawer

zelfstandig naamwoord

varkenshoeder; naam van een carnavalsvereniging in Tilburg

- Kernkamp, Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrrekesstaauwer - varkenshoeder

- Cees Robben - Ôôk meej karneval doen de vèèrekesstaauwers d’r bist... (datum onbekend)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSSTOUWER zelfstandig naamwoord mannelijk - varkensdrijver, een man die jonge varkens ronddrijft om ze te verkopen

 

vèèrekesstèrt

zelfstandig naamwoord

varkensstraat

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'der is ene krul meer in', zi den boer, 'as in ene rèèchte vèèrekesstèrt’ - als reactie op een snoeverige opmerking (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs Dialect, 1916)

 

Een varkensvanger; foto: Katholieke Illustratie, ca. 1930

 

vèèrekesvanger

zelfstandig naamwoord

varkensvanger

- uitdrukking - 'Ginne vèèrkesvanger' - iemand die geen O-benen heeft (zie afbeelding).

 

vèèrekesvruut

zelfstandig naamwoord

varkensvroet, vroet = smuit

ook scheldwoord m.b.t. een gezicht

 

vèèreve, vèèrve,vèrreve

werkwoord, zwak

verven

- Dialectenquête 1887 Willems - vèrreve – vèrrefde – gevèrrefd; ik vèrref

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verven, opmaken, schminken

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Wè-s se tòch wit gevèèrefd!’

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. + intr. verven 1) schilderen, 2) hetzelfde als 'blauwverven'

 

Het zogenaamde stukverven - foto uit: Jan Commandeur e.a., Ge waart mar arbeider; 1981

 

vèèrever

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel) stukkenverver, bediener verfmachine

 

vèèring
zelfstandig naamwoord
vering; hier: van een wollen draad
- Cees Robben - ...de vêêring van d’n draod... (19560630)
 

vèèrs

zelfstandig naamwoord

vaars, jonge koe

- Dialectenquête 1887 Willems - vaole 'vo:ze' ziede nie veul langs dees kaante - vale vaarzen ziet men hier niet veel

- WBD - jonge koe, ook genoemd: 'vejrs', 'vaors', 'kalfveers', 'kalfmaol'

- WBD - koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'maol' genoemd

- WBD - vèèrskalf - vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèrskalf', 'vijrskalf' of 'kuuskalf'

- WBD - kalfvèèrs - koe die kalven moet, ook genoemd: 'kalfkoej'

- WBD - vètte vèèrs - vette vaars

- WBD - koe die pas gekalfd heeft = vèèrs, of 'vérs'(bijvoeglijk naamwoord ) of 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), ofwel 'vòrse koej' of 'vorse'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vä.rs, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'veers' - vaars

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEERS znw.v. - hetz. als Holl. vaars

 

vèèrskalf

zelfstandig naamwoord

- WBD - vrouwelijk kalf, ook genoemd: ‘vèrskalf’, ‘vijrskalf’, of 'kuuskalf'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. ‘veerskalf’ - vrouwelijk kalf

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈÈRZEKALF znw.o. - kalf v. h. vrouwelijk geslacht; ook VÈÈRSKALF

 

Lakenverver in de 18e eeuw

vèèrze

zelfstandig naamwoord, meervoud van 'vèèrs', vaars

kalveren

- Audio-opname 1978 - “… èn dan daor gienderwèèd die koeje èn die vèèrze stonden ammel vaastgebonde…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren

 

vèèver

zelfstandig naamwoord

vijver

- Cees Robben - verlichte vèèvers... (19590815)

 

vèfde

telwoord

vijfde

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 (blz. 3) - 'vevde'

 

Vèfhèùze

toponiem

Vijfhuizen (Tilburg Noord, Heikant)

- Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

 

vèftien

telwoord

vijftien

- Dialectenquête 1887 Willems - veftien

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2008 - de Stichting Tilbörgse Taol bestao naa vèftien jaor

 

vekaansie

zelfstandig naamwoord

vakantie

- Cees Robben - hedde gij vekaansie-geld... (19560804)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vacaantie'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ve(r)kansi, zelfstandig naamwoord vrouwelijk en mannelijk 've(r)kantie' - vakantie

 

vekeerdom

bijwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - achterstevoren

- WNT - VERKEERDOM - in tegengestelde richting, andersom

 

vèl, vèlle, vèlleke

zelfstandig naamwoord, meevoudsvorm, verkleinde vorm

vel, met name in de leerlooierij; zachte huid van een vrucht, ook schèl, schil of hèùd genoemd

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Waor zittie? - In zen vèl as ie nie gestrupt is [dooddoener]

 

- WBD - vèl - huid (onbewerkt)

- WBD - schaopevèl - schapevel, schapehuid

- WBD - blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; (II 609)

- WBD - lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611)

- WBD - zuurvèl - zuurvel, benaming voor de met zuren behandelde bloot (II 622)

- WBD - III.2.3:152 'vel' = schil, ook ‘velletje', 'huid'

Afjacht

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Òf ge wòrst lust? Dan kunde vèlle schèète! – Als je worst eet, kun je velletjes poepen; afjacht, plagerig gezegd als iemand vraagt om een herhaling van wat je net gezegd hebt

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vèl zelfstandig naamwoord - vel; waor is ie? in z'n vèl assie nie gestrupt is.

 

vèld

zelfstandig naamwoord

veld

- Cees Robben - Ze gonk te veld... (19600219)

- ...èn gong al in de vurverkôop/ vur zónne jas te vèld. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè was et êenigste dè paaste)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te vèld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten

- WBD - III.4.4:137 'open veld' = veld, ook 'land', 'akker'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vält znw.o. - veld; verbinding 'te väld’; te väld stoon (van gewassen gezegd), te väld goon (um e pärd, um 'n vraauw enz.) erop uitstappen, op iets uitgaan.

- WNT - XVIII 1460: (Thans alleen in Z.-Nederl.) TE VELDE. (Gewest.) Te veld gaan - uitgaan.// Te veld gaan, te veld zijn: dit wordt van alle uitgaan gezeid (ca. 1774).

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - veld zelfstandig naamwoord - veld; te vèld gaon - erop uitgaan.

 

vèldwaachter

zelfstandig naamwoord

veldwachter

- WTT 2018 - hier figuurlijk gebruikt: een borrelglaasje zonder voetje, zodat de cafébezoeker, i.c. de veldwachter, zijn glaasje niet kon neerzetten, en men hem derhalve comform de opzet weer spoedig kwijt was.

- Frans Verbunt (1996) - vèldwaachterke - borrelglaasje zonder voet

 

vèlleg, vèèleg, vèllig

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

veilig

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veilig

- Die grote lummels die et lèève van dè buurmenneke verpestte, blêeve wel op vèllige afstand. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

 

vèlleghèd

zelfstandig naamwoord

veiligheid

- De liste jaore zuuke veul èèrme sukkelèèrs öt hil de wèèreld bij ons de vèllèghed, die ze bij hullie tèùs nie krêege. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000)

- Stadsnieuws - Tis teegesworreg niemir vèlleg in de straot (150807)

 

Vellen bloten - Kasper Luyken

 

vèllekesblôoterij

zelfstandig naamwoord

velletjesbloterij, vellen bloten

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - leerlooierij

Frans Verbunt (1996) - plaats waar huiden ontdaan worden van vleesresten en vliezen

 

Vellen bloten - foto: Regionaal Archief Tilburg

 

vèlling

zelfstandig naamwoord

velg (van een wiel)

- WBD - (II:2769) ‘véling' - velg, velgsegment.

- WNT - Velling II.5 - Ring gevormd door de onder 1) genoemde houten onderdeelen; houten (later metalen enz.) buitenrand van het wiel, waarom de band zit.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

 

vèlt, vèlde

werkwoord, persoonsvorm van vèèle

vijlt, vijlde

tegenwoordige tijd, sing., resp. verleden tijd van 'vèèle', met vocaalkrimping

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèlt, 3e p. enk. van 'vèèle’ (vijlen)

 

vèltje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vèèl

vijltje

 

Ill. Kaart Diederik Zijnen

 

Et Vèn

toponiem

Het Ven

tegenwoordig het Piusplein

 

venaagt, venaacht

bijwoord

vannacht

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Dè zi ons Keej venaacht ôok! – Bij een opmerking die dubbelzinnig kan worden opgevat verwijzen naar de exploten afgelopen nacht in het echtelijk bed.

 

venaovend

bijwoord

vanavond

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2006 - lòmme dè venaovend hier ok mar es perbeere

 

vendaog

bijwoord

vandaag

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 97) gaode vandaog nie kaorte?

- Dialectenquête 1887 Willems - gaode gij vendaog nie kaorte? et is wèèrm gewist vendaog - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'den trubbel drukt me zwaor vendaog'

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “… vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 Wè is vendaog den dag nòg oud?

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vandaag, heden

 

vènder, vèèner

zelfstandig naamwoord

vinder

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verliezer èn vènder

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veiner

 

venèèneg

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - venijnig

- WBD - 3.1:298 'venijnig' = vinnig

- WBD - 3.1:99 'venijnig zijn' = snauwen

- WBD - III.1.4:228 'venijnig' = boos

 

venèèges

bijwoord

vanzelf, van eigen(s)

- Dan wòrret venèèges enen bôom meej en hart vur onze stad. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

 

Chlidonias niger - wikipedia

vènkraaj

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.1:216 'venkraai' - zwarte stern (Chlidonias niger)

 

vènster

zelfstandig naamwoord

venster, luik

uit Franse fenêtre

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Hij slôot de vènsters vruug. - Hij deed de vensterluiken vroeg dicht.

Uitdrukkingen

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Hij zit ginnen boer in zen venster. - uitdr. Hij zit niemand in de weg.

- Hessels 2020 - Ergens netjes parkerend: - hier stòn we ginnen boer in zen vènster! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

- Pierre van Beek - in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest (m.b.t. een thuiswever

Samenstellingen

- WBD - vèstergat - stalraampje in de schouw (in de brandmuur naast de haard; men kan erdoor in de stal kijken)

- WBD - schórvènster - schelfdeur (deur naar de hooizolder)

 

vènt

werkwoordsvorm

2e + 3e persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd van 'vèène', met vocaalkrimping

gij, hij, zij vènt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - De gebiedende wijs is: vènt

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.3.1:21 'vent' = man

- WBD - III.2.2:87 'vent' = echtgenoot

 

ver-

voorvoegsel

in het bijzonder als voorvoegsel bij verbasterde Franse werkwoorden

veraffronteere

veraltereerd
verastereere, verassereere
verdèstruueere
verdiffendeere

verinneweere, verrinneweere
verkoevereere
 

veraandere

werkwoord, zwak

veranderen

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veraanderen; veraandering

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veraandere, veraanere'

- WBD - III.2.2:4 'verandering' = menstruatie

 

veraase

werkwoord, zwak

verrassen

- Dialectenquête 1887 Willems - verrasse - verraaste - verraast; ik verraas, gij/hij verraast

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veraase' - verrassen

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verraast

 

veraawere

werkwoord, zwak

verouderen

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veraauwere

 

veraffronteere

werkwoord, zwak

beledigen, krenkend behandelen

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'affronter' (beledigen)

- Cees Robben - Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,  78 04 27 - Ik wosse nie veraffronteere.

- WBD - III.3.1:300 'affronteren’ = smalen

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ofgronteren - voor het hoofi stoten (dr.)

- WNT - VERAFFRONTEREN - (volkstaal) voor het hoofd stooten, beledigen, krenkend behandelen

 

veraltereerd

bijvoeglijk naamwoord

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'altérer' (verbleken, bederven)

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'De nuuwe dokter', feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940 - En ze troonde den dokter mee naor d'r huis en d'r kneveltje stond overeind van veraltereerdheid...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verschrokken, beroerd, bewogen

- WNT - VERALTEREERD - bijvoeglijk naamwoord van zijn stuk gebracht, verbouwereerd, verschrikt, ontroerd.

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

verastereere, verassereere

werkwoord, zwak

verzekeren

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse 'assurer'  (verzekeren)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè verastereer ik oe'; 'ik verastereer oe dè ....'

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant, 2-2-1950 -  ‘Ik ben nog mar rond de veftig maar ik kan oe verassereren, dè 't lezen van toestanden van vruger me hil veul goed doe.’

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 09 11 - De meensen in Jerusalem / Heurde naauw pèrmeteren:
"Hoe mot ik me op stel en sprong / Hòòger verastereren?”

voltooid deelwoord

- Pierre van Beek - Als iemand tegen brand verzekerd is, heet hij "verastereerd" (assurantie). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - Ik ben (...) goed verastereerd (19760514)

- Lechim (pseudoniem van  Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 08 25 - "Dè huis was twaalef duuzend wèrd, / Heb ik gekonsteteerd / Mar 't was wel vèf kere zò hòòg / Bij ons verassereerd."

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - bè wèffere braandastraasie zèède gè verasteraard? [sic]

- Stadsnieuws - Teegen en kaoj schonmoeder kunde oewèège nie verassereere (081006)

- kZèè hil goed verasterêerd./ As et himmòl in de fik gao,/ èn der strak dus niks mir stao,/ krèèg ik flink wè ötgekêerd. (Henriëtte Vunderink, verraoje boel, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verassureren' - assureren, verzekeren

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERASSURÉEREN - verzekeren tegen brandschade, op het leven, enz.

- WNT - VERASSUREEREN - als contaminatie met 'verzekeren'

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

verballemonde, verbèllemonde, verbèllemonte

werkwoord, zwak

verwaarlozen, verslonzen, kapot maken

Etymologie

- Hans Heestermans, Onze Taal, jaargang 1996 - Het is zoveel als wat gewestelijk ook wel wordt aangeduid met ‘verrinneweren’. ‘Kapotmaken’ dus. Maar ‘verbalemonden’ is sterker dan ‘verrinneweren’. Het heeft het aspect in zich van verwoesting en moedwilligheid. [...] De herkomst van ‘verbalemonden’ [...] is interessant. Vanaf de Middeleeuwen tot in de 19de eeuw werd het gebruikt voor ‘als voogd het goed van een onmondig kind verkwisten’. Die betekenis laat al zien hoe het woord is gevormd. Het is opgebouwd uit ver-, zoals in verfransen, ‘Frans worden’, ‘zich aanpassen aan de Franse levensstijl’, en balmond of baalmond. Maar wat is een balmond? Dat is ‘een slechte voogd’. In een ver verleden bestond er een woord bal dat ‘slecht’ betekende. Denk maar aan baldadig, ‘een slechte daad doende’, aan balorig, ‘slecht willende horen’ en derhalve ‘tegendraads’, en aan balsturig, ‘slecht te sturen’ en dus ‘ongezeglijk’. Het woord mond staat voor ‘voogd’. We zien het nog terug in het Duitse Vormund, dat ook ‘voogd’ betekent.

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge moet oew nuuw fiets nie verballemonde

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "hij ziet er zoo verbellemond uit - afgetakeld"

- A.J.A.C. van Delft - "Men mag goeie spullen niet verbellemonte." Dit is: Men mag goed huisraad of gereedschap niet verwaarlozen en er slordig mee omgaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Cees Robben - Heddum nie verbellemont... (19570119)

- WBD - III.3.1:209 'verballemonden', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, vergooien' = verkwisten

- verballemónde - verballemóndde - verballemónd

- WBD - III.1.4:14 'verbalemonden' = veronachtzamen

- WBD - III.1.4.340 'verbalemonden' = het lelijk laten liggen

- WBD - III.1.4:372 ‘verbalemonden' = verkeerd handelen

- WBD - III.4.4:319 'verbalemonden’ = vernielen

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verbellemonte, verballemonde - laten vervallen, ruïneren

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'verballemònte' ww. - verwaarlozen, verslonzen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBALEMONDEN - kleederen of andere dingen schenden en bederven

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERBAALMONDEN, voor veronachtzamen. Baalmond = slechte voogd.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERBELLEMONDEN (verbèllemonde) ov. ww - verwaarlozen.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verbellemonden' - slecht beheren, verwaarlozen, verslonzen 

 

verbaol, verbòltje

zelfstandig naamwoord

verbaal (proces-verbaal)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verbaol

- WBD - III.3.l:351 'verbaal' = proces-verbaal

 

verbaoze

werkwoord, zwak

verbazen

- WBD - III.1.4:292 'verbaasd' = stomverbaasd; ook 'verbouwereerd'

 

verbèrrege

werkwoord, sterk

verbergen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vebèèrege'

- Dialectenquête 1887 Willems - verbèrrege - verbórg - verbörge

- Hij verbèèrgde ze. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

 

verbeure

werkwoord, zwak

verbeuren, verliezen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - niks òn verbeurd, nen hôop trubbel in en klèèn költje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - antwoord van een oud persoon wie op het gevaar voor zijn leven gewezen wordt

- WNT - VERBEUREN - 4) door eigen schuld iets waardevols, resp. het recht er op of het genot er van, rechtens verliezen.

 

verbieje

werkwoord, sterk

verbieden

- Dialectenquête 1887 Willems - verbieje - verbój - verbóje; ik verbie, gij verbiejt, hij verbiet

- WBD - III.1.4:338 'verbieden’ = ingrijpen; ook 'gebieden’

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. + intr. - verbieden

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBIE(D)EN - 'het verbiedt' -het is af te keuren. Te veul eten verbiedt

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verbieje ww - verbieden

 

verbilde

werkwoord, zwak

verbeelden, voorstellen

- Dialectenquête 1887 Willems - verbilde - verbildde - verbild

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verbilde - ww - voorstellen

 

verbilding

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  verwaandheid

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - verwaandheid, inbeelding

 

verblèèf

zelfstandig naamwoord

verblijf

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBLIJF znw.o. – Gee(n) verblijf me(t) iet weten - geen blijf...

 

verblêeke

werkwoord, zwak

bleek worden

vocaalkrimping - verblikt, verblikte, verblikt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verbleken

- WBD - III.4.4:316 'verbleken' = verschieten

- Cees Robben - Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)

 

verblikt

bijvoeglijk naamwoord

verbleekt

- Cees Robben - verblikte bilde, hòst vergaon [datum niet bekend]

 

verboje
verboden
bijvoeglijk naamwoord

- Cees Robben - Toen was ’t hier vebôje grond... (19540612)
voltooid deelwoord van verbieje, verbieden

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Die doe alles wè Gòd verbojen heej  - Dat is een deugniet

 

verbòltje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van verbaol

verbaaltje (klein proces-verbaal)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verboltje

 

verbraande

werkwoord, zwak

verbranden

- WBD - verbranden (gezegd van brood)

 

verbrasse

werkwoord, zwak

verbrassen

- WBD - III.3.1:209 'verbrassen', 'verkwisten, opmaken, vergooien, verballemonden' = verkwisten

 

verdaampe

werkwoord, zwak

verdampen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - et verdaamt - uit het cluster mpt wordt de p verzwegen.

 

verdaon
voltooid deelwoord van ‘verdoen’
verkwist, weggegooid
- Cees Robben - ’t Is nie onverdoens verdaon... (19580426)
onverdoens

 

verdeele

werkwoord, zwak

verdelen

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdilt

 

verdeesd

voltooid deelwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - oud geworden, achteruitgegaan [zonder etymologische verklaring]

 

verdeezeme

bastaardvloek

een van de vele varianten op 'verdoeme'; vergelijk verdorie, verdikkeme, etc.

- We zullen verdezeme nie veur niks naor deez' nest zijn gekomen! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940)

Overzicht van bastaardvloeken

 

vèrders

bijwoord

verder

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - vèrders gin nuus - verder geen nieuws

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - 'verders’ - verder

 

verdèstruueere

werkwoord, zwak

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan waarschijnlijk een Frans werkwoord; vergelijk: destructie, vernieling

- Frans Verbunt (1996) - verdèstrueerd - vernield

- WNT - VERDESTRUEEREN - onherstelbare schade toebrengen

 

verdiep

zelfstandig naamwoord

verdieping

- WBD - (III.2.1:74) verdiep, zolder

 

verdieping

zelfstandig naamwoord

verdieping

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - alles zit en verdieping te lêeg (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd van een vrouw met hangborsten en een hangbuik

 

verdiffendeere

werkwoord, zwak

verweren, verdedigen

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse werkwoord 'défenser', verdedigen

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze kunnen der êge nie verdiffendère - zij kunnen zich niet verweren

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERDEFFENDÉEREN - verdedigen: z'n léven verdeffendéeren

- WNT - VERDIFFENDEEREN (I) - verdefendeeren - de op het object gerichte aanvallen door physiek verweer (trachten) af (te) slaan, af (te) weren; zich verweren tegen; het opnemen voor, opkomen voor

 

verdimd

bastaardvloek

verdomme, verdomd, verdoemd

- Ik heb zoo'n verdimde taanpent... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; Nieuwe Tilburgsche Courant 3-1-1940)

Overzicht van alle bastaardvloeken

 

verdimme
bastaardvloek; verdomme
- Piet Heerkens - En et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee,/ en et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er toch mee, sakee!? (Uit: De mus, 1939)

- Jan Jaansen - "Goeie mergen, oome Teun, en hoe gao-g-et er nog mee, meensch? We hebben elkaar al in 'n eeuwighei nie meer gezien!" "Wel gadverdimme, bende gij 't of bende 't nie, of is 't oewen geest! Ik daocht, dè ge al laank dood waart!" Hij liet z'nen appelvanger tegen den boom staon en neep m'n haand zoo hard, dè'k et wel uit ha willen roepen van de pent! Nee, oome Teun was nog bij lange nao nie dood, verdimme nee, heurre. (uit: Naor Oome Teun, Nieuwe Tilburgsche Courant, 24 februari 1940)
Overzicht van alle bastaardvloeken

 

verdimmes

bastaardvloek; verdommes; verdommen; verdoemen

- Dè moet toch wel verdimmes schoon zijn! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; Nieuwe Tilburgsche Courant 10-12-1938)

En et weeverke daocht: wè doe ik er mee,

wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)

Overzicht van alle bastaardvloeken

 

verdoen

werkwoord, sterk

verdoen, verdi(n), verdaon

onnodig verbruiken

wederkerende vorm: zenèège verdoen = zich ophangen

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ik ga m'n eigen verdoen!; 'm'n vrouw gaat zich verdoen'

- WBD - III.3.1.282 '(tijd) verdoen' = verbeuzelen

 

verdomd

vloekwoord, van 'verdoemd'

hier als bijwoordelijke uitdrukking

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 80 01 24 - / 't Waasse van m'n onderlèf / - Zee giest're óómen Dré - / Dè valt vur mèn mee hil die kaauw / Om de verdomd nie mee.

 

verdomme
bastaardvloek; verdomme, uit: verdoeme me
- Piet Heerkens - En et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee,/ en et weeverke daocht: wè doe ik er mee,/ wè doe 'k er toch mee, sakee!? (Uit: De mus, 1939)
Overzicht van alle bastaardvloeken

 

verdôove

werkwoord, zwak

verdoven

verdôove, verdôofde - verdôofd; geen vocaalkrimping

 

verdouwe

werkwoord, zwak

verdouwen, verduwen; opeten, schransen

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 9,  22-02-30 - Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen.

 

verdrèève

werkwoord, sterk

verdrijven

- verdrèève - verdrêef - verdreeve

 

verdrêûgd

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - (van een koe) geleidelijk minder melk gevend

- WBD - III.4.3:212 verdreuge - verwelken; ook genoemd: verslèbbere, verlèppe, verslènze, flèts wòre of wèg zèèn

- WBD - III.2.3:159 'verdrogen' = rotten van appels

 

verduldig

bijvoeglijk naamwoord

geduldig

eigenlijk geen dialect, maar in de gesproken taal langer in gebruik gebleven dan in de Standaardtaal

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): we motten mar verduldig lijen.

 

verdwèène

werkwoord, sterk

verdwijnen

verdwèène - verdwêen - verdweene

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdwènt

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verdwêne (ê van Frans tête)

 

verèèremoeje

werkwoord, zwak

in armoede geraken, verarmen, ergens moe van worden

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867) - ’t verèrremoeit en ’t is mar geleuter.

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè ze vererremoeien'

- Ons taol die gao verèèrremoeie/ heej Prins Claus list nòg gezeej. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom)

- WBD - III.4.3:26 verèèrmoeje, c.q. wegkwijnen, niet tieren, niet aarden; voor het begrip 'niet gedijen'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord 'verarmoed' - armoedig

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERARMOEIEN (met 'zijn') - in armoede vervallen;

- WNT - VERARMOEDEN

 

verèèze

werkwoord, sterk

verrijzen

- verrèèze - verrêes - verreeze (geen vocaalkrimping)

 

Sticker van een Tilburgse carnavalsvereniging. Maart 2019. Foto CuBra.

 

verèkkes, verèkt

bijwoord

buitengewoon, buitensporig, vervloekt, heel erg; eigenlijk: te ver uitgerekt

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - ge mòkt verèkt veul foute!

- Cees Robben - ’t Was vurrekkes goed gaor... (19760820)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'verèkkes'

- Mar verèkkes hard zèùpe, dè wèl. Jè, dè kunne ze dan wir wèl, van mèn belastingsènte. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'verrekkens' - hevig, buitengewoon

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - deelwoord bijvoeglijk naamwoord – verrekt, vervloekt, verwenst

 

verèstert

bijwoord

- WTT 2016 – Mogelijk een contaminatie van ‘verhest’ (= voltooid deelwoord van ‘verhessen’) en verbijsterd.
- A.J.A.C. van Delft - "'k Waar er verèstert van." Dit is: Ik was er van geschrokken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- WNT - Lemma Verhessen b. (Jag.) M. betr. t. wild: verontrusten en uit zijn jachtterrein verdrijven. Verhessen, weghetsen, verjagen

- HERMANS, Jagerswdb. [1947]. — Als men te veel jaeght verhest men de hasen, Jachtbedr. 13 [1636]. Wanneer een weiman te veel uit jagen gaat, verhest hij de hazen, d.w.z. dat hij ze verontrust en uit zijn revier [jachtterrein] verdrijft, JANSSENS, Jagerstaal 28 [1977].
 

vergallietoeter

zelfstandig naamwoord

bespotting

de etymologie is niet duidelijk bekend

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - raar persoon

 

vergaon

werkwoord, sterk

vergaan

vergaon - verging - vergaon (geen vocaalkrimping)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - aanders had hil de boel vergaon

 

vergèère

werkwoord, zwak

vergaren, verzamelen

geen vocaalkrimping

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergaore, vergêere’ - vergaren, verdienen

 

vergeete

werkwoord, sterk

vergeten

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vergit

- Dialectenquête 1887 Willems - vergeete - vergaat - vergeete

- Dialectenquête 1887 Willems - ik hè dè vergeete = ik ben dat vergeten

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - '... vergit er ’t hemeltje nie'

 

vergeetmuts

zelfstandig naamwoord

vergeetachtig persoon

- WBD III.1.4:21 - 'vergeetmuts', 'vergeettante' = vergeetachtig persoon; ook 'lobbes', 'droel'

  

vergèrder

zelfstandig naamwoord

vergaarder, verzamelaar

- Cees Robben - [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106)

- Pierre van Beek - (gezegde) irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor. (Tilburgse Taaklplastiek 127)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergêerder'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈÈRDER zelfstandig naamwoord mannelijk - vergaarder, iem. die geld vergaart, spaarzaam leeft.

 

vergiese

wederkerig werkwoord

zich vergissen

vergiese - vergieste - vergiest

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vergissen

 

vergimd, vergimme, vergimmes

bestaardvloeken; van vergeven, vergeef me; zwakker dan verdimme

zowel bijvoeglijk als bijwoordelijk gebruikt

1. vergimd

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Den jongen dokter,  feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 22-4-1939 – 8-5-1939 - ...want over die dinger is et zoo vergimd moeilijk praote...
- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; Nieuwe Tilburgsche Courant 19-11-1938 - "Dè vergimd vrouwvolk ook!”

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945 - Vergimd nog toe, des innen lilleken blunder…

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 05 21 - Ge hèt ‘r schòòne boeken bij / Mar ok vergimde slèchte.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 09 03 - dieje vergimden aop...

2. vergimme

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ‘t klokhuis van Brabant 3, 23-10-1929 - vergimme wè was 't er toch schoon!

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek, uit: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nwe. Tilb. Courant 1929 - Hij was zô kwaod as 't aachterste end van den duvel. Vergimme wè sakkerde-n-ie: hij was mee ginnen riek mir te voeieren!

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945 - 't Lekt vergimme wel of detter utspres om gedaon wordt!

- Cees Robben - Vergimme wè hokkem geknepen..! (19601202)

3. vergimmes(e)

- bijvoeglijk gebruik van vergimme, en als bijwoord

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 12; Nieuwe Tilburgsche Courant 17-12-1938 - ...die hee vergimmes schoon gezongen, heel schoon!
- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929 - "Jè, jè, haaw d'oe eigen mar nie zô onneuzel, ge wit vergimmes goed, wè'k bedoel aanders za'k 't oe nog wel 'ns vertellen!" schetterde ze.
- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 4, 2-11-1929 - Nè, hurre, hij kan 't vergimmes goed.
- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 1, 9-10-1929 - ' t Mot dan ôk gezee worren dè'k 't er vergimmesch goed hô afgebrocht.
- Cees Robben - Mar ’t doe wel vergimmes zeer... (19710820)
- Cees Robben - Vergimmese jong... (19720114)
- Cees Robben - Desse al ’n vergimmes end op scheut was... (19850628)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 07 - "Wè kompjoeters ammol kunne / Is toch wel vergimmes stèrk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vergimmes, vergimd' bw - uitzonderlijk bijzonder

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè deej ut vergimmes goet' - Hij deed het bijzonder goed.

Overzicht van alle bastaardvloeken

 

vergoeje

werkwoord, zwak

vergoeden

korte oe

- Dialectenquête 1887 Willems - vergoeje - vergoejde - vergoejd; ik vergoej, gij/hij vergoejt

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGOEIEN (ook: vergoien, vergoeien, verguien) - In het kaartspel: een kaart uitspelen of bijsmijten, die men niet zou mogen spelen hebben, omdat zij de tegenpartij ten goede komt.

 

vergôoje

werkwoord, zwak

vergooien

- WBD - vergooje, verwerpen (abortus), uitdrijven van de vrucht voordat de normale draagtijd verstreken is; ook genoemd 'wèggooje'

- WBD - III.3.1:209 'vergooien', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, verballemonden' (= verkwisten)

 

vergrôote

werkwoord, zwak

vergroten

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vergrot

- Dialectenquête 1887 Willems - vergrôote - vergrotte - vergrot - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGROOTEN, met 'zijn’ - grooter worden.

 

verhaol, verhòltje

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

verhaal

- WBD - III.3.1:250 'verhaal' = verhaal

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'verhaal' - ruimte, speling; (bijv.: tussen de eerste en de laatste mis op zondag)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERHAAL znw.o., geen mrv. - ruimte, spel, plaats, waarin iets moet bewegen of draaien; grijp, vat: verhaal hebben op iemand.

 

verhapzakke

werkwoord, zwak

verrapzakke

 

verhèstering

zelfstandig naamwoord uit het werkwoord verhaasten, te veel haast maken

- WNT - Inz. in aansl. bij verhaasten, 1 en 2): het zich (te veel) haasten, (te) groote haast of snelheid; overhaasting. Het zich te veel haasten; overijling, vandaar: gejaagdheid, verwarring, inz. m. betr. menschelijk handelen.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in de verhèstering iets doen (Daamen 1916) - in de schrik, uit onrust iets doen (verhessen = verontrusten, opjagen)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ik vergaat et in de verhèstering - in den schrik, in de verbijstering"

 

verhèùze

werkwoord, zwak

verhuizen

geen vocaalkrimping

-  A.J.A.C. van Delft - "Verhuizen kost bedstroo." Dit is: Verhuizen brengt steeds kosten mee. Hetzelfde wordt uitgedrukt door te zeggen: "Driemaal verhuisd is eens afgebrand." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Pierre van Beek - Verhuizen kost bedstrooi. - Verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

- Pierre van Beek - Driemaal verhuisd is eens afgebrand. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

 

verhòltje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van verhaol

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verhaaltje

- WBD - III.3.1:252 'verhaaltje' = sprookje

 

verhonskonte

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verslonzen, verwaarlozen, geen interesse hebben voor

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'verhòndskònte' ww - iets in de hond laten lopen, verwaarlozen

- WNT - VERHONDSCHEN - 1) verachten; 2) bederven, onbruikbaar maken

 

verinneweere, verrinneweere (de tweede r wordt dan duidelijk uitgesproken)

werkwoord, zwak

vernederlandsing door toevoeging van 'ver-' aan het Franse werkwoord 'ruïner', kapotmaken; mogelijk ook contaminatie van 'verwoesten' en 'ruïneren'

- Van Dale - VERRINNEWEREN (volkstaal, contaminatie van vernielen en rinneweren, een verbastering van ruïneren), vernielen

- WNT - lemma VERINNEWEEREN en verruïneeren - bedr. zw. ww. Van ruïneeren met ver- (V). Vnl. in dial. en dan in verbasterden vorm aangetroffen, waarbij wisseling van de n /w optreedt en de u vrijwel door alle vocalen kan worden vervangen: veranneweeren, vere(n)neweeren, verinneweeren, verieneweeren, verhenneweeren, veringeneeren, veronneweeren, verunneweeren.

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verrinneweerd

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) ’'Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 – 6-4-1940 - Hij keek 'ns naor de groote boone, die lillijk verinneweerd waren...

- Cees Robben - Ge verinneweeret... Willem (19561208)
- Cees Robben - Zwaor verinneweert ... (19570119)
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,  57 11 22 - Toen ik nog ’ne klène snotneus was / Zee 's moeder duuzend keren: / "Zeg menneke, gij meugt hier nie / de boel verrinneweren."

- Stadsnieuws - Die haogelbui heej hil mene tèùn verrinneweerd (240609)

- Tony Ansems, Gewoon mijn èège zijn; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009 - Mee een hart det gij flink verinneweert het...

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- WBD - III.1.4:339 'verruïneren' = verbruien

- WBD - III.4.4:319 'verrinneweren' = vernielen

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verrinneweere ww - vernielen, beschadigen

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERRINUEREN ov. ww - ruïneren, vernielen, verwaarlozen.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - verruïneren, vernielen, stukmaken

- Leo Goemans, Leuvens taaleigen (1936) - VERRUÏNEEREN - Frans: ruiner

- Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERRENNEWEEREN- ten onder brengen, arm maken; Frans ruiner

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENNUEEREN, WENNEWEEREN (zachte e) - ruineeren, in den grond helpen

 

verjòrdag

zelfstandig naamwoord

verjaardag

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2006 - der wier veul gezonge bij brölòften èn verjòrdaoge

 

verkaansie

zelfstandig naamwoord

vakantie

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

 

vèrke, virke

zelfstandig naamwoord, verkleinde vormen van vèèr

veertje

- A.J.A.C. van Delft - De duivenliefhebbers, waarvan er onze stad velen telt, zeggen "Geen vèrke thuis te hebben" om aan te duiden, dat alle duiven meevliegen in wedstrijden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Frans Verbunt (1996) - gin vèrke tèùs hèbbe (er is nog geen duif op de klep gevallen)

- Cees Robben - Na blaosik al wir ’n vèrke/ Mee veul lef de wèèreld in/ Dè wil zeggen det me goed gao (19731231)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - veertje

 

verkèt

zelfstandig naamwoord

vork

- WTT 2019 - Algemeen wordt aangenomen dat het woord de verbastering is van het Franse 'fourchette', de verkleinde vorm van 'fourche', een riek of ander steekwerktuig met twee tanden, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Latijnse furca. Dat is niet onjuist maar het kan beter. Op gezag van professor Weijnen schrijft Cor Swanenberg in Levende aandacht (1993): 'Overigens moet ik [...] melden dat professor Weijnen mij ooit op de vingers tikte toen ik beweerde dat 'verkèt' van het Franse fourchette kwam. Hij leerde ons dat de vorm fursjet van het Franse fourchette komt dat teruggaat op een verkleiningsvorm van het Latijnse furca. Die Latijnse ‑k‑ wordt in het grootste deel van de Franse dialecten ‑sj‑ maar blijft in Picardië ‑k‑. Dus is, om het zuiver te stellen, verkèt een leenwoord uit het Picardisch en is het niet geheel juist te zeggen dat fourchette aan verkèt ten grondslag ligt. Dit gaat wel op voor het eveneens (ook rond Tilburg) voorkomende dialectwoord fursjet.) Uit: Cor Swanenberg, Levende Aandacht, opstellen voor Cornelis Verhoeven (1993).

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vurket - vork"

- A.J.A.C. van Delft - "Vat is 'ne verkèt om te vuulen of de èrepels gaor zèn." Dit is: Neem eens een vork om te voelen of de aardappels gaar zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

- Pierre van Beek – Nu we toch over Frans gesproken hebben, schiet ons nog een aardig woord te binnen, dat men boven de Moerdijk wel niet zal kennen, namelijk "verket". Het is afkomstig van het Franse woord "fourchette", dat o.a. "vork" (om mee te eten) betekent, in welke zin het dan ook in Tilburg gebruikt wordt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950)

- Pierre van Beek - "Gif me ies unne verket". - Geef mij eens een vork (van het Franse fourchet [sic, RED.]). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje... (19611221)

- Hier ist deftig Lewieke, ge it hier mee un mis en unne vekèt, en nie mee oe tien geboije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

- Piet van Beers – ‘Wèèkkraantfist’: Mar....alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt. (Het zeventiende boekje, 2010)

- Iets dè waar blève hangen öt de tèèd dè de Fraanse et hier veur et zeggen han, denk ik, net as desse enne vörk verket noemden. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Èmme kreege sondaags ok dikkels “Soupe à la giestèèr”. In goei Tilbörgs: “Soep van giestere”. Meej dikke fèrmesèllie. Die soep konde eete meej ene verkèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
- ...ok de Fraanse keuke waar toen in Tilburg hêel gewôon, al was’t mar dètter op èlleke tòffel unne verkèt laag. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verkèt èn leepel slaope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) variant: vieren-virtege: figuur waarin twee mensen in bed kunnen liggen
- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verkèt zelfstandig naamwoord - tafelvork

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VORKET (verkét) m - vork om te eten; uit Frans: fourchette, maar (onder invloed van 'lepel’?) mannelijk. Ook wel: ket.

- WNT - VORKET, verket, forket, ferket; vorchet, versjet, forsjèt, fersjèt, fesèt

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - FORKET is hier zeer gemeen eene etensvork. 

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'verket' - eetvork

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FORKET znw.o. + mannelijk (soms v.) - tafelvork, Frans: fourchette; VERKET znw.o (klemtoon op ket) - tafelvork

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verket, vringket, frienket, ket - vork

- WBD - III.2.1:58 'vorket'

 

verklaore

werkwoord, zwak

verklaren

- Dialectenquête 1887 Willems - verklaore - verklaorde – verklaord (geen vocaalkrimping)

 

verklèène

werkwoord, zwak

verkleinen

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verklènt

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verklêne (ê = Frans même)

 

verkoevereere

werkwoord, zwak

opknappen na ziekte, herstellen

- P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk: uit het Oudfranse 'recouvrer'; al in Middelnederlands 'vercoevereren'  (1339) van co(e)vereren [herwinnen]

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Hij is aardig gekoevereerd (of: verkoevereerd)

- Er beter op geworden, vooruitgegaan (vooral in zaken). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’)

- Cees Robben - Goed verkoevereerd (19570706)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - promotie maken, vooruitgaan (Fr. recouvrir)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Wè heur-k, zèè de verkoevereerd?'

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  opknappen van een ziekte, herstellen

- WBD - III.4.4:323 'verkoevereren' = vorderen

- Stadsnieuws - verkoevereere: Et gao zuutjesaon, mar hij verkoevereert tòch. (110707)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verkoevereere ww - erop vooruitgaan

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verkeuveren, verkoeveren - van een ziekte herstellen

- WNT - VERKOEVEREEREN - l) zich herstellen van; 2) terugkrijgen,terugwinnen; 3) verkrijgen, verwerven; 4) er op vooruitgaan

 

vèrkôop

zelfstandig naamwoord

verkoop

- WBD - III.3.1:97 'verkoping' = veiling, ook 'vendu'

- WBD - III.3.1:97 'verkoping' = openbare verkoop

- WBD - III.3.1:98 'verkoping' = koopdag

 

verkôope

werkwoord, sterk

verkopen

verkôope - verkòcht - verkòcht

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verkopt

 

verkwaansele

werkwoord, zwak

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Iets kwansuis verkwaansele (11-02-1965)

kwaansele

 

verkwèène

werkwoord, zwak

- WNT lemma verkwijnen - Geleidelijk verzwakken of minder worden, en tenslotte vergaan; kwijnend ten onder gaan; langzamerhand achteruitgaan, kracht verliezen, zwakker worden, en uiteindelijk te gronde gaan.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wegkwijnen

- Cees Robben - daor leej unne dag te verkwèènen... (19561222)

- WNT - VERKWIJNEN - geleidelijk verzwakken...

 

verleeje

zelfstandig naamwoord

het verleden

- Cees Robben - Un zonnig verleje... (19570706)

bijvoeglijk naamwoord

verleden

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VERLEDEN bijvoeglijk naamwoord -week, maand, jaar

 

verlèt

zelfstandig naamwoord

behoefte, gebrek

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - verlèt hèbbe nòr iets - erom verlegen zijn, er gebrek aan hebben

- Cees Robben - Wer hebben er d’n hillen vurrige ôôrlog verlet naor gehad... (19561110)
- Cees Robben - Aleen mar verlet naor ennige stessel-kiesjes... (19720414)

- Piet van Beers – ‘Den haon sprikt’: DEN HAON SPRIKT:/ Gullie wit wèl, biste mèède/ Dèt al gaaw wir Paose wort./ Ik hèb verlèt nòr grôote aaier./ Klèntjes koom ik nie te kort. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Stadsnieuws - Daor hèmme naa al enen hille tèèd verlèt nòr gehad [gemist] (210310)

- WBD - III.3.1:210 'verlet hebben', 'missen, ontberen, derven, armoede lijden / hebben, te kort komen' = ontberen

- WNT - XX I 824 - 5) (Gewest. in Nederl.) Behoefte; gebrek

 

verlieze

werkwoord, sterk

verliezen

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 40) verlorde/ verloorde (wel of niet vocaalkrimping)

- Dialectenquête 1887 Willems - verlieze - verloor – verloore; ik verlies, gij/hij verliest

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verlore - verloren - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'k zèè de hèlft ervan verloore

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verlieze ww - verliezen; 'k Hè veul om 'm verloore

 

verloofd

bijwoord

verloofd

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze verloofd zèn, koome ze op zen zondags; as ze getrouwd zèn, koome ze op zen daogs (’82)

 

verlôope

bijvoeglijk naamwoord, werkwoord

- WBD - niet bevrucht bij de dekking (gezegd van een koe; ook 'leeg', 'leejg'

- WBD - III.2.2:5 'verlopen' = een miskraam krijgen

  

verlòsser

zelfstandig naamwoord

verlosser

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik bèn de verlosser, mar gij bént de zaolegmaoker nie (JM'50) - Als een boer met zijn koe lange tijd op de markt had gestaan en er eindelijk een aspirant-koper kwam, dan werd dit tegen elkaar gezegd.

 

verlut

zelfstandig naamwoord, bijwoord

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en verlut ('76) - gezegd van een vogeltje dat niet meer doorgaat met broeden, nadat de eitjes door jongens zijn weggehaald en teruggelegd. (Verlut = verlaat = ophouden) vgl. 'Hij is verlut' = een geregelde bezoeker die plotseling wegblijft, omdat hij zich niet meer thuisvoelt bij de mensen waar hij vroeger graag kwam.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze zen gelaik verlut hier (ze komen in het geheel niet meer)"

- Cees Robben - Toen wees ie me ’n nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708)

- Dialectenquête 1887 Willems - 'verletten'

 

vermaajd

bijvoeglijk naamwoord

van 'made'

- WBD - III.2.3:160 'vermaaid' = wormstekig, ook 'verwormd', 'aangestoken'

 

vermaok

zelfstandig naamwoord

vermaak

- WBD - III.1.4:188 'vermaak' = idem

 

vermaoke

werkwoord, zwak (met vocaalkrimping)

vermaken

- WBD - vermaoke (II:1243) - vermaken

 

vermaone

werkwoord, zwak

vermanen

vermaone - vermònde - vermònd

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vermònt

 

vermije

werkwoord, sterk

vermijden

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vermèje - vermeej - vermeeje

 

vermoore

werkwoord, zwak

vermoorden

- Dialectenquête 1887 Willems - vermoore - vermoorde - vermoord

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERMOOR(D)EN - zie wdbb.; bederven, schenden, sterk beschadigen; verspillen, verkwisten; doorbrengen (van tijd).

VERMOOREN - vermoorden

 

verneepe

bijvoeglijk naamwoord

klein van omvang

- WBD - III.2.3:163 'vernepen' = onvolgroeid (vrucht); ook 'benepen', 'kriel', 'onrijp', 'groen'

- WNT - VERNEPEN, als bijvoeglijk naamwoord gebr. verl. deelw. van 'vernijpen'. In de jongere aanh. haast uitsluitend in vl.-belg. bronnen. 1) klein van omvang (ook van personen); 2) benauwd.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord ‘vernepen’ – onvolgroeid

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEPEN bijvoeglijk naamwoord /bw – geprangd, beklemd; in zijn groei verhinderd, onvolkomen; vernepen fruit; klein, eng

 

verneuke

werkwoord, zwak

belazeren, bedotten, beetnemen

verneuke - vernukte - vernukt, met vocaalkrimping;

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vernukt

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vernukt em nòg vur ginne cènt (Alg. Brab. '87) - je krijgt geen kans om hem te bedriegen

- Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermee vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor

- WBD - III.1.4:412 'verneuken' = bedriegen

- WBD - III.1.4.411 'verneuken' = foppen

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vernuiken' - verneuken, bedriegen, bedotten, foppen; Dien regen hëe ons verneukt - gehinderd, benadeeld, 'gekuld'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEUKEN - verbrodden, bederven, doen mislukken: Gij hèt ’t spel verneukt. De zaak is verneukt.; hinderen, benadeelen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verneujke ww - voor de gek houden

- WNT - VERNEUKEN - l) bedriegen, beetnemen; 2) stuk maken, bederven,verknoeien.

 

vernoemt, vernoemd
bastaardvloek
verdomd
- Cees Robben - Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122)
 

vernukt

werkwoord, persoonsvorm

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verneukt, bedondert, belazert [sic]

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Ge vernukt de klööt' - Je belazert de boel

- Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermeej vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor

 

vernuuwe

werkwoord, zwak

vernieuwen

korte uu

- WBD - III.4.4:315 'vernieuwen' = veranderen

- Dialectenquête 1887 Willems - vernuuwe - vernuuwde - vernuuwd

 

verongelukke

werkwoord, zwak

onopzettelijk iets beschadigen, breken, kapotmaken

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!” [heeft betrekking op dienstplichtige militairen die de schade aan hun uitrusting zelf moesten vergoeden]

Klik hier om dit bestand te beluisteren

 

veròrdeneere

werkwoord, zwak

uit Frans: 'ordonner'; opdracht geven, bepalen, voorschrijven, bevelen uitdelen

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - gij hèt hier niks te veròrdeneere, gij!

- G. Steijns, Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005 - gge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007 - Wanneer ze dan töskwaam, waar asset goed waar, alles klaor zôo zij et verordonneerd ha.

 


Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek

 

verrapzakke

werkwoord, zwak

verhapzakken, meepikken, verhapsukken

- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 46 - 31-12-1965 - Ik kom eens kijken of er "niks te verhapsnappen valt" zegt men in Tilburg en het betekent eens komen kijken of er niets "te halen" of "mee te pikken" valt. Men kan dit werkwoord ook in enige varianten horen zoals "verrapzakken" en "verhapzakken". Het is uiteraard verwant met het Algemeen Beschaafd Nederlands "verhapstukken". Dit betekent: een karweitje doen, of: een klusje opknappen. In zijn oorsprong is het werkwoord afkomstig uit het schoenmakersvak en was dan: verhakstukken. In het Middelnederlands kennen wij het woord "hap" en het werkwoord "happeren" in de betekenis van: roven, wegnemen. "Zakken" is afkomstig van het Middelnederlands "versaeken" dat betekent: iets niet volgens de regels doen of iets onwettigs doen. Hierin ligt dan ongetwijfeld ook wel de verklaring van de bij het kaartspel gebruikte term: saken, versaken en sokken. Dit betekent: niet "bijbekennen" (ook nog zo'n mooie term!), wat wil zeggen: een andere kaart op tafel gooien dan de regel van het spel vereist, terwijl men toch de gevraagde kleur wel in de hand heeft. Als het spel vlug gaat, kan dat "in een hapsnap" gebeurd zijn. We hebben hier te maken met een combinatie van "happen en “snappen" In een hapsnap betekent iets vlug doen met niet al te veel zorg of nauwkeurigheid.
- Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 183 - 24-11-1973)1973 - "Hier valt niks te verhapstukken", zei een Tilburger om aan te geven, dat er geen karweitje viel op te knappen. De uitdrukking stamt uit het schoenmakersvak en was oorspronkelijk verhakstukken, d.i. - naar we aannemen - nieuwe hakken onder de schoenen zetten. Daarnaast kennen we ook het in enige variaties voorkomende woord "verhapsnappen", waarvoor men ook wel hoort: "verrapzakken" en "verhapzakken". Ze betekenen alle drie: meepikken. Het "hap" is afkomstig van 't werkwoord: "happen" of "happeren". Dat is: wegnemen, roven of kapen. Zakken is Middelnederlands en komt van "versaecken", iets niet doen zoals het behoort, iets niet volgens de regels of onwettig doen. Dan hebben we nog ons "hapsnap". Men kan bv. iets "in een hapsnap" doen. Het komt overeen met iets overhaastig doen. Dus in een vloek en een zucht, zodat het "in een hapsnap gebeurd is". De combinatie van "hap" en "snap" betekent eigenlijk: direct reageren.
 

vèrreg, vèrrig

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

vaardig, gereed, klaar

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd) ’Kareltje Vinken’,  feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940 - Toen ie daormee verrig waar...

- Piet Heerkens, uit ‘Vertesselkes, ‘De deur van de kerk van Baokel, 1944 -

Toen Baokel in de Peel

nog lang geen "Baokel" hiette,

en d'eerste kerk in 't dörp

al op begos te schieten,

jao, haost al verrig waar

- Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De köster van Baokel’, 1944)

"Wel gatjevergimme,

die kraai krijgt et verrig,

riep Jan, 't is 'n slimme!"

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vèèreg, vèèrdeg'

- WBD - III.1.4:318 'vaardig' = gereed

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'verrig', 'verdig' - klaar, gereed

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEÈRDIG - hetz. als Holl. vaardig. VEÈRDIG bvw. - gereed (z-o der Kemp.). Zijde vèrrig?

- WNT - VERRIG bijvoeglijk naamwoord , bw - bijvorm van vaardig, ve(e)rdig; in Brabant met syncope van d - gereed, klaar.

 

vèrreghèd

zelfstandig naamwoord

vaardigheid, bedrevenheid

 

vèrrekèèker

zelfstandig naamwoord

verrekijker

Figuurlijk gebruik

- Hessels 2020 - Bij een gebeurtenis voordat je geboren was: - toen zaate gij nòg in de vèrrekèèker! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron KLIK HIER

 

vèrreve

werkwoord, zwak

verven

vèèreve

 

versaoke

werkwoord, zwak

verzaken, 'saoke'

- Dialectenquête 1887 Willems - versaoke - versòkte - versòkt

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij versòkt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'verzaoke'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSAKEN - hetz. als 'verzaken', Frans renier. In 't kaartspel! niet volgen als men kan; eene kaart achterhouden.

saoke

 

verschaaje, verschaajne

1. zelfstandig naamwoord

het verscheiden, het overlijden

- Cees Robben - Gij wilt nò oew verschaaje zeeker ópgestókt wòrre [datum onbekend]

- Cees Robben - naa wil ie nòg vur et verschaaje en bòrd möllekepap [datum onbekend]

2. bijvoeglijk naamwoord

verscheidene, verschillende

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Der wiere verschaaje febrieke gebouwd

- Kees en Bart, krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935 - verschaaje = diverse; 'verschaaiene'; 'verschaaije weken'

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939 - Verschaaiene keeren laas ie dè-d-over en verschaaiene zuchten liet ie deur de kaomer gaon.

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in Groot Tilburg 1941 - verschaaie keere hèk oe verteld hoe schon dèt hier is...

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont) in Groot Tilburg 1941 - Hij kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 74 05 16 - Ik kwaam deez’ week verschaaie keer / Aon 'n gesloote deur.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 05 20 - Ge hèt hier in Tilburg verschaaie zaoken / Die echt ’n dèèl van de stad uitmaoken...
- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  'verschajege' - verschillende

- Piet van Beers – ‘Algemeen Beschaafd Tilburgs’: Òn 't diktee dè jaorleks wort gehaawe/ hèk zèlf verschaajene keere meejgedaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

- Stadsnieuws - Ik hèb van verschaaje kaante geheurd dèt nie goed meej em gao. (210609)

 

verschaore

werkwoord, zwak

verscharen, verplaatsen

- WBD - koeien van de ene wei naar een andere overbrengen

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHAREN - het vee verscharen, uit de ene weijde in de andere

brengen. Zie SCHAAR (bij Verster)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - SCHAREN (schaoren) ov. ww (van vee gezegd) naar de wei brengen.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHAREN - malkander v. - elk. aflossen, vervangen

 

verschiete

werkwoord, sterk

verschiete - verschôot - verschoote

- Pierre van Beek - verschrikken; voorschieten

- Pierre van Beek - Kundet verschiete? - kun je het voorschieten? Van verschiete worde lillek. (Tilburgse Taaklplastiek 176)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "verschieten - verschrikken"

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'veschiete'

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen

- WBD - III.4.4:315 'verschieten' = idem (= verbleken, verkleuren)

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VERSCHIETEN – wkw - zijn poeder, geld, een kleur zal - ; ontstellen, zij verschoot ervan.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. ‘verschieten’, transitief: vrees aanjagen, doen schrikken;

intransitief a) (ver)schrikken, ontstellen, b) van kleur veranderen, verkleuren, verbleken. 

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) -  VERSCHIETEN, voor verschrikken

- K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHIETEN - verschrikken. Zie Kiliaen -

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERSCHIETEN l) ov. ww - voorschieten; 2) onov. ww - van kleur veranderen, zijn kleur verliezen; 3) onov. ww - schrikken (en van kleur veranderen?): oew, ik verschoo:t toch.

- WBD - III.1.3.16 'verschoten' = versleten; ook 'kaal'

- WBD - III.1.4:293 'verschieten' = schrikken

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHIETEN (met zijn en hebben) - plotseling ontstellen of ontroeren, 'tzij van verrassing of verwondering, 'tzij van vrees of angst

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verschiete ww - schrikken

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verschiete - schrikken = verschieten 'van kleur verbleken'

- WNT - VERSCHIETEN (I) - 10) ontsteld doen raken van schrik; hevig schrikken; 11) terugschrikken, terugdeinzen voor iets afschrikwekkends; 13) opkijken van; 14) (van de gelaatskleur) snel, plotseling wegtrekken; enz.

- WNT - deel XX II, kolom 25, betekenis 27) in de verbinding 'zijn oogen verschieten' = even inslapen, een licht kort slaapje doen.

 

verschille

werkwoord, zwak

verschil uitmaken, hier vooral in de betekenis 'het zal mij een zorg zijn'

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Et kan mèn niks verschille. - Het maakt mij niets uit.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 01 21 - Dè kan ze niks verschille.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 07 26 - Wè kan ‘t ons verschillen?
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'mar dè kan óns niks verschille'

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ‘verschillen'- Het kan mij niet verschillen, voor verschelen.  

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief , 'verschillen' - schelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHILLEN - schelen, raken, aangaan: 't kan me niet verschillen.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verschille ww - schelen

 

verschôon

zelfstandig naamwoord

schone kleren, inz. ondergoed

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - leej mèn verschôon klaor?

- WNT - VERSCHOON 5) (Vl. belgië) Schoone kleeren, inz. schoon ondergoed. Joos (1900); Lev.-Coopm.(1954); Desnerck (1972) - Die jongen, hi komt hi alle zaterdage om zi' verschoon (Loquela).

 

verschôone

werkwoord, zwak

verschonen

- Dialectenquête 1887 Willems - verschôone - verschonde – verschond; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschont

 

verschôoning

zelfstandig naamwoord

verschoning

- A.J.A.C. van Delft - Moeder de vrouw "legt 's Zaterdags de verschooning klaar" en als we dat schoone lijflinnen niet regelmatig aantrekken "raanden we een week". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

 

verschôore

bijwoord

verscholen, verborgen [?]

- A.J.A.C. van Delft - "Dat staat vreemd verschoren" beteekent: Dat doet voor de toekomst vreemd aan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

 

verschòtte

zelfstandig naamwoord, meervoudsvorm

verschotten, verbruikt [?]

- Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - bij een werk verbruikte (hulp)materialen

 

verschraole

werkwoord, zwak

verschralen

verschraole - verschròlde - verschròld

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschròlt

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verschraolen'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHRALEN - schraal, dor, droog, mager worden

 

verschreepeld
bijvoeglijk naamwoord

verschrompeld
uit Middelnederlands ‘schrepel’, mager, dor, vermagerd, verdord
- Cees Robben - ...’n verschrepeld blad (1959)

 

verschrèppele

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verschrompelen

- WBD - III.2.3:159 'verschrompelen' = rotten van appels, ook 'verschromfelen'

 

verslabakke

werkwoord, zwak

verwaarlozen

de etymologie is nog niet duidelijk

- WNT - VERSLABAKKEN - 1) verminderen, achteruitgaan, verzwakken, verflauwen; 2) laten slabakken, laten verkommeren, verwaarlozen

 

verslaon

werkwoord, sterk

verslaan

- WBD - III.2.3:28 'de dorst verslaan / verslagen' = de dorst lessen

 

verslèète

werkwoord, sterk

verslijten

- WBD - 'verslêête' (II:1254) - versleten

- verslèète - verslêet – versleete; met vocaalkrimping: gij,hij verslèt

 

verslènde

werkwoord, sterk

verslinden

- Dialectenquête 1887 Willems - verslènde - verslon(de) - verslonde

 

versmòrt

voltooid deelwoord, bijvoeglijk of bijwoordelijk gebruikt

- WBD II 589 - 'ze zéjn versmòrt' - ze zijn versmoord (m.b.t. huiden waarvan de haren loslaten ten gevolge v. e. onjuiste conservering)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSMOORD bw - versmoord, zat, smoordronken

- WNT - VERSMOORD - l) gestikt; 2) verdronken; 4) ondergedompeld, tot over de ooren zittend in, overstelpt, overmand door, volledig opgaand, verzonken in, verloren, geheel verdwenen ... in een groote hoeveelheid of massa van iets.

 

versnije

werkwoord, sterk

versnijden

versnije - versneej - versneeje

- WBD  II 587- 'versneeje' - versneden (gezegd v. e. huid die beschadigd is door sneden bij het villen)

 

versnutsele

werkwoord, zwak

de etymologie is niet opgehelderd

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Versnutsele – verdoen, verspillen

 

verspeule

werkwoord, zwak

verspelen, kwijtraken

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd, verleden tijd, en voltooid deelwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  khèb sins fleeweek veul òn onze Jaonus verspuld - ik zie dat hij achteruit gegaan is

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verspeule ww - verspelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSPELEN, in 't N. der Kempen: VERSPEULEN - verspelen, verliezen, kwijtraken

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERSPELEN (verspeule) l) kwijtraken bij het spel, resp. het spel verliezen; 2) kwijtraken in andere omstandigheden, ook buiten eigen schuld, bv. een ongeboren kind of een vrouw; 3) missen in iemand, gezegd v. fysieke achteruitgang: ik heb er veul on verspuld - hij is hard achteruit gegaan.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verspuilen, verspeulen' - verspelen, verliezen; z'n vraauw verspuile - zijn vrouw door de dood verliezen.

 

verspraaje

werkwoord, zwak

verspreiden

- Dialectenquête 1887 Willems - verspraaje

 

verstaand

zelfstandig naamwoord

verstand

- Cees Robben - Tilburg hee van wol verstaand! (19560630)
- Cees Robben - En novvenaant zun verstaand viel ie nie dur de maand (19811127)
- Cees Robben - [Moeder die haar kind naar school brengt:] Hij hee nie veul verstaand, mister.. Mar wettie heej is wel van ’t biste... (19790923)

- WBD - III.1.4:23 verstaand = verstand

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ge hèt een goej verstaand mar tis nòg nie gebrökt – Complimenteus laten merken dat de ander lomp is

Uitdrukkingen

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - gezegde: Hij heeter net zóveul verstaand van as en koej van saffraon eete.

- Mandos, Brabantse Spreekwoorden, 2003 - verstaand hèbbe van gekókt eete (Nicolaas Daamen, Handschrift Tilburgs, 1916) - veel verstand hebben van…

- Hessels 2020 - Als iemand intensief met een vertrokken gezicht aan het kijken is: - hij kèkt meej hil zen verstaand! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

 

verstaandeg

bijvoeglijk naamwoord

verstandig

- WBD - III.1.4:25 - verstandig = wijs

 

verstaon

werkwoord, sterk

verstaan, begrijpen

verstaon - verston(d) - verstaon

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping in meervoud: wij/göllie/zullie verstòn

- Rolf Janssen, We hebben gezongen en niks gehad (1984) - want óns taol verstòn ze nie

 

verstêene

werkwoord, zwak

verstenen

- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verstint - Dialectenquête 1887 Willems - verstêene - verstinde - verstind

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSTEENEN (met zijn) Wordt gezeid van peren, wanneer er harde knobbels of plekken in groeien

 

verstèùke, verstukke

werkwoord, zwak

verstuiken

verstèùke - verstökte - verstökt

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij verstökt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - verstuiken

 

verstouwe

werkwoord, zwak

verstouwen

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait ’t nogal is (17081964)

 

vertèère

werkwoord, zwak

verteren

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verteiren'

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vertêre (ê = Frans même)

- Dialectenquête 1887 Willems - vertèère - vertèèrde - vertèèrd

- WBD - III.3.1:208 'verteren', 'besteden, opmaken, uitgeven' = besteden

 

verteeveeje

werkwoord, zwak; gelegenheidswoord

aan televisie verslaafd raken of worden

- De Wijs - (Gezegd tegen iemand die alleen nog maar tijd heeft om televisie te kijken) “Praot naa is ‘ne keer mee, ge zèt himmaol aon ut verteeveejen.” (15-06-1963)

- Cees Robben - Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon ’t verteeveeje... (19741018)

 

vertèrder

zelfstandig naamwoord

verteerder

- Cees Robben - [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106)

- Gezegde: Pierre van Beek - Irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor (Tilburgse Taaklplastiek 127)

 

Piet Heerkens - Vertesselkes - 1941

 

vertèssel

zelfstandig naamwoord

vertelsel, verhaal

- Vertelt dan is gaauw in vertesseltje". (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vetèssel'

- Stadsnieuws - Ge moet hier naa gin vertèsselke gòn ophange ik gelêûf oe vur ginne sènt. (280310) Je moet hier nou geen fabeltje gaan vertellen ik geloof je absoluut niet.

- WBD - III.3.1:252 'vertesseltje’ = sprookje

 

vervat

zelfstandig naamwoord

vervat, reserve

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  (financiële) reserve; iets om op terug te kunnen vallen

- Cees Robben - ‘k Hô gin vervat mir... (19680614)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vervat zelfstandig naamwoord - gin vervat hebbe - geen reserve hebben

 

vervatte

werkwoord, sterk

anders (vast)pakken

- WBD - vervatte (II:1003) - vervatten: het kettinggaren van de ene hand in de andere pakken bij de bomen.

- WNT - VERVATTEN - 11) een handeling, een zaak, een vriendschap e.d. die men heeft gestaakt of onderbroken, of een onderwerp dat men reeds besproken heeft, weer aanvatten, opnieuw ter hand nemen, weer beginnen, hervatten

 

verveele

werkwoord, zwak

vervelen

Dialectenquête 1887 Willems - verveele - vervilde - vervild

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vervilt

- WBD - III.1.4:400 'zich vervelen’,'vervelen', 'zijn eigen vervelen' = idem

- WBD - III.1.4:410 'vervelen' = idem

 

vervu

zelfstandig naamwoord.

verkorting van ‘vervoedering’

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Op half vervu te langen aan een of anderen keuter. Daar niet geannoteerd. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: op halve vervoedering geven. Men geeft een stuk vee onder beding, dat de meerdere opbrengst na eenigen tijd half aan den eigenaar en de andere helft aan den kleinen boer komt, die zich met de voedering belast heeft.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - Zegsw. op half vervuui haauwe (houden): wanneer bv. een zog moet baggen kan een ander dan de eigenaar ze de kost geven op voorwaarde dat de helft van de jongen voor hem is.

 

verwaase
voltooid deelwoord van ‘verwaase’
verwassen, in de betekenis ‘vergroeien’

- Cees Robben - ...vernepen vervrongen verwaasen deur jicht... (19590516)

 

verwèère

werkwoord, zwak

verwarren

- Dialectenquête 1887 Willems - verwèère - verwèèrde - verwèèrd - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verwèrt

  

verwèète

werkwoord, sterk

verwijten

verwèète - verwêet – verweete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verwèt

- WBD - III.1.4:424 'verwijten' = idem

 

verwòchte

werkwoord, zwak

verwachten

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘verwochten'

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - mar verwòcht hak et wèl

- WBD - III.1.4:57 'verwachten' = vermoeden

- WBD - III.1.4:l86 'verwachten' = idem

- WBD - III.2.2:2 'in verwachting zijn' = zwanger zijn

 

verwòchting

zelfstandig naamwoord

verwachting

- WBD - III.2.2:1 'in verwachting' = zwanger

- WBD - III.1.4:186 'verwachting' = idem

 

verwònd

bijvoeglijk naamwoord

verwaand

- WBD - III.1.4:l67 'verwaand' = hovaardig; 'verwaand' = trots

- WBD - III.1.4:169 'verwaandigheid' = trots (subst.)

 

verzaoke, saoke

werkwoord, zwak

verzaken

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 -  bij het kaarten geen troef of kleur bekennen; ook: 'saoke'

- Cees Robben - Mar ge meut nie verzaoke... (19561013)

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - fersaoke, versaoke - oneerlijk geen kleur of troef bijspelen

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

verzeej

voltooid deelwoord van verzègge

verzegd, beloofd

- Cees Robben - Ik ben al verzeej bij ons taante Nolda.. (19690207)
- Cees Robben - Zèède ’n zondag al verzeej... (19621026 – geen Prent van de week maar gelegenheidsprent)

 

verzèùme

werkwoord, zwak

verzuimen

vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verzömt

- Dialectenquête 1887 Willems - verzèùme - verzömde - verzömd

- WBD - III.1.4:374 'verzuimen' = idem

 

verzèùpe

werkwoord, sterk

verzuipen

verzèùpe - verzôop - verzoope

in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verzöpt

- Cees Robben - iemand die ònt verzèùpe was; oewèège verzèùpe;

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zoo gelukkeg as enen hond die op zene verjaordag verzoope wordt (D'l6); ironisch voor: ongelukkig. Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die óp zene verjaordag verzoope wòrdt

 

verzuuke

werkwoord, sterk

verzoeken, uitnodigen

verzuuke - verzòcht - verzòcht

korte uu

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - Ge mot us èfkes ötzuuke wie me ammòl motte verzuuke'

- WBD - III.3.1:39 'verzoeken', resp. 'vragen, noden, uitnodigen' - uitnodigen

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERZOEKEN (verzuuke) ov. ww -zonder aanvullende onbep. wijs met 'te': uitnodigen voor een bezoek.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERZUKEN - verzoeken

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - verzuuke ww - uitnodigen

 

vèst

zelfstandig naamwoord

vest

ook mannelijk aangetroffen:

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? dl. 2, Tilburg 2007 - Van ons Lia krêeg ik meej dieje Siendreklaos ene schôone vest.

▼vist

 

vèt

bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord

vet

- WBD - vruchtbaar (van akkerland) (Hasseltse term)

- Pierre van Beek - "Vet as 'n slèk (slak). "Slekvet", "Vet als olie". "Rotvet". "Zo vet as 'n mispel". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

- Pierre van Beek - "Nou is 't vet van de romme" (melk). Er is weinig meer te verdienen. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie veul vèt van schèùm (Kn'50) - van de wal in de sloot

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te vèt, Bèt, twee keer van doen ('50) - aansporing tot zuinigheid

- WBD - III.3.1:245 'zijn vet meegeven' = scherp de waarheid zeggen

- WBD - III.1.4:423 'iemand zijn vet geven' = berispen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VET bvw. – vet, Frans gras; het vet hebben - een goed leven hebben; van den grond, vruchtbaar

 

vètgat

zelfstandig naamwoord

- WBD - vetgat, het ondiepe gat in de poot van een werktafel, dat gevuld is met vet dat diende om de els glad te maken (II:694)

 

vèthòl

zelfstandig naamwoord; spotnaam; scheldwoord

1. functie in weverij

- WTT 2012 - van oorsprong waarschijnlijk de functies waarbij een textielarbeider smoutolie moest gebruiken.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vethol - scheldnaam voor fabrieksjongens, vooral draadmakers"

- Naarus - ...wij han innen kollesaolen règenput, en die wier van tèd tot tèd ok schongemokt, as ’t is langen tèd dreug gewist wis. Naa hamme daor zoo wel wè van die jonge gasjes veur die ze vruuger "vethollen" noemden, maar die laoter de naomsveraandering onderginge; en toen "Draod versterkers" hietten. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van ►"vetzakken" of ►"vetkezen" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1)

- Anoniem - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?"’.)

- Cees Robben - knöpt de vethol rap z’n draoike (19560630)

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vèthôl = draadmaker in het spinproces

1.1. vèthol = vètbòl
- Karel de Beer - draadmaker in het spinproces van een textielfabriek. Het woord vèthòl werd ook gebruikt als scheldnaam voor een politieagent en schijnt oorspronkelijk te komen van vètbòl. Dit waren vettige, aan elkaar geplakte draadjes die werden opgeveegd op de fabrieksvloer en waarvan bolletjes werden gedraaid, die werden gebruikt om de kachel aan te maken. Degenen in de fabriek die dit moesten doen werden door de anderen minachtend vètbòl genoemd, omdat dit veegwerk niet hoog werd aangeslagen. (Tilburgs bijnamenboek, 2000)

2. politieagent

- Stadsnieuws - Toen ze kattekwaod han ötgehòld krêege ze ene vèthòl aachter der broek. (121210) - Toen ze kattekwaad uitgehaald hadden, kregen ze een politieman achter zich aan.

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- WBD - III.3.1:345 'vethol, vetkees' = politieagent

 

Spotnamen voor een politieagent - uit De Tijd - 3 mei 1968

 

vèthölleke

zelfstandig naamwoord, verkleind

fabrieksjongen voor het vuilste werk

verkleinwoord van 'vèthòl', met umlaut

 

vèthoorentje

zelfstandig naamwoord, verkleind

bepaald schoenmakersattribuut

- WBD - vèthoorentje - schapen- of geitenhorentje, dat de schoenmaker met pap of stijfsel op zijn werktafel heeft staan; hs K 183 (II 695)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916) spreekwoordelijke vergelijking.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vethorentje - 'schoenmakers vethorentje' - schapen- of geiten horentje dat de schoenmaker met pap op zijn werktafel heeft staan - pap of stijfsel"

 

vètkees
zelfstandig naamwoord, spotnaam

vetkees, draadmaker in de textiel

- A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1)

 

vètlèèr

stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

vetleder

- WNT - lemma vetleder(1957): Bij de bereiding met vet (traan) behandeld en daardoor waterdicht leder

Uitdrukkingen

In combinatie met 'medòllie'

- WNT - lemma vetleder (1957) V. GINNEKEN, Handb. 2, 455 b [1914] - Vetleren …; spottend als iemand vraagt: wat krijgste deveur? is het antwoord: 'n vètlere medaje, ENDEPOLS [1955].

- Karel en Sjarel - SJAREL. Dè kunde begrèpe. Hij holde zon vetlèère medollie uit zunnen binnenzak en 'n buukske en hij kladde mèn erop. (dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

- Hessels 2020 - Bij een negerin met slappe, hangende, lege borsten: - kèkt die meej der vètlèère medòllies! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

 

vètmôok
scheldnaam voor zwaarlijvig iemand
- Cees Robben - Ge het vort unne buik as ’n spurriekoei... vetmôôk... Ge meugt gerust ’n voeierke minder afsteken... (19650611)
 

vètpan

zelfstandig naamwoord

vetpan, pan waarin vlees en vet werden opgediend om te 'soppen'

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - En sondagsmèèreges, zak mar zègge, vur we nòr de kerk toe ginge, dan wier, as we dan öt de kèrk kwaame was de pan, vètpan op tòffel meej goed spèk erin…ötgebakke… dè was nògal nie lekker, hè…sòppe, sòppe!” (transcriptie Hans Hessels 2014)

Klik hier voor audiofragment
 

vètzak, vètzakkerij
zelfstandig naamwoord, spotnaam

- A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen" gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
Van vroeger dagen 151: Folklore en Ambacht 1)
- A.J.A.C. van Delft, Nieuwe Tilburgsche Courant, 22 juni 1929, Van vroeger dagen 120: Weversliedjes -

DRAADMAKERSLIEDJE
't Is koud, de sneeuw daalt neder,
In die schoonheid en pracht der natuur.
Die sneeuwtjes vliegen als vlokjes,
En, o wat draaien die molentjes schoon.
Die spilletjes piepen als muisjes
Als men daar geen olie aan doet.
Pleizier, pleizier, wij zijn die vetzakken,
Pleizier, pleizier, wij zijn die vetzakken van pleizier.

vetiel

zelfstandig naamwoord

ventiel

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ventiel

 

vètkaoi

zelfstandig naamwoord, scheldwoord

vetkaai

- Verrèkten dikke vètkaoi, bier haole gij! (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

vètkèùf

zelfstandig naamwoord

- Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vètkèùve = bep. nozembende

 

vètlèmke

zelfstandig naamwoord, verkleind

vetlampje, olielampje

- A.J.A.C. van Delft - vètlèmkes - 'n Schôn gezicht was 't wel [op de klottermarkt mee die vetlaampkes en laoter petrol tusschen de spullekes en onder de kraomkes, waor van alles veur 'n paor cente gekocht wier veur de kènder. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)

 

vètlòk

zelfstandig naamwoord

vetlok

- WBD - vetlok (aan een paardebeen), in Hasselt 'koowt' genoemd

- WBD - (Hasselts voor) boelee (aan een paardebeen), ook 'koot', (Hasselt) 'koowt' genoemd

 

vètsmèlter

zelfstandig naamwoord

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "nou 't is 'ne vetsmelter (een rare akelige vent)"

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VETSMELTER (vètsmilter) m - iemand die weinig uitvoert

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk 'vetsmelter' - woord met vage schimpende betekenis

 

vètwaajer

zelfstandig naamwoord

iemand die koeien vetmest

- WNT - VERWEIDER - boer die zich toelegt op het vetweiden (= door weiden, laten grazen, vet doen worden); stuk vee dat men in de wei laat loopen om vet te worden, of dat daarvoor geschikt is.


Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home


 

veugeltje

zelfstandig naamwoord, verkleind

vogeltje

- ik zing nèt as en veugeltje

- De veugeltjes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nèt zingen as en veugeltje dè koej hiet (D’16) - slecht zingen

- Cees Robben - D’r zaat er list ’n veugeltje/ te zingen in de zon... (19600708)
- Cees Robben - ’n half ons miereaaikes vur m’n veugeltjes... (19860117)
- Cees Robben - Die ’t veugeltje vend die heeget nie.. Mar die ’t uithaolt... (19751003)

- Dè waare hêel veul verschillende veugeltjes, knòrries èn vinke, zeebravinkskes, èn dèùve, èn kiepe. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - diet veugeltje vent, die wit et, mar diet öthòlt, die heeget (variant in Kempenland

- Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

- WBD - III.4.1:24 vogeltje (= veugeltje)

 

veugeltjesboer

zelfstandig naamwoord

vogeltjesboer

- Jos Naaijkens, ‘Mèn voljèère’, CuBra - Ge ziet ik zèè 'nne échte veugeltjesboer. Tèùs lôop ik meej nne blaawe stofjas aon en mistal heb ik 'n dikke sigaor in m’nne trul.

 

veugeltjesprutter

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - Liefhebbers van vogels zijn "veugeltjusprutters"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

 

veul, vuls

telwoord, bijwoord

veel, teveel van

telwoord

- Cees Robben - Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215)
- Cees Robben - Nie veul druktes... (19580426)
- Cees Robben - ...dan heet ie nie veul praot... (19581122)

- Cees Robben - Al veul buijkes aachter de rug... (19740830)

-  Dialectenquête 1887 Willems - hij hee veul pròts omdèttie stèèrek is

bijwoord

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - 'veul kaod ' - heel kwaad

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veuls te hoog'

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - 'Vastenaovend wordt nie veu(l) mir gevierd.' (blz. 94)

- Cees Robben - En naa nie veul zegge.. of ’t gaot-er-op..! (19650924)
- Cees Robben - Dan lèèkenet veul meer... (19651203)

- Cees Robben - We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer... (19540515)
- Cees Robben - Ge wit toch (...) dek veul van oe haauw... (19820122)
- Cees Robben - Veul..? Twee haore op oewe kop des wèènig.. Mar twee haore in de soep.. Des veul... (19630816)

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - veul? wès veul? Twee haoren op oewe kôp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul

- Stadsnieuws - Veul? Wès veul? Twee haoren op oewe kòp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul...

- De Wijs - “ ‘k Zôt wel wille koôpe, mar ik heb veuls te veul te wènig in m’n portmonnee” (10-02-1963)

- Pierre van Beek - Hij zeeter nie veul; hij zeeter ginnen êene - hij is zwijgzaam, gesloten

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ge haadt al nie veul - gij hadt reeds niet veel

- Hessels 2020 - Bij het opmerken van een man met een forse, dikke vrouw: - die spult gèèren in en grôote zaol! of: - die heej gèère veul! of: - die zok saoves wèl es ötgepakt wille zien! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

Aanvullende bronnen

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - veul onbep. tw. - veel

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUL, voor veel, voornamelijk ten platten lande, naar de kanten van het Markiezaat van Bergen-op-Zoom, en somtijds, met verwisseling der L in N, 'veun', vooral door kinderen.

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VEEL (veul) onverbogen, onbep. tw en bw - l) talrijk, in grote hoeveelheid; 2) dikwijls: ik heb daor veul gekome; 3) in hoge mate, zeer: hij is veul ziek.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUL bw - veel

 

vèùl, völder, völst

bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord

vuil, vies; gierig, en trappen van vergelijking

- Voorbeeld systeemkaart Sterenborg - Vèùl wèèrk wòrdt slèècht betòld. - Vuil werk wordt slecht betaald.

- Informant Toine Raaijmakers - Schertsend als men iemand voor laat gaan: Et vèùl gao vur den bissem. Mogelijk antwoord: De strónt kómt aachter et vèèreke

.- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Tis vèùl, zi den èùl, èn hij bekeek zen jong.

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, menne verloofde blèft den hille aovond in z’n vuil zitte (17-08-1964)
- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, “Mar boer, wè hedde toch schôôn dochters.” - “Van m’n kèr aaf meej diejen vuilen praot.” (10-02-1963)- Frans Verbunt (1996) - veul laojde óp en kèèr

- Cees Robben - Die blèèft den hille aovend mar in z’n vuil zitte... (19641023)

- WBD - vuil, vèùl - nageboorte van de koe; kalfsvlies

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - den dieje is te vööl om wè wèg te geeve - ... te gierig om ...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vööle peer - gierig iemand

- Frans Verbunt (1996) - in zen vèùl lôope - zijn werkkleren nog aanhebben

- Frans Verbunt (1996) - daor zèèk ene vèùle in - daar ben ik handig in

- WBD - (Hasselt) nageboorte van een varken

- WBD - vèùl aaj - bebroed bevrucht ei (van een kip)

- Gezegde: Pierre van Beek - Hij heej hil wè waoter vèùlgemòkt. - hij heeft in zijn leven 'de zaak aardig versierd'. (Tilburgse Taalplastiek 153)

- Mandos, Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et vèùl gao vur den bissem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - humoristische opmerking als men iemand voor laat gaan

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijw. – vuil: l) onrein, morsig; 2) gierig, vrekkig. zelfstandig naamwoord – vuil: l) nageboorte bij het vee; 2) onkruid

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'de vùil vèèf' - bep. werkmanshuisjes

- WBD - (III.2.1:317) vèùl - stof

- WBD - (III.1.2:267) 'vuil' = etter

- WBD - (III.1.4:442) 'vuil' = onfatsoenlijk’ ook 'vies'

- WBD - (III.4.4:236) 'vuil' = troebel

- WBD - (III.4.4:321) 'vuilmaken’,'bevuilen' = idem

gierig

- Pierre van Beek – Wanneer iemand "z'n geld aon z'n hart gewaasen is" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel "'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep". Men heeft nu eenmaal van die "vuil meense" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)

 

veulderhaand

bijvoeglijk naamwoord

veelderhande, allerhande

- H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’, 1932 - veulderhande blommen...

 

veule, vulle, völle

zelfstandig naamwoord

veulen, ook genoemd: 'vulle', 'völle' of 'poeleke' (tot 1 jaar)

- WBD - hèngstvölle, hèngstvulletje - mannelijk jong van een paard

- WBD - meervölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard

- WBD - lèpvulle, lèpvölle - moederloos veulen

- WBD - gespêend völle - gespeend jong van een paard

- WBD - veuletje; klèn pèrdje - vleinaam van het veulen

- WBD - veule, pèrdje, hanske,(Hasselt:) pòlleke - loknaam/roepnaam van het veulen

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vullen' resp.'vollen' - veulen

 

vèùlpraot

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - smerige taal

 

veulpròts

veelprater, praatjesmaker

- WBD - III.1.1:101 'veelpraats' = mond (spotnaam)

- Stadsnieuws - Dieje veulpròts lult oe zôo van de sòkke - die praatjesmaker kletst je zo omver (180410)

- WNT - VEELPRAATS - praatjesmaker

 

veultij

bijwoord

dikwijls

- Dialectenquête 1887 Willems - veultij

- WNT - VEELTIJDS - herhaaldelijk, dikwijds, telkens, vele malen

 

veur, vur

voorzetsel, bijwoord

- Gaode gij veur òf moet ik vurgaon? - Ga jij voor of moet ik voorgaan?

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 4l) 'veur/ vur' als ww-deel

- Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109)

- WBD - veurknie - voorknie van een paard, ook 'knie' genoemd

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUR i.p.v. voor, in de bet. v. ante, ook in de zamenstelling (bijvoorbeeld veurhoofd). Dat het zeer goed is, kan men bij Kiliaan zien. 

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUR vz/bw - voor

 

Ed Schilders over de prent 'Herodus die kwam zellevers veur' van Cees Robben

veurslaon

werkwoord, sterk

veurslaon, sloeg veur, veurgeslaon

voorstellen, een voorstel doen

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 02 03 - Ik heb van alles veurgeslaon...

 

veurstaon

werkwoord, sterk

voorstaan; in de betekenis 'daar staat me iets van bij'

- Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945 -

SJAREL. Jè, naaget zegt, daor stao me ok iets van veur.

 

viegeleere

werkwoord, zwak

- WBD - III.1.1:249 'vigileren' goed, scherp luisteren

- Van Dale - vigeleren - onjuiste spelling voor vigileren: loeren op, prakkeseren

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VIGELEREN (onov. en ov. ww) vigileren, uitprakkizeren, op slimme manier bedenken. (Van 'vigilie', nachtwake)

- WNT - VIGILEEREN - 4) bedenken, verzinnen, overleggen, prakkizeeren; 5) heen en weer loopen, flaneeren

 

viegielant

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - kinderwagen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'viegelaant'

- WNT - VIGILANTE - vigilant - vigelant, zelfstandig naamwoord vrouwelijk in volkstaal onzijdig. Stationneerend gesloten huurrijtuig, gewoonlijk voor vier personen.

 

vierbôomer

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) - eg met vier hoofdbalken

 

vierderhaande

- Frans Verbunt (1996) - vier soorten, vier kleuren, term uit het kaartspel

 

viere

werkwoord, zwak

vieren; verwennen

- Pierre van Beek - Ik wòrd gevierd as en vèùl aajke = ik ben niet in tel (Tilburgse Taalplastiek 126)

- Dialectenquête 1887 Willems - viere - vierde - gevierd

soms vocaalkrimping: gij viert, en verleden tijd vierde(n)

 lange ie, behalve in tegenwoordige tijd bij gij (viert) en in verleden tijd (vierde(n))

- Cees Robben - Ze wordt gevierd as ’n vuil aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd]
- Cees Robben - Gevierd as ’n vors aaike.. (19860411)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIEREN - vieren, wel verzorgen. Hij is gèren gevierd.

 

vierèl

zelfstandig naamwoord

lengtemaat, vier el

- WBD - III.4.4:288 'vierel' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierendeel'

- WBD - III.4.4:295 'vierel' = kwart pond

- WNT - VERREL — VIEREL —, zelfstandig naamwoord onz., mv. -s. Zie voor de vorming van verrel en vierel (die voor het eerste lid mog. een verschillend uitgangspunt hebben) de etym. wdb.; zie ook VIERDEEL.
1. In het alg.: een vierde deel van iets; vierendeel, kwart.
LAURMAN 73 [1822]. V. DALE [1872 ᬶ].

2. In het bijz.
a. Als aanduiding van een bep. maat.
α. Als lengtemaat: een vierde deel van een el, een kwart-el.
Een verrel fluweel, V. DALE [1898 ᬶ]. HAGERS, Handelslex. [1919].Een vierel lint, Driem. Bl. 22, 28 [Utr., 1927].

β. Als gewichtsmaat: een vierde deel van een pond.
ZWIERS [1920]. HAGERS, Handelslex. [1919].

γ. Als inhoudsmaat.
LAURMAN 73 [1822].Een verrel boter, 11/2 H.G., (ook) een vaatje van 80 pond, V. DALE [1898 ᬶ].— Ze (t.w. de dokters) voeren Meestal niets uit voor 't geld. … 'k Gaf kroonen en voor niets! ik gaf … Veeleer ze aan Gerrit-buur voor 't verreltje' ouden wijn, SCHIMMEL, Dram. P. 2, 67 [1850].

δ. Als oppervlakte- of landmaat.
 

vierkaant

bijvoeglijk naamwoord

vierkant; eigenwijs

- Hessels 2020 - Teleurgesteld gezicht bv. na verlies: - snoetje int vierkaant! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

- WBD - vierkaante koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'goej behange', 'schoon behange', 'gelèjnde', 'goed gesloowte’ of 'goed gestopte' koej

- WBD - vierkaante koej - koe met mooie billen, ook genoemd:'schôon gedraajde', 'koej meej goej / mooje bille', 'meej goej aachterstèl'

Aanvullende bronnen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERKANT bw - geheel en al, openlijk

 

vierkaanteg

bijvoeglijk naamwoord

- Frans Verbunt (1996) - onverzettelijk

Stond et ze nie aon wèk ammòl zi, dan wier ik vierkaantig opgevat en in zon kiest geflikkerd. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vierkantig, bijvoeglijk naamwoord - vierkant

 

vierschaftskeeper - (vierschafskeeper ?)

zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)

- WBD - II.4. p. 892 – Een keper die [...] met bijvoorbeeld vier weeframen geweven is ("schaft" = "weefraam"). Grothe zegt op p. 351: "Gekeperde stof, die geweven is (...) waarbij dus weder-keerig in ketting en inslag 't binden op den vierden draad plaats heeft, noemt men vier-bindige, vierdraads, vierknoopige of vierdeelige, ook vierschachtskeper. Het type vierschaftskeper in: K 183 (= Tilburg)
- WNT - lemma Vier – 1958 - Vierschacht, met vier schachten vervaardigd weefsel. Vierschachter, weefkam met 4 schachten (DE BO [1873]).
 

viertel

- WBD - III.4.4:299 'viertel' =kwart hectoliter, ook 'deel' of 'kan'

 

vierts

telwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vierde

- gij zèèt vierts

 

viervoets

bijwoord

- WBD - galopperen; (Hasselt:) gallopaere

- Pierre van Beek - viervoets - bepaalde manier v. lopen of springen van paarden; ook: handeling die in grote haast wordt uitgevoerd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERVOETS bw = VIERKLAUWENS bw - in galop, in vollen ren; wordt ook gezeid van menschen, hoewel niet te peerd zittende.

- WNT - VIERVOETS l) bijvoeglijk naamwoord viervoetig (verouderd); 2) bijw., in denzelfden zin gebezigd als 'te viervoet', oneigenlijk: metterhaast.

 

vieskont

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt (1996) - kieskeurig iemand

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vieskont zelfstandig naamwoord - iem. die kieskeurig op het eten is

 

viet

- verleden tijd van 'vatte', dat ook zwak vervoegd wordt

vatte

- Cees Robben - 'en ze viet 'n lepke vaast'

 

vietempeu

tussenwerpsel

schiet eens op!

Verbastering van Franse 'vite un peu'

- Frans Verbunt (1996) - 'vietepeutem' - vlug een beetje!

 

viezentiere

werkwoord, zwak

visiteren, bezoeken; uit Frans 'visiter' via Nederlands 'visiteren'

nog geen Tilburgse bewijsplaats

- Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) viezentieren...

 

vinger

zelfstandig naamwoord

vinger

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der intje van vèèf vingers èn en benauwd hart (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - er eentje - gauw bang zijn om iets verkeerd te zullen doen; aarzelen voordat er een beslissing genomen wordt

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt (de vingers worden dan niet blauw van het tellen)

- WBD - III.1.1:159 'vingerlid' = vingerkootje; ook 'voorste lid'

 

Ill. Thomé - vingerhoedskruid - digitalis purpurea

 

vingeroed

zelfstandig naamwoord

vingerhoed

- WBD - 'vingeroet' (II:1123) - vingerhoed

- WBD - III.4.3:246 vingeruudjesplaant - vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)

- WBD - III.4.4.296 'vingerhoedje' = centiliter

 

Tekening van Carel Fabritius - Vink - 17de eeuw

 

vinkeslag

zelfstandig naamwoord

het slaan van een vink; knip om vinken te vangen

- Gezegde: V: óp vinkeslag zitte - ongeduldig en gespannen zitten wachten op een bevalling (de ouders - en niet de vroedvrouw - zitten op vinkeslag)

- Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VINKESLAG zelfstandig naamwoord mannelijk -spr. op vinkeslag staan - staan loeren, iemand staan afwachten achter hoek of kant.

 

vinneg

bijvoeglijk naamwoord

venijnig

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "hij is an de vinnige (aan den diarhee)"

- WBD - III.1.4:31 'vinnig' = vlug van begrip

- WBD - III.l.4:218 'vinnig' = onstuimig

 

virke, vèrke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van veer of vèèr

veertje

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin virke tèùs hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)-geen duif thuis hebben

- WBD - III.4.1:39 'veerkes' - veren aan de poten van vogels

 

virpont

zelfstandig naamwoord

veerpont

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - virpont

 

virteguuregebèd

zelfstandig naamwoord

veertig-uren-gebed

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 - [met carnaval] wier dieje monstrans, in alle kerken drie daoge ötgestald, tentôongesteld, zak mar zegge. Van ons, die katteliek waare wier verwòcht dè we dan elke dag tijdens dè virtigurengebed, zôo hiete die tentôonstelling, un uur kwaame bidde. Ge kost op zon daogen ok nog enen volle aflaot verdiene. Dè waar hendig agge op stèèrve kwaamt te ligge, koste oe èège daor hillemaol zondevrij meej maoke.

 

virtien

telwoord

veertien

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Oover virtien daog ist kèrmes

- Dialectenquête 1887 Willems - virtien

- Cees Robben - virtien daog hèrs (= geleden) [datum niet bekend]

- A.J.A.C. van Delft - "Hij geeft er veertien in een dozijn", hoorde ik van iemand zeggen, die graag en veel praat. (De Engelschen hebben daarvoor een soortgelijke teekenachtige uitdrukking: "Hij praat zestien woorden in het dozijn.") (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

 

vis

zelfstandig naamwoord

vis

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vis - viske/ visje

 

visje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vèst

vestje

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - uit het cluster stj wordt de t verzwegen (van ‘vèst’)

- ...ze [de baanwielrenners] fietsten d'r tong op d'r vistje vur 'n sigaor van zeuven centen. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)
- ...zonder dè'k bang behoef te zèn, dè ze me op m'n visje zullen spiersen (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 09 25 - Mar irst moes ie mee naor de stad / Vur ’n pak mee ’n visje.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij trók ze teege zen visje (D’16) - hij haalde haar aan - Informant Toine Raaijmakers - Iemand óp zen visje spierse - hem flink de waarheid zeggen

- Hij ha heel schôone kleere aon/ En unne lozzie op zun visje… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij gaaf em en gêef visje - hij gaf hem een aardig vestje

- WBD - III.1.3:127 'vestje' = frontje in de hals van een jurk

 

visjeszak, visjeszèkske

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

vestzak(je)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'in m'ne vestjeszak'

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 10 16 - Ge hè't toch vur ’ne zieke meens / Ammol wel ’n teer plèkske / Schiet dörom asset efkes kan / Diep in oew visjeszèkske.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 10 13 - Om ’s zondagssaoves aon z'n vrouw / Meer trèktemènt te vraoge? / Motte diep in ’we visjeszak
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè betòlt ie öt zen visjeszèkske

- Stadsnieuws - Dè betaol ik öt men visjeszèkske (111009)

- WBD - III.1.3.115 'vestjeszakje' = vestzakje

- WNT - VESTJESZAK zie VESTZAK. Zie voor den vorm met het diminutiefachtervoegsel (= suffix)bij het eerste lid (zooals in dagjesmenschen, nopjesgoed) V. Lessen blz. 11.

 

viskesfrèèter

zelfstandig naamwoord

visjesvreter; larve van libelle

- Sjef Paijmans – Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen.

 

viskörref

zelfstandig naamwoord

viskorf van de ambulante visverkoper

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “En wie was dè ok wir die aatij bij De Kluit èn zôo ooveral kwaam meej zen aajer èn zen viskörref, hoe hiet die ok wir?” (transcriptie Hans Hessels 2014)

Klik hier voor audiofragment

 

Foto: Regionaal Archief Tilburg

 

vismèrt

zelfstandig naamwoord

vismarkt

Audio-opname 1978 - “…èn toen zèèk zogenaamd bij Jaones Lôos òn de gang gegaon, dè was op de Vismèrt, et Willemsplein èn de was ene grôote gròssier… (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren

 

Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen

 

visroej

zelfstandig naamwoord

vishengel

- WBD - (III.3.2:215) visroej, vishengel, hengelroej, hengel, garde, visgarde = hengel

- Sjef Paijmans - In de gracht voor de Weyenberg [in Oisterwijk], waar toen Bartje Schoenmakers zijn boerderij had, zaten op Woensdagmiddag, soms een stuk of wat schooljongens te vissen met een hengel; dat wil zeggen een dunne staak, een eindje zwart naaigaren en als dobber een rood lucifershoutje. Als angel diende een omgebogen
speld. En toch werden er op deze primitieve manier stekelbaarsjes gevangen. (Herinneringen, CuBra circa 2002)
 

vissersmis

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt (1996) - mis voor de vissers op zondagmorgen om 4 uur in de kerk van de kapucijnen

- WBD - III.3.3:118,) vissersmiske = vroegmis

 

vist

zelfstandig naamwoord

vest

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vist

- Op de trebuune meej en harnas/ of ene koogelvrije vist. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Beeter enen bange as enen dooie)

▲vèst

 

vlaaje

werkwoord, zwak

vleien

- Dialectenquête 1887 Willems - vlaaje - vlaajde - gevlaajd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVLEEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'vleien'

 

vlaartje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vlaar

lefdoekje, pochet, fuit het Franse 'foulard', hals- of zakdoek

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kèkt es wèt ie freet is meej zen vlaartje - trots met zijn pochetje

 

vlagge

werkwoord, zwak

vlaggen

- WNT: plaggen of graszoden steken

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie vlagge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gemeenschappelijk bezit niet te eigen bate aanwenden (in de gemeensch. heide mochten vlaggen gestoken worden)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlagge ww - plaggen afsteken

 

vlagzèès

zelfstandig naamwoord

vlagzeis

- Lowie van Dorrus Misters (pseudoniem), rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 17 ‘Rond de boerenhaard 2’, Nieuwe Tilburgsche Courant 11-8-1952 - Misschien heeft voor sommige lezers ook de heiturf een nadere omschrijving nodig. Deze werd op de heivelden gehakt. De boer gebruikte daarvoor de zg. vlagzeis. Dit is een gereedschap, waarvan het mes, de zeis, onder een hoek van ca. 70 graden aan de steel staat. Het mes heeft een afgeronde vorm, ongeveer 13 bij 20 cm. Bij het hakken dringt de snede in de grond, komt dan horizontaal onder de heide en snijdt de bovenheide en een gedeelte der wortels af. Dit is de turf. Voor de boer weggaat, worden de turven of plaggen tegen elkaar opgezet om te drogen. De brandstof leveren dus de opstaande heide en de onderliggende wortels. Is de boer niet van plan van de kale vlakte bouwgrond te maken, dan laat hij ze gewoon liggen. De heide schiet vanzelf weer uit. Hoe de naam "vlagzeis" is ontstaan, is ons niet bekend, maar vermoedelijk is de oorspronkelijke naam "vlakzeis" en is de k door het spraakgebruik een g geworden.

 

vlak

bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord

druk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - wè hèbbe ze et wir vlak - wat zijn ze weer druk!

HTW 'vlak hèn' uitgelaten, druk zijn

- WBD - III.4.4:136 'vlak’ , 'vlakke' = vlakte

 

vlakweg

bijwoord

direct, zonder omhaal

Ze hield nie van omwegen en deurom vroeg ze vlakweg aon Annekes... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)

 

vlam

zelfstandig naamwoord

hartstocht

- Stadsnieuws - Zen aaw vlam wier aaw poelie èn wier zoo en aaw hörk - zijn vroegere verloofde werd een oude vrijster en werd van lieverlee een oude vrouw (080106)

 

vlang

zelfstandig naamwoord

volant (onderdeel van een textielmachine)

- uit Frans 'volant’

- WBD - vlang (II:938) - volant: 'n soort poetswals

 

Vlaondere

Toponiem

Vlaanderen

- Mar om daor te komen moeten ze dur den elektrieken draod, de moordende afrastering die de Dùtschers in de oorlogsjaoren tusschen Brabant en Vlaonderen spanden. Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.

 

vlèèchte

werkwoord, sterk

vlechten

- Dialectenquête 1887 Willems - vlèèchte - vlócht - gevlóchte

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vlèchte - vlócht - gevlóchte ; ook: vlèèchte

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. 'vlaechten' - vlechten

 

vlee, vleej

1. bijvoeglijk naamwoord

verleden

vleeje mònd, vlee week

- flee = contractie van 'verleden': d-syncope, affix-apocope enz.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FLEE gekrompen uit 'verleden', fleeë week, fleeë Zondag.

In de vlee week, zèk op rès gewist mee den ootobus. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

dès naa ammol lang geleeje/ dè noeme ze «de vleeje tèèd» (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag)
Klèèn Luuske van ons taante Fien/ is fleeje mònd getrouwd... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Pertrètjes kèeke)

'ze Miel hee vleeje week gezee/ “Ik gao nie mee naor Willem II" (Gieleke – wsch. pseudoniem van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)

- Cees Robben - Vlee jaor hebbe wij hullie ’n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031)
- Cees Robben - Toen ge ’t vleeje week mee ’t karnevalsbal zôô begaoid had.. (19800215)

2. samentrekkingen tot bijwoord van tijd

Fleeweek zaat ie nòg int kefeej.

uitdr. fleeweek from - de voor-vorige week

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vleejaor'

- Cees Robben - Vleje-week-vrom waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones... (19680209)
- Cees Robben - Hedde gij vleeje-week-vrom opgetillefeneerd... (19680816)
- Cees Robben - Hak vleeje week from oew stee mar gekocht... (19830812)

Audio-opname 1978 - “…dès vleej jaor fèfteg jaor gewòrre mar ze hèbben et nie gevierd want ik hèb et toevalleg nòg òn de pòrtier vleej week gevraoge….” (- Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren

 

vlêes

zelfstandig naamwoord

vlees

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, ’t is vlees van den bakker (gehakt met veel brood) mee lawaai-sju (17-08-1964)

- WBD - vlêes - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 6l0), ook 'lèèm' genoemd

- WBD - vlêesmesjien - vleesmaohine, om huiden te ontvlezen (II 608)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast vlêes deraf is, gooje ze de bêene bèùte (HM'50) - typering van werkgevers die hun personeel ontsloegen als het oud was.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et vlêes is zwak', zi taante Ka, èn ze kòcht enen èèzeren beehaa (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)

Etym. wg. fleiska, D. Fleisch, N. vlees, T. vlêes

 

vlêeskaant

zelfstandig naamwoord

- WBD - vleeskant, kant van de huid waar het vlees heeft gezeten (II 595)

 

 

vlêeskèrs

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.2.3:l69 'vleeskers' = zoete kers, ook 'knapper'

 

vlêeskouse

zelfstandig naamwoord meervoud

lichtgekleurde, dunne kousen [?]

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vlêeskaawse'

- WNT - VLEESCHKOUSEN mv. als schertsende omschrijving van bloote beenen (gewestelijk in Zuid.-Ned.)

- Audioregistratie 1978 - …èn asse te kommuunie ginge èn ze han vlêeskouse aon òf zon bietje en spie, dan sloeg ie ze oover òn de kommuunie! Nèè, kossie nie teege dieje meens! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

 

vlêesmis

zelfstandig naamwoord

vleesmes

- WBD - ‘vléésmès' - vleesmes, lang, scherp, boogvormig mes met twee handvatten, gebruikt bü het vlezen van huiden op de boom (II 607)

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlêêsmès zelfstandig naamwoord - vleesmes

 

vlêeswèèrk

zelfstandig naamwoord

vlees

...in en köpke soep han ze wèl zin./ daor zaat wèl veul gruun èn peekes/ mar hèèl wèènig vlèèswèèrk in. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et is mar hoeget zègt )

 

vlêeze

werkwoord, zwak

vlezen

- WBD - vlêeze - vlezen, het verwijderen van het onderhuidse bindweefsel met de nog aanwezige vleesresten (II 607)

- WBD - vlêezer - werkman belast met het vlezen (II 608)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEZEN ww - bij huidenvetter: met een scherp mes de vleesdeelen afsnijden

 

vlègske, vlèggeske

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlag

vlaggetje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes

 

vlèmke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlam

vlammetje

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'daansen duzend vlemkes'

 

vlèmmekes
zelfstandig naamwoord meervoud, verkleinwoord van ‘vlam’
vlammetjes
- Cees Robben - Daor vlinderen as vlemmekes/ Veul helle kender-stemmekes... (19580531)

 

vleugel

zelfstandig naamwoord

vleugel

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vleugel

- WBD - III.4.1:36 'vleugel', 'vlerk'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEUGEL zelfstandig naamwoord mannelijk vleugel, Frans aile; ook vleugel van een spinnewiel

 

Ill. Rolf Janssen

 

vlieg

zelfstandig naamwoord

vlieg

...zoo taai as vliegen op de stroop! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derbij zèèn as en vlieg die in de pèèrdestrónt pikt (Kn’50)- haantje de voorste zijn.

 

vliege

werkwoord, sterk

- Informant Toine Raaijmakers - Hij vlôog eróp aaf as nen haon óp ne knoezelbós

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'daor vlôog er den ooiver ...'

- Cees Robben - dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt

- Dialectenquête 1887 Willems - vliege - vlôog - gevlooge

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waor en mus durheene vliegt, blèèft en mug hange (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)prominenten kunnen zich meer veroorloven dan de kleine man.

 

vliegekaast

zelfstandig naamwoord

- WBD - spinde (voorraadkast of bewaarplaats voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast, broodkaast of kaast

 

vliegkappe, de

zelfstandig naamwoord meervoud

zusters met witte vleugelachtige kap

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vliegkappe = zusters van een bep. congregatie (blz. 98)

 

vliegmesjien

zelfstandig naamwoord

vliegtuig

 

vliegnèt

zelfstandig naamwoord

- WBD - vliegennet (netwerk dat men over een ingespannen paard vastmaakt om het tegen vliegen te beschermen) (Hasselts woord)

- WBD - (Hasselt; 'bòrstnèt' - borstnet (tegen vliegen, t.bijvoorbeeld een paard

- WBD - 'vliegedèk' of 'bòltje' - rugnet (vliegennet over de rug van een paard)

 

Ill.: Naumann; vlierscheut - turdus pilaris

vlierscheut

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - kramsvogel, beflijster (Turdus pilaris)

- WBD - III.4.1:88 vlierscheut - kramsvogel (Turdus pilaris), ook genoemd: kramlijster of dubbellijster

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vlierscheut zelfstandig naamwoord - grote lijster

- WNT - VLIERSCHEUT - 2) in de streek van Oirschot een volksnaam voor den Kramsvogel (Turdus Pilaris)

 

Vliervlam

 

vliervlam

zelfstandig naamwoord

vliervlinder

vD. vliervlinder - vlinder met zwavelgele vleugels met bruine buitenrand, waarvan de rups op de vlier leeft (Ourapteryx sambucaria)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - vliervlam - vlinder

- WBD - III.4.2:146 vliervlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd; 'vuurvlam' of 'kapelleke'

 

vlies

zelfstandig naamwoord

vlies (zie ook: vlim)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies

- WBD - III.2.3:133 ‘vlies’= melkvel; ook ‘zaam’

- WBD - III.2.3:166 'vlies' = vliesje in vrucht; ook ‘vlim’ of ‘blees’

- WBD - III.4.4:269 'vliesterke' - sneetje

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLIES znw.v. en niet o., zie wdbb.; draad, vezel aan een peul van erwten en boonen; ook 'blies' geheeten.

 

vlijs

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.4.4:161 'vlijst' = oerbank

- WBD - III.4.4:164 'vlijst' = geelbruine aardlaag

- WNT - lemma Oer, Afleidingen: Oerbank ("ijzeroxide-hydraat, hetwelk, onoplosbaar in water, de oerbanken vormt," STARING t. a. pl.)
 

vlim

zelfstandig naamwoord

vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, bliske, blieske

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies - vlies

- WBD - III.4.2:72 vlim, vim - vin (van een vis)

- WBD - III.1.1.72 'vlim', 'vim' = wimper

- WBD - III.2.3:l66 'vlim' = vliesje in vrucht, ook 'blees' of 'vlies'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vlim, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vlim' - 1.) visgraat, 2) naald van een korenaar, 3) mes

- WNT - VLIM 5) c) - hard, scherp vliesje in het klokhuis van appels en peren.

 

vlirmèùs

zelfstandig naamwoord

vleermuis

- WBD - III.4.2:46 'vleermuis'

- Stadsnieuws - Soomers schèère meej den donkere de vlirmèùzen oover oewe kòp (260807)

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VLEERMUIS – fli:remues, znw.vr

 

vloeba

zelfstandig naamwoord

MT- Informant Ad Vinken; watermuurverf uit WO II: 'vloejbah'

- verbastering van de merknaam 'Vloeba'

SJAREL. Toen heb ik er hil m'n huis mee gevloebahd. 't Was percies of hil m'n huis opnuuw behangen was. Echte crème-kleur! Echt modern! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 19 januari 1945)

- Sjef Horsten - 'Bloemen op het behang' - "Vlak na de oorlog was er gebrek aan zowat het meest noodzakelijke. Behang op de muur was te kostbaar. De niet kapitaalkrachtige zocht dan ook naar een alternatief. Vloeba werd een begrip. Dit vloeibare behang werd aangebracht net als witkalk. Nu toegevoegd met een tintje : rosé, beige of zeegroen. Soms kwam men tot een "namaakbloemetjesbehang" door een beige ondergrond te verfaaien met spetters van rosé en of zeegroen, aangebracht met een oude handveger. Moeders waren daar heel vaardig in. Vloeba had echter een groot nadeel. Het was niet raadzaam tegen een muur gaan te staan die er mee was behandeld. Er zijn in die tijd dan ook heel wat kleerborstels versleten."
 

 

vloejke

zelfstandig naamwoord dim.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vloeitje, sigarettepapiertje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'Hè d-ok zo-n verlè nòr vloejkes?’

 

vloeke

werkwoord, zwak

vloeken

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vloeke - vloeken

Pierre van Beek – Zo hoorden wij dezer dagen van iemand, die om zijn vloeken een twijfelachtige reputatie geniet, zeggen, dat hij "vloekt in de ere-afdeling". Een gedachtenassociatie met de vele zangverenigingen en harmonieën, die onze stad telt, is zeker niet vreemd aan het ontstaan van deze uitdrukking. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vloeken in de eere-afdeeling (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - flink vloeken

- vloeke - vloekte - gevloekt

 

vloer

zelfstandig naamwoord

1. vloer

- WBD - onderkant van een brood

- WBD - ovenvloer (waarop het brood wordt gebakken)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - oover de vloer koome - op bezoek komen, aan huis komen

2. Velours, de stofnaam

- Henk van Rijswijk - Velours: wollen strijkgaren mantelstof of gordijnstof, gevold en geruwd, vaak in inslagsatijn geweven. Het haardek is zo dicht dat het op fluweel lijkt.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), ►http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Velours. Weefsel met een pluche-achtig haardek, dat op verschillende manieren kan worden verkregen (ruwen, doorsnijden van poollussen e, d.).
a. Staande velours heeft een rechtopstaand fluweelachtig haardek, door ruwen en velouteeren verkregen. b. Streekvelours heeft een in één richting liggend haardek. De apprêtuur is: vollen, ruwen en strijken. Velours wordt voor overjassen, gordijnen en decoratiedoeleinden gebruikt.

- H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’, 1932 - 't Olling *) laand leej omgetooverd [*) -noot van Sterneberg bij dit woord: geheele]/ zoft in zulvervloer *) gestraol. [*) -noot van Sterneberg bij dit woord: zilverfluweel...]

 

vlòkkieneej

zelfstandig naamwoord

- WBD - floconné, lamsvacht-imitatie (II:863)

 

vlökske

zelfstandig naamwoord verkleind

vlokje

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vlökskes geeve dröpkes ('50) - weersvoorspelling

- dim. van 'vlòk', met umlaut

 

vlòms

zelfstandig naamwoord / bijvoeglijk naamwoord

vlaams

 

vlôog

verleden tijd van 'vliege'

vloog

 

Ill. Rolf Janssen

vlôoj, vlôojke, vlôoje

zelfstandig naamwoord

vlo

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlooi

Uitdrukkingen

- Piet Heerkens - Twee die saomen slaopen, eten,/ worren deur dezelfde vlooi' gebeten. (Uit: Brabant, ‘Brabantse spreuken’, 1941)

- Pierre van Beek – "Wie bij den hond slaopt, krijgt vlooien" is ons equivalent voor "Wie met pek omgaat, wordt er door besmet." (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950)

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - -gezegde Wie bè den hónd slòpt, krèègt vlôoje.

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - -gezegde Hoe kòlder/ gròtter hond, hoe meer vlôoje.

- Pierre van Beek -gezegde ópsteuven as ene zak vlôoje - wegrennen, in allerijl

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ópsteuven as ene zak vól vlôoje ('72) - naar alle kanten wegvliegen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vèndt allicht en vlôoj in en schoojershèm (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - je had kunnen weten wat je te wachten stond; maak dus achteraf geen aanmerkingen.

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - vur êen vlôoj hoefde nie hil oewen bèùk kepòt te krabbe

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels

Aanvullende bronnen

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vlo'i, zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vlooi' - vlo

- WNT - VLOOI vlo, vlooi

 

vlôoje

werkwoord, zwak

vlooien, vlooien vangen

In de dooddoener

- Hessels 2020 - Als je je verveelt; ”kweenie wèk moet doeoehoeoen!!!”: - zaand òn elkaar knêûpe! of: - den aop vlôoje! of: - leege zakke rèèchtzètte! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

 

vlòt

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - goed uit de weg kunnend, niet kreupel (= Hasselts) zijnd (van een paard) ook genoemd: 'rap', 'rad' of 'rèècht'

 

vlug, vlugger, vlugst

bijvoeglijk naamwoord /bw

vlug

Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemistisch) hij is een slomerik

Pierre van Beek - vlugge jóng - vogeltjes die tegen het uitvliegen zijn (= bijna uitvliegen)

Pierre van Beek - vlug zèèn - goed ter been zijn (bijvoorbeeld van een bejaarde)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - al te vlug vangt nie goed (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek ’68) - haastige spoed is zelden goed

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vlug as en stróntbij zónder vleugels ('72) - ironisch voor: langzaam

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Vlug, bijvoeglijk naamwoord , gezwind, wel ter been: 'grutvadder is nog goed vlug'; ook gezegd van vogeltjes die al bijna uitvliegen en het stadium van 'kaol kwats’ achter zich gelaten hebben: 'ik weet ’n blaawpieperke te wonen op vlugge jong'.

 

vluukske

zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'vloek'

vloekje

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vluukske

 

vocht

zelfstandig naamwoord

vocht

sap van een vrucht

persoonsvorm

vocht

verleden tijd van 'vèèchte'

 

voeballe, voetballe

voetballen

zelfstandig naamwoord

het voetballen, voetbalwedstrijden

in ouder Tilburgs is het woord mannelijk

in de uitspraak verdwijnt soms de t: voebal

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 11 23 - Strak krègde spannende verslaoge / Van de voetbal in de kraant
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 01 13 - Ak' vruuger naor de voetbal ging...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 08 14 - Hij kan fèn naor de voetbal toe
- F. van der Meer, Uit: Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Èn ik wil ok nie, ak naor et voeballe zit te kèèke, dèsse der ammel tussendeur zit te maawe.

 

voedvrouw

zelfstandig naamwoord

vroedvrouw

- WBD - III.2.2:l4 'voedvrouw' = vroedvrouw; ook: 'baker', 'baakster'

 

voejer

zelfstandig naamwoord

voer, vooral voor dieren

- Audioregistratie 1978 - Want vruuger din ze de koej nie in de waaj want dan liepe ze et ammel plat, dè bietje op stond. Dè voejer wèrd gemaajd èn op stal opgevoejerd. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

- En bij den boer, daor 'k aatij m'n voeier haol vur de kenène… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 15 december 1944)

- WBD - voejerbak - varkenstrog, ook 'tròg' genoemd

- WBD - voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (waarin men het spoelt of wast)

Pierre van Beek -gezegde - voejer zuuke vur aandermans geèt - werken voor een ander

- Dialectenquête 1887 Willems - ik moet irst et voejer in de stal brènge

- WBD - III.4.1:44 kròpvoejer, voer - voedsel voor jonge vogels

- WNT - VOEDER, VOER II) eten, spijs voor dieren; spijs voor menschen (niet gewoon en verouderd)

- WBD - III.4.1:43 'voeier' of 'voer' - voedsel (voor vogels), ook 'aas' genoemd

 

voejere

werkwoord, zwak

voeren, voederen

steeds korte oe

- Voortbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Zèn de vèèrekes al gevoejerd?

- Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Meej ginne riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.)

- WTT 2016 - Dit gezegde meestal als metafoor voor iemand die erg boos is, ongenaakbaar, zoals in volgende voorbeelden:

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Meej ginnen riek te voejere

- ...en hij was mee ginne riek te voeiere. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Ik was mee ginnen riek te voeiere. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)

- Cees Robben - Die staon mekaar gewoon uit de krop te voeieren... (19810814) [Robben gebruikt de uitdrukking figuurlijk voor een stelletje dat staat te tongkussen]

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - voejere ww - voeren

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIEREN, VOIEREN - voeren, voedsel toedienen; van voering voorzien

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'voeieren' - voederen, te eten geven

- WNT - VOEDEREN, VOEIEREN - voeren, voeder geven

 

voejerke

zelfstandig naamwoord

maaltijd

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (gehoord tegen iemand die te dik wordt) ge meugt gerust ’n voeierke afsteken (11-02-1965)

 

Uit: Flora Batava 2, Jan Kops (1807)


voejerwikke

zelfstandig naamwoord

voederwikke (Vicia sativa), een familie van klimplanten; ook smalle wikke genoemd

- WBD - I:1485 voejerwikke, wikke

- WNT - VOEDERWIKKE - een soort van wikke (Vicia sativa), die als voedergewas geteeld wordt.

 

Ets van niet nader bekende kunstenaar

 

voejerzak

zelfstandig naamwoord

- WBD - haverzak (die men het ingespannen paard omhangt om het te laten eten)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERZAK, VOIERZAK zelfstandig naamwoord mannelijk - zak waar men voeder in doet, dat men in bosschen en kanten gaat schrafelen (= schrapen = snijden met de sikkel)

 

Aquarel van Théodore Géricault

 

voer

verleden tijd van vaore, dat ook zwak vervoegd wordt (vaorde).

 

voerman

zelfstandig naamwoord

voerman

korte oe ?

- Agge voerman moet zegge teege Vekastere - als je voerman moet zeggen tegen Van Casteren, is je familieband ermee even sterk als die met Adam en Eva

- Dialectenquête 1887 Willems - voerman (korte oe)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en pèrd zónder voerman (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - een weduwnaar

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vurman, zelfstandig naamwoord mannelijk - voerman

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOERMAN (met verkorte oe) znw.m., mrv. voerlie (niet –lui)

 

voermanne

werkwoord, zwak

- wsch. korte 'oe'

- WBD - besturen (leiden van een paard terwijl het de kar trekt), ook 'leië' genoemd

- WBD - 'voermanne meej twee lijste', (Hasselt:) '.... meej twee lente' - leiden van een paard met een dubbele lijn

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - diejen boer gao vort voermanne - . . . vrachtrijden

- WNT - VOERMANNEN - het beroep van voerman, van vrachtrijder uitoefenen; een bodedienst onderhouden

 

voet, vuutje

zelfstandig naamwoord

voet, lichaamsdeel

trippetrap van kendervuutjes... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (Gehoord bij de start van de avondvierdaagse)“Denkte gij mee die vèf veur één voete, in de prèze te vallen?” (09-07-1967)

- Pierre van Beek - Als iemand er z'n gemak van neemt en zich goed laat doen (eten, drinken, enz) zegt men naderhand: "Hij ging fijn met de voeten op de stoof zitten." (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

- Cees Robben - [Marktkoopman met sinasappelen] Tien vur unne gulden... Mar vur de voet vatte... (19650723)
- Cees Robben - Vurrukkelukke bukkeme.. Aacht vur ’n kwartje... Vur-de-voet-gevat... (19621130)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben. (reactie: dès mar goed ôok, aanders kónde zónder sòkke terug.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te veld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten

uitdr. - vur de voet: ge moet ze vur de voet vatte = niet uitzoeken; vgl. v. Dale: voor de voet iets weggeven of verkopen = zonder te keuren of uit te zoeken: voetstoots.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt.65 krijgt het plur. geen umlaut, wel het achtervoegsel (= suffix)–e (sjwa).

- WBD - III.1.3.211 'voetgetuig' = schoeisel

lengtemaat = 0,287 m, verdeeld in 10 duim à 2,87 cm; 20 voet = 1 roede (van 5,75 m) (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h.Ned. Metriek Stelsel, 1820)

voet van een plattebuiskachel
- Cees Robben - De kender zaten op den voet/ Meej baai d’r vuutjes... (19601111)
bij het paard

- WBD - voet - hoef van de koe, ook 'klaaw' of 'klòw' genoemd

- WBD - voet - paardehoef

- WBD - 'vuutje', 'voetje-óp', (Hasselt) 'voetóp' - voet omhoog (commando voor een paard)

 

voetbal

zelfstandig naamwoord, mannelijk

het voetballen

As en zondag et spul begient/ dan is zen lêed geleeje/ hij kan fèèn nòr de voetbal toe/ èn is hêel dik tevreeje. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij wèl... zij nie tevreeje... )

Ak vruuger nòr de voetbal ging... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Minder gevaor)
 

voete

werkwoord, zwak

voeten (kinderspel)

- A.J.A.C. van Delft - Voorts was er een spel, dat slechts met twee jongens gespeeld werd en "voeten" genoemd werd. Ieder had een ijzeren bolletje. Er werd een kuiltje gemaakt en wie het kortst bij het kuiltje lag, mocht eerst. Dan trachtte men met den bol den anderen bol te raken, en lukte dit, zoo moest de afstand der bollen met de voeten afgepast worden, zóólang tot men honderd voetlengten had. Wie dit het eerst bereikt had, was de winner, en het spel werd hervat op dezelfde wijze. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)

 

voeteeren

werkwoord, zwak

lopen

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ik kan nie goed meer voeteeren (loopen)"

- WBD - III.1.2.117 'voeteren' = gaan, lopen

- WNT - VOETEEREN - te voet gaan, loopen

 

voetegetèùg
zelfstandig naamwoord
voetengetuig = schoenen
- Cees Robben - Hedde sewèèle ôôk sokkewèèrk, Jo..? Nèè enkelt voetegetuig, Anna... (19631004)
 

voetegetrap

zelfstandig naamwoord

voetengetrap

- Hessels 2020 - Als je een beetje in de weg loopt in een kleine ruimte: gao tòch es wèg van dieje vierkaante meeter! of: - gao tòch es onder et voetegetrap èùt! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

 

vòjer

zelfstandig naamwoord

vader

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 22) 'vòjer' naast vaader en vadder

 

völder

bijvoeglijk naamwoord, vergrotende trap
vuiler

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vèùler (het achtervoegsel (= suffix)  -der treedt op na -r en -n)

 

voldere

werkwoord, zwak

vollen, van geweven stoffen; dikker maken, o.a. in een bad met zeep of volaarde

- Jè, vloejbaare gruune [zêep]. Jè, daor wiere de stukke meej gevolderd… [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

 

volderij

zelfstandig naamwoord

vollerij, afdeling van de textielfabriek waar de wol gevold wordt

- Interview Hermans - 1978 - “en volderij dè wil zègge…oew goed dè moes dichter gemaakt wòrre, dè noeme ze voller, vol is dichter maoke, dus dè dichter maoke dè wier toen meej en klein beetje zeep wier dè gedaon…” (transcriptie Hans Hessels, 2013)

► KLIK HIER om het interview te beluisteren

- hoe dègge gruu… gruune zeep konde maoke dè weet ik wèl. Die wèrd in de volderij gebrökt, hè. [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

 

voldersbaos

zelfstandig naamwoord

baas van de vollerij

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad, èn toen, die was daor den baos, de voldersbaos eigelek èn toen is hij gestòrreve èn toen bèn ik in zen plòts gekoome…”

Klik hier om dit bestand te beluisteren

 

volèèrd

zelfstandig naamwoord

volaarde

- WBD - (II:1055) - De wasvloeistof [bij het vollen van het laken] is volgens Grothe "water met verrotte urine, volaarde (een glibberige, magnesia houdende kleisoort) of zeep."

- WBD - (II:1056) - Grothe zegt op p. 384: "De tot het vollen dienende vloeistof bestaat uit water, waarin verscheiden vetachtige of glibberige zelfstandigheden gemengd of opgelost zijn. Het doel dezer bijmengselen is de verwijdering der misschien nog aanwezige vetstoffen, benevens de verhooging der lenigheid en glibberigheid
der wolhaartjes, waardoor in elkander vilten der stof bevorderd wordt. Voor het vollen van ordinair en middelfijn laken gebruikt men soms volaarde (fijn verdeelde kleiachtige kiezelzure magnesia), of vette klei, of verrotte urine; voor fijne soorten van laken dient zeepoplossing (15 tot 20 perc. van de stof), of ook zeep en olijfolie; de zeep wordt in warm water opgelost, het koude water bijgemengd en dan het mengsel in de volkom gebracht." Een respondent van K 183 [= Tilburg] merkt op: "Men had volaarde, daar moest zeik bij. Men kon kruiken urine leveren. Dat werd bij de volaarde gedaan en gemengd. Daarmee werden de stukken gevold. Tilburgers worden daarom wel „kruikezeikers" genoemd."

- WBD - (II:1057) - 'vóléért' - volaarde

- WTT 2012 - volaarde wordt tegenwoordig aangeboden als cosmetisch product: "Een gezuiverde sedimentaire klei met uitstekende drogende en reinigende eigenschappen. Het is vooral bruikbaar als een gezichtsmasker voor de vettige huid en verzacht acne, uitslag en ontstoken huid. Het wordt soms een “huidbleker” genoemd omdat het de reputatie heeft dat het vlekken van de huid kan verwijderen. Een uitstekend ingrediënt voor zeep. Drogend, egaliserend en verstevigend." (Internet; 2012)
 

volgesnaggeld

blijkbaar het bijwoordelijk gebruik van het voltooid deelwoord van 'volsnaggelen' in de betekrnis 'te veel gedronken hebben'.

De etymologie is nog onduidelijk.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 01 11 - Hij dèèlde hèèl wè rondjes uit / En op 't list volgesnaggeld / Issie zò goed en kaod as t ging / Mar naor de bus gewaggeld.

 

vòlk

zelfstandig naamwoord

volk, een bepaald soort mensen

- Cees Robben - ons Sieleke heeget himmol nie op mansvolk begreepe

- Hessels 2020 - Als je je niet laat besodemieteren door een ander: - wèl van èèrem, mar nie van lomp vòlk! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006)

Volledige bron: KLIK HIER

Uitdrukkingen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Daor et vòlk is, is de neering' zi de mòsselenboer, èn hij reej mee zene kreugel de kèèrk in (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek '64) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - geduureg vòlk ónder de schòlk hèbbe (R'75) - steeds in verwachting zijn.

- Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldiging voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hoe meer vòlk veur, hoe minder dèt ópschiet (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd m.b.t. een mis met drie heren

- Frans Verbunt, Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - hoe laoter óp den aovend, hoe schónder volk

Aanvullende bronnen

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VOLK - volek znw.o.: er is veel - op de markt; bij groot - dienen; ik heb vandaag - (= bezoek) thuis; het kleine – (= kinderen)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOLK v l) - mensen: er was veul volk; 2) - slag van mensen, soort: goej volk, mèr rouw; 3) - bezoek: we hebbe volk; roep bij de deur: volluk; 4) familie: ons volk = onze familieleden (alleen voor aangetrouwde familie?); 5) personeel: we moete volk hebben; 6) als achtervoegsel: manvolk, vrouwvolk.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'volk' zelfstandig naamwoord - volk, arbeidskracht

- WNT - VOLK 3) e) - Uitroep om aan te duiden dat men iemands woning of winkel is binnengekomen en gehoor verlangt.

 

völlakker

zelfstandig naamwoord

vuilak

►völlek

 

völle

werkwoord, zwak

- WBD - een veulen werpen, ook aangeduid met het type 'veulenen'

- WNT - VEULENEN - l) een veulen werpen; 2) (een veulen) baren, werpen

 

völle, vulle, veule

zelfstandig naamwoord

- WBD - veulen (zie 'veule')

- WBD - völletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'vulletaand' genoemd

- WBD - völmérrie - dragende merrie, ook genoemd 'vullemèèr'

- WBD - völleziekt - leewater (ziekte bij jonge paarden)

- Dialectenquête 1887 Willems - ge moet óns veulen is koome keure

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. o. 'vuilen’, resp. 'völlen' - veulen

 

völleghei, völleghèd

zelfstandig naamwoord

vuiligheid

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Mèn dòchter die ha hier zogezeej zonne stinpöst staon………èn en uur nòdderaand koste zôo de slierte öt trèkke, de völleghèd dieter ötkwaam!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels)

► Klik hier voor audiofragment

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vuilighei' (bis)

Enen enkeling van de jong naam de moeite, meej enen emmer waoter de völlighed weg te spuule, de miste lieten et mar zôo et waar. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- WBD - (III.2.1:282) völleghèd = vuilnis, ook 'rotzooi' genoemd

- WBD - (III.3.3.356) völleghèd = onkuisheid

- WBD - (III.4.4:103) 'vuiligheid' = natte sneeuw

- Stadsnieuws - Daogs nò de kèrmes leeter aatij enen hoop völleghèd op straot (060507)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk - vuiligheid: l) onkruid, neervallende nattigheid (regen, sneeuw, ijzel); 3) vrekkigheid

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUILIGHEID ww. vuiligheid doen - aan eene natuurlijke behoefte voldoen

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - völlighèd zelfstandig naamwoord - vuiligheid, onkruid

 

völlek

zelfstandig naamwoord

vuilik, vuilak, viezerik, smeerpoes

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vuilik - zedeloos mensoh; gierigaard"

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - völek (blz. 34) met vocaalreductie

- WBD - III.1.4:113 'vuilik' = smeerpoes; 114: 'vuilak' = smeerpoes

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord mannelijk - vuilik, vrek

 

völleke

werkwoord, zwak

vies doen

- völleke - völlekte - gevöllekt

- Èn toen zaag Tieske op 'n gegeeve moment hullie keej meej de portier stòn te völleke. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

völlekert

zelfstandig naamwoord

vuilak, viezerik

- De - Informant Ad Vinken; van völlekert. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

völlekes

zelfstandig naamwoord, alleen meervoud

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuilnisbelt

- Stadsnieuws - 'Brèngt dieje ròtzôoj mar nòr de völlekes' - naar de stort (311007)

Restant van de vuilnisbelt langs de Ley in Tilburg Zuid; foto - WTT 2009

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

völlekesbak

zelfstandig naamwoord

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 69 04 24 - We motte veul meer rommel krège / Aanders heeget toch gin zin / We hebbe vort twee vuilekesbakke / En daor moet dieje rommel in.

- Henk van Rijen; vuilnisemmer; Gè mot dè vööl vort in de völlekesbak doen!

völlesbak

 

völles

zelfstandig naamwoord

vuilnis

- WTT 2012 - het ontbreken van de n wordt als dialectisch beschouwd maar was vroeger normaal. Het - WNT - hierover: 'VULLIS, zelfstandig naamwoord vrouwelijk en onz., mv. -sen (...) Mnl. vuulnisse. Daarnaast zijn ook de vormen vuilis, vulnis, vulle(n)s en vuilens aangetroffen. De vorm vullis (...) blijkt jonger te zijn dan vuilnis. In de 16de en 17de e. worden beide op dezelfde wijze gebruikt; later blijkt vullis eerder tot de volkstaal te behooren en vuilnis tot meer formeel taalgebruik.'

 

Emblematische prent van Jan Luyken - uit: Het leerzaam huisraad (1711)

 

völlesbak, völnisbak, völnesbak

zelfstandig naamwoord

vuilnisbak

- As ons taante Kee der stem verhief, dan kréége wij de schrik van ons lèève en wiere in China de völnisbakke bèùte gezet, zôas wij ondermekare zeeje. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Hij was [nl. de hond] vant völlesbakkeras,/ brèùn, meej hier èn daor wè streepe... (Henriëtte Vunderink; Onzen hond; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

 

volletier

zelfstandig naamwoord

vrijwilliger; uit Frans: volontair

- Pierre van Beek - vrijwilliger, volontair (Tilburgse Taalplastiek 178 - 25-8-1973) - Wie vrijwillig onder dienst ging, werd als "volletier" betiteld naar het Franse "volontaire" [sic] (vrijwilliger). Nadien bleef dit laatste woord nog in zwang voor iemand, die zonder loon te ontvangen arbeid verricht om in een bepaald vak te worden opgeleid. Dat is nu ook van de baan.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vòllentèèr'

 

volmòkt

bijvoeglijk naamwoord

volmaakt

- Dialectenquête 1887 Willems - ginnenêene 'mins' is vólmòkt

 

völnes

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuilnis

- WBD - III.3.1:329 'vuilnisbelt' = stort; ook genoemd: 'belt', 'vuilnishoop'

 

volontèèr

bijwoord

volop

- WTT 2012 - Niet te verwarren met 'volletier' [zie boven]. 'Volontèèr' is uit het Oudfranse 'volontiers', 'naar believen'.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t waas er volontair (volop)"

 

volslaoge

bijvoeglijk naamwoord

- WBD - III.2.2:46 'volslagen' = volwassen

 

vòltje

zelfstandig naamwoord dim.

voile, korte sluier

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - ze hò en gruun vòltje veur – ze droeg een groene voile

 

völtje

zelfstandig naamwoord, verkleind

vuiltjes

Hij hò en völtje in zen ôog

- dim. van ‘vèùl’, met vocaalkrimping

 

von

werkwoord, persoonsvorm

vond

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - vón - vond (1e pers. sing.)

— verleden tijd enkelvoud van ‘vèène'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VON - 2e hoofdvorm van 'vijnen'

 

vong

werkwoord, persoonsvorm

ving

- ook de vorm 'ving' komt voor

- verleden tijd van 'vange' (naar analogie van 'gong', 'hong' e.d.)

- Cees Robben - Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot... (19570525)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VONG - 2e hoofdvorm van 'vangen' (ook: ving)

- WNT - VANGEN (I) - Gewestelijk (en ook bij dichters) komt veelvuldig voor: ik vong, wij vongen, (ge)vongen

 

vòntje

zelfstandig naamwoord, verkleind

vaantje

- WBD - III.3.1:429 ‘vaantje’ = wimpel

 

voogel

zelfstandig naamwoord

vogel

► verkleinwoord: veugeltje

Uitdrukking

1929 - A.J.A.C. van Delft - "Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren." En de vader wist ter aanvulling: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

1964 - Pierre van Beek - Ja. hoe gaat het eigenlijk met die mannen: "Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren". Men vertelt dat ook nog wel anders: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964)

2003 - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - zit de voogel in de kooj, dan flöt de voogelèèr minder mooj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd over een getrouwde man.

- WTT 2012 - De uitdrukking spot met de houding van mannen (de vogelaar ofwel vogelvanger) ten opzichte van vrouwen (het vogeltje); tijdens de verkering zingt het mannetje zo mooi als hij kan om haar in het kooitje van het huwelijk te lokken, na het huwelijk wordt het wat dat betreft minder. Een en ander wordt ook uitgedrukt door de uitdrukking met 'minnebroeder' en 'kruisheer'.

►minnebroeder

Samenstelling 

- WBD - èndvoogel - roepwoord voor een eend, waarnaast ook gelden; 'eend', ‘ind', 'poel poel poel' en 'woele woele woele woele'

 

Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de Bruijn.

 

voogelkôojkes

zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinde vorm

vogelkooitjes

- bijnaam van De Stadsheer, het appartementencomplex aan de Spoorlaan bij de Noordhoekring, zo genoemd wegens de uitstekende balkons.

- Lodewijk van Dorrus Misters - "Het Groenewoud" was een bierhuis aan de tegenwoordige Groenewoudstraat en de Oude Dijk, die zijn begin vindt aan de Markt. Door de Broekhovense akkers is zijn voortzetting. Een andere woning in die buurt werd genoemd "het Vogelskooike" omdat de bouwer de naam Vogels droeg. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; Nieuwe Tilburgsche Courant 16-2-1952)

 

voogelwaaj

zelfstandig naamwoord

- WBD - braakakker (stuk land dat men gedurende een of meer seizoenen laat rusten, teneinde de grond niet te zeer uit te putten) (Hasselts woord)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vogelwei' - braakliggende grond

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOGELWEI znw.v. - akkerland dat ledig en onbebouwd liggende, vol onkruid gegroeid is.

Kiliaen - VOGHEL-WEIJDE - ornithoboscium; solum cessans, ager effaectus.

 

vooj

zelfstandig naamwoord

- WBD - II.4.2:63 ‘vooi’ = wijfje van een haas

 

voor

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - der is gin rèèchte voor meej te ploege - er valt niets mee te beginnen

- WBD - III.1.1. lemma aarsspleet – voor, Tilburg

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 23) 'vu:r' = vôor (vore)

 

vôos

bijvoeglijk naamwoord

voos, droog

- WBD - III.2.3:34 'voos' = stroef (van tanden)

- WBD - III.2.3.159 'voos' = rot (fruit); ook 'murt’, ‘verrimpeld’

- WBD - III.4.4:33 'voos weer' = lauw weer, ook ‘zoel, zacht’

- WNT - VOOS – veel betekenissen; zie aldaar

 

vôoze

werkwoord, zwak

► feuze

- WNT - vooizen 'doen klinken’ (?)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Snert lust ie as ‘ne grôte. Mar 's avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij z’n halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966)

- Cees Robben - Snert lust-ie as unne grôôte../ En 'saoves zit-ie mar te vôôze... (19661111)

sòkkelôoper

 

vordil, vordiltje

zelfstandig naamwoord

voordeel

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vórdiltje

 

vörk

zelfstandig naamwoord

vork

deel van een boom waar de stam zich in tweeën splitst

- WBD - mistvörk - mestriek

- WBD - III.4.3:53 vork - splitsing van een stam; ook mik of gaffel genoemd

- WBD - (III.2.1:158) 'vork', ook 'vorket'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.vr. - vork, klein schopje met lange steel dat aan beide zijden een weinig naar binnen gebogen is; ze werd veel gebruikt door schepers en drijvers, die er kluitjes aarde mee staken.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRK (uitspr. vörrek) znw.v. – schaapherdersschupken.

 

vorke

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

- WBD - ondiepe voor (bij het ploegen). Ondiep ploegen = 'schèlle'

- dim. van 'voor', met vocaalkrimping

 

vörm

zelfstandig naamwoord

vorm

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. mannelijk – vorm

 

vörme

werkwoord, zwak

vormen

- Cees Robben - Zèède gij wèl gevörmd?

- vörme - vörmde - gevörmd

 

vörrek

zelfstandig naamwoord

vork

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!” Klik hier om dit bestand te beluisteren

 

vòrs

vers, in het bijzonder van etenswaren

bijvoeglijk naamwoord

- W.v.M. (Willem van Mook),‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930 - Jaans hee al van alles gedaon: op de Mert gestaon mee gaoren en baand en mee visch en gruunten geleurd. D’r echt artikel is eigenlijk vorschen bukkem.

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vorsche bukkem'

- Cees Robben - aacht vorse bukkeme (1960405)
- Cees Robben - Dan it ie al d’n vorse worst en hil m’n soepvlees (19641231)

- Cees Robben - ... of ’n bammeke mee ’n harteluk stukske vorse worst... (19840615)
- Cees Robben - Gevierd as ’n vors aaike.. (19860411)
- Cees Robben - Jan.. wilde gij d’n klèène efkes unne vorse luur aonspeeten... (19691219)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 08 11 - Ik haol wir vorsgebakke mik.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 10 17 - Dan nog 'n vors blaoike slaoi...

bijwoord

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd), 'Kareltje Vinken', feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940 - ...vors als kadetjes en klaor om er in te bijte...

- Cees Robben - Zèn dees aaier vors, baos..? (19740419)
- Cees Robben - En ik strèèk m’n bruukske wir vors in de plooi. (19700116)
- Cees Robben - ’t Is nog vors (19600624)

andere betekenissen

- WBD - III.4.4:47 'vers weer' = druilerig, nat weer

- WBD - 'vòrs' (bijvoeglijk naamwoord ), 'vòrse koej' of ‘vòrse' - koe die pas gekalfd heeft, ook genoemd: 'vèrs' (bijvoeglijk naamwoord ), of 'vèèrs'(zn)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VERS (vors) bijvoeglijk naamwoord - 1) fris, nieuw, pas gegroeid of gemaakt: vorse mik; 2) gezegd van een koe die pas gekalfd heeft: 'n vorse koei.

 

vòrseghèd, -hei

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - versheid

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vorsighèd' zelfstandig naamwoord - vers spul

 

vòrst

zelfstandig naamwoord

- WBD - nok van het dak (hoogste gedeelte, horizontale lijn gevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'nok' genoemd

- WBD - III.4.4:90 'vorst = idem (vriesweer)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'vorst' - nok (van een dak)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VORST zelfstandig naamwoord mannelijk en niet v. - nok van het dak; ook gebezigd voor 'vorstpan', maar dan v.

 

vòrsten

werkwoord, zwak

- WBD - III.4.4:91 'vorsten’ = vriezen; 94: 'vorsten' = rijpen

 

vort

bijwoord

voort, voortaan; heden ten dage; vooruit

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ik zieget vort slèècht - Mijn gezichtsvermogen gaat achteruit; Ik begin het slecht te zien.

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge lopt mar rèèchttoevort - Je loopt maar rechtdoor

- Cees Robben - Ge doet zôô mar vort... (19640522)
voortaan
- Cees Robben - dauwtrappen is vort van de baon..... (19540508)

- Dialectenquête 1887 Willems - zene mooter is kepót: hij kan nie vórt òf trug

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORT (Kemp. vört) bw - voorbij, verder, sprekend van den tijd.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vòrt' bw - voortaan

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VOORT i.p.v. voortaan, is hier veel in gebruik. 

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOORT bw - 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op; 2) voortaan, van nu af aan: ik gò vort mee de fiets; ik zé vort 'n aaw ménneke.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'voort' - voort: 1) verder, voortaan; 2) nu, op het ogenblik, tegenwoordig, heden ten dage

 

vòrt, vaort

zelfstandig naamwoord

vaart, heimwee, snelheid

- Cees Robben - Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615)

- WNT - VAART (III) - toestand waarbij het iemand vaart, waarbij hij ergens niet wennen kan of heimwee heeft. Alleen in Brabant.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - blz. 630 ... voor hetgeen wat elders heet 'het zal hem afvallen' zegt men hier 'het zal hem varen'. Het zelfst. nw. vaart is in denzelfden zin hier gebruikelijk

 

vortdoen

werkwoord, sterk

voortmaken, opschieten

vórtdoen - deej vórt - vórtgedaon

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORTDOEN - voortgaan met iets te doen, Frans continuer

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VORT bw 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op.

- WNT - VOORTDOEN - 2) voortgaan met datgene waarmee men bezig is

 

vorthuu

tussenwerpsel

- WBD - vooruit! (voermansterm om een paard te doen voortgaan), ook 'juu' genoemd

- WNT - VORT - (I) 11) a) - als uitroep om rij-, trek- of lastdieren vooruit te doen gaan

 

vòrtje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vaort

vaartje

- Voorbeeld op systeemkaart van Wil Sterenborh - Meej en vòrtje van sisteg

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vòrtje

- dim. van 'vaort', met vocaalkrimping

 

vos

werkwoordsvorm; verleden tijd van vinden, derde persoon

- Èn daor haddet al, hij wó nie betaole omreje dèttie et te duur vos (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- Zie ook 'vosse' en 'vossie'.

 

Ill. Rolf Janssen

 

vòs, vöske

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van vos

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - dim. vòske/vòsje

- WBD - vòs - vospaard

- WBD - dónkere vòs - bep. koffievos (donker)

- WBD - kòffievòs (Hasselt) - de donkerrode koffievos

- WBD - zwèètvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding)

- WBD - goudvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding)

- WBD - vòsschimmel - gekleurde schimmel, ook genoemd 'rôodschimmel', ‘blauwschimmel', of (Hasselts) 'blauwe' resp. 'brèùne'

- WBD - vòsbónt pèèrd - vosbont paard (roodbont), ook genoemd 'rôojbónt pèrt' of (Hasselt) 'koepèèrd'

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as de vòs oud wòrdt daansen de kiepe óp zene rug (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969.) - een oud mens verliest zijn energie en gezag.

  

vosse

samentrekking van verleden tijd van vinden en meervoud zij

vonden zij - vosse

- …mar zèllefs die vossen et nie te frèète. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

 

Vaccinium vitis-idaea -Wikipedia

 

vòssebès

zelfstandig naamwoord vossenbes - vaccinium vitis-idaea

- WBD - III.4.3:182 vòssebès - rode bosbes

 

vossie

samentrekking van verleden tijd van vinden en hij

vond hij - vossie

- Dè vossie wèl wè… (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

vossik

samentrekking van verleden tijd van vinden en eerste naamval ik

vond ik - vossik

- Dè vossik tòch zô schôon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

vöst, vösje

zelfstandig naamwoord

vuist

Meej de vöst op tòffel slaon. - Met de vuist op tafel slaan.

- Cees Robben - vur de vöst

- WBD - III.1.1:160 'vuist = vuist

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VUIST - vöst znw.vr.; dim. vösteke

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vöste zelfstandig naamwoord - vuisten

 

vöste

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vuisten, gokspelletje spelen, bambezaaien

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vöste ww - vuisten, bamzaaien

- WNT - VUISTEN - afl. 8° als benaming voor een spel: handje raden

 

vòtje

zelfstandig naamwoord dim.

vaatje

Pierre van Beek - vòtje zuur bier - oude vrijster

- WBD - III.4.4:300 'vaatje' = 250 liter, ook 'okshoofd' of 'karneuk'

- dim. van 'vat', via 'vaote', met vocaalkrimping

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAATJE znw.o. - vierde eener gewone ton

 

vraacht

zelfstandig naamwoord

vracht

- Cees Robben - Ge kóndt meej vur hêel vraacht of halve vraacht

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'vraacht' - vracht

 

Vraant, d’Aaw
zelfstandig naamwoord, toponiem
de Warande, bosgebied in Tilburg West, De Oude Warande
- Cees Robben - Zuutjes kuieren, luikes luieren/ mee munne streup in d’Aauwe vraant (19540612)
 

vraat

werkwoord, persoonsvorm

vrat

verleden tijd van 'vreete’

 

vraaw

zelfstandig naamwoord

vrouw

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 24) 'vraw' = vraaw

 

vrak

zelfstandig naamwoord

1. wrak

- WBD - mager paard, ook genoemd 'kapstòk'

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - WRAK - vrak - wrang

- WNT - VRAK = wrak

2. vrek

En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)

 

vrammes

zelstandig naamwoord

vrouw (vrouwmens)

- A.J.A.C. van Delft - "Dè vrammes (vrouwmensch) moes d'r ège schaome." Dit is: Die vrouw moest zich schamen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

...de vrouw van Cornelissen waar 'n buitengewoon degelijk meensch, een reuzin van een frammes... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939)
...en daor kwaamp me in geweldig zwaorwichtig vrammes aongehold... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Die is wèl getrouwd! Mee 'n dochter van Door de Vries en dè wit-ie-zelf ook, want ie hee twaalf gegooid hurre! Krimmeneel wen vrammes is dè! (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

Pierre van Beek – Als men in de plaats van vrouw "vrammes" zegt, spreekt men ook geheel in de taal van zijn streek. Dit woord lijkt ons een samentrekking van "vrouwmens". (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)
- Cees Robben - Beter vrammes vènde nergens... (19590627)
- Cees Robben - Dè vrammes kende ik al toen ’t nog ’n fröllie was.. (19650716)
 

vraog

zelfstandig naamwoord

vraag

- Cees Robben - òf ie durlópt blèèft de vraog;

- WBD - III.3.1:264 'vraag' = verzoek

 

vraoge

werkwoord, sterk

vragen

vraoge - vroeg - gevraoge

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vroage - vroagde (vragen - vraagde)

- Pierre van Beek - Vraokoewiets? - Vraag ik je iets?

- Cees Robben - Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 01 14 - "De buurvrouw hee me òk gevraoge / Zuukt is naor 'n goei kesjet

- Naodè we et nog hier en daor gevraoge han… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hèk jou wè gevraoge? - heb ik jou iets gevraagd?

- daor hak nie om gevraoge... (Henriëtte Vunderink, Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- Daor hèdde zèlf nie om gevraogen, hè. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

- WBD - III.3.1:39 'vragen', 'verzoeken, noden, uitnodigen' = uitnodigen

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Notities m.b.t. het participium op kaart 'gevraoge'.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (verl. tijd 'vroeg', vd. 'gevraoge(n)' en 'gevraogd’)

 

vraokoewiets
samentrekking van ‘vraoge’, eerste persoon enkelvoud ‘ik’, persoonlijk voornaamwoord ‘je’, en ‘iets’
vraag ik je iets?
- Cees Robben - ‘k Zee “vraokoewiets of zekkoewiets”... (19550716)
- Pierre van Beek - Vraokoewiets? - Vraag ik je iets?

 

vrèddag

1. zelfstandig naamwoord

vrijdag

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Vrêdaag - vrijdag (ê = die van Frans même)

Vleeë Vreddag hek inne kaoter gestrikt man! (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. mannelijk - vrijdag; Gé hoewft geene vreddag te haawe - Gij (een zieke) zijt niet verplicht de vastenwet op vrijdagen te onderhouden.

2. bijvoeglijk naamwoord

vrijdags

de vrèdagse mèrt - de vrijdagse markt

de vrèdagse cent (houdt verband met de vrijdagse markt: snoepcent voor de kinderen)

3. bijwoord

op vrijdag

Frans Verbunt (1996) - agge vrèdags vlees it, krèède ene stèrt

Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

 

vrêef

zelfstandig naamwoord

- WBD - wreef: het hoogste deel van de voorzijde van de voet (II:713)

- WBD - III.1.1.175 'wreef' = wreef

— ook verleden tijd van vrèève

- WNT - VREEF = wreef

 

vreejeg

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vredig

 

vrêeke

werkwoord, sterk

wreken

- Dialectenquête 1887 Willems - vrêeke - vrôok - gevrooke

- WNT - VREKEN - wreken

 

vrêet

bijvoeglijk naamwoord

parmantig, deftig, trots

►frêet

Pierre van Beek - sjiek, voornaam

M vrêet

Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

- WBD - vreet - moedig en opgewekt (van een paard), ook 'wakker' genoemd

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej lêed èn vrêet gegaon (KN'30) - zie 'lêed'

- WBD - III.1.4:165 'freed' = pront; 167 'freed' = deftig; l68 'freed' = trots; 217 'freed' = onstuimig

Haor VREET - fel

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WREED (vree:t) bijvoeglijk naamwoord 1) fel, hard werkend, onstuimig (niet ongunstig): 't is 'ne vree:te - hij is een ijverig persoon; 2) in de uitdr. "t is toch vree:t' - het is onvoorstelbaar, erg, of anderszins moeilijk te verwerken

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - WREED zeggen in deze streken de landlieden voor moedig, deftig. 

 

vreete

werkwoord, sterk

vreten

- vreete - vraat – gevreete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrit

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'ze vrèten de oren van oewe kop'

- Nao die veulgewenste Vrede,/ Lieve Vrede, mee in Dee. / Wens ik oe, nén overvloed van Vrete,/ Vet, veul, en lekker, mee in Tee (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Hij hee hersens as ‘ne krentenbol en daor is dan nog van gevreete (16-01-1975)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, (’n Tilburger bestelde in ’n restaurant een kreeftencocktail, welke zéér matig voor de dag kwam. Z’n opmerking luidde: )- Bij ons vreete ze kreeft, dè de pôotjes uit onzen bek hangen (17-10-1966)

 

vrèève

werkwoord, sterk

wrijven

- Dialectenquête 1887 Willems - vrèève - vrêef - gevreeve

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
st.ww. (verleden tijd ook 'vreefde') tr. ‘vrijven' - wrijven

- WNT - VRIJVEN = wrijven

 

vrèlle

werkwoord, zwak

dwarszitten

De Wijs - Denkte gullie dettie kaôt zô zèn omdek zô gevrêld heb (vrellen = dwarszitten)

 

vrèmd, vrimd

bijvoeglijk naamwoord

vreemd

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vrèmd volk - vreemdelingen

- Cees Robben - [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vrèmd gaon - vreemd gaan

- WBD - III.1.4:278 'vreemd' = onwennig

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMD bvw - vreemd, Frans étranger. Veel verwante talen hebben den korten klinker: Oudeng. fremd, Hgd. fremd, Deen. fremmed, Zw. fremmande

- WNT - VREEMD, vremd

 

vrèmde

zelfstandig naamwoord

vreemde

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, ’t is as 2 druppels waoter, hij heeget van ginnen vrèmde (27-12-1968)

Frans Verbunt (1996) - vreemdeling (iem. die nog niet zo lang in Tilburg woont)

- WBD - III.3.1:30 'een vreemde, vreemde mens’ = vreemde, ook 'ene nie van hier'

- WBD - III.3.1:30 'vreemden' = buitendorpsen

- WNT - VREEMDE, vremde - persoon die tot een ander land of volk behoort, die uit een ander land afkomstig is ...

 

vrèmdeling

zelfstandig naamwoord

vreemdeling

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' vrimdelingen'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMDELING zelfstandig naamwoord mannelijk - vreemdeling, Frans étranger

- WNT - VREEMDELING, vremdeling

 

vrêûk
zelfstandig naamwoord
iemand die hard maar ruw werkt
- Cees Robben - Ons Mina is toch zon vreuk war... (19870605)
 

- Cees Robben - Prent van de week - 05-10-1984

 

vrêûke

werkwoord, zwak

intensief werken; loswrikken; wringen

vrêûke - vrukte - gevrukt, met vocaalkrimping.

ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrukt

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 37) vrêûke - gij/hij vrukt

- ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): As vreuken nie meer en hulpt en alleskes veul overstuurs gee? Daar geannoteerd als: hard werken; zou het als wroken oorspronkelijk naast werken gestaan hebben?

- Daamen Handschrift 1916 - reuken - hard, onafgebroken werken.

- Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Aaw weeverlieke’ (1941):

we vreuken mee haanden en voeten,

om demme van erremoei moeten...

- Piet Heerkens; uit Vertesselkes, ‘De deur van de kerk van Baokel’, 1944:

en kwaam daor veur 'n heg

van brem en scherpe doren;

hij vrong en vreukte vreed

om deur die heg te komen

- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949:

Och, peerdekraachte

vreuke vreed aon kêr en ploeg...

- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Aon den ‘Erteman’, 1949: hij vreukt as ’n perd...

- Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vruuger en naa’, 1949):

Vruuger, ochgod, 't waar zingen en springe,

den hemel... hij leek me zo schoon, en dichtbij,

mar naa, och Heer, 't is vreuken en vringe,

a'k er mar koom, dan ben ik al blij.

- Cees Robben - ’t vreuken en sjouwe... (19570309)
- Cees Robben - En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308)
- Cees Robben - Kunde vreuke..? jao, meneer Lewie... (19841005)

- De Wijs - Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963)

- Quinten - tis unne vrûkurt die zunne wirgà nie kent! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

- Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007: Mistal plektedie [de heilige hostie] òn oew verhemelte vaast en zaate de hille mis meej oew tong vort te vrêûke om em los te krèège en dur te slikken…

- Èn ikke mar vrêûke aachter et fornèùs. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- WBD - III.1.4:345 'wreuken' = zwoegen

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrêêke, vreike, vreuke, vruiken - wringen, hard werken

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WROOKEN, ook WRUËKEN - al wrikkende wringen, met geweld wringen; gewrook, gewruëk

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. 'vreuken' (wreuken, wreken) - wringen, verdraaien, ... met geweld omdraaien, duwen of trekken, zodat ... 

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VREUKEN (vreu:ke) onov. ww - hard werken met inspanning v. grote lichamelijke kracht en twijfelachtige efficiëntie. Verwant met: wreken? wringen?

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'vrèuke' ww - wringen, hard werken

- WNT - WREKEN (II), wreiken, wrieken, wreuken, wrooken, vreken, vreiken, vreuken - 1) m.b.t. concrete zaken: met geweld, met kracht heen en weer bewegen met het oogmerk het genoemde los te maken; 2) met inspanning van al zijn krachten werken; 4) moeilijkheden maken,krakeelen.

- Naglijder op basis van verwantschap met 'wrooken' met scherplange oo.

 

Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.

 

vrêûker

zelfstandig naamwoord

iemand die continu bezig is, zonder er voldoening van te hebben;

(fig.) indringer

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zoo'nen vreuker'

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t is ne vreuker"

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dè zèn pas vrêûkers - dat zijn doorzetters

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et vrêûkerke = Leyten (blz. 52)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vrêûker = hard werkende textielarbeider (blz. 98)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'vreuker' - hij die altijd - vroeg en laat, hard werkt (met de bedoeling veel geld en goed te vergaren), in ruimere en vagere zin: sterke en enigszins lompe kerel.

- WNT - WREKER (II), wrekerd, vreker(d), vreiker, vreuker - l) harde werker; 2) ruziemaker, twistzoeker

 

vrèùt

bijwoord

vooruit

En toch gink ut vruit! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 9 februari 1945)

 

vriend

zelfstandig naamwoord

vriend

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - de genoddigde gaaste, vrenden en noabure

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - allemans vriend is allemans gèk (D’l6) - wie voor iedereen goed is, ziet zijn goedheid al gauw misbruikt

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej vrienden ist nèt as meej zwòlme: ge ziet ze allêenig meej schoon weer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - uiting van een gedesillusioneerd mens

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIND zelfstandig naamwoord mannelijk - vriend

 

vries

zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)

van fries

- Henk van Rijswijk, Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool, 1 september 1950 tot en met juli 1954 - Vries: zeer oude benaming voor een grof wollen strijkgaren weefsel met langharig dek uit grovere wol van losgesponnen inslaggarens. Gebruikt voor winterkleding en overjassen. Rood, lichtblauw en donkerblauw vries: als vries maar dan in de wol geverfd waarbij de kleur afhankelijk is van het gebruik. Meestal in 4 schachts gelijkzijdige keper geweven.

 

 

Klik hier voor het artikel van Van Rijswijk op Cubra

 

- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Fries: Grof weefsel in effen, versterkt of dubbel-geweven. Door ruwing ontstaan lange haren aan de oppervlakte, die door middel van walsen zijn plat gestreken. Ketting is wol of katoen; inslag zwak getwiste wol of afval-wollen garens.
- WNT lemma Fries I - 1920 - zelfstandig naamwoord mannelijk Ofri. Frêsa, Frîsa, wellicht van den stam van ofri. frisle, frësle, eng. to frizzle, krullen. 2. Zekere wollen stof. Fries of Vriesch is grover, dikker en langhairiger dan laken, voor 't overige tamelijk sterk gevold, doch slechts weinig gerouwd en alleen met 1 tot 3 sneden geschoren, diensvolgens meestal volkomen gedekt, KUYPER, Technol. 2, 458.
- Gerard van Leijborgh, De laatste Tilburgsche huiswever 3, Nieuwe Tilburgsche Courant, 16-11-1940, aan het woord is Frans van Geloven, de laatste Tilburgse huiswever - "Er zijn" zoo antwoordde hij, "voor Tilburg werkelijk drukke tijden geweest, dat was bijvoorbeeld in den tijd van de randbaai en de vrieskes. Toen was het voor den wever een goede tijd en vele "eigen" huizen stammen uit dien tijd. Het heele huishouden werkte dan mede..."

 

vrieze

werkwoord, sterk

vriezen

- Dialectenquête 1887 Willems - vrieze - vroor - gevroore

As 't naaw ok mar zô lang goei weer blijft en nie begient te vriezen dè de kaaien er van barsten. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIEZEN vroos, gevrozen, niet vroor, gevrozen.

 

vrije

werkwoord, sterk

vrijen

 vrije - vreej - gevreeje

- Dialectenquête 1887 Willems - vrije - vrijde - gevrijd

- Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - vrije dèt klapt (uitdr.) - innig vrijen

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope… (10-03-1967)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - agge gaot vrije, motte er êene vatte wòr ge de schorsteen van ziet rôoke

- Pierre van Beek - Vrijen is zachjes praoten èn hard liege (Tilburgse Taalplastiek 132, 1971; BrH 58:207); Die vrijt meej zin, houdt et leeve derin.(BrH 58:208)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge wilt gòn vrije, dan moete ne knòl óp zak hèbbe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); knôl= horloge (zie aldaar onder Made)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik zèè gevreeje, zit mèske, èn ze waar mar eens gekust, óp et lèlleke van der oor (D’16)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze vrije, zègge ze 'lieveke, moete poepe?', èn as ze getrouwd zèn: 'kreng, moete schèète?' ('70)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die vrijt, die haawt er et leeven in ('73)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (vreei-e(n)), gevreie(n)), intr. - vrijen

 

vrijeghèd, -hei

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vrijheid

 

vrijer

zelfstandig naamwoord

vrijer

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - durren vrêier is èrg ziek - (ê = die in gête - geiten)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrijersgèld moete betaole (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - jongens die van buiten de dorpsgemeenschap kwamen vrijen in een bepaalde herdgang, werden tegengehouden en moesten zich met een rondje vrijkopen.

 

vrijersgèld

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - drinkgeld om een meisje uit een andere buurt vrij (los) te kopen

 

vrimd, vrèmd

bijvoeglijk naamwoord / bijwoord

vreemd (Vos in CR)

- Cees Robben - [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vre'mt, bijvoeglijk naamwoord 'vreemd' - vreemd

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - VREEMD - vrimt zn/bijvoeglijk naamwoord (vrimder, vrimste): nen - vogel (fig.)

 

vringe

werkwoord, sterk

wringen; dwarszitten;

- A.J.A.C. van Delft - "Dat hij niet praot, vringt me" wil zeggen: Het doet mij leed, dat hij niet tegen mij spreekt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

- Cees Robben - der is aaltij iets wèt oe vringt;

- WBD - III.1.3:212 'wringen = knellen, gezegd v. schoenen; ook:'nijpen, knellen'

- WBD - III.1.4:239 'wringen' = wrokken

- WBD - III.2.1:336 'wringen’ = idem (v.d.was)

- Dialectenquête 1887 Willems - wringe - wrong - gewronge

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - WRINGEN onov.ww - behalve de gebuikelijke bet. ook: moeilijkheden maken, vitten, ontevreden zijn over elke regeling, ruzie zoeken. Iemand die dit regelmatig doet is een 'wringkloot' of 'neetoor'.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
st.ww.tr. + intr. ‘vringen’ – wringen

- WNT - WRINGEN, wrengen, vringen, vrengen

 

vringer, vringerd

zelfstandig naamwoord

- A.J.A.C. van Delft - Een "vringer" is een doordrijver, een dwarszitter. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

Pierre van Beek - dwarsdrijver, ruziezoeker

Ik had en ôom, hij is al jaore dôod./ Enen drammer hij wies aaltij alles beeter./ We noemden em dwarsdrèèver of bètweeter,/ òf vringerd, waor ie ok nie van verschôot. (Henriëtte Vunderink, Kriem pasjoonèl?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

- WBD - (III.2.1:337) 'wringer' = mangel

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vringer zelfstandig naamwoord - ruziezoeker, kankeraar

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw., mannelijk 'vringer(d) - wringer(d), iemand die wrok draagt en ruzie zoekt’

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRINGER zelfstandig naamwoord mannelijk - persoon die wrok draagt, nijdigaard.

- WNT - WRINGER - 5) persoon die vaak of graag iemand tegenwerkt of ruzie zoekt, dwarsdrijver

 

vringklôot

zelfstandig naamwoord

dwarsdrijver, ruziezoeker

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - vringkloo:t m., - iemand die moeilijkheden maakt, vit, ontevreden is over elke regeling, ruzie zoekt; neetoor.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'vringkleut' - wringkloot, iemand die wrok draagt en ruzie zoekt.

- WNT - WRINGKLOOT (N.-Brab.) persoon die vaak ruzie zoekt, moeilijkheden maakt

 

vrit

werkwoord, persoonsvorm

vreet

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'vrit aa'tij alles op’

- 2e & 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'vreete', met vocaalkrimping

 

vroegertèèd

bijwoord

vroeger

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon…” Klik hier om dit bestand te beluisteren

 

vrògske

zelfstandig naamwoord dim.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vraagje

 

vrollek

bijvoeglijk naamwoord

vrolijk

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vrollik

 

vröllie
zelfstandig naamwoord
jong meisje; eigenlijk verbastering van’vrouwlui’ of ‘vrouwlieden’, dus vrouwvolk, een vrouwmens
- Cees Robben - Kekt toch ammol nie naor die vröllie... (19760702)

 

vrom

bijwoord

wederom, terug

fleeweek vrom - de voor-vorige week

- Cees Robben - vleeje-week-vrom (19680816)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VROM bw - samentrekking van wederom, terug; VROMPAKKEN ww. - terugpakken

- WNT - WEDEROM, wederomme, weerom, vrom

 

vrommes, frammes, frommes

zelfstandig naamwoord

vrouwmens

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - et frammeske; vrammes, vrammesen

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes'

D’16 "vrammes - van het woord 'vrouwmensch'"

Och, Hannie,

ik kan nie

genog van oe haawe,

vriendelijk frommeske-lief (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Och, Hannie...’, 1940)

- WNT - VROUWMENSCH, vrouwenmensch, vrommes

- A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrommes - vrouw. Verholen samenst. van vrouw en mens

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VROMMES o. - vrouwmens

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets veraohtelijks. In'vrouwmensch' ligt minder een tautologie dan in MANSKEREL.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.o. 'vrammes' - vrouwmens (gehuwd en ongehuwd)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMMES, ook VRÄMMES en VRAMES znw.o. - vrouwmensch

Oppr. VROMMES znw.onzijdig; vrouwspersoon, soms eenigszins minachtend.

 

vroomigheid
zelfstandig naamwoord
vroomheid
- Cees Robben - ...witte vroomigheid (19600715)
 

vrötgang

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vooruitgang

 

vrötzicht

zelfstandig naamwoord

vooruitzicht

SJAREL. Jè, dè zik. As we naaw zomer han dan ginke we nor den wenter. En naame in de wenter zitte gomme nor den zomer. Des teminste ’n goei vruitzicht. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)

 

vrouw, vrouwke

zelfstandig naamwoord

vrouw

- Gezegde: Twee vrouwen in êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs.

- Gezegde: En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nôot stilstaon.

- Gezegde: Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand.

- Gezegde: Den bakker heeter zen vrouw durgejaogd. (brood met gaten)

- Pierre van Beek - "'n Vrouwenhand en 'n paardetand mogen nooit stilstaan." - Een vrouw dient bedrijvig te wezen. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958)

- Cees Robben - dè krikkel vrouwke; èn naa toch niks vergeete, vrouwke?

- Cees Robben - de miste boere hier slaope nog bij der èège vrouw; jè vrouwke;

- Cees Robben - ast er naawt, is óns vrouw den baos;

- Cees Robben - en blènde vrouw èn enen dôove meens;

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Ónze Lieve vrouw stao int dónker (’73) - men zit er krap bij

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hêete vrouwen èn kaawe koffie is tèèdwinst ('72) - ironische opmerking van mannen: bij beide bereikt men zijn doel sneller.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strôoj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - Luxe kost geld

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as der en vrouw getrouwd òf en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koorme (Kn '50) - aan tussenkomst is geen eer te behalen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge gaot trouwe, moete begiene meej en aaw vrouw èn en jóng vèèreke,

aanders boerde oover de start (vB'72) - . . . anders ga je over de kop wegens te hoge uitgaven en te lage inkomsten.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouw zee per dag driemaol de wòrrend: smèèrges 'ik zèè niks wèrd', smiddags 'vatte gullie mar, ik zal et mènne wèl krèège’; saoves 'hil den dag gesjouwd èn nog niks gedaon' ('75); variant: ('50): 'smèèrges 'kèb zónne vèùle smaok', smiddags 'vatte gullie mar, ik krèèg et mènne wèl', saoves 'hil den dag gewèèrkt èn niks ópgeschoote.

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - flèùtende vrouwen èn brullende koej zèn zèlde goej

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vraaw'

Frans Verbunt (1996) - ge hèt twee sorte vrouwe: kaoj èn verrèkte kaoj

- WBD - III.3.1:23 'vrouw', 'wijf' = vrouw

- WBD - III.3.1:33 'vrouw' = mevrouw; ook: 'juffrouw'

- WBD - III.3.1:35 'vrouw' = boerin; ook 'bazin'

- WBD - III.1.1:4 'vrouwspersoon' = vrouw; 5 'vrouwmens' = vrouw

- WBD - III.3.2:178 'vrouw' = vrouw in het kaartspel

- WBD - III.2.2:47 'vrouwmens' = jonge vrouw; ook 'jonge vrouwmens'

- WBD - III.2.2:88 'vrouwmens' = echtgenote

 

vrouwetong

zelfstandig naamwoord

vrouwentong

- Cees Robben - Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouwetóng èn ene gèètestart stòn nôot stil ('69) - ironische opmerking over het gepraat van vrouwen

 

vrouwetraon

zelfstandig naamwoord

vrouwentraan

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrouwetraone ... en kwartje den eemer (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek ’70) - ze vloeien rijkelijk

en er wordt weinig waarde aan gehecht

 

vrouwke

zelfstandig naamwoord dim.

vrouwtje

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as vrouwke vèùl den hèrd ötkèèrt, laagen aile huukskes (Oostbrab. '78); as plöddeke vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes (Tilburg '72)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'èn' zeej óns-lief-vrouwke (HM'70) - reactie van iemand die niet geloofd dat iets maar zo weinig gekost heeft

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et was naa gedaon meej et sèùker lievevrouwke (HM'70) - het was nu uit met het goede leven

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óns-lief-vrouwke, gift em nòg en douwke - schietgebedje tijdens het overvliegen van een V1 of V2

Lied: Vrouwke tis vastenaovend

 

vrouwmèèd

zelfstandig naamwoord

Pierre van Beek - meid die de huisvrouw vervangt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vraawmèèd'

- WNT - Vrouw(e)meid (ook als kopp. vrouw-meid), (gewest.) - opperste meid bij eenen weduwnaar

Westfries (Pannekeet) vrouwmoid, in de zegsw. 'as vrouwmoid diene' - als diensbode werkzaam zijn met de bedoeling of met de hoop t.z.t. de baas te trouwen (verouderd)

Ghijs. vrouwemeid - boerenhuishoudster, speciaal b.e. weduwnaar.

- WNT - VROUW(E)MEID, gewest. vrouwmeid - opperste meid bij een weduwnaar

 

vrouwvòlk

zelfstandig naamwoord

vrouwvolk

- WBD - III.3.1:23 'vrouwvolk', 'wijfvolk'

 

vrukseltje

zelfstandig naamwoord, verkleind.

nietig persoontje (zie vrêûke)

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "'t is mar 'n vreukseltje - mismaakt ineengedrongen meisje of kind"

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - kent voor 'wringen, verdraaien' het ww 'vreuken'. Hij citeert daarbij ook uit Brabantius de omschr. 'eenig werktuig dat ergens in- of ondergestoken is met geweld omdraaien, -duwen of -trekken, zoo dat het werktuig dreigt te breken.' Het bet.-element 'mismaakt’ staat dus wel voorop. Het achtervoegsel (= suffix) -sel is produktief ter vorming van substantiva, vooral v. abstracta in pejorat. zin.

- WNT - WREKEN II - Woordsoort: ww. (zw., trans., intr.)
Modern lemma: wreken — WREIKEN, WRIEKEN, WREUKEN, WROOKEN, VREKEN, VREIKEN, VREUKEN —, bedr. en onz., (...) Een met wrikken verwant woord, dat vooral gewest. nog bewaard is en dan in den regel met vr- gerealiseerd wordt, naast vre(e)ken ook in den vorm vreuken en verder als vreiken. Incidenteel treft men ook in de oudere taal wel een spelling vreken aan. (...) Gewest. in Vl.-België wordt naast wreuken ook wrooken gebezigd (zie CORN.-VERVL. [1903] en vgl. ook SCHUERM. [1865-1870] en DE BO 1411 a [1873]); SCHUERM. [1865-1870] verwijst onder wrooken in de bet. ‘wringen’ naar wrikken, dat blijkens zijn opgave (wrok, gewrokken) en voorbeeldzin (”ik heb mijnen arm gewrokken”)

 

vrukte

werkwoord, persoonsvorm

wrikt(e) los, hard werken

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 37) vreuke - hij vrukt

- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'vrêûke', met vocaalkrimping

- Cees Robben - Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229)

 

vruug, vruuger

bijwoord / bijvoeglijk naamwoord

vroeg

- Cees Robben - ik mót mèèrege vruug óp; vruug òf laot;

- Cees Robben - vruug ópstaon dè is gin prófèèt;

Kern's mêrges vruug (ê als in Frans même)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - een geregeld leven geeft veel rendement.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66)-vervelende dingen komen altijd vlug

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (D’l6)- jong getrouwd, zonder succes

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VRUEG of vruug, naar het Hoogd. frühe. 

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vruug (krt. 34), met umlaut (blz. 89)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'vruug' - vroeg

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUG bijvoeglijk naamwoord /bw - vroeg

 

vruuger

bijwoord

vroeger, destijds; te voren

Vruuger waar alles aanders. - Vroeger was alles anders.

- ‘Vruuger en naa’, titel van een Korvelse Revue, 1926.

- Cees Robben - “Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'vruger' - vroeger, eertijds

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUGERTIJDS bw - vroeger, voortijds

 

vruugertèèd

bijwoord

de tijd van vroeger, zoals het vroeger was

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 12 30 - Zò zaat ’zen aauwen òòme Peer / Te lörke aon z'n pèp / En zee: "'t Is teegesworrig toch / Niemir as vruugertèd."
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 05 19 - Vruugertèd was 'ne verjaordag / Vur iederèèn 'n hèèl gròòt fïst.
 

vruugmis

zelfstandig naamwoord

vroegmis

- Cees Robben - vur de vruugmis (19600520)

- WBD - (III.3.3:117) vruugmis, vissersmiske (vroegmis)

 

vruugpreek

zelfstandig naamwoord

ouderwetse, groengeworden paraplu, gedragen onder de arm

- A.J.A.C. van Delft - "Ik nam m'n vroegpreek (ouderwetsche groene paraplu) onder den arm, terwijl m'n man zijn credietjas aantrok." Geen verklaring toegevoegd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

Pierre van Beek – …meej den vruugpreek" (ouderwetse, groene parapluie) onder den arm… (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)

- WNT - VROEGPREDIKATIE (geeft de onderhavige betekenis niet)

 

vruugt, vruugte

zelfstandig naamwoord

vroegte

- Vumèrge in de vruugt… (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

- Cees Robben - ...in alle vruugte (19600520)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUGTE znw.v. – vroegte

 

vruut

zelsfstandig naamwoord

vroet

eigenlijk de neus van een varken

in overdrachtelijke zin een grote neus van een mens / man, ook het gezicht of delen daarvan

- N. Daamen - handschrift Tilburgs dialect 1916 - "vruut - snuit"

Van het varken

- En toen kwaam dieë kuus mee die lange vruut en blaosde 't vertesseltje uut. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Bij de mens

- Cees Robben - [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 01 19 - Meens haauwt oew vruut toch dicht.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 04 27 - De Nord en de Nilles ha’n al weken / Mekaar d’r vruuten goed bekeken, / Toen zee de Nord: Die kien van jou / Is net zo glad as ‘t gezicht van ‘n vrouw.

- Dè en vruut en neus is... (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007)

- Stadsnieuws - Hij heej me tòch en vruut, daor kunde ast rèègent schèùle. (231209)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - FRUUT v. - snuit, gezicht.

- WBD - III.4.2:33 'wroet' - voorste deel van het gezicht van een dier; ook genoemd: snufferd, bakkes, bek of toot

- WBD - III.1.1:65 'wroet' = gezicht

- WBD - III.1.1:96 'wroet' = mond

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'fruut' l) varkenssnuit, bij uitbr., gemeenzaam, gezegd van de met vooruitgestulpte lippen gevormde mond; 2) zoen, kus

 

vruute

werkwoord, zwak

wroeten

- vruute - vruutte - gevruut - Steeds korte uu

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè-t-er 'ne mol onder 't erd aon 't fruuten was'

'n Uurke geleje hô'k de zon nog evetjes dur 'n holleke zien piepen mar naa zaat ze al lang te vruten om er opnuuw dur te komen, zonder dè ze't winnen kos. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)

- Cees Robben - En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308)

- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, Ge mot nie vruute in wè was, mar in wè koomen moet (1965)

- Cees Robben - Hij vruutte meej z’n haand in ’t zaand (19600219)
- Cees Robben - Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229)

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - FRUTEN onov.ww, wroeten, haastig snuffelen.

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vruten - wroeten

- WBD - III.4.2:68 'wroeten' - graven v. konijnenhol, ook 'dabben', 'buten'

- WBD - III.1.4:344 'wroeten' = wroeten

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - WROETEN - Ook in den zin van 'woelen'; verder hard werken: wroeten en werken.

- WNT - WROETEN

 

vuddeur

zelfstandig naamwoord

voordeur

- Doe, agge òp vekaansie gòt, aatij de vuddeur goed òp slot. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

 

vul, veul

telwoord, bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - veel

 

vuile, völle, veule

zelfstandig naamwoord

- WBD - veulen (zie 'veule')

- WBD - vulletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'volletaand' genoemd

- WBD - vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie'

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vullens - veulens

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - waarnaast wel eens 'vuilen' resp. 'völlen', znw.o. - veulen

 

vuls te, vuste, vus te

bijwoord

veel te

- want daorveur zong ik vus te graog... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘’t Zaangerke’ , 1932)

- ...dan was de kerk vus te klèn... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- Cees Robben - vulste proper... (19581122)
- Cees Robben - Ik gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te koud (19670428)
- Cees Robben - Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 10 27 - Mar op de mèrt was ’t vuls te druk

- Audioregistratie 1978 - “Mar die om hallef twaalf nòr de kèrk moese, war, waare die kleere van die alwir vulste grôot èn die schoene vulste grôot want die om hallef twaalf nòr de kèrk gonge, die schoene waare vul te grôot, die klapperde daor oover die kaaje van die grôote wèg heene, dèsse van de vèrte omkêeke, daor koome die zoone…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

- Die kèèrels waare vus te muug. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖTTE bw - samentrekking van ‘veul te' veel te, al te

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vuls te veul, vus te veul

- WNT - VEEL (IV) II, 8), d)) ook versterkt tot veels/ veuls: Veels te veel

 

vungske

zelfstandig naamwoord dim

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vonkje

 

vur, veur

voorzetsel, bijwoord, voegwoord

voor

Waorveur moete vurkoome?

- WBD - et kalf zit meej de kòp nao vurre - zit goed (vóór de geboorte)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vur de deur

- Dialectenquête 1887 Willems - dan spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr

- Dialectenquête 1887 Willems - ene kaawe kèlder is goed vurt bier

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - dees vur vurt fist èn dès vur nòt fist - dit is voor vóór het feest en…

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vur - vz - tegen, als, voor

 

vuraawer, vuraauwer

zelfstandig naamwoord

voorouder

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 14 - Wij meuge op die vuraauwers / Ons ège echt beroeme / Om dè de schrèvers van dè boek / Ze "Pronte meense” noemen.

  

vurbij, vurbè

voorzetsel

- Informant Toine Raaijmakers - voorbij; in vergelijking met Vurbij oewe maot hèdde gij veul zakgeld, - Vergeleken met je collega…

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vurbij giestere - vergeleken met gisteren

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOORBIJ (vurbééj) bw-1) gepasseerd; 2) vergeleken met.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voorz. - voorbij, vergeleken met of bij

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURBIJ bw; in diverse samengestelde ww..

 

vurbijgaon

werkwoord, sterk

voorbijgaan, passeren

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vurbijgaon as de Maos langs Bókhoove (Alg. Brab. ’50) - vurbîjgaon as de Maos langs Heusde (Tilburg ’50)voorbijgaan zonder groeten

 

vurbild

zelfstandig naamwoord

voorbeeld

- Cees Robben - Ge moest is en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurbild

 

vurblad

zelfstandig naamwoord

- WBD - voorblad: het voorste gedeelte van het overleer van een schoen, bestaande uit één deel, resp. twee delen (de neus en het voorblad) (II:715)

 

vurbroek

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - gulp

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurbroek zelfstandig naamwoord - gulp

- WNT - VOORBROEK 2) aparte strook stof voor de verticale opening in het midden van de voorzijde van de mannenbroek ... vervolgens ook die opening zelf; broekklep, gulp

 

vur

voegwoord

voordat

- Dialectenquête 1887 Willems - ik kan tòch nie koome vurdèk klaor bèn

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voegw. voordat

 

vurdêel

zelfstandig naamwoord

voordeel

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurdeel - naodeel'

- WBD - III.3.1:132 'voordeel','opbrengst, winst- = winst

- WBD - III.3.1Ï133 -voordeeltje -,'meeval,meevaller,bof,tref' = meevaller

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 den aawerdom komt teegesworreg meej enen hillen hôop vurdeele

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURDEEL znw.o. -op veurdeel - op voorhand, Frans d'avance

 

vurdeur

zelfstandig naamwoord

voordeur

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vudeur, vustedeur'

- Informant Toine Raaijmakers - Tegen iemand die zich als onmisbaar voordoet: 'As ik jou nie had en de vurdeur nie, dan moes ik aaltij aachteróm.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij gong du de vudeur deur

CiT (94) 'Hij ging du de vuddeur deur'

Hees vurdeur (VIII:25)

  

vurènd

zelfstandig naamwoord

- WBD - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg; gekeerd wordt), ook genoemd 'vurft', 'tèène', 'rug', 'tèènerug', 'dwarsrug'

 

vurèùt

bijwoord

vooruit

- Cees Robben - Naa kan ie vurèùt; vurèùt dan meej de gèèt;

- WBD - allee verèùt – vlugger! (commando voor een paard)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - vurööt, öt de weeg! vooruit, ga opzij!

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vooruit

 

vurft

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Arch. v. Ginn. K 183) - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt) lett. 'voorhoofd'; ook wel genoemd 'tèène', 'rug', 'dwarsrug' of 'tèènerug'

- WBD - III.1.1:39 'voorhoofd’ = voorhoofd

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRFT (uitspr. vörreft) zelfstandig naamwoord mannelijk - de opene plaats die vóór de hoeve gelegen is.

 

vurgaon

werkwoord, sterk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorgaan

 

vurhaand

zelfstandig naamwoord

- Gezegde: op de vurhaand zitte - bij het kaarten moeten uitspelen

- WNT - VOORHAND - (kaartspel) - plaats (mmestal links naast den gever) van

dengene die het eerste moet bieden of een kaart uitspelen

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord vrouwelijk (kaartspelersterm) 'voorhand' (in de zegsw. 'op de veurhand zitte' - de eerste zijn die moet spelen)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURHAND zelfstandig naamwoord mannelijk - op de veurhand zitten - de eerste moeten spelen; op vëurhand - vooruit

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurhand zelfstandig naamwoord - voorhand

 

vurhaawe

werkwoord, sterk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorhouden

- vurhaawe - vurhiel - vurgehaawe

 

vurhaawsel

zelfstandig naamwoord

voornemen

…mee m'n schoon vurhaawsels… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) -

 

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

 

vurjaor

zelfstandig naamwoord

voorjaar

- Cees Robben - ’t Is vurjaor vuruit naa.. (19570309)
- Cees Robben - ’t Vurjaor schenkt den burger moed. (19700417)
- Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’ : We gaon 't vurjaor in. (With Love; 1982-1987)

 

vurkaant

zelfstandig naamwoord

voorkant

- WBD - voorste deel van het paard tot achter de voorbenen

- WBD - stootkant van het paardezadel (nl. de hele voorkant tot aan de eerste brug)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de hielen òn de vurkaant geboore zèèn (Pierre van Beek -Tilburgse Taalplastiek ’70) – sloom zijn

 

vurkaomer

zelfstandig naamwoord

voorkamer

- WBD - salon (mooie, doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis), ook 'goej kaomer' genoemd

 

vurkèènd

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - voorkind, kind van voor het huwelijk

Frans Verbunt (1996) - vurkènder - kinderen uit een eerder huwelijk

- WBD - III.2.2:74 'voorkinderen' = stiefkinderen

- WBD - III.2.2:74 'voorzoon', 75 ‘voordochter'

- WBD - III.2.2:112 'voorkind' = bastaard, ook 'voorloper'

- WNT - VOORKIND - 1) kind uit een vroeger huwelijk; kind, vóór het huwelijk geboren; onecht, natuurlijk kind

 

vurkeur

zelfstandig naamwoord

voorkeur

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurkeur

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKEUR znw.m., niet v., - voorkeur, Frans préférence

 

vurkoome

werkwoord, sterk

vóórkomen; voor de rechter moeten verschijnen

- Want, want Beek… as gij in Hilverenbeek vruuger en verbaol krêegt dan moeste gij in Orschòt vurkoome! [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - waorveur moete gij vurkoome?

 

vurkoome

zelfstandig naamwoord

borstpartij; voorkomen

- WBD - III.1,1:117 'voorkomen' = borsten van een vrouw

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKOMEN znw.o. - voorkomen; spr. Hij hee e schoo veurkomen langst aachter

 

vurkòp

zelfsrtandig naamwoord

voorhoofd

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 05 10 - Op d're vurkop hasse aaltij dröppeltjes van 't zwèète staon.

 

vurkrèùpe

werkwoord, sterk

voorkruipen

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 meej die rollaaters kunde bij den Albert Heijn òn de kassa hêel hèndeg vurkrèùpe

- vurkrèùpe – krôop veur – vurgekroope

 

vurlaoj

zelfstandig naamwoord

voorlade

- WBD - 'vörlaoj' (II:96l) - voorlade (van een weefgetouw)

 

vurleezer

zelfstandig naamwoord

voorlezer = stadsomroeper

- Lowie van Dorrus Misters, rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 ‘Voorlezer en wijkmeesters',  Nieuwe Tilburgsche Courant 17-2-1951 - De omroeper bespraken wij in een vorig artikel. Maar van een voorlezer hebben wij in Tilburg nooit gehoord. Daar deze twee bedieningen bij elkaar worden genoemd, menen wij te mogen veronderstellen dat beide met elkaar in verband stonden en door dezelfde persoon werden uitgeoefend. In dorpen in de nabijheid van Tilburg hebben wij de voorlezer wél gehoord en gezien. Het was 's Zondags na de late H. Mis dat voor het café tegenover de kerk een man op een stoel sprong en op onze vraag aan een familielid wat er ging gebeuren, kregen wij ten antwoord: de geboj (geboden, verordeningen) worden voorgelezen. Dat waren dan gemeentelijke verordeningen en datgene wat van gemeentewege moest worden gepubliceerd, zoals bijv. paren die in ondertrouw of gehuwd waren, en daarna notariële mededelingen wanneer, waar en welke panden of percelen zouden worden geveild, welke nog "onder het hoogsel stonden" (nog konden worden verhoogd) en wanneer hiervan de definitieve verkoping zou plaats hebben enz. Dan de meer particuliere bekendmakingen, waar stier of hengst ter dekking stonden, waar kalveren, biggen of veulens te koop waren enz. Dan was het als het ware een advertentiebureau en werden er ook wel 'ns koddige bekendmakingen voorgelezen. Jhr. de la Court, die in Middelbeers ter kerke ging en nog in zijn jonge tijd was, hield er wel van om tegen de kermis bijv. een of ander vergeten boerenmeisje onder de aandacht der jongelui te brengen of iets dergelijks. (…) Tegenwoordig hebben de advertentiekolommen der couranten beider taak overgenomen.

 

vurlichting

zelfstandig naamwoord

voorlichting

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurlichting

 

vurlôop

zelfstandig naamwoord

- WBD - hoofdwort (de vloeistof die de eerste keer uit het beslag gewonnen wordt, in de brouwerij)

- WBD - (II:2722) 'vurlôôper' - voorloper (onderdeel van een schaaf)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURLOOP zelfstandig naamwoord mannelijk – bij brouwers: de eerste slijm dien men uit de brouwkuip bekomt; hij is witachtig, troebel en onklaar.

 

vurlôopeg

bijwoord / bijvoeglijk naamwoord

voorlopig

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vurlôopeg, vurirst'

 

vurlôoperke

zelfstandig naamwoord dim.

- Frans Verbunt (1996) - kind geboren vóór het huwelijk

- WBD - III.2.2:112 'voorloper' = bastaard

 

vurman, vurmènneke

zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm

voorman

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurmannen' (plur.)

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURMAN zelfstandig naamwoord mannelijk - spr. Iemand op zijne(n) veurman zetten - hem op zijne plaats zette, hem harde waarheden zeggen.

 

vurmeule

zelfstandig naamwoord

- WBD - (Hasselt) voorploeg (het losse, tweewielige voorste deel van de ploeg)

 

vurmiddeg, vurmiddag

zelfstandig naamwoord

voormiddag

- Dialectenquête 1887 Willems - hil de vurmiddeg al

- Cees Robben - We zen er vort van unne dag en unne vurmiddag... (19671110) [mensen van de dag]

 

vurnaom

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

voornaam

- WBD - III.4.4:282 'voornaam' = van belang

- vurnaom - vurnaomer - vurnòmst

 

vurop

bijwoord

voorop

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier gao de stróntkèèr vuróp (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand zich in een gesprek voortdurend op de voorgrond dringt.

 

vurprèùm

zelfstandig naamwoord

voorpruim

- Hessels 2020 - Bij het zien van een vrouw in een strakke, in de schaamstreek aftekenende broek (kamelenteen): - kèkt die meej der vurprèùm! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006).

Volledige bron: KLIK HIER

 

vurraaw

zelfstandig naamwoord

voorrouw, voor de ouderen

- Pierre van Beek - vurraaw hèbbe - aanduiding voor iemands plaats in een begrafenisstoet, naar volgorde van familieverwantschap

 

vurraod

zelfstandig naamwoord

- WBD - III.3.1:94 'in voorraad hebben' = idem

- WBD - III.3.1:94 ‘in voorraad zijn' = idem

- WBD - III.3.1:93 'voorraad' = idem

 

vurre

bijwoord

voren

Kom mar nòr vurre

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachteren óp hil zen femielie

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - gezegd van een zoon

 

vurrèès

zelfstandig naamwoord

- WBD - het voorrijzen van deeg in de trog

 

vurreg

bijvoeglijk naamwoord

vorig

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘veurig'

- Cees Robben - Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)

 

vurrèùt

zelfstandig naamwoord

voorruit

 

vurriem

zelfstandig naamwoord

- (Hasselt) kopriem (boven de ogen over het voorhoofd van het paard lopend)

 

vurrukkullukke
bijvoeglijk naamwoord
verrukelijke
- Cees Robben - (...) unne vurrukkullukke gerukte spekbukken... (19870220)

 

vurschèèr

zelfstandig naamwoord

- WBD - voorschaar (van een ploeg), ook genoamd (Hasselt) 'vursohaor'

 

vurschiete

werkwoord, sterk

voorschieten

- WBD - III.1.4:425 ‘voorschieten' = iemand iets verwijten

 

vurschot

zelfstandig naamwoord

schort (zie ook 'toeschòrt)

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - schuddet mar in mene vurschoot

- Pierre van Beek - een "vurschot" (voorschoot) is een lage schort; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

- Cees Robben - meej ene vurschót veur

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - winkeltje haawe ónder dere vurschót (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - steeds in verwachting zijn

- WBD - 'veurschot' (II:940) - voorschoot van de wever; ook 'sloof' of 'slufke'

- WBD - III.1.3:77 'voorschoot' = schort; ook: 'scholk', 'schort'

- WBD - III.1,3:86 'voorschoot' = schort zonder borststuk

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vurschót (krt. lO4)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'voorschoot'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSCHOOT zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. - voorschoot, Frans tablier; fig. voorgevel

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurschòòt zelfstandig naamwoord - schort

 

vurspèlle

werkwoord, zwak

voorspellen

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurspèlle'

 

vurstal

zelfstandig naamwoord

- WBD - voorstal (voorste gedeelte van de stal, de vrije ruimte tussen de muur van het woonhuis en de voedergoot)

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vö'rstal, zelfstandig naamwoord mannelijk 'veurstal' - voorstal, dat gedeelte van de stal dat zich bevindt tussen de (buiten) stalmuur en de stalzult, en met stenen of plavuizen verhard is.

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vurstal zelfstandig naamwoord - voorstal

 

vurste

bijvoeglijk naamwoord / zelfstandig naamwoord

voorste

- WBD - (Hasselt) voorste wendakker (de dichtst bij de ingang van de akker gelegen keerstrook voor de ploeg)

- Cees Robben - As we jou toch nie han èn de vurste deur nie, dan moese me aaltij aachterom

- WBD - 'vörste dwarsbalk' (II:952) - voorste dwarsbalk van een handweefgetouw

 

vurstèl

zelfstandig naamwoord

voorstel

- Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstel?

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSTEL zelfstandig naamwoord mannelijk en niet o. – voorstel, Frans proposition

 

vurstèlle

werkwoord, zwak

voorstellen

- Cees Robben - Ik hèb menèègen irst vurgestèld.

- Cees Robben - Men buurvrouw wordt zó maogers der sevooj stelt gin reet mir veur.

- WBD - III.3.2:343 'voorstelling' = toneelstuk

- vurstèlle - stèlde veur - vurgestèld

 

vurstuk

zelfstandig naamwoord

bijzonder smakelijk deel van het geslachte varken

- Cees Robben - Wilde van de vang of ’t vurstuk... [van het varken] (19550205)

- Jan Naaijkens - ‘Vurstuk zelfstandig naamwoord voorstuk. De voorham van een geslacht varken. Het behoort tot de beste delen. Er zijn twee vurstukke, aangezien er twee hammen zijn.’ Jan Naaijkens - Dè’s - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 1992
► Zie Dossier varken culinair

 

vurtaorde

werkwoord, zwak

voortaarden

de aard, het karakter wordt genetisch doorgegeven

- 2019 – vurtaorde (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980.

Voor de volledige lijst Klik hier

 

vurvoet

zelfstandig naamwoord

kous

- N. Daamen, Handschrift Tilburgs dialect 1916 - "ze loopt op er vurvoeten (op haar kousen)"

- WBD - III.1.2:156 'op zijn voorvoeten lopen' = op zijn tenen lopen

- WBD - III.1.1:l74 ‘voorvoet’ = voorvoet

 

vurwèèrde

zelfstandig naamwoord

voorwaarde

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veurwèrde'

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURWÈÈRDE znw.v. – voorwaarde, Frans condition

 

vurzichteg

bijwoord / bijvoeglijk naamwoord

voorzichtig

- Cees Robben - ...ben toch vurzichtig... (19540227)

- WBD - III.1.4:l36 'voorzichtig' = idem

 

vurzitter

zelfstandig naamwoord

voorzitter

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurzitter (passim)

- Cees Robben - Wè zègde van mèn vurstèl, vurzitter?

 

vusteveul, vulsteveul

bijwoord, telwoord

veel te veel

- Der is vusteveul geneuk in de wèèreld. - Er is veel te veel rotzooi op de wereld.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - hij heej vusteveul te wèèneg in zen knip

- Frans Verbunt (1996) - 'veulsteveul, vusteveul’

 

vustedeur

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - 'vustedeur, vurstedeur, vudeur' - voordeur

 

vutte

bijwoordelijke samentrekking en verkorting van 'veel te'

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “…vruuger won ze van den bond niks weete èn toen waare wij op en dag òf zôo nòr den bond gegaon omdè we vutte wèèneg beurde, verdiende, èn toen krêegeme aachter èlkaar ons ontslag. En wij durfde niemer nòr hèùs te gaon, gin van tweeje…” (transcriptie Hans Hessels 2014)

Klik hier voor audiofragment

- Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “Ze hèbben ons vutte veul belooge de pestoors…” (transcriptie Hans Hessels 2014)

Klik hier voor audiofragment

 

vuuge

werkwoord, zwak

passen, betamen

- vuuge - vuugde - gevuugd - Steeds korte uu

- Saomen op vekaansie, dè vuugt nie

De groote muts blijft in de kaast: die is te zwaor, daor krège ze vort koppent van - zeggen ze - en darrum zette ze [de boerinnen] liever 'n huudje op. Dè zô'n ding op hullieë kop net zô min vuugt as ne vulpenhaawer in 'nen boerenvisjeszak willen ze nie geleuven. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929)

Wet is er naa vur onfesoendelijks aon degge oe bord aflekt? "Jè" heur ik oe zegge: Dè vuugt naa eenmaal nie". Mar waarom vuugt dè nie. Enkel en alleen omdèt naa eenmaal gin gewònte is? (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Frans Verbunt (1996) - kèkt es òfdèt vuugt - kijk eens of het staat

- WBD - III.1.4:318 'zich voegen' - zich goed gedragen

Buuk Et vuugt nie tusse die tweej - het gaat niet goed tussen die twee

Haor VUUGE - passen, 'voegen'

- Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - vuuge ww - aanstaan

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUEGEN, voor voegen; eertijds 'veugen' geschreven. 

- C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - VOEGEN (vuuge) onov.ww - passen; onpers.: dè vuugt men nie.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zwak werkwoord intransitief en wederk. 'vugen' - 1) passen, betamen; 2) goed en handig afgaan

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUGEN - voeden, passen, Frans convenir

 

vuuje

werkwoord, zwak

voeden

- Dialectenquête 1887 Willems - vuuje - vuude - gevuud; ik vuu, gij/hij vuut; steeds korte uu

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vuuien' - voeden, fokken

 

vuule

werkwoord, zwak

voelen

— vuule - vuulde - gevuuld

- Steeds korte uu

ik vuul geluk bij 't waandele langs de baon... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Geluk’, 1941)

- Cees Robben - ...of ge niks vuult... (19580301)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wie nie heure wil, mot vule

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vuule krèède nijnaogels (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - waarschuwing aan iemand die iets nauwkeurig betast.

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VUELEN voor voelen.

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. en intr. 'vulen' - voelen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VULEN - voelen, Hgd.fühlen

 

vuure

werkwoord, zwak

blozen, rood aanlopen

Harrie vuurde ’n bietje... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 9; Nieuwe Tilburgsche Courant 26-11-1938)
...en hij ha er van gevuurd toe in z'nen nek... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
 

vuur, vuurke

zelfstandig naamwoord; de u in het verkleinwoord is kort

vuur

- Cees Robben - In m’n kaomer braand ’n vuurke... (19700220)

- WBD - open haard (plaats onder de schouw waar het haardvuur brandt)

- WBD - vuurèèzer - brandijzer (voorwerp waarin of waarop het vuur brandt)

- WBD - vuurkeetel - idem

- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz. 4) vü:r, vüre, waar vurke

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vuur (blz. 30)

 

vuureg

bijvoeglijk naamwoord / bijwoord

vurig

- WBD - III.2.2:108 'vurig' = geil, wellustig; 109 = vrouwziek

 

Vanessa atalanta

 

vuurvlam

zelfstandig naamwoord

De vuurvlam *) hangt te vrijen *) -noot van Sterneberg bij dit woord: een vlinder... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Waandeling’, 1932)

óóóch, wè-d-is er 'ne/ vuurvlam toch schoon/ rood van vleugelkes,/ diep van toon... (uit: ‘Vlinderke’, Leo Heerkens; in: Piet Heerkens, De Mus, 1939)

- WTT – 2012 - WBD - III,4,2 geeft uitsluitend voor Tilburg: De vlierspanner (Ourapteryx sambucaria) heet vliervlam in Tilburg; de atalanta, ook admiraal vlinder of nummervlinder genoemd (Vanessa atalanta), heet vuurvlam in Tilburg, Gilze, Goirle, Riel.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - nummervlinder (Vanessa atalanta)

- WBD - III.4.2:146 vuurvlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd: 'vliervlam' of 'kapelleke'

 

vuutje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van voet

voetje

- Cees Robben - Mee blôôte vuutjes (19571207)

- WBD - 'vuutje', 'voetje-óp’, (Hasselt:) 'voetop' - voet omhoog (commando voor een paard)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'gouwe vuutjes tippelen zuutjes'

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - hendjes en vuutjes

- WBD - III.1.2:153 'voetje' = stap, schrede


Naar het begin van de pagina

Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal

CuBra Home