|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven. Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren: |
| K |
| L |
| M |
| N |
| P |
| R |
| S |
| T |
| U |
|
Wil Sterenborg
Van vaajeg tot vuutje |
 |
|
vaajeg
bijvoeglijk naamwoord flauw van smaak N. Daamen, Handschrift 1916 - "vaayig - het ruukt zò vaayig (een onaangename lucht (zooiets?))" WBD III.2.3:33 'vajeg' = flauw (van smaak) WNT - veeg V,6 - (Zndl.) In aansluiting bij de bet. 5): behoorende tot een doode. Veeg goed … Lijkgoed, tot Antwerpen; dat is lijf- en beddegoed waarop, waarin en waarmede iemand overleden is; ook al 't gene den overledene bedekte als hij gelijkt, d.i. over eerden lag, Loquela 8, 95 [1888]. — Aanschouwt Mijne oogen! … Zeg, staan ze min verglaasd dan die van een Die uitgestrekt ligt onder 't veege laken? V. BEERS 1, 215 [1851]. Het veeg goed komt van gebruikswegen de lijkers of afleggers toe, Loquela 8, 95 [Izegem, Antw., 1888]. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEIG bvw. - Smetsch, walgelijk van reuk of smaak: 'Ne veigen reuk. A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vaaiig - flauw van smaak (tilb.) Weij (T&T 37:204) Tilburgs 'aajeg': In de tweede, uitgebreide druk van 'Tilburgs dialect' (Drukkerij Piet Smits Tilburg 1985, blz. 74) wordt het bijvoegl. naamw. 'vaajeg' "flauw (van smaak)" vermeld, het woord is een afleiding van vaai (of va(de)) en moet uiteindelijk op Frans 'fade' teruggaan, een binnen het Romaans uitsluitend Frans woord, overigens van vulgairlatijnse herkomst: cfr. Block-van Wartburg 1950, 240. Kluge 1975 noot 21 wijst erop dat het woord 'fade' in de 18e eeuw aarzelend door het Duits ontleend is, maar dat het uiteindelijk "tief in die Mundarten gedrungen" is. Gezien de late attestatie in het Duits en het feit dat het Tilburgs er reeds een afleiding van heeft, moet men voor het Tilburgs niet aan Duitse ontlening denken, maar aan ontlening rechtstreeks uit het Frans.
vaajem
bijwoord, bijvoeglijk naamwoord WBD III.4.4:278 ‘vaaiem' = armvol WBD III.4.4:289 'vaaiem' = vadem, ook 'vaam' Haar vaojem - vadem, een maat 'D'r zit meer ès unne vaojem hout in'
vaast vast 1. bijvoeglijk naamwoord Cees Robben - wè zók en vaaste plaant kôope zolang de snijblomme nòg goejekôop zèn; Henk van Rijen - vaast lôon, vaaste èèremoej - vast inkomen, vaste armoede Et gaaf un vaast lôon, ‘en vaaste èèrmoei’, in de volksmond. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) 2. bijwoord Is ie dòr vur vaast? - Is hij daar vast aangesteld? De Wijs -- (Gehoord van ’n metselaar) Zedde gij vaast in dienst?-Jao, mar eigenluk meer los-vaast! (13-07-1966) Cees Robben - Ik vreej lòs òf vaast Cees Robben - Vaast òf lòs-vaast, bij de geminte hèdde de miste vaasteghèd Frans Verbunt (1996) - vaast is vaast, zi den boer, èn hij bond nèt zo lang assie touw ha WBD III.1.4:57 'vast' • zeker; ook: 'zo vast als een huis' WBD III.1.4:58 'vast en zeker' = natuurlijk
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - 3. idioom vast geld = vast loon (in tegenstelling tot stukloon) Interview met de heer De Kok (1978) – Dè was vruuger mar gewoon war, ammel stuklôon, hè…Èn dan ging ik nòr Eijckhoff toe èn daor ving ik twaalef èn en halleve gulde, twaalef gulde vijfteg. Vaast gèld dan hor! Vast geld, hè. KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )
vaaste 1. zelfstandig naamwoord de vastentijd
Cees Robben – ’t Is Vaaste.. (19580329) Frans Verbunt (1996) - vaaste is drie botterhammen eete èn nòr de vierde taaste Dieje vaasten duurde virtig daoge. Hij begos nao de vaastenaovend, waorop ons moeder aaltij ôliebollen bakte. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Geduurende de vaastetèèd,/ van assekrèùs toe Paose... (Henriëtte Vunderink, Et vaastetrommeltje, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) 2. werkwoord, zwak vasten
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVASTEN of GEVAST: 3e hoofdvorm van 'vasten' Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaaste zn - vasten
vaasteghèd, vaasteghei
zelfstandig naamwoord zekerheid; vast werk Òn de geminte hòdde vaasteghei. - In gemeentedienst had men vast werk. Cees Robben - bij de geminte hèdde de miste vaasteghed
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Hij waar vruuger voerman gewist. Dè waar naa gin baon waor vaastighèd in zaat. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
vaastenaovend
vaaste-trommeltje
Cees Robben – Titel van de prent van 19580329 vaawe werkwoord, zwak vouwen B vaawe - vaawde - gevaawe
vaazel zelfstandig naamwoord vrouwelijk geslachtsdeel WBD III.1.1. lemma schede – vazel, frequent noordoostelijk omgeving van Tilburg WTT 2013 - de etymologie van dit woord is volstrek onduidelijk
vadder zelfstandig naamwoord vader R.J. 'onze vadder zeej 's op 'ne keer'; 'ik zèè ónze vadder te vlug'
Cees Robben – ne vadder, blij, mar van z’n
stuk... (19540213) gez. Pierre van Beek - Nie in vadders schoen lôope = niet de aard hebben naar zijn vader (Tilburgse Taalplastiek 1978) Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - va'der (de a kort; de afbeelding 'vadder' ware wellicht beter) DANB hullieje 'Vader' heetem nòr school laote gaon Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie in vadders schoen lôope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1973)- niet de aard van zijn vader hebben. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachtern óp hil zen femielie (N. Daamen, Handschrift 1916 - - gezegd van de zoon) Henk van Rijen - hij beslèècht hullieje vadder - hij heeft de aard naar zijn vader WvM 'v van ons vadder' WNT VADER, vadder, vedder, met ongerekte vocaal (Z.-Limburg, Brabant)
vadderons
zelfstandig naamwoord het onzevader, echter mannelijk bid goed oewen Vadderons en gij geneest! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Boemeljongen’, 1941) want wij bidden ammaol veul vadderonzen/ en daorom is er den hemel den onzen (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Den hemel is den onzen’, 1941) Honderdduuzende Vadderonzen/ liet ie deur z'n hutje gonzen; (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Peerke Donders’, 1941) En vadderonske bij St. Job... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Te voet nòr St. Job‘) Cees Robben – D’n vadderons (19610317) èn ne vadderons der aachteraon... (Henriëtte Vunderink; Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007) WBD (III.3.3:185) 'onze Vader', 'Vader ons', 'vader onzer' - onzevader
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Goem. znw.m.: hij kan al zijnen - lezen (= bidden) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VADERONS znw.m. - het Onze Vader, het gebed des Heeren. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vodderons' zn - Vaderons, Onze Vader WNT VADERONS
vag zelfstandig naamwoord slecht vrouwspersoon N. Daamen, Handschrift 1916 - "lui vag - 'n luie vrouw" WNT VAG (vakke) 2) slecht vrouwspersoon; in 't Land van Waas: lui vrouwspersoon (Gij luie vakke!)
val
zelfstandig naamwoord val Pierre van Beek - Hij zal et óp val wèl doen (= vermoedelijk?) (Tilburgse Taaklplastiek 149) WNT vermeldt zoiets niet. (Verband met 'op de valreep’ ?)
valdôod-puntjes in: boord meej valdôod-puntjes uitdrukking Gesteven boord waarvan de boordpunten omgevouwen zijn (destijds mode).
valle
werkwoord, sterk vallen -- valle - viel - gevalle Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zèlfs en pèrd valt nòg wèl, al heetie vier bêen (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) – iedereen maakt wel eens een fout Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vallen as de dròllen in en boerekakheus (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )-diep vallen Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - valle ww - vallen z.a.
valleke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord valletje, kleine val WBD valleke (II:1041) - pal die een régulateur vastzet
vals bijvoeglijk naamwoord vals, boos SJAREL. Wel, die keek veul valsch nor dè jaogertje en toen zeet-ie: “Wè sudde gij dan doen azzoe aachterwèrk in braand stint!?” (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945)
valsmaoke werkwoord, zwak boos maken KAREL. Sjarel mok me naa toch nie valsch! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945)
van
voorzetsel van Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufem.) hij is een slomerik Dè meude nie van óns moeder. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - den burregemister vaan 't durp (sic!); de poote vaan 'nen hond; Dè beger ik vaan jaau te wète - dat begeer ik van u te weten.
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. ... vans gelijken - desgelijks Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - van vz - van; in versch. combinaties
van
vanaachtere
bijwoord Henk van Rijen - vanachteren, achteraf Henk van Rijen - 'Vanaachtere loere ze un koej in dur kont' - Achteraf is het gemakkelijk praten.
vanaaf
voorzetsel vanaf Dirk Boutkan (1996) - '... vanaaf vemèèrege' (blz. 98)
vandaon bijwoord vandaan GR dus daorvandaon koom et daorvandaon
vandelantèère uitdrukking met de buik over de grond, b.v. van te zwaar belaste trekdieren Gallas: Aller ventre à terre - zo snel voortgaan dat de buik de grond raakt Hees - van de lanterre (I:64) WNT XVIII:496 VANTERATEER, vantroteer, ventre à terre - 1) oorspr.: van paarden; in gestrekten draf, in vliegende vaart
vandeur bijwoord vandoor Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANDEUR bijwoord - er vandeur - weg, voort
van die kom sa bijwoordelijke uitdrukking gedeeltelijk Frans: comme ça. - Mar toen wierd nog veul erger, hij kreeg 'nen test van dikkomsa, net 'nen dog. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook. - Cees Robben – Dan heese-me-nogal-wè... Jè zeker, zôô van dètteme van die-kom-sa van hedde-me-nie-gezien. (19710424)
Koffiemok - te koop (december 2021) bij Ollie's & Brandstore, Tuinstraat 106, Tilburg
vanèèges
bijwoord vanzelf, natuurlijk Agge zó wèèd zèèt, gaoget vórt ammòl vanèèges. - Als je zover bent, gaat het verder allemaal vanzelf. WBD III.1.4:58 'van eigens' = natuurlijk WNT VANEIGEN, daarnaast ook: vaneigens - vanzelfsprekend, natuurlijk; 3) zeker Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANEIGEN, VANEIGENS bijwoord vanzelf: Da' spreekt vaneigen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaneijges bw - vanzelf Bosch veneiges - vanzelf; vanzelfsprekend
vang
zelfstandig naamwoord (molenaarsterm) zware houten hoepel die rond het vangewiel sluit om de gang van een molen te stuiten gez. Pierre van Beek - van de vang / vaang (deur de vang?) - losgeslagen (fig. van personen) WNT De molen is door de vang = door het stremtuig; er is dan geen stuiten meer aan ... (XVIII, kol. 453); Fig. Hij luistert nergens meer naar, er is geen houden meer aan.
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het
Antwerpsch dialect - 1899 - VANG, bij mulders: soort van breeden reep, die rond het vangwiel
sluit om den gang van den molen te stuiten.
vange vangen B vange - vong - gevange Btk: ving Van Delft - "Ge vangt 'm nie vur één gat" wordt gezegd als men op een slimmerik doelt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) ...hij vong échte vliegen mee 'n leeren lepke, aon 't end van 'n haandig stökske... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - irst vangen èn dan knippe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )-de huid niet verkopen voordat ... (men moet de luizen eerst vangen, voordat men ze kan doden) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien. Elie van Schilt - In de bossen vongen we ok nog sallemanders, die zaten er toen nog zat; (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000) Elie van Schilt - Wij as kender vongen er stekelbaorskes mee un schepnetje, unne stok daoraon un draoike van naoigaoren, unne kurk mee un kiepeveer as dobber en un angeltje gebogen van un knopspeld, daor vongen wij baorskes mee. (Uit: ‘Ut knaol; CuBra, ca. 2000) Asser geslaon wier, vong hij aaltij de irste klappen op. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Daor vongen ze mèn dus nie meej. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Monter, mar toch meej tegenzin, vongen we de terugtocht aon. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD vange - (van een paard) zich onder het stappen op de voorhoeven trappen, ook wel genoend (Hasselt) 'zenèège vange' WBD III.4.2:57 vangen - grijpen door roofdieren; ook genoemd: vatten of klampen
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. -
vank,
vang zelfstandig naamwoord WBD vang (huidplooi tussen billen en uier van een koe) Cees Robben – Wilde van de vang of ’t vurstuk... [van het varken] (19550205) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VANG znw.v., bij landb.: het gedeelte v.h. lijf van een hoorndier tusschen de billen en den buik Kiliaen - VANGH, VANCK - pars carnosior bovis sub ventro circa femora sive femini
vannaacht
bijwoord vannacht GR Wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt
vansgelèèke
bijwoord van hetzelfde; insgelijks Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vansgelijken' Stadsnieuws - Ik koom van den Haajkaant en men vrouw vansgelèèke - ... eveneens (160410) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'van 's gelijke' - insgelijks Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAN vz. . . . van s gelijke – desgelijks; VANSGELIJKEN bijwoord Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vansgelèèke bw - van 't zelfde
vanweeges voorzetsel vanwege …van weges de transportmoeilukheeje… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)
vaol
bijvoeglijk naamwoord vaal DANB vaole 'vo:ze' zie de nie veul langs dees kaante - Vale vaarzen ziet men hier niet veel
zelfstandig naamwoord vaandel; hemd, nachthemd N. Daamen, Handschrift 1916 - "ze liep in d'r vliegend voan (in haar hemd.)" ...en de rest komt zeker mee vliegende vaonen overloopen om 'n groot koor tot staand te brengen... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 4; NTC 22-10-1938) De Wijs -- Hij is zô preuts, assie in z’n vaon stao, hangt ie unnen handdoek over de knaorrie-kooi (27-12-1968) De Wijs -- in oew vaon staon (23-10-1963)
Cees Robben – En aonschouw wir ’t vaon waor
gullie zô vur het gestreje (19570727)
...zene maantel leek en vaon... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij haaw et vur gezien ) Henk van Rijen - ge hèt oew liste schôon vaon aon - jij maakt het niet lang meer Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de pestoor èn de keplaon die lôopen aachter etzèlfde vaon (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - die houden er dezelfde principes op na Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et òn zen vaon krèège (D'l6) - het aan zijn broek krijgen; verliezen WBD (III.3.2:268) vaon, vendel, vlag = vaandel WBD (III.3.3:262) 'vaandel', 'kerkvaan', 'kerkvaandel’
vaor
zelfstandig naamwoord WBD zweren (bep. paardenziekte) Berns, Namen voor ziekten van het vee (Amsterdam, 1983) op pag. 195 als benaming voor ‘gezwollen tandvlees’.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
vaore
werkwoord; waarschijnlijk zwak maar de verleden tijd is tot nu toe nergens bewezen. vaor, vaorde, gevaore B vaore - vaorde - gevaore Boutkan.: vaore - voer - gevaore, verleden tijd ook zwak; geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd Een gemis voelen - R Et zal oe vaore - 't zal je tegenvallen, je zult wel terugverlangen - Et zal oew gatje/kuntje vaore - Het zal je tegenvallen - Henk van Rijen - dè zal em zen kuntje vaore - dat zei hem niet meevallen. - Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vaore ww - niet meevallen, gewennen. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAREN, vaarde/voer, gevaard - vreemd, ongewoon voorkomen, eenen wonderen indruk maken, 't Zal oe varen, meisken, as ge eens getrouwd zijt. - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. 'varen' - vreemd, onwennig voorkomen, niet meevallen, onaangenaam aandoen. - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VAREN = taedere, desuetudine affici. Het zal hem varen. Z.a. - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VAREN (vaore) onov. ww - onwennig voorkomen, tot heimwee inspireren; onpers. gebruikt: 't zal 'm vaoren - hij zal het gemis/verschil voelen. - CiT (116) 'Dè za'm z’n kuntje vaore’ - WBD (III.1.4:276) 'varen' = heimwee hebben Figuurlijk: lopen, gaan, ergens mee rondlopen - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Met dèt gedaacht heb ik al èning daog vaoren draogen. Daar geannoteerd als: gaan , nog in bedevaart, bedegang. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: gaan, loopen; verg. bedevaart. - Vroeg Middelnederlands Woordenboek – lemma Varen III - Gaan, zich begeven, zich verplaatsen, reizen. - Henk van Rijen - goed vaore - vooruitgaan, het goed maken varen, van een boot - DANB daor hèbbe ze en stuk van de brug gevaore
vaort,
vòrt, vòrtje zelfstandig naamwoord 1. heimwee, verlangen naar vroeger;
Cees Robben – Meej vaort in m’n hart
(19570706) uitdr. vaort/vòrt hèbbe - heimwee hebben; Int begien haj veul vort. N. Daamen, Handschrift 1916 - "voart - hedde nie veul voart gehad (is het je in 't eerst niet vreemd geweest?)"
- Al die maonden mee in R. gebeuret mèn
dikkels de’k wir is vaort heb nor m’n Tilburg. (Naarus; ps. v.
Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Henk van Rijen - int begien haj veul vòrt - aanvankelijk had hij veel heimwee Stadsnieuws - Hij wont naa in Gôol, mar hij heej zon vaort nòr de stad. (190709) WBD III.1.4:275 'vaart' = heimwee; 276 'vaart hebben’ = heimwee hebben.
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAART znw.v. - Vaart hebben - niet gewend worden, heimwee hebben. Hees vaort hèbbe (II:45) + (V:33) Str. vaort (2:37) 2. vaart, snelheid Omslaon kos ze nie want ze stond zoo wè op den bojem, mar ak naa mee innen stok men eige wè lichtte, dan schoot die kiest vort, en zoo wier er gevaore dèt liefhebberij was. ’t Gong ten leste mee zoo’n vaort, dè de golven over de kaant henen spuulden. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Cees Robben – In ’n raozende vaort... (19541211)
vaos,
vòske zelfstandig naamwoord vaas
vast
bijwoord GG reeds, alvast
vastelaovend
vasteldag zelfstandig naamwoord vastendag Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vier vasteldaogen' WNT VASTENDAG, vasteldag A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. -´vaasteldag' - vastendag A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - VAASTELDACH Goem. VASTENDAG - vasteldag
zelfstandig naamwoord vastenavond Van Delft - Iemand, die veel beweging over een werkje van weinig beteekenis maakt, en doet alsof hij het er zeer druk mee heeft, voegt men toe: "Hij heeft het zoo druk als de pan met vastenavond." Ook wel: "Zoo druk als een pruikemaker met één klant." - Van een onhandig iemand zegt men, dat hij is "bijdehand, als een pan zonder steel". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Pierre van Beek – "Hij heej 't zô druk as de pan mee Vastelaovond" (…) speciaal gezegd (…)van iemand, die over een werk van weinig betekenis veel drukte maakt. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950) P gez. Ze han et zó druk as de pan meej vastenaovend. DANB Vastenaovend wòrdt nie mir gevierd Henk van Rijen - 'vaastelaovend, vaastenaovend' WBD III.4.3:229 vastenaovendgèk(ke) - sneeuwklokje (Galantthus nivalis) Dirk Boutkan (1996) - (blz. 94) 'vastenaovend wòrt nie veu(l) mir gevierd'
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VASTELAVEND znw.m. - vastenavond
vastentèèd zelfstandig naamwoord vastentijd Stadsnieuws - In de vastentèèd wier der nie gedaanse (170210)
vastetrommeltje
zelfstandig naamwoord vastentrommeltje Henk van Rijen - 'vaastetrómmeltje' (waarin gekregen snoep werd opgeborgen gedurende de vastentijd)
vasthaawe
werkwoord, sterk vasthouden Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' vaasthaawen' Cees Robben - Wörom haawde gij oew glas tòch aaltij vaast?; den toore vasthaawe Cees Robben - ene meens van den haawvaast Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge meegaot, meude en potje vaasthaawe ('64) - antwoord op de vraag 'Wat ga je doen?' Frans Verbunt (1996) - vasthaawe wè ge hèt èn vatte wè ge krèège kunt, ist elfde gebod -- vasthaawe – hiel vaast – vastgehaawe
vat
zelfstandig naamwoord WBD koeschep, schep zonder steel om voer uit de koeketel te scheppen Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge zèèt en hèlleg vat zónder bójem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand aan tafel per abuis een tweede keer wil bidden
vat
zelfstandig naamwoord
graanmaat
(anno 1572), gelijk aan zie: Verhoeff Lodewijk van Dorrus Misters - Een grote 50 jaar geleden waren de tonnen nog in gebruik en werd een ton gerekend op 150 liter inhoud. Ook was er fustwerk in gebruik van 1/2 ton of "vat", van 1/4 ton of "keneke" en van 1/8 ton dat men "kattekop" noemde. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 8 ‘Oude brouwerijen in Tilburg’; NTC 23-6-1951)
vatte,
viet, gevat
werkwoord, sterk -- vatte - viet - gevat -- ie steeds kort De verleden tijd lijkt recentelijk (2007) voor te komen als 'vatte': Dan liep ze nor de schouw/ èn vatte daor en dôos/ waorin segaare zaate,/ waor hij der êen van kôos. (Henriëtte Vunderink; De Pestoor; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Audio-opname 1978 -- “…èn dan liet hij em mar lòs want hij vatte aatij de grotsten deugniet hè... (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) KLIK HIER om het bestand te beluisteren B vatte - Toe, vatter nog êene. - Kom, neem er nog eentje. Van Delft - "Hij is in de wol geverfd" zegt men, evenals: "Er vat niks op", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Och, zôo heej ieder jaorgetij / iets wè ge wèl wardeert/ agget mar vat zôo asset komt/ èn nie veul lammenteert (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Joargetij‘) Pierre van Beek - Hij kós zene jas vatte - hij werd ontslagen (Tilburgse Taaklplastiek 170) Pierre van Beek - (gevleugeld woord van wijlen Kupke Wagemans) Vat ze zó as ze zèèn, want aanders krèèder gin. (Tilburgse Taaklplastiek 731124) Henk van Rijen - ze hèn em nôot nie kunne vatte - ze hebben hem nooit kunnen pakken In un kefeeke der êene vatten om den dorst te lesse… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) De tèèd die vloog dan en vur degger èèrg in hadt stonde in extase elkaar te kussen en te vatten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Dè haawt ie nôot vol en is ons Lia van dieje kèrel, dieje snotneus verlost, dòchte die baozige aawere zusters, dieter zelf aaltij neffe gevat han. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) WBD III.4.2:57 'vatten' - grijpen door roofdieren; ook genoemd; 'klampen' of ‘vangen’ A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vatte (krt. 32 en blz. 169) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vatten - pakken WBD III.3.1:352 'vatten' = betrappen; 353 'vatten' = arresteren WBD III.1.2:81 'vatten' = heffen; ook 'heffen' WBD III.1.2:87 'vatten’ = pakken, voor de dag halen WBD III.1.2:89 'vatten' = grijpen (naar) WBD III.1.2:90 'vatten' = weggrissen; ook: 'gritsen, ritsen, ratsen' WBD III.1.2:100 'vatten' = omvamen, omarmen WBD III.1.2:128 'zijn (de) biezen vatten' = op de loop gaan WBD III.1.2:294 'een kou vatten = een verkoudheid hebben WBD III.1.4:32 'vasten' = begrijpen WBD III.1.4:376 'er vijf vatten' = even ophouden met werken WBD III.3.1:373 ‘vatten’ = inbeslagneming
vattesgerêed
bijvoeglijk naamwoord klaar om te pakken Cees Robben – M’n portemenee laag toch vattesgereed... (19860613)
vèdder
bijwoord verder - Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) zene mooter is kepòt; hij kan nie vèdder - Vèdderop staon gezèllege terasse klaor. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
vèdderèst bijwoord, samentrekking voor de (verdere) rest - Vur de vèdderrèst (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Jè, èn vur de vèdderrèst ist in de wèèreld toch ammel 'ne grôoten bout. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
veebonk
zel
WBD
veearts; ook 'veearts' genoemd WNT VEEBONK - (schertsend) student in de veeartsenijkunde
vèèchte werkwoord, sterk vechten Ze vèèchten as keetelbuunders = ze maken hevig ruzie. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze hebbe mi mekoar gevochte DANB dieje vènt die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte - vèèchte - vocht - gevochte WBD III.3.1:238 ‘vechten', 'bal, heksenketel' = ruzie Dirk Boutkan (1996) - vèèchte - vocht - gevochte — èè steeds lang
A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958
e.v. - Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèèchte ww - vechten
vèèf telwoord vijf Cees Robben – Van de mèèrege om vèèf uure (19640605) Lechim - Irst smèèrges lèkker vèèf van rôod/ smiddags nòr Willem II./ Èn saoves meej en flèske bier/ goed lui bij de TeeVee. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Enen dag fèèn allêen‘) [biljartspel: vijf over rood] DANB ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn ópgedrónke DANB der waare vèèf prèèze Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - en tientje of vèèf = Jos Donders (blz. 34) WBD III.3.1:154 'vijfke' = kwartje WBD III.2.1:391 'vijf vatten' = een (middag)dutje doen A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vèèf (krt. 25)
Kaart uit:
A.A. Weijnen, Onderzoek
naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937
vêeg bijvoeglijk naamwoord veeg, hachelijk, netelig, gevaarlijk Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vêeg as en lèùs óp ene kam (Pierre van Beek - TT '73) - variant: as en vèèreke óp enen bak (gezegd van een mestvarken) WBD III.1.4:l48 'veeg' = bijdehand (van een vrouv); ook: 'handige veeg' WNT VEEG (V) 8) - gevaarlijk hachelijk, netelig, bedenkelijk, slecht
vèèg zelfstandig naamwoord 1. vijg vijg, zowel voor de vrucht v.d. vijgeboom als van de dadelpalm , ook 'smèrlap’ of 'veègedaal' genoemd MP gez. 'Ieder zene meug', zi den boer, èn hij fraat vèège. WBD III.2.3:173 'vijg' = dadel, ook 'dadel' of 'vijgendaal’ Pierre van Beek – Komt men "als Jan met kraaien naor de mert (markt)" of "mee vijgen nao Paosen" dan is men met zijn voorstel te laat. (Tilburgse taalplastiek 13 Nieuwe Tilburgse Courant – donderdag 11 mei 1950) 2. veeg
‘Hier is dieje bandiet van ons, assie
nie löstert, gift em mar un vèèg vèège werkwoord, zwak vegen -- vèège - vèègde - geveegd -- steeds lange èè
- de billen afvegen na de stoelgang De Wijs -- Hij blaost wel hoog van de toren, mar môt ôk veege assie gedaon hee (23-02-1972) WBD III.2.1:295 'vegen' = idem Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈGEN; iemand de mouw vegen – vleien; vègen aan - strijken aan
vèègedaal zelfstandig naamwoord vijg, zowel voor de vrucht van de dadelpalm als van de vijgeboom, ook smèrlap genoemd N. Daamen, Handschrift 1916 - "vijgedalen - dadels" WBD III.2.3:173 'vijgendaal' = dadel; ook 'vijg' of 'dadel’ WNT vijgedalen, in Zeeuwse dialecten voor 'gekonfijte dadels’(Ghijsen) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vijgedaol - dadel (wmbr.)
vèègsel zelfstandig naamwoord veegsel WBD vèègsel (II:1012) - weefselafval
veej zelfstandig naamwoord WBD vee WBD stuks veej; inder - stuks vee Cees Robben - èn drôomend veej vergit te graoze
Veejendeej zelfstandig naamwoord Warenhuis Vroom & Dreesmann Toen ik linksaaf de VeejènDeej inschoot, de kòrste roete nòr de fietsekèlder, moes ik tòch èffe stòppe. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
vèèl, vèltje zelfstandig naamwoord vijl WBD vijl (waarmee men de onderkant van een krabber scherp maakt)
vèèle werkwoord, zwak vijlen Dirk Boutkan (1996) - vèèle - vèlde - gevèld, met vocaalkrimping (Dirk Boutkan (1996) - 41) -- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vèlt Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vèèle - gij/hij vèlt Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEEL - 2e hoofdvorm van 'vijlen'
vèèleg, vèlleg bijwoord, bijvoeglijk naamwoord veilig
vèène werkwoord, sterk vinden Dees straot tèène zuldet wèl vèène. - Aan het eind van deze straat zul je het wel vinden. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - spellen 'veine': Dè vein ik ôok; ge veindt; veiner; nergens te veinen; -- vèène - vón, vónde - gevónde? Btk: vèène/vinde - vónd - gevónde -- met vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vènt Cees Robben – hum vèèn ik mar unne aorige... (19860328) Cees Robben – Hoe hedde gij ’t toch kunne vèine..? (19561222) Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêne (ê als in fr. même) Henk van Rijen - kundem nie vèène? hij wont de straot tèène Stadsnieuws - Hij zòcht ooveral mar hij kos et nie vèène. (100310) WBD III.1.4:47 'vinden' = bevinden, menen Dirk Boutkan (1996) - (blz. 73) ik vèèner niks aon / ik vin der niks aon Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIJNEN - vinden, fr. trouver J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VIJNNEN, voor vinnen, vinden, is hier algemeen onder de lanslieden. In het Friesch 'fijnnen' . In 'vonnis' restant van dubbele n. Z.a.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVONNEN: 3e hoofdvorm van 'vijnen' WNT VINDEN, vinnen; in dial. VIJNDEN
vèèner, vènder zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - vinder
vèèr, virke, vèrke zelfstandig naamwoord veer Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vêre - veren (ê als in fr. même) Ene paauw heej schoon vèère. - WBD 'staole veer' (II:1385) - stalen veer Uitdrukkingen - Cees Robben – Die gin veer van d’r lippen kos blaoze... (19580201) [Die straatarm was.] - Hessels 2020 - Op ziekenbezoek geweest en het gaat nog niet zo best met de patiënt: - hij kos nòg gin vèèr van zen lippe blaoze! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ze hèbben em zen vèèren ötgetrókke (Pierre van Beek - TT’73) - de molen staat zonder wieken; hij heeft geen kracht meer Aanvullende bronnen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEER en VÈÈR znw.v. - veder, pluim
vèèrdeg, vèrreg bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen - vaardig WNT VAARDIG, veerdig; gewestelijk komen ook vormen voor met synkope van de d
vèère
R.J. vèère
kusses veren Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vèère, (hij) vèèrt; gevèèrd (blz. 41)
vèèrefmister
vèèrege werkwoord, zwak Henk van Rijen - vergen, eisen Henk van Rijen - Dè vèèregt nogal wè. - Dat vraagt nogal wat.
Ill. Rolf Janssen
Ill.: Tijs Dorenbosch vèèreke zelfstandig naamwoord varken ‘Ik lus van hilt vèèreke' - ik eet van alles mee Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: “Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust” èn zôo ging dè witte nie”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment) N. Daamen, Handschrift 1916 - en vèèreke meej nen baord is zèlde van goejen aord. N. Daamen, Handschrift 1916 - wilde vairkes – pissebedden K&B 'vairkens' Dè was in vèrken daor was “de Witte” van Ernest Claos nog in braaf mènneke bij. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) De Wijs -- Hij is nie gewôôn lillik, mar ordiniair lillik en zij is verkens-brutaol (23-10-1963) De Wijs -- As ze jouwe kop op ’n vèèrken zette, zo’n zeggen det ’t bistje ziek was (16-01-1975)
Cees Robben – As ’t van’t
vèèreke is dan lus ik ’t gelèèk... Mar sjem en kwatta-strooisel dè
kan ik nie pruimen... (19660204) [Robben gebruikt ‘alles van het
varken lusten’ om uit te drukken dat een jongen daarmee een man is]
Audioregistratie 1978 -- “…èllek jaor ging ons moeder meej de
kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de
kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie
door Hans Hessels) Pierre van Beek - en blènd vèèreke vènt ok nog wel is enen ‘eekel' (gez. TT 136) Pierre van Beek - mölders- èn brouwersvèèrekes zèn aaltij et vetst (Tilburgse Taaklplastiek 178; BrH 38:217) - Ammòl hielde ze knèène/ Soms ok un vèèreke in un kot… Uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, Ad van den Boom, circa 2005 Henk van Rijen - ge zèèt ginne goeje om vèèrekes te vange (tegen iem. met O-benen) Henk van Rijen - tirste vèèreke nòst de zòg (ironisch ) Henk van Rijen - as de vèèrekes niese, krèègeme goej weer (gez. als er iem. niest) Frans Verbunt (1996) - nòr et vèèreke gòn kèèke - na sluitingstijd in de keuken van het café een borreltje drinken Frans Verbunt (1996) - ge kunt vur zon stukske wòrst gin heel vèèreke kôope MP Ge snijt gin twee ruggen öt êen vèèreke (geen dubbel profijt) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et komt vanzelf trug', zi den boer, èn hij gaaf zen vèèrekes spèk ('72) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'we zulle dè vèèreke wèl waase’, zi den boer, èn hij douwde den doomienee in de mistput Ast van et vèèreken is, dan lussemet gèère. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) WBD vèrke, Hasselt: vèèreke; kuus; Hasselt ‘krolstèrt' WBD vèèreke of 'vèrken' - vrouwelijk varken, ook genoemd 'zeug', 'zuig', zog, zòg, of kuus WBD lôopvèèreke - big van acht tot twaalf weken, ook ‘ drift’ genoemd WBD vèerekeston - ton om gekookt varkensvoer in te bewaren WBD Hasselt 'vèèrekesmaand' - biggenmand (langwerpig, gevlochten) WBD vèrke, verken, kuus kuus – roep- en lokwoorden voor varkens WBD III.1.4:94 'varken' = beestachtige persoon
A.P. de Bont - Dialekt van
Kempenland - 1958 e.v. - Goem VARKEN - znw.o., dim. vèrekske Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrreke - varken (è = scherplang) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèèrke zn - varken Bosch vèrreke – varken
Schilderij: Barant Fabritius - 17de eeuw - Varkensslager aan het werk en kind met varkensblaas
vèèrekesbak vèèrekesbèèvert zelfstandig naamwoord R 2e pinksterdag te Loon op Zand
vèèrekesèèrpel zelfstandig naamwoord Van Delft - - "As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) Frans Verbunt (1996) - slechte aardappelen, goed genoeg als varkensvoer: kuusèèrpel zowel enkelvoud als meervoud
vèèrekesgat zelfstandig naamwoord varkensgat, achterwerk van een varken R.J. 'snij een stuk van ’t vèrkesgat’
vèèrekesknöst zelfstandig naamwoord scheldwoord voor een dikkop, een eigenwijzerik Cees Robben – Hij lee m'ammol uit-te-schèène vur vèèrekes-knöst en zult-bommerel... (19670609)
Afbeelding uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991
Onbekende illustrator - bron: Geheugen van Nederland
vèèrekeskôoj zelfstandig naamwoord De kannen ston daor altij gereed in 't gruunhok, neffen de verkenskooi. Ik vat ze daor en rij dan wir deur zonder 'n sterveling te zien, mar vandemèrge hè'k buurt gekrege. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 5; 7 en 14-11-1929) WBD varkenshok, ook ‘vèèrekesstal' genoemd
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
Zelfstandig naamwoord kop van het varken
Onbekende schilder - collectie Rijksmuseum 1 als bestanddeel van gerechten G.H. Dexters -- Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 --Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: “Die of die mag van den kop niet eten!” ► Zie Markoen
Schilderij van Johannes Hari -- Nachtkwartier te Molodetschno uit de terugtocht van Napoleon uit Rusland (1812-1820) & detail
2 in vergelijking met het uiterlijk van een mens
- Cees Robben – En as jouwe kop op un vèèreke stond... zôdde denken det bisje ziek was... (Prent van de week 17-12-1965)
- Cees Robben – Ge het ’n schôon kiendje Sjaan, mar oewen kuus doet beter... ze trekke wel op mekaar, daor nie van... (Prent van de week 7-9-1979)
- Cees Robben -- ‘Is den baos thuis..?’ ‘Hij zit bij de vèèrekes… Die meej die pet op… die isset’. (Prent van de week 8-2-1963) -- Naarus (1940) – column in Groot Tilburg -- Hier [op de markt] spraak ik ok zo’n boerke aon, eigeluk méér omdet ie zo’n grappige snuut ha, dan wel om [iets van hem] te koope. Hij ha vèrkeseugskes en ’n nuske om te laache. ’t Irste stukske was normaol, mar dan veraanderde ut ineens van richting; dè twidde mupke stond er hoks bovenop mee innen knik, en in dè vurste stukske was ’n butske, net of dè nuske van stopverf gewist waar en desse daor zoo is mee d’re vinger ingedouwd han. 3 als offergave aan kerk of kapel; met name in Vlaanderen -- Op Sint Antoniusdag te Zetrud-Lumay (een gebruik dat, sedert een vijftigtal jaren verdwenen is). - Jaarlijks op den feestdag van den H. Antonius (17 Januari) brachten de inwoners van Zetrud een grooten varkenskop naar de kapel van O. L. Vrouw van Goeden bijstand. - Iederen Zaterdag gedurende den Winter verkocht de koster aan den meestbiedende hetgeen er in den loop van de week geofferd werd [in de vorm van levende dieren of vleeswaren]. Een varkenskop werd gewoonlijk aan 8, soms ook aan 13 sollen verkocht ; ook waren het meestal de inwoners zelf die terugkochten hetgeen zij geofferd hadden, toch gebeurde het wel eens dat een vreemdeling er mede vandoor ging. - De heer pastoor gebruikte de opbrengst van dezen verkoop om HH. Missen ter eere van Sint Antonius op te dragen. ln deze kapel bezit men relikwieën van den H. Antonius abt. (Jeanne Defoer in Brabantsche Folklore, 1927)
Familie Willems - collectie Wim van de Wouw.
- Een folkloristische kijk op de Allerheiligen Kapel te Diest – R. van Weddingen, in Brabantsche Folklore, 1928: DE H. ANTONIUS abt is weer een lievelingsheilige der landelijke bevolking. Beter gekend als ‘Antonius met zijn verken’ staat hij [in de kapel in Diest] afgebeeld in monnikspij met een boek in de hand en vergezeld van een zwijn met een bel om den hals. Wordt heden ten dage nog druk gediend tegen alle kwalen en ziekten onder de varkens . Tot voor enkele jaren werd in de Kapel, ter eere van dezen heilige, vele levende biggen en varkenskoppen geofferd. Zie Tunnis (Antonius) Fr. Hendrickx – Melkwezer; in: Brabantsche folklore, jrg. 1931-- Een derde Heilige, die eveneens eertijds [in de kerk van Melkwezer] veel meer gevierd werd dan nu, is de H. Antonius Abt (feest 17 Januari), wiens modern beeld in de kerk bestaat. Alhoewel we weten, dat er tijdens pastoor Janssens nog een hoogmis gecelebreerd werd « met zeven heeren », kwam er toch nooit veel volk, uitgenomen van Orsmaal. Nog steeds wordt het volgende gebruik in eere gehouden : stukken van het varken, vooral koppen, worden mee naar de kerk gebracht en na de mis bij opbod verkocht. Men brengt zooveel niet meer mede als vroeger doch meestal offert nu de kooper, na betaald te hebben, den kop in kwestie en deze wordt dan opnieuw opgeroepen. Aldus wordt eenzelfde kop meermaals verkocht. De opbrengst is voor den pastoor, die er soms een mis voor leest. A. Vanderstichel -- De Kerk van St.-Genesius-Rode; in: Brabantsche folklore, jrg. 1932 --Tot voor eenige jaren bestond het gebruik te Rode, na de hoogmis nevens de kerkdeur, sommige zaken te verkoopen, waarvan de opbrengst geofferd werd om een genezing te bekomen, tot dankbetuiging voor allerlei zaken, enz. Varkenskop, hesp, kiek, konijnof ander gedierte werd te koop aangeboden. Indien het bod te laag scheen, kocht de voorsteller zijn offer zelf af en schonk daarna de som aan den gekozen heilige der kerk. De veldwachter gelastte zich meerendeels met dit werk.
Varkenskop (mogelijk geprepareerd) achter een vensterraam in de Poststraat; Tilburg 2014. Foto: Ed Schilders
vèèrekeslomp zelfstandig naamwoord zeer lomp Cees Robben – Vèèrkes-lomp.. Mar toch gehaaid (19610609)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSLOMP - uit der mate lomp
Afbeelding uit Kroniek van de Kempen - 1990
vèèrekesmeule zelfstandig naamwoord WBD aardappelmolen (werktuig waarmee gekookte aardappelen tot puree worden gemalen, dienend als varkensvoer) WBD vèèrekesmeujle
vèèrekesmèrt zelfstandig naamwoord varkensmarkt Audioregistratie 1978 -- “…èllek jaor ging ons moeder meej de kènderwaoge, war, ging ze en vèèreke kôope op de vèèrekesmèrt… in de kènderwaoge… in ene zak!” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
vèèrekespotje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord varkenspootje Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verkespootjes' (plur.) Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
vèèrekesring zelfstandig naamwoord WBD neusring (van een varken)
Uithangbord van de thuisbasis van carnavalsvereniging De vèrrekesstaawers - foto CuBra 2021.
vèèrekesstaawer zelfstandig naamwoord varkenshoeder; naam van een carnavalsvereniging in Tilburg - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vèrrekesstaauwer - varkenshoeder - Cees Robben – Ôôk meej karneval doen de vèèrekesstaauwers d’r bist... (datum onbekend) - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERKENSSTOUWER znw.m. - varkensdrijver, een man die jonge varkens ronddrijft om ze te verkopen
zelfstandig naamwoord varkensstraat Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'der is ene krul meer in', zi den boer, 'as in ene rèèchte vèèrekesstèrt’ - als reactie op een snoeverige opmerking (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916
Een varkensvanger; foto: Katholieke Illustratie, ca. 1930 vèèrekesvanger uitdr. 'Ginne vèèrkesvanger' - iemand met O-benen
vèèrekesvruut zelfstandig naamwoord varkenssnuit ook scheldwoord m.b.t. een gezicht
vèèreve, vèèrve werkwoord, zwak Henk van Rijen - verven, opmaken, schminken Henk van Rijen - 'Wè-s se tòch wit gevèèrefd!’
Het
zogenaamde stukverven - foto uit: Jan Commandeur e.a., Ge
waart mar arbeider; 1981
vèèrever Henk van Rijen - (textiel) stukkenverver, bediener verfmachine
vèèrf zelfstandig naamwoord verf WBD 'vèrve' - verven (mv) II 653 WBD 'dékvèrve' - dekverven (misschien mv.) II 654
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Goem VERF - vè:ref
vèèring vèèrs zelfstandig naamwoord WBD jonge koe, ook genoemd: 'vejrs', 'vaors', 'kalfveers', 'kalfmaol' WBD koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'maol' genoemd WBD vèèrskalf - vrouwelijk kalf, ook genoemd: 'vèrskalf', 'vijrskalf' of 'kuuskalf' WBD kalfvèèrs - koe die kalven moet, ook genoemd: 'kalfkoej' WBD vètte vèèrs - vette vaars WBD koe die pas gekalfd heeft = vèèrs, of 'vérs'(bijvoeglijk naamwoord ) of 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), ofwel 'vòrse koej' of 'vorse' DANB vaole 'vo:ze' ziede nie veul langs dees kaante - vale vaarzen ziet men hier niet veel A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vä.rs, znw.vr. 'veers' - vaars Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEERS znw.v. - hetz. als Holl. vaars
veerskalf zelfstandig naamwoord WBD vrouwelijk kalf, ook genoemd: ‘vèrskalf’, ‘vijrskalf’, of 'kuuskalf'
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÈÈRZEKALF znw.o. - kalf v. h. vrouwelijk geslacht; ook VÈÈRSKALF
Lakenverver in de 18e eeuw
vèèrve, vèrreve werkwoord, zwak verven -- vèèrve - vèèrefde- gevèèrfd A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. + intr. verven 1) schilderen, 2) hetzelfde als 'blauwverven'
vèèrze zelfstandig naamwoord, meervoud van 'vèèrs', vaars kalveren Audio-opname 1978 -- “… èn dan daor gienderwèèd die koeje èn die vèèrze stonden ammel vaastgebonde…” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) KLIK HIER om het bestand te beluisteren
vèèver zelfstandig naamwoord vijver Cees Robben – verlichte vèèvers... (19590815)
vèfde telwoord vijfde Dirk Boutkan (1996) - (blz. 3) 'vevde'
Vèfhèùze toponiem Vijfhuizen (Tilburg Noord, Heikant) Audioregistratie 1978 - Mar ge had hier vruuger ok nèt as op de Vèfhèùze, as daor zo iemand was zak zègge die bevobbeld die boere zon bietje zaat te koejeneere… dan waarde nòg nie gelukkeg, hòr! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vèftien telwoord vijftien Cees Robben - Ge zèèt naa vèftien jaor B veftien GD08 de Stichting Tilbörgse Taol bestao naa vèftien jaor
vekaansie zelfstandig naamwoord vakantie Cees Robben – hedde gij vekaansie-geld... (19560804) Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vacaantie'
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vekeerdom bijwoord Henk van Rijen - achterstevoren WNT VERKEERDOM - in tegengestelde richting, andersom
vèl, vèlleke zelfstandig naamwoord vel zachte huid van een vrucht, ook schèl, schil of hèùd genoemd WBD vèl - huid (onbewerkt) WBD schaopevèl - schapevel, schapehuid WBD blòtvèlleke - blootvelletje, de gehaarde en gevleesde huid; (II 609) WBD lèèmvèl - lijmvleeskoek (II 611) WBD zuurvèl - zuurvel, benaming voor de met zuren behandelde bloot (II 622) Frans Verbunt (1996) - Waor zittie? - In zen vèl as ie nie gestrupt is WBD III.2.3:152 'vel' = schil, ook ‘velletje', 'huid' Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vèl zelfstandig naamwoord - vel; waor is ie? in z'n vèl assie nie gestrupt is.
vèld zelfstandig naamwoord veld gez. te vèld gaon - erop uitgaan Cees Robben – Ze gonk te veld... (19600219) ...èn gong al in de vurverkôop/ vur zónne jas te vèld. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè was et êenigste dè paaste) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te vèld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten WBD III.4.4:137 'open veld' = veld, ook 'land', 'akker' A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vält znw.o. - veld; verbinding 'te väld’; te väld stoon (van gewassen gezegd), te väld goon (um e pärd, um 'n vraauw enz.) erop uitstappen, op iets uitgaan. WNT XVIII 1460: (Thans alleen in Z.-Nederl.) TE VELDE. (Gewest.) Te veld gaan - uitgaan.// Te veld gaan, te veld zijn: dit wordt van alle uitgaan gezeid (ca. 1774). Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - veld zn - veld; te vèld gaon - erop uitgaan.
vèldwaachter zelfstandig naamwoord borrelglaasje zonder voetje (zodat de cafébezoeker, i.c. de veldwachter, zijn glaasje niet kon neerzetten, en men hem derhalve comform de opzet weer spoedig kwijt was); veldwachter Frans Verbunt (1996) - vèldwaachterke - borrelglaasje zonder voet
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vèlleg, vèèleg, vèllig bijvoeglijk naamwoord , bijwoord veilig Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veilig Die grote lummels die et lèève van dè buurmenneke verpestte, blêeve wel op vèllige afstand. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
vèlleghèd zelfstandig naamwoord veiligheid De liste jaore zuuke veul èèrme sukkelèèrs öt hil de wèèreld bij ons de vèllèghed, die ze bij hullie tèùs nie krêege. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000) Stadsnieuws - Tis teegesworreg niemir vèlleg in de straot (150807)
Vellen bloten - Kasper Luyken vèllekesblôoterij zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - leerlooierij Frans Verbunt (1996) - plaats waar huiden ontdaan worden van vleesresten en vliezen
Vellen bloten - foto: Regionaal Archief Tilburg
vèlling zelfstandig naamwoord velg (van een wiel) WBD (II:2769) ‘véling' - velg, velgsegment. WNT Velling II.5 - Ring gevormd door de onder 1) genoemde houten onderdeelen; houten (later metalen enz.) buitenrand van het wiel, waarom de band zit. Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
vèlt, vèlde werkwoord, persoonsvorm vijlt, vijlde Dirk Boutkan (1996) - vèlt, 3e p. enk. van 'vèèle’ (vijlen) -- tegenwoordige tijd, sing., resp. verleden tijd van 'vèèle', met vocaalkrimping
vèltje zelfstandig naamwoord dim. vijltje dim. van 'vèèl', met vocaalkrimping
Ill. Kaart Diederik Zijnen et Vèn topon. Piusplein
venaovend bijwoord vanavond GD 06 lòmme dè venaovend hier ok mar es perbeere
vendaog bijwoord vandaag R.J. 'den trubbel drukt me zwaor vendaog' DANB gaode gij vendaog nie kaorte? et is wèèrm gewist vendaog Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “… vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij!” Klik hier om dit bestand te beluisteren Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) gaode vandaog nie kaorte? GD08 Wè is vendaog den dag nòg oud? A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vandaag, heden
vènder, vèèner zelfstandig naamwoord vinder Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verliezer èn vènder Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veiner
venèèn zelfstandig naamwoord venijn Cees Robben - èn der mundje dun en zèùneg vant 'fenèèn' [datum]
venèèneg bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen - venijnig WBD 3.1:298 'venijnig' = vinnig WBD 3.1:99 'venijnig zijn' = snauwen WBD III.1.4:228 'venijnig' = boos
venèènges bijwoord vanzelf > van eigen(s) Dan wòrret venèèges enen bôom meej en hart vur onze stad. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
chlidonias niger - wikipedia
vènkraaj zelfstandig naamwoord WBD III.4.1:216 'venkraai' - zwarte stern (Chlidonias niger)
vènster zelfstandig naamwoord venster, luik Hij slôot de vènsters vruug. - Hij deed de vensterluiken vroeg dicht. Uitdrukkingen MP gez. Hij zit ginnen boer in zen venster. - uitdr. Hij zit niemand in de weg. - Hessels 2020 - Ergens netjes parkerend: - hier stòn we ginnen boer in zen vènster! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER ) Pierre van Beek - in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest (m.b.t. een thuiswever Samenstellingen WBD vèstergat - stalraampje in de schouw (in de brandmuur naast de haard; men kan erdoor in de stal kijken) WBD schórvènster - schelfdeur (deur naar de hooizolder) Aanvullende bronnen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VENSTER znw.v. en niet o., fr. fenêtre.
vènt 2e + 3e persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd van 'vèène', met vocaalkrimping gij, hij, zij vènt - Dirk Boutkan (1996) - De gebiedende wijs is: vènt zelfstandig naamwoord - WBD III.3.1:21 'vent' = man - WBD III.2.2:87 'vent' = echtgenoot
veraandere werkwoord, zwak veranderen Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - veraanderen; veraandering -- veraandere - veraanderde - veraanderd; geen vocaalkrimping Henk van Rijen - 'veraandere, veraanere' WBD III.2.2:4 'verandering' = menstruatie
veraase werkwoord, zwak verrassen Henk van Rijen - 'veraase' - verrassen Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verraast B verrasse - verraaste - verraast; ik verraas, gij/hij verraast
veraawere werkwoord, zwak verouderen Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - veraauwere A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord - verouderd
veraffronteere werkwoord, zwak beledigen, krenkend behandelen; affronteren — verafgrónteere - verafgrónteerde - verafgrónteerd — verbastering van 'affronteren ' (fr. 'affronter') Pierre van Beek - veraffrònteere Cees Robben – Ik wil oe niet veraffronteere en zegge degge unne dief zèèd... Mar ik raok wel al m’n kiepe kwèèd... (19790713) Ik wosse nie verafronteere... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Mèrtonderzuuk ) WBD III.3.1:300 'affronteren’ = smalen A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ofgronteren - voor het hoofi stoten (dr.) WNT VERAFFRONTEREN - (volkstaal) voor het hoofd stooten, beledigen, krenkend behandelen
veraltereerd bijvoeglijk naamwoord En ze troonde den dokter mee naor d'r huis en d'r kneveltje stond overeind van veraltereerdheid... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940) Henk van Rijen - verschrokken, beroerd, bewogen WNT VERALTEREERD - bijvoeglijk naamwoord van zijn stuk gebracht, verbouwereerd, verschrikt, ontroerd.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
verastereere, verassereere werkwoord, zwak verzekeren verastereere - verastereerde - verastereerd afgeleid van 'assureren' (Frans: assurer) contaminatie van 'verzekeren’ en -'assureren' Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè verastereer ik oe'; 'ik verastereer oe dè ....' - Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Ik ben nog mar rond de veftig maar ik kan oe verassereren, dè 't lezen van toestanden van vruger me hil veul goed doe.’ voltooid deelwoord Van Beek - Als iemand tegen brand verzekerd is, heet hij "verastereerd" (assurantie). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Cees Robben – Ik ben (...) goed verastereerd (19760514) Witt. - verastreerd (S.G. verassureren, blz. 334) Henk van Rijen - bè wèffere braandastraasie zèède gè verasteraard? [sic] Stadsnieuws - Teegen en kaoj schonmoeder kunde oewèège nie verassereere (081006) kZèè hil goed verasterêerd./ As et himmòl in de fik gao,/ èn der strak dus niks mir stao,/ krèèg ik flink wè ötgekêerd. (Henriëtte Vunderink, verraoje boel, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verassureren' - assureren, verzekeren Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERASSURÉEREN - verzekeren tegen brandschade, op het leven, enz. WNT VERASSUREEREN - als contaminatie met 'verzekeren'
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
verballemonde, verbèllemonde, verbèllemonte werkwoord, zwak verwaarlozen, verslonzen - Voorbeeld Sterenborg - Ge moet oew nuuw fiets nie verballemonde - N. Daamen, Handschrift 1916 - "hij ziet er zoo verbellemond uit - afgetakeld" Van Delft - "Men mag goeie spullen niet verbellemonte." Dit is: Men mag goed huisraad of gereedschap niet verwaarlozen en er slordig mee omgaan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) Cees Robben – Heddum nie verbellemont... (19570119) WBD III.3.1:209 'verballemonden', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, vergooien' = verkwisten -- verballemónde - verballemóndde - verballemónd WBD III.1.4:14 'verbalemonden' = veronachtzamen WBD III.1.4.340 'verbalemonden' = het lelijk laten liggen WBD III.1.4:372 ‘verbalemonden' = verkeerd handelen WBD III.4.4:319 'verbalemonden’ = vernielen OT 65:284 Verbalemonden (Heestermans) Bosch verbèllemonde - kapot maken, verwaarlozen Hees verbalemonde (I:30) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verbellemonte, verballemonde - laten vervallen, ruïneren Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'verballemònte' ww. - verwaarlozen, verslonzen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBALEMONDEN - kleederen of andere dingen schenden en bederven J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERBAALMONDEN, voor veronachtzamen. Baalmond = slechte voogd. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERBELLEMONDEN (verbèllemonde) ov. ww - verwaarlozen, (zie blz. 83-84) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'verbellemonden' - slecht beheren, verwaarlozen, verslonzen WNT VERBALEMONDEN, verbaalmonden - slecht beheeren, door onachtzaamheid bederven
verbaol, verbòltje zelfstandig naamwoord verbaal (proces-verbaal) Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verbaol WBD III.3.l:351 'verbaal' = proces-verbaal
verbaoze werkwoord, zwak verbazen WBD III.1.4:292 'verbaasd' = stomverbaasd; ook 'verbouwereerd' -- verbaoze - verbaosde - verbaosd -- geen vocaalkrinping
verbèrrege werkwoord, sterk (zw) verbergen Henk van Rijen - 'vebèèrege' B verbèrrege - verbórg - verbörge Hij verbèèrgde ze. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
verbeure werkwoord, zwak verbeuren, verliezen Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - niks òn verbeurd, nen hôop trubbel in en klèèn költje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - antwoord van een oud persoon wie op het gevaar voor zijn leven gewezen wordt WNT VERBEUREN - 4) door eigen schuld iets waardevols, resp. het recht er op of het genot er van, rechtens verliezen.
verbieje werkwoord, sterk verbieden WBD III.1.4:338 'verbieden’ = ingrijpen; ook 'gebieden’ B verbieje - verbój - verbóje; ik verbie, gij verbiejt, hij verbiet A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww.tr. + intr. - verbieden Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBIE(D)EN - 'het verbiedt' -het is af te keuren. Te veul eten verbiedt Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verbieje ww - verbieden
verbilde werkwoord, zwak verbeelden, voorstellen B verbilde - verbildde - verbild Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verbilde - ww - voorstellen
verbilding zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - verwaandheid GG verwaandheid, inbeelding
verblèèf zelfstandig naamwoord verblijf Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERBLIJF znw.o. – Gee(n) verblijf me(t) iet weten - geen blijf ..
verblêeke werkwoord, zwak Henk van Rijen - verbleken WBD III.4.4:316 'verbleken' = verschieten — verblêeke - verblikte, verblikt -- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: verblikt Cees Robben – Wè uitgeblekt.. verblikt en schraol (19590912)
verblije werkwoord, zwak verblijden -- verblije - verblijdde - verblijd: ik verblij, gij/hij verblijdt
verblikt bijvoeglijk naamwoord verbleekt Cees Robben - verblikte bilde, hòst vergaon [datum?]
verboje verbòltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord verbaaltje (klein proces-verbaal) Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verboltje dim. van 'verbaol', met vocaalkrimping
verbraande werkwoord, zwak verbranden WBD verbranden (gezegd van brood) WBD verbraande korst - gebarsten en zwartgeblakerde korst (gez. v. brood) — verbraande - verbraandde - verbraand
verbrasse werkwoord, zwak verbrassen WBD III.3.1:209 'verbrassen', 'verkwisten, opmaken, vergooien, verballemonden' = verkwisten
verdaampe werkwoord, zwak verdampen Dirk Boutkan (1996) - et verdaamt - uit het cluster mpt wordt de p verzwegen.
verdaon verdeele werkwoord, zwak verdelen -- verdeele - verdilde - verdild -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdilt
verdeesd voltooid deelwoord, bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen - oud geworden, achteruitgegaan
verdeezeme bastaardvloek We zullen verdezeme nie veur niks naor deez' nest zijn gekomen! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
vèrders bijwoord verder vèrders gin nuus - verder geen nieuws A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - 'verders’ - verder
verdèstruueere werkwoord, zwak Frans Verbunt (1996) - snel, schrokkerig eten Frans Verbunt (1996) - verdèstrueerd - vernield WNT VERDESTRUEEREN - onherstelbare schade toebrengen Bosch verdèstruwere – kapot maken
verdiep zelfstandig naamwoord verdieping WBD (III.2.1:74) verdiep, zolder
verdieping zelfstandig naamwoord verdieping Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - alles zit en verdieping te lêeg (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd van een vrouw met hangborsten en een hangbuik
verdiffendeere werkwoord, zwak verweren, verdedigen Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ze kunnen der êge nie verdiffendère - zij kunnen zich niet verweren Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERDEFFENDÉEREN - verdedigen: z'n léven verdeffendéeren WNT VERDIFFENDEEREN (I) - verdefendeeren - de op het object gerichte aanvallen door physiek verweer (trachten) af (te) slaan, af (te) weren; zich verweren tegen; het opnemen voor, opkomen voor
verdimd bastaardvloek verdimme, verdomme, verdoemen Ik heb zoo'n verdimde taanpent... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’’t Spook’; NTC 3-1-1940)
verdimme
Jan Jaansen - "Goeie mergen, oome Teun, en hoe gao-g-et er nog mee,
meensch? We hebben elkaar al in 'n eeuwighei nie meer gezien!" "Wel
gadverdimme, bende gij 't of bende 't nie, of is 't oewen geest! Ik
daocht, dè ge al laank dood waart!" Hij liet z'nen appelvanger tegen
den boom staon en neep m'n haand zoo hard, dè'k et wel uit ha willen
roepen van de pent! Nee, oome Teun was nog bij lange nao nie dood,
verdimme nee, heurre. (uit: Naor Oome Teun, Nieuwe Tilburgsche
Courant, 24 februari 1940)
verdimmes bastaardvloek; verdommes; verdommen; verdoemen Dè moet toch wel verdimmes schoon zijn! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 11; NTC 10-12-1938) En et weeverke daocht: wè doe ik er mee, wè doe 'k er verdimme-verdomme naa mee (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘’n Weeverke schoot...’, 1940)
verdoen werkwoord, sterk onnodig verbruiken wederk.: zenèège verdoen = zich ophangen R.J. 'ik ga ra'n eigen verdoen!; ‘m'n vrouw gaat zich verdoen' WBD III.3.1.282 '(tijd) verdoen' = verbeuzelen — verdoen - verdi(n) - verdaon
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
verdomme
verdôove werkwoord, zwak verdoven -- verdôove, verdôofde - verdôofd; -- geen vocaalkrimping
verdouwe werkwoord, zwak verdouwen, verduwen; opeten, schransen Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 9; 22-02-30)
verdrèève werkwoord, sterk verdrijven -- verdrèève - verdrêef - verdreeve
verdrêûgd bijvoeglijk naamwoord WBD (van een koe) geleidelijk minder melk gevend WBD III.4.3:212 verdreuge - verwelken; ook genoemd: verslèbbere, verlèppe, verslènze, flèts wòre of wèg zèèn WBD III.2.3:159 'verdrogen' = rotten van appels
verduldig Bijvoeglijk naamwoord, bijwoord. Eigenlijk geen dialect, maar daarin langer in gebruik gebleven dan in de Standaardtaal. Geduldig. - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): we motten mar verduldig lijen. - WNT – lemma Verduldig 1.
verdwèène werkwoord, sterk verdwijnen Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verdwêne (ê van fr. tête) -- verdwèène - verdwêen - verdweene -- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verdwènt
verèèremoeje Werkwoord, zwak in armoede geraken, verarmen - verèèremoeje - verèèremoejde - verèèremoejd - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): ’t verèrremoeit en ’t is mar geleuter. - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè ze vererremoeien' - Ons taol die gao verèèrremoeie/ heej Prins Claus list nòg gezeej. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et kiendje heej tòch enen èège naom) - WBD III.4.3:26 verèèrmoeje, c.q. wegkwijnen, niet tieren, niet aarden; voor het begrip 'niet gedijen' - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord 'verarmoed' - armoedig - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERARMOEIEN (met 'zijn') - in armoede vervallen; - Kiliaen - depauperare en depauperari - WNT - VERARMOEDEN
verèèze werkwoord, sterk verrijzen -- verrèèze - verrêes - verreeze (geen vocaalkrimping)
Sticker van een Tilburgse carnavalsvereniging. Maart 2019. Foto CuBra.
verèkkes bijwoord buitengewoon, buitensporig; eigenlijk: te ver uitgerekt [zie ook volgende] - Cees Robben – ’t Was vurrekkes goed gaor... (19760820) - Henk van Rijen - 'verèkkes' - Mar verèkkes hard zèùpe, dè wèl. Jè, dè kunne ze dan wir wèl, van mèn belastingsènte. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'verrekkens' - hevig, buitengewoon
verèkt bijwoord, bijvoeglijk naamwoord vervloekt, heel erg - ge mòkt verèkt veul foute! - WBD verrèkten dêeg - te lang gerezen deeg - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - deelw. bijvoeglijk naamwoord – verrekt, vervloekt, verwenst
verèstert bijwoord - Van Delft - "'k Waar er verèstert van." Dit is: Ik was er van geschrokken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - WNT - Lemma Verhessen b. (Jag.) M. betr. t. wild: verontrusten en uit zijn jachtterrein verdrijven. Verhessen, weghetsen, verjagen
- HERMANS, Jagerswdb. [1947]. — Als
men te veel jaeght verhestmen de hasen, Jachtbedr. 13 [1636].
Wanneer een weiman te veel uit jagen gaat, verhest hij de hazen,
d.w.z. dat hij ze verontrust en uit zijn revier [jachtterrein]
verdrijft, JANSSENS, Jagerstaal 28 [1977]. vergallietoeter zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - raar persoon
vergaon werkwoord, sterk vergaan - vergaon - verging - vergaon (geen vocaalkrimping) - tegenwoordige tijd 3e persoon enkelvoud: vergao - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - aanders had hil de boel vergaon
vergèère werkwoord, zwak vergaren, verzamelen -- geen vindplaats; hypothetisch, op basis van'vergèrder' — vergèère - vergèrde - vergèrd; geen vocaalkrimping Henk van Rijen - 'vergaore, vergêere’ - vergaren, verdienen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈÈRDER znw.m. - vergaarder, iem. die geld vergaart,spaarzaam leeft. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGEEREN - afslonsen, verbalemonden (van kleederen) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGÈREN - vergaderen, vergaren; bij timmerl. … aansluiten + verbinden.
vergeete werkwoord, sterk vergeten - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vergit B ik hè dè vergeete = ik ben dat vergeten R.J. '... vergit er ’t hemeltje nie' CR10 (blz. 31) 'en vergit me niet' B vergeete - vergaat - vergeete WBD III.1.4:21 'vergeetmuts', 'vergeettante' = vergeetachtig persoon; ook 'lobbes', 'droel'
vergelèèke werkwoord, sterk vergelijken
vergèrder zelfstandig naamwoord vergaarder, verzamelaar Cees Robben – [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106) Pierre van Beek - (gezegde) irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor. (Tilburgse Taaklplastiek 127) Henk van Rijen - 'vergêerder' Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGEERDER znw.m. - vergaarder, iem. die geld verzamelt, spaarzaam leeft.
vergiese werkwoord, sterk Henk van Rijen - vergissen vergiese - vergaas/vergieste - vergiest
vergifteg bijvoeglijk naamwoord WBD III.4.3:92 'vergiftig' = oneetbare bes
vergimd, vergimme, vergimmes bestaardvloeken; van vergeven, vergeef me, zwakker dan verdimme, van verdoemen 1. vergimd
...want over die dinger is et zoo vergimd
moeilijk praote... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den
jongen dokter; feuilleton in 3 afl. in de NTC 22-4-1939 – 8-5-1939) Vergimd nog toe, des innen lilleken blunder… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945) 2. vergimme Vergimme wè was 't er toch schoon! (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) Kubke Kladder (Pierre van Beek) -- Hij was zô kwaod as 't aachterste end van den duvel. Vergimme wè sakkerde-n-ie: hij was mee ginnen riek mir te voeieren! (uit: Uit 't Klokhuis van Brabant, Nwe. Tilb. Courant 1929) 't Lekt vergimme wel of detter utspres om gedaon wordt! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) Cees Robben – Vergimme wè hokkem geknepen..! (19601202) Bosch vergimmes - krachtterm (God vergeve mij); snel, als de wiedeweerga 3. vergimmes(e) - bijvoeglijk gebruik van vergimme, en als bijwoord
...die hee vergimmes schoon gezongen, heel
schoon! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon
van Baozel, afl. 12; NTC 17-12-1938) Lechim - ...die wier vergimmes kaod... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wörom doen ze dè) Henk van Rijen - 'vergimmes, vergimd' bw - uitzonderlijk bijzonder Henk van Rijen - 'Hè deej ut vergimmes goet' - Hij deed het bijzonder goed. Frans Verbunt (1996) - 'vergimmes goed' - heel goed
vergoeje werkwoord, zwak vergoeden B vergoeje - vergoejde - vergoejd; ik vergoej, gij/hij vergoejt -- korte oe Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGOEIEN (ook: vergoien, vergoeien, verguien) - In het kaartspel: een kaart uitspelen of bijsmijten, die men niet zou mogen spelen hebben, omdat zij de tegenpartij ten goede komt.
vergôoje werkwoord, zwak vergooien WBD vergooje - verwerpen (abortus), uitdrijven v.d. vrucht voordat de normale draagtijd verstreken is; ook genoemd 'wèggooje' WBD III.3.1:209 'vergooien', 'verkwisten, verbrassen, opmaken, verballemonden' = verkwisten vergooje - vergoojde - vergoojd
vergrôote werkwoord, zwak vergroten B vergrôote - vergrotte - vergrot - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vergrot Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERGROOTEN, met 'zijn’ - grooter worden.
verhaol, verhòltje zelfstandig naamwoord verhaal WBD III.3.1:250 'verhaal' = verhaal A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'verhaal' - ruimte, speling; (bijv.: tussen de eerste en de laatste mis op zondag) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERHAAL znw.o., geen mrv. - ruimte, spel, plaats, waarin iets moet bewegen of draaien; grijp, vat: verhaal hebben op iemand.
verhapzakke werkwoord, zwak ► verrapzakke
verhèstering zelfstandig naamwoord Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in de verhèstering iets doen (D'l6)-in de schrik, uit onrust iets doen (verhessen = verontrusten, opjagen) N. Daamen, Handschrift 1916 - "ik vergaat et in de verhèstering - in den schrik, in de verbijstering" WNT VERHESSEN: van 'hessen' met 'ver-', vgl. ook 'hissen' en 'hitsen'. - Van zijn plaats verwijderen, verdrijven.
verhèùze werkwoord, zwak verhuizen Van Delft - "Verhuizen kost bedstroo." Dit is: Verhuizen brengt steeds kosten mee. Hetzelfde wordt uitgedrukt door te zeggen: "Driemaal verhuisd is eens afgebrand." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) Van Beek - Verhuizen kost bedstrooi. - Verhuizen brengt meestal vele ongedachte kosten mede. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) Van Beek - Driemaal verhuisd is eens afgebrand. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959) verhèùze - verhèùsde - verhèùsd (geen vocaalkrimping)
verhòltje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord Henk van Rijen - verhaaltje WBD III.3.1:252 'verhaaltje' = sprookje
verhonskonte werkwoord, zwak Henk van Rijen - verslonzen, verwaarlozen, geen interesse hebben voor Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'verhòndskònte' ww - iets in de hond laten lopen, verwaarlozen WNT VERHONDSCHEN - 1) verachten; 2) bederven, onbruikbaar maken
verinneweere, verrinneweere (de tweede r wordt dan duidelijk uitgesproken) werkwoord, zwak vernielen- stukmaken verrinneweere - verrinneweerde - verrinneweerd -- Contaminatie van 'verwoesten' en 'ruïneren' ', tevens verbastering -- Van Dale - VERRINNEWEREN (volkstaal, contaminatie van vernielen en rinneweren, een verbastering van ruïneren), vernielen - Schuermans - Réciproque metathesis heeft men in : reeneweeren (*runiweeren, ndl. *ruwineeren, geschreven ruïneeren, fr. ruiner) (Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870) WNT - lemma VERINNEWEEREN en verruïneeren - bedr. zw. ww. Van ruïneeren met ver- (V). Vnl. in dial. en dan in verbasterden vorm aangetroffen, waarbij wisseling van de n /w optreedt en de u vrijwel door alle vocalen kan worden vervangen: veranneweeren, vere(n)neweeren, verinneweeren, verieneweeren, verhenneweeren, veringeneeren, veronneweeren, verunneweeren. • ruiner > ruïneren > ruwineere > runiweere > rinneweere > ver(r)inneweere Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verrinneweerd Hij keek 'ns naor de groote boone, die lillijk verinneweerd waren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)
Cees Robben – Ge verinneweeret... Willem (19561208) Stadsnieuws - Die haogelbui heej hil mene tèùn verrinneweerd (240609) Mee een hart det gij flink verinneweert het... (Tony Ansems, Gewoon mijn èège zijn; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009)
Enquête over
‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte
Tilburger als...’ maart 2013 -
Witt. 'verhenneweren' (S.G. verrinneweren, blz. 334) WBD III.1.4:339 'verruïneren' = verbruien WBD III.4.4:319 'verrinneweren' = vernielen Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verrinneweere ww - vernielen, beschadigen C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERRINUEREN ov. ww - ruïneren, vernielen, verwaarlozen. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - verruïneren, vernielen, stukmaken Goem. VERRUÏNEEREN - Fr. ruiner Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERRENNEWEEREN- ten onder brengen, arm maken; fr. ruiner Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - RENNUEEREN, WENNEWEEREN (zachte e) - ruineeren, in den grond helpen
verjaore werkwoord, zwak jarig zijn; verjaren verjaore - verjaorde – verjaord (geen vocaalkrimping)
verjòrdag zelfstandig naamwoord verjaardag Cees Robben - Wè krèèg ik vur mené verjaordag? GD06 der wier veul gezonge bij brölòften èn verjòrdaoge
verkaansie zelfstandig naamwoord vakantie Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
verkaawe bijvoeglijk naamwoord verkouden
vèrke, virke zelfstandig naamwoord , dim. Van Delft - De duivenliefhebbers, waarvan er onze stad velen telt, zeggen "Geen vèrke thuis te hebben" om aan te duiden, dat alle duiven meevliegen in wedstrijden. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) Echter: Frans Verbunt (1996) - gin vèrke tèùs hèbbe (er is nog geen duif op de klep gevallen) Cees Robben – Na blaosik al wir ’n vèrke/ Mee veul lef de wèèreld in/ Dè wil zeggen det me goed gao (19731231) Henk van Rijen - veertje
verkèt zelfstandig naamwoord vork WTT 2019 - Algemeen wordt aangenomen dat het woord de verbastering is van het Franse 'fourchette', de verkleinde vorm van 'fourche', een riek of ander steekwerktuig met twee tanden, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Latijnse furca. Dat is niet onjuist maar het kan beter. Op gezag van professor Weijnen schrijft Cor Swanenberg in Levende aandacht (1993): 'Overigens moet ik [...] melden dat professor Weijnen mij ooit op de vingers tikte toen ik beweerde dat 'verkèt' van het Franse fourchette kwam. Hij leerde ons dat de vorm fursjet van het Franse fourchette komt dat teruggaat op een verkleiningsvorm van het Latijnse furca. Die Latijnse ‑k‑ wordt in het grootste deel van de Franse dialecten ‑sj‑ maar blijft in Picardië ‑k‑. Dus is, om het zuiver te stellen, verkèt een leenwoord uit het Picardisch en is het niet geheel juist te zeggen dat fourchette aan verkèt ten grondslag ligt. Dit gaat wel op voor het eveneens (ook rond Tilburg) voorkomende dialectwoord fursjet.) Uit: Cor Swanenberg, Levende Aandacht, opstellen voor Cornelis Verhoeven (1993).
- N. Daamen, Handschrift 1916 - "vurket - vork" - Van Delft - "Vat is 'ne verkèt om te vuulen of de èrepels gaor zèn." Dit is: Neem eens een vork om te voelen of de aardappels gaar zijn. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - Pierre van Beek – Nu we toch over Frans gesproken hebben, schiet ons nog een aardig woord te binnen, dat men boven de Moerdijk wel niet zal kennen, namelijk "verket". Het is afkomstig van het Franse woord "fourchette", dat o.a. "vork" (om mee te eten) betekent, in welke zin het dan ook in Tilburg gebruikt wordt. (Tilburgse taalplastiek 12 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 25 april 1950) - Van Beek - "Gif me ies unne verket". - Geef mij eens een vork (van het Franse fourchet [sic, RED.]). (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) - Cees Robben – Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje... (19611221) - Hier ist deftig Lewieke, ge it hier mee un mis en unne vekèt, en nie mee oe tien geboije... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - Piet van Beers – ‘Wèèkkraantfist’: Mar....alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt. (Het zeventiende boekje, 2010) - Iets dè waar blève hangen öt de tèèd dè de Fraanse et hier veur et zeggen han, denk ik, net as desse enne vörk verket noemden. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
-
Èmme kreege sondaags ok dikkels “Soupe à la giestèèr”. In goei
Tilbörgs: “Soep van giestere”. Meej dikke fèrmesèllie. Die soep
konde eete meej ene verkèt. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website
Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
- Mandos -
Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verkèt èn
leepel slaope (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) variant: vieren-virtege: figuur waarin twee
mensen in bed kunnen liggen - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VORKET (verkét) m - vork om te eten; uit Fr. fourchette, maar (onder invloed van 'lepel’?) mannelijk. Ook wel: ket. - WNT VORKET, verket, forket, ferket; vorchet, versjet, forsjèt, fersjèt, fesèt - Hees verket (I:68) - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - FORKET is hier zeer gemeen eene etensvork. Z.a. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'verket' - eetvork - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FORKET znw.o. + m. (soms v.) - tafelvork, Fr. fourchette; VERKET znw.o (klemtoon op ket) - tafelvork - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verket, vringket, frienket, ket - vork - WBD III.2.1:58 'vorket'
verklaore werkwoord, zwak verklaren Cees Robben - Hier is alles meej verklaord B verklaore - verklaorde – verklaord (geen vocaalkrimping)
verklèène werkwoord, zwak verkleinen Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verklêne (ê = fr. même) -- verklèène - verklènde - verklènd -- ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verklènt
werkwoord, zwak - Hij is aardig gekoevereerd (of: verkoevereerd). - Er beter op geworden, vooruitgegaan (vooral in zaken). (A.J.A.C. van Delft; 1961; in: Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’; ‘Typische zegswijzen uit onze streek; uit de volksmond opgetekend’) Cees Robben – Goed verkoevereerd (19570706) Henk van Rijen - promotie maken, vooruitgaan (Fr. recouvrir) Henk van Rijen - 'Wè heur-k, zèè de verkoevereerd?' Frans Verbunt (1996) - opknappen van een ziekte, herstellen WBD III.4.4:323 'verkoevereren' = vorderen Stadsnieuws - verkoevereere: Et gao zuutjesaon, mar hij verkoevereert tòch. (110707) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verkoevereere ww - erop vooruitgaan A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verkeuveren, verkoeveren - van een ziekte herstellen Hees verkoevereere (III:57) WNT VERKOEVEREEREN - l) zich herstellen van; 2) terugkrijgen,terugwinnen; 3) verkrijgen, verwerven; 4) er op vooruitgaan Haor GEKOEVEREERD - bekomen, flink vooruitgegaan
verkôope werkwoord, sterk verkopen -- verkôope - verkòcht - verkòcht -- in praesens vocaalkrimping: gij/hij verkopt WBD III.3.1:97 'verkoping' = veiling, ook 'vendu' WBD III.3.1:97 'verkoping' = openbare verkoop WBD III.3.1:98 'verkoping' = koopdag
verkwaansele werkwoord, zwak ►kwaansele De Wijs -- Iets kwansuis verkwaansele (11-02-1965)
verkwèène werkwoord, zwak Henk van Rijen - wegkwijnen Cees Robben – daor leej unne dag te verkwèènen... (19561222) WNT VERKWIJNEN - l ) geleidelijk verzwakken ...
verlaaje werkwoord, zwak verleiden -- verlaaje - verlaajde - verlaajd GR daormeej te verlaaje; WBD III.1.4.435 'verleidelijk' = begeerlijk Hoeufft 'Verlaaijen', voor verleijen, verleiden: verandering van e in a; Z.a.
verleeje zelfstandig naamwoord het verleden Cees Robben – Un zonnig verleje... (19570706) bijvoeglijk naamwoord verleden Cees Robben - vleeje week (bis) Goem. VERLEDEN bijvoeglijk naamwoord --week, maand, jaar
verlèt zelfstandig naamwoord behoefte, gebrek verlèt hèbbe nòr iets - erom verlegen zijn, er gebrek aan hebben
Cees Robben – Wer hebben er d’n hillen vurrige ôôrlog verlet naor
gehad... (19561110) Piet van Beers – ‘Den haon sprikt’: DEN HAON SPRIKT:/ Gullie wit wèl, biste mèède/ Dèt al gaaw wir Paose wort./ Ik hèb verlèt nòr grôote aaier./ Klèntjes koom ik nie te kort. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Stadsnieuws - Daor hèmme naa al enen hille tèèd verlèt nòr gehad. - Dat .... gemist (210310) WBD III.3.1:210 'verlet hebben', 'missen, ontberen, derven, armoede lijden / hebben, te kort komen' = ontberen WNT XX I 824 - 5) (Gewest. in Nederl.) Behoefte; gebrek
verlieze werkwoord, sterk verliezen R.J. 'k zèè de hèlft ervan verloore Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - verlore - verloren Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) verlorde/ verloorde (wel of niet vocaalkrimping) B verlieze - verloor – verloore; ik verlies, gij/hij verliest Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verlieze ww - verliezen; 'k Hè veul om 'm verloore
verloofd bijvoeglijk naamwoord verloofd Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze verloofd zèn, koome ze óp zen zondags; as ze getrouwd zèn, koome ze óp zen daogs (’82)
verlôope bijvoeglijk naamwoord WBD niet bevrucht bij de dekking (gezegd van een koe; ook 'leeg', 'leejg' WBD III.2.2:5 'verlopen' = een miskraam krijgen
verlootere werkwoord, zwak verloten -- verlootere - verlooterde - verlooterd Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERLOTEREN - door loteren losmaken; Blijft van da' slot af, ge zullet verloteren. De Jager (II:363) kent wel 'looteren', maar geen verlooteren
verlòsser zelfstandig naamwoord verlosser Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik bèn de verlosser, mar gij bént de zaolegmaoker nie (JM'50) - Als een boer met zijn koe lange tijd op de markt had gestaan en er eindelijk een aspirant-koper kwam, dan werd dit tegen elkaar gezegd.
verlut bijvoeglijk naamwoord PM gestoord (van een vogel die niet meer op zijn nest terugkeert) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis en verlut ('76) - gezegd van een vogeltje dat niet meer doorgaat met broeden, nadat de eitjes door jongens zijn weggehaald en teruggelegd. (Verlut = verlaat = ophouden) vgl. 'Hij is verlut' = een geregelde bezoeker die plotseling wegblijft, omdat hij zich niet meer thuisvoelt bij de mensen waar hij vroeger graag kwam. N. Daamen, Handschrift 1916 - "ze zen gelaik verlut hier (ze komen in het geheel niet meer)" Cees Robben – Toen wees ie me ’n nisje aon/ en zeej dè is verlut... / As ik die jong te pakken krèèg../ O wee as ik ze snut... (19600708) Weij (T&T 38:88) is vd. van AB 'verletten' Weij (T&T 38:88) “verlut - bijvoeglijk naamwoord "gestoord (van 'n vogel die niet meer op zijn nest terugkeert)". Het is het vd. van een ww. dat in het AB verletten luidt. - Het WNT XX behandelt dit in kolom 824 vlg., en geeft als betekenissen o.a. 'ophouden', 'vertragen', 'belemmeren' en 'verstoren'; deze laatste betekenis overigens alleen in de regels 'Verletten wil ick niet u vreug het met mijn dicht'. Semantisch lijkt er mij geen enkel bezwaar tegen. Formeel hebben wij hier te doen met ronding tot u van een e die door umlaut uit a ontstaan is (vgl. Franck-Van Wijk 380), een ronding veroorzaakt door l. Weliswaar komt ronding van zulk een umlauts-e niet veel voor. Men zou kunnen denken aan blussen, maar ten eerste werkt hier ook de b mee en vervolgens zijn er ook andere etymologische mogelijkheden; zie hiervoor Franck-Van Wijk 74 en 380. Maar, zij het met andere consonantische omgeving, ook vinden we zo'n ronding van umlauts-e bv. in Maastrichts humme 'hemd' en höbbe 'hebben' (cfr. Endepols 138 en 135).
vermaajd bijvoeglijk naamwoord WBD III.2.3:160 'vermaaid' = wormstekig, ook 'verwormd', 'aangestoken'
vermaok zelfstandig naamwoord vermaak WBD III.1.4:188 'vermaak' = idem
vermaoke werkwoord, zwak vermaken WBD vermaoke (II:1243) - vermaken, pompen -- vermaoke - vermòkte - vermòkt (met vocaalkrimping)
vermaone werkwoord, zwak vermanen WBD III.3.1:276 'vermaning' = waarschuwing; 277 'vermaan' = waarschuwing -- vermaone - vermònde - vermònd -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vermònt
vermije werkwoord, sterk vermijden Dirk Boutkan (1996) - vermèje - vermeej - vermeeje
vermoore werkwoord, zwak vermoorden B vermoore - vermoorde - vermoord Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERMOOR(D)EN - zie wdbb.; bederven, schenden, sterk beschadigen; verspillen, verkwisten; doorbrengen (van tijd). VERMOOREN - vermoorden
verneepe bijvoeglijk naamwoord klein van omvang WBD III.2.3:163 'vernepen' = onvolgroeid (vrucht); ook 'benepen', 'kriel', 'onrijp', 'groen' WNT VERNEPEN, als bijvoeglijk naamwoord gebr. verl. deelw. van 'vernijpen'. Niet in Mnl. Woordenboek. In de jongere aanh. haast uitsluitend in vl.-belg. bronnen. l) klein van omvang (ook van personen); 2) benauwd. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord ‘vernepen’ – onvolgroeid Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEPEN bijvoeglijk naamwoord /bw – geprangd, beklemd; in zijn groei verhinderd, onvolkomen; vernepen fruit; klein, eng
verneuke werkwoord, zwak belazeren, bedotten, beetnemen Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vernukt em nòg vur ginne cènt (Alg. Brab. '87) - je krijgt geen kans om hem te bedriegen — verneuke - vernukte - vernukt, met vocaalkrimping; -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vernukt Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermee vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor WBD III.1.4:412 'verneuken' = bedriegen WBD III.1.4.411 'verneuken' = foppen A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'vernuiken' - verneuken, bedriegen, bedotten, foppen; Dien regen hëe ons verneukt - gehinderd, benadeeld, 'gekuld' Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERNEUKEN - verbrodden, bederven, doen mislukken: Gij hèt ’t spel verneukt. De zaak is verneukt.; hinderen, benadeelen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verneujke ww - voor de gek houden WNT VERNEUKEN - l) bedriegen, beetnemen; 2) stuk maken, bederven,verknoeien.
vernoeme werkwoord, zwak noemen, vermelden hij wier nie vernoemd - hij werd niet vermeld
vernoemt vernukt werkwoord, persoonsvorm Henk van Rijen - verneukt, bedondert, belazert Henk van Rijen - 'Ge vernukt de klööt' - Je belazert de boel Frans Verbunt (1996) - ge zèèt ermeej vernukt as en dörp meej ene zòtte pestoor
vernuuwe werkwoord, zwak vernieuwen WBD III.4.4:315 'vernieuwen' = veranderen B vernuuwe - vernuuwde - vernuuwd (met w?) -- korte uu
verongelukke werkwoord, zwak onopzettelijk iets beschadigen, breken, kapotmaken Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!” [heeft betrekking op dienstplichtige militairen die de schade aan hun uitrusting zelf moesten vergoeden] Klik hier om dit bestand te beluisteren
veròrdeneere werkwoord, zwak Frans: ordonner; opdracht geven, bepalen, voorschrijven, bevelen uitdelen - gij hèt hier niks te veròrdeneere, gij! Agge in Tilbörg zègt dègge goed roms zèèt, dan kan dè tweej dinger betêekene. Teegesworreg mènde dan mistentèèds dègge en goej scheut rôome in oew tas kòffie lust. Mar hil wèèneg meense zulle daormeej naa nòg bedoele dèsse persies doen wè de paus van Rôome höllie veròrdeneert. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005) Wanneer ze dan töskwaam, waar asset goed waar, alles klaor zôo zij et verordonneerd ha. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
verrapzakke werkwoord, zwak
vèrreg, vèrrig bijvoeglijk naamwoord vaardig, gereed, klaar Toen ie daormee verrig waar... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
Henk van Rijen - 'vèèreg, vèèrdeg' WBD III.1.4:318 'vaardig' = gereed A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'verrig', 'verdig' - klaar, gereed Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEÈRDIG -- hetz. als Holl. vaardig. VEÈRDIG bvw. - gereed (z-o der Kemp.). Zijde vèrrig? WNT VERRIG bijvoeglijk naamwoord , bw - bijvorm van vaardig, ve(e)rdig; in Brabant met syncope van d -- gereed, klaar.
vèrreghèd zelfstandig naamwoord vaardigheid, bedrevenheid
vèrrekèèker zelfstandig naamwoord verrekijker Figuurlijk gebruik - Hessels 2020 - Bij een gebeurtenis voordat je geboren was: - toen zaate gij nòg in de vèrrekèèker! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vèrreve, vèèrve werkwoord, zwak verven, verwen B vèrreve – vèrrefde – gevèrrefd; ik vèrref
versaoke werkwoord, zwak verzaken, 'saoke' Henk van Rijen - 'verzaoke' B versaoke - versòkte - versòkt -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimpings gij/hij versòkt Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSAKEN - hetz. als 'verzaken', fr. renier. In 't kaartspel! niet volgen als men kan; eene kaart achterhouden.
verschaaje, verschaajne 1. werkwoord, zwak; zelfstandig naamwoord verscheiden, (het) overlijden Cees Robben - Gij wilt nò oew verschaaje zeeker ópgestókt wòrre; Cees Robben - naa wil ie nòg vur et verschaaje en bòrd möllekepap; 2. telwoord verscheidene, verschillende Der wiere verschaaje febrieke gebouwd Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - verschaaje = diverse; 'verschaaiene'; 'verschaaije weken'
...verschaaiene waren er... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd;
feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939) Al verschaaie keere hèk oe verteld hoe schon dèt hier is... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Naarus - Hij kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Meej verschaaie sôrte wèène... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wè hemme toch gegeete) Èn de H. Hart presèssie/ zaag ie ok verschaaine keer. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: En euw heuvelse kèrk)
Ik kwaam dees week verschaajne keer/ òn en gesloote deur. (Lechim;
ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Asse
èège baos wille worre) Piet van Beers – ‘Algemeen Beschaafd Tilburgs’: Òn 't diktee dè jaorleks wort gehaawe/ hèk zèlf verschaajene keere meejgedaon. (Spoeje doemmeniemer; 2009) Stadsnieuws - Ik hèb van verschaaje kaante geheurd dèt nie goed meej em gao. (210609)
verschaore werkwoord, zwak verscharen, verplaatsen WBD koeien van de ene wei naar een andere overbrengen -- verschaore - verschaorde - verschaord K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHAREN - het vee verscharen, uit de ene weijde in de andere brengen. Zie SCHAAR (bij Verster) C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - SCHAREN (schaoren) ov. ww (van vee gezegd) naar de wei brengen. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHAREN - malkander v. - elk. aflossen, vervangen
verschiete werkwoord, sterk - verschiete - verschôot - verschoote Pierre van Beek - verschrikken; voorschieten Pierre van Beek - Kundet verschiete? - kun je het voorschieten? Van verschiete worde lillek. (Tilburgse Taaklplastiek 176) N. Daamen, Handschrift 1916 - "verschieten - verschrikken" Henk van Rijen - 'veschiete' WBD III.4.4:315 'verschieten' = idem (= verbleken, verkleuren) Goem. VERSCHIETEN – wkw - zijn poeder, geld, een kleur zal - ; ontstellen, zij verschoot ervan. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. ‘verschieten’, transitief: vrees aanjagen, doen schrikken; intransitief a) (ver)schrikken, ontstellen, b) van kleur veranderen, verkleuren, verbleken. Z.a. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VERSCHIETEN, voor verschrikken; ook bij Kiliaen - en Huygens. Z.a. K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VERSCHIETEN - verschrikken. Zie Kiliaen - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERSCHIETEN l) ov. ww - voorschieten; 2) onov. ww - van kleur veranderen, zijn kleur verliezen; 3) onov. ww - schrikken (en van kleur veranderen?): oew, ik verschoo:t toch. Henk van Rijen - ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen WBD III.1.3.16 'verschoten' = versleten; ook 'kaal' WBD III.1.4:293 'verschieten' = schrikken Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHIETEN (met zijn en hebben) - plotseling ontstellen of ontroeren, 'tzij van verrassing of verwondering, 'tzij van vrees of angst Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verschiete ww - schrikken A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - verschiete - schrikken = verschieten 'van kleur verbleken' Bosch verschiete - een dutje doen; schrikken; verkleuren WNT VERSCHIETEN (I) - 10) ontsteld doen raken van schrik; hevig schrikken; 11) terugschrikken, terugdeinzen voor iets afschrikwekkends; 13) opkijken van; 14) (van de gelaatskleur) snel, plotseling wegtrekken; enz. WNT deel XX II, kolom 25, betekenis 27) in de verbinding 'zijn oogen verschieten' = even inslapen, een licht kort slaapje doen.
verschille werkwoord, zwak schelen, verschil uitmaken -- verschille - verschilde - verschild Et kan mèn niks verschille. - Het maakt mij niets uit. ... dè kan ze niks verschille. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ge zèèt voetballer òf nie) R.J. 'mar dè kan óns niks verschille' J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ‘verschillen'- Het kan mij niet verschillen, voor verschelen. Z.a.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHILLEN - schelen, raken, aangaan: 't kan me niet verschillen. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verschille ww - schelen
verschôon zelfstandig naamwoord schone kleren, inz. ondergoed Henk van Rijen - leej mèn verschôon klaor? WNT VERSCHOON 5) (Vl. belgië) Schoone kleeren, inz. schoon ondergoed. Joos (1900); Lev.-Coopm.(1954); Desnerck (1972) - Die jongen, hi komt hi alle zaterdage om zi' verschoon (Loquela).
verschôone werkwoord, zwak verschonen B verschôone - verschonde – verschond; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschont
verschôoning zelfstandig naamwoord verschoning Van Delft - - Moeder de vrouw "legt 's Zaterdags de verschooning klaar" en als we dat schoone lijflinnen niet regelmatig aantrekken "raanden we een week". (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
verschôore bijvoeglijk naamwoord, bijwoord Van Delft - "Dat staat vreemd verschoren" beteekent: Dat doet voor de toekomst vreemd aan. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) WBD - Het Gemert Wb. noemt een voltooid deelwoord verschoren (verskorre) in de betekenis van volgroeid, hoog opgeschoten.
verschòtte zelfstandig naamwoord plur. GG bij een werk verbruikte (hulp)materialen
verschraole werkwoord, zwak verschralen Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verschraolen' -- verschraole - verschròlde - verschròld -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verschròlt Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSCHRALEN - schraal, dor, droog, mager worden
verschreepeld
verschrèppele werkwoord, zwak Henk van Rijen - verschrompelen WBD III.2.3:159 'verschrompelen' = rotten van appels, ook 'verschromfelen'
verslabakke werkwoord, zwak verwaarlozen WNT VERSLABAKKEN - 1) verminderen, achteruitgaan, verzwakken, verflauwen; 2) laten slabakken, laten verkommeren, verwaarlozen
verslaon werkwoord, sterk verslaan WBD III.2.3:28 'de dorst verslaan / verslagen' = de dorst lessen WBD III.2.3:266 'verslagen' = verschaald (bier)
verslèète werkwoord, sterk verslijten WBD 'verslêête' (II:1254) - versleten —- verslèète - verslêet – versleete; met vocaalkrimping: gij,hij verslèt
verslènde werkwoord, sterk verslinden B verslènde - verslon(de) - verslonde -- Boutkan kent alleen 'verslinden'
versmòrt voltooid deelwoord, bijvoeglijk naamwoord WBD 'ze zéjn versmòrt' - ze zijn versmoord (m.b.t. huiden waarvan de haren loslaten ten gevolge v. e. onjuiste conservering; II 589) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSMOORD bw - versmoord, zat, smoordronken WNT VERSMOORD - l) gestikt; 2) verdronken; 4) ondergedompeld, tot over de ooren zittend in, overstelpt, overmand door, volledig opgaand, verzonken in, verloren, geheel verdwenen ... in een groote hoeveelheid of massa van iets.
versnije werkwoord, sterk versnijden WBD 'versneeje' - versneden (gezegd v. e. huid die beschadigd is door sneden bij het villen; II 587) -- versnije - versneej - versneeje
verspeule werkwoord, zwak verspelen, kwijtraken PM missen in iemand (m.b.t. fysieke achteruitgang) Frans Verbunt (1996) - khèb sins fleeweek veul òn onze Jaonus verspuld - ik zie dat hij achteruit gegaan is Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verspeule ww - verspelen -- verspeule - verspulde - verspuld -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verspult Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSPELEN, in 't N. der Kempen: VERSPEULEN - verspelen, verliezen, kwijtraken C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERSPELEN (verspeule) l) kwijtraken bij het spel, resp. het spel verliezen; 2) kwijtraken in andere omstandigheden, ook buiten eigen schuld, bv. een ongeboren kind of een vrouw; 3) missen in iemand, gezegd v. fysieke achteruitgang: ik heb er veul on verspuld - hij is hard achteruit gegaan.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
verspraaje werkwoord, zwak verspreiden - DANB verspraaje -- verspraaje – verspraajde – verspraajd
verstaand zelfstandig naamwoord verstand
-
Cees Robben – Tilburg hee van wol verstaand! (19560630) WBD III.1.4:23 verstaand = verstand Uitdrukkingen - MP - gez. Hij heeter net zóveul verstaand van as en koej van saffraon eete. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - verstaand hèbbe van gekókt eete (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916) - veel verstand hebben van… - Variant - gin verstaand hèbbe van ... - Hessels 2020 - Als iemand intensief met een vertrokken gezicht aan het TV kijken is: - hij kèkt meej hil zen verstaand! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
verstaandeg bijvoeglijk naamwoord verstandig - WBD III.1.4:25 - verstandig = wijs
verstaon werkwoord, sterk verstaan, begrijpen R.J. want óns taol verstòn ze nie Cees Robben - hij verstao ginne flikker; -- verstaon - verston(d) - verstaon -- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping in pluralis: wij/göllie/zullie verstòn
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
verstêene werkwoord, zwak verstenen B verstêene - verstinde - verstind — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verstint Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERSTEENEN (met zijn) Wordt gezeid van peren, wanneer er harde knobbels of plekken in groeien
verstèùke, verstukke werkwoord, zwak Henk van Rijen - verstuiken -- verstèùke - verstökte - verstökt -- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij verstökt
verstouwe werkwoord, zwak verstouwen De Wijs -- Hij hee hil wè te verstouwe mar hij begaait ’t nogal is (17081964)
verstukke, verstèùke werkwoord, zwak verstuiken B - verstukke - verstukte - verstukt
vertèère werkwoord, zwak verteren Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'verteiren' Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vertêre (ê = fr. même) B vertèère - vertèèrde - vertèèrd WBD III.3.1:208 'verteren', 'besteden, opmaken, uitgeven' = besteden
verteeveeje werkwoord, zwak aan televisie verslaafd raken of worden De Wijs -- (Gezegd tegen iemand die alleen nog maar tijd heeft om televisie te kijken) “Praot naa is ‘ne keer mee, ge zèt himmaol aon ut verteeveejen.” (15-06-1963) Cees Robben – Swels ons Logje in den eeter zit, ben ik aon ’t verteeveeje... (19741018)
vertèrder zelfstandig naamwoord verteerder Cees Robben – [uitdrukking:] Nao unne vergerder komt unne verterder. (19840106) gez. Pierre van Beek - Irst ene vergèèrder, dan ne vertèèrder - wat een vader bijeengaart, draait de zoon erdoor (Tilburgse Taaklplastiek 127)
Piet Heerkens - Vertesselkes - 1941 vertèssel zelfstandig naamwoord vertelsel, verhaal vertèsselkes (Heerkens SVD), naam van een gedichtenbundeltje Vertelt dan is gaauw in vertesseltje". (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Henk van Rijen - 'vetèssel' Stadsnieuws - Ge moet hier naa gin vertèsselke gòn ophange ik gelêûf oe vur ginne sènt. (280310) Je moet hier nou geen fabeltje gaan vertellen ik geloof je absoluut niet. WBD III.3.1:252 'vertesseltje’ = sprookje
vervat zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - (financiële) reserve; iets om op terug te kunnen vallen Cees Robben – ‘k Hô gin vervat mir... (19680614) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vervat zn - gin vervat hebbe - geen reserve hebben WNT VERVAT - schriftelijke opgave of samenvatting van iets (XX II:1415) Haor VERVAT - voorraad
vervatte werkwoord, sterk anders (vast)pakken WBD vervatte (II:1003) - vervatten: het kettinggaren van de ene hand in de andere pakken bij de bomen. WNT VERVATTEN - 11) een handeling, een zaak, een vriendschap e.d. die men heeft gestaakt of onderbroken, of een onderwerp dat men reeds besproken heeft, weer aanvatten, opnieuw ter hand nemen, weer beginnen, hervatten Haor VERVATTE - terugkomen
verveele werkwoord, zwak vervelen WBD III.1.4:400 'zich vervelen’,'vervelen', 'zijn eigen vervelen' = idem WBD III.1.4:410 'vervelen' = idem B verveele - vervilde - vervild -- vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij vervilt
vervu Zelfstandig naamwoord. Verkorting van ‘vervoedering’. Ook: vervoeden. - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): Op half vervu te langen aan een of anderen keuter. Daar niet geannoteerd. - In Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882) geannoteerd als: op halve vervoedering geven. Men geeft een stuk vee onder beding, dat de meerdere opbrengst na eenigen tijd half aan den eigenaar en de andere helft aan den kleinen boer komt, die zich met de voedering belast heeft. - De Bont: Zegsw. op half vervuui haauwe (houden): wanneer bv. een zog moet baggen kan een ander dan de eigenaar ze de kost geven op voorwaarde dat de helft van de jongen voor hem is.
verwaase
verwèère werkwoord, zwak verwarren B verwèère - verwèèrde - verwèèrd - vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verwèrt
verwèèt zelfstandig naamwoord verwijt
verwèète werkwoord, sterk verwijten WBD III.1.4:424 'verwijten' = idem - verwèète - verwêet – verweete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verwèt
verwòchte werkwoord, zwak verwachten Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘verwochten' Cees Robben - toen ik ene klèene verwòchtte; Henk van Rijen - mar verwòcht hak et wèl -- verwòchte - verwòchtte - verwòcht WBD III.1.4:57 'verwachten' = vermoeden; 244 'verwachten' = hopen WBD III.1.4:l86 'verwachten' = idem WBD III.2.2:2 'in verwachting zijn' = zwanger zijn
verwòchting zelfstandig naamwoord verwachting WBD III.2.2:1 'in verwachting' = zwanger WBD III.1.4:186 'verwachting' = idem
verwònd bijvoeglijk naamwoord verwaand WBD III.1.4:l67 'verwaand' = hovaardig; 'verwaand' = trots WBD III.1.4:169 'verwaandigheid' = trots (subst.)
verzaoke, saoke werkwoord, zwak verzaken Frans Verbunt (1996) - bij het kaarten geen troef of kleur bekennen; ook: 'saoke' Cees Robben – Mar ge meut nie verzaoke... (19561013) A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - fersaoke, versaoke - oneerlijk geen kleur of troef bijspelen
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
verzeej voltooid deelwoord van verzègge verzegd, beloofd
-
Cees Robben – Ik ben al verzeej bij ons taante Nolda.. (19690207) Hees verzeggen, verzeed (VIII:19)
verzèùme werkwoord, zwak verzuimen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij verzömt B verzèùme - verzömde - verzömd WBD III.1.4:374 'verzuimen' = idem
verzèùpe werkwoord, sterk verzuipen Cees Robben - iemand die ònt verzèùpe was; oewèège verzèùpe; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zoo gelukkeg as enen hond die op zene verjaordag verzoope wordt (D'l6) - ironisch voor: ongelukkig - Variant: ge ziet erèùt as ene jóngen hónd die óp zene verjaordag verzoope wòrdt -- verzèùpe - verzôop - verzoope -- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij verzöpt
verzuuke werkwoord, sterk verzoeken, uitnodigen Henk van Rijen - Ge mot us èfkes ötzuuke wie me ammòl motte verzuuke' WBD III.3.1:39 'verzoeken', resp. 'vragen, noden, uitnodigen' - uitnodigen -- verzuuke - verzòcht - verzòcht —- korte uu C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERZOEKEN (verzuuke) ov. ww -zonder aanvullende onbep. wijs met 'te': uitnodigen voor een bezoek. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VERZUKEN - verzoeken Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - verzuuke ww - uitnodigen
vèst zelfstandig naamwoord vest ook mannelijk aangetroffen: Van ons Lia krêeg ik meej dieje Siendreklaos ene schôone vest. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
vèt bijvoeglijk naamwoord , zelfstandig naamwoord vet WBD vruchtbaar (van akkerland) (Hasseltse term) Van Beek - "Vet as 'n slèk (slak). "Slekvet", "Vet als olie". "Rotvet". "Zo vet as 'n mispel". (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) Van Beek - "Nou is 't vet van de romme" (melk). Er is weinig meer te verdienen. (Nwe. Tilb. Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie veul vèt van schèùm (Kn'50) - van de wal in de sloot Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te vèt, Bèt, twee keer van doen ('50) - aansporing tot zuinigheid WBD III.3.1:245 'zijn vet meegeven' = scherp de waarheid zeggen WBD III.1.4:423 'iemand zijn vet geven' = berispen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VET bvw. – vet, fr. gras; het vet hebben - een goed leven hebben; van den grond, vruchtbaar
vètgat zelfstandig naamwoord WBD vetgat, het ondiepe gat in de poot van een werktafel, dat gevuld is met vet dat diende om de els glad te maken (II:694)
vèthòl zelfstandig naamwoord; spotnaam; scheldwoord 1. bepaalde functie in weverij WTT 2012 - van oorsprong waarschijnlijk de functies waarbij een textielarbeider smoutolie moest gebruiken. D’16 "vethol - scheldnaam voor fabrieksjongens, vooral draadmakers" Naarus - ...wij han innen kollesaolen règenput, en die wier van tèd tot tèd ok schongemokt, as ’t is langen tèd dreug gewist wis. Naa hamme daor zoo wel wè van die jonge gasjes veur die ze vruuger "vethollen" noemden, maar die laoter de naomsveraandering onderginge; en toen "Draod versterkers" hietten. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van ►"vetzakken" of ►"vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930 Anoniem - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?"’.) Cees Robben – knöpt de vethol rap z’n draoike (19560630) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vèthôl = draadmaker in het spinproces (blz. 97)
1.1. vèthol = vètbòl 2. politieagent Stadsnieuws - Toen ze kattekwaod han ötgehòld krêege ze ene vèthòl aachter der broek. (121210) - Toen ze kattekwaad uitgehaald hadden, kregen ze een politieman achter zich aan. Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD III.3.1:345 'vethol, vetkees' = politieagent
Spotnamen voor een politieagent - uit De Tijd - 3 mei 1968
vèthölleke zelfstandig naamwoord, verkleind fabrieksjongen voor het vuilste werk verkleinwoord van 'vèthòl', met umlaut
vèthoorentje zelfstandig naamwoord, verkleind bepaald schoenmakersattribuut WBD vèthoorentje - schapen- of geitenhorentje, dat de schoenmaker met pap of stijfsel op zijn werktafel heeft staan; hs K 183 (II 695) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en neus as en schoenmaokersvèthoorentje (Nicolaas Daamen - Handschrift Tilburgs 1916) spreekwoordelijke vergelijking. N. Daamen, Handschrift 1916 - "vethorentje - 'schoenmakers vethorentje' - schapen- of geiten horentje dat de schoenmaker met pap op zijn werktafel heeft staan - pap of stijfsel"
vètkees
A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930
vètlèèr stoffelijk bijvoeglijk naamwoord van vetleder - WNT - lemma vetleder(1957): Bij de bereiding met vet (traan) behandeld en daardoor waterdicht leder. Uitdrukkingen In combinatie met 'medòllie' - WNT - lemma vetleder (1957) V. GINNEKEN, Handb. 2, 455 b [1914] - Vetleren …; spottend als iemand vraagt: wat krijgste deveur? is het antwoord: 'n vètlere medaje, ENDEPOLS [1955].
- Hessels 2020 - Bij een negerin met slappe, hangende, lege borsten: - kèkt die meej der vètlèère medòllies! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vètmôok vètpan zelfstandig naamwoord vetpan, pan waarin vlees en vet werden opgediend om te 'soppen'
Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- En sondagsmèèreges, zak mar
zègge, vur we nòr de kerk toe ginge, dan wier, as we dan öt de kèrk
kwaame was de pan, vètpan op tòffel meej goed spèk erin…ötgebakke…
dè was nògal nie lekker, hè…sòppe, sòppe!” (transcriptie Hans
Hessels 2014) ►
Klik hier voor audiofragment
vètzak
A.J.A.C. van Delft – 1930 - In Tilburg heeft het baantje der
draadmakers hen den scheldnaam van "vetzakken" of "vetkezen"
gegeven. (Nieuwe Tilburgsche Courant - zaterdag 1 februari 1930 het werk van de vètzak in de textielfabriek
A.J.A.C. van Delft – 1929 – vetiel zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - ventiel
vètkaoi zelfstandig naamwoord, scheldwoord - Verrèkten dikke vètkaoi, bier haole gij! (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vètkèùf zelfstandig naamwoord Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vètkèùve = bep. nozembende (blz. 97)
vètlèmke zelfstandig naamwoord, verkleind vetlampje - olielampje A.J.A.C. van Delft -- vètlèmkes -- 'n Schôn gezicht was 't wel [op de klottermarkt] mee die vetlaampkes en laoter petrol tusschen de spullekes en onder de kraomkes, waor van alles veur 'n paor cente gekocht wier veur de kènder. (Nwe. Tilb. Courant, 5 dec. 1929)
vètlòk zelfstandig naamwoord vetlok WBD vetlok (aan een paardebeen), in Hasselt 'koowt' genoemd WBD (Hasselts voor) boelee (aan een paardebeen), ook 'koot', (Hasselt) 'koowt' genoemd
vètsmèlter zelfstandig naamwoord PM lijntrekker, iemand die weinig presteert N. Daamen, Handschrift 1916 - "nou 't is 'ne vetsmelter (een rare akelige vent)" C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VETSMELTER (vètsmilter) m - iemand die weinig uitvoert A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw. m. 'vetsmelter' - woord met vage schimpende betekenis
vètwaajer zelfstandig naamwoord iemand die koeien vetmest WNT VERWEIDER - boer die zich toelegt op het vetweiden (= door weiden, laten grazen, vet doen worden); stuk vee dat men in de wei laat loopen om vet te worden, of dat daarvoor geschikt is. |
Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal |
|
CuBra Home |
|
zelfstandig naamwoord, verkleind vogeltje -- ik zing nèt as en veugeltje -- dim. van 'voogel', met umlaut De veugeltjes in et bos ... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘In et bos’, 1941) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nèt zingen as en veugeltje dè koej hiet (D’16) - slecht zingen
Cees Robben – D’r zaat er list ’n veugeltje/ te zingen in de zon...
(19600708) Dè waare hêel veul verschillende veugeltjes, knòrries èn vinke, zeebravinkskes, èn dèùve, èn kiepe. (Nel Timmermans; Zit ’t soms in de femilie?; CuBra; 200?) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - diet veugeltje vent, die wit et, mar diet öthòlt, die heeget (variant in Kempenland Ge ziet ’r veul veugeltjes, èn saoves hurde nòg wel ’s unne kinkenduut. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
WBD III.4.1:24 vogeltje (= veugeltje)
veugeltjesboer zelfstandig naamwoord vogeltjesboer ►zie hieronder: veugeltjesprutter Ge ziet ik zèè ‘nne échte veugeltjesboer. Tèùs lôop ik meej ‘nne blaawe stofjas aon en mistal heb ik ‘n dikke sigaor in m’nne trul. (Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra)
veugeltjesprutter zelfstandig naamwoord Van Beek - Liefhebbers van vogels zijn het "veugeltjusprutters"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) PM vogeltjeskweker en -liefhebber PM ónze Sjèf was ene veugeltjesprutter Cees Robben - veugeltjesprutterspraot
veul, vuls telwoord, bijwoord veel telwoord
-
Cees Robben – Wè heej ze toch veul kaskenaade... (19561215) - Cees Robben – Al veul buijkes aachter de rug... (19740830) - GR - veul mèskes hèb ik zuut gekust; veul kraajen op et dak - DANB - hij hee veul pròts omdèttie stèèrek is bijwoord - Frans Verbunt (1996) - 'veul kaod ' - heel kwaad - Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'veuls te hoog' - Dirk Boutkan (1996) - 'Vastenaovend wordt nie veu(l) mir gevierd.' (blz. 94)
-
Cees Robben – En naa nie veul zegge.. of ’t gaot-er-op..! (19650924)
-
Cees Robben – We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand...
en veul aauw ijzer... (19540515) - Frans Verbunt (1996) - veul? wès veul? Twee haoren op oewe kôp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul - Stadsnieuws - Veul? Wès veul? Twee haoren op oewe kòp is wèèneg, mar twee haoren in oew soep is veul... - De Wijs -- “ ‘k Zôt wel wille koôpe, mar ik heb veuls te veul te wènig in m’n portmonnee” (10-02-1963) - Pierre van Beek - Hij zeeter nie veul; hij zeeter ginnen êene - hij is zwijgzaam, gesloten - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - ge haadt al nie veul - gij hadt reeds niet veel - Hessels 2020 - Bij het opmerken van een man met een forse, dikke vrouw: - die spult gèèren in en grôote zaol! of: - die heej gèère veul! of: - die zok saoves wèl es ötgepakt wille zien! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER ) Aanvullende bronnen - Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - veul onbep. tw. - veel - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUL, voor veel, voornamelijk ten platten lande, naar de kanten v.h. Markiezaat van Bergen-op-Zoom, en somtijds, met verwisseling der L in N, 'veun', vooral door kinderen. - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VEEL (veul) onverbogen, onbep. tw en bw - l) talrijk, in grote hoeveelheid; 2) dikwijls: ik heb daor veul gekome; 3) in hoge mate, zeer: hij is veul ziek. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUL bw - veel - Bosch - veul - veel
vèùl, völder, völst bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord vuil, vies; gierig huisvuil Vèùl wèèrk wòrdt slèècht betòld. - Vuil werk wordt slecht betaald. MP gez. Tis vèùl, zi den èùl, èn hij bekeek zen jong. WBD vuil, vèùl - nageboorte van de koe; kalfsvlies WBD (Hasselt) nageboorte van een varken WBD vèùl aaj - bebroed bevrucht ei (van een kip) Frans Verbunt (1996) - veul laojde óp en kèèr Cees Robben – Die blèèft den hille aovend mar in z’n vuil zitte... (19641023) gez. Pierre van Beek - Hij heej hil wè waoter vèùlgemòkt. - hij heeft in zijn leven 'de zaak aardig versierd'. (Tilburgse Taaklplastiek 153) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et vèùl gao vur den bissem (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - humoristische opmerking als men iemand voor laat gaan - R - Schertsend als men iemand voor laat gaan: Et vèùl gao vur den bissem. Mogelijk antwoord: De strónt kómt aachter et vèèreke. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord en bijw. – vuil: l) onrein, morsig; 2) gierig, vrekkig. zelfstandig naamwoord – vuil: l) nageboorte bij het vee; 2) onkruid Henk van Rijen - den dieje is te vööl om wè wèg te geeve - ... te gierig om ... Henk van Rijen - vööl plöddeke - geniepig (vies) vrouwspersoon Henk van Rijen - vööle peer - gierig iemand Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'de vùil vèèf' - bep. werkmanshuisjes
De Wijs -- menne
verloofde blèft den hille aovond in z’n vuil zitte (17-08-1964) Frans Verbunt (1996) - daor zèèk ene vèùle in - daar ben ik handig in WBD (III.2.1:317) vèùl - stof WBD (III.1.2:267) 'vuil' = etter WBD (III.1.4:442) 'vuil' = onfatsoenlijk’ ook 'vies' WBD (III.4.4:236) 'vuil' = troebel WBD (III.4.4:321) 'vuilmaken’,'bevuilen' = idem gierig Pierre van Beek – Wanneer iemand "z'n geld aon z'n hart gewaasen is" zijn we niet ver meer van de vrek uit de buurt en men kan er vast van op aan, dat zo iemand wel "'n halfke kan durbèten (doorbijten) al was 't dè-t-ie van awerdom op z'n taandvlees liep". Men heeft nu eenmaal van die "vuil meense" - zelfs in Tilburg. Het woord vuil heeft hier niet de betekenis van smerig maar van gierig. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)
veulderhaand bijvoeglijk naamwoord veelderhande, allerhande veulderhande blommen... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Levensles’, 1932)
veule, vulle, völle zelfstandig naamwoord veulen, ook genoemd: 'vulle', 'völle' of 'poeleke' (tot 1 jaar) WBD hèngstvölle, hèngstvulletje - mannelijk jong van een paard WBD meervölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard WBD lèpvulle, lèpvölle - moederloos veulen WBD speenvölle, vulle, (Hasselt:) völle - niet gespeend jong van een paard WBD gespêend völle - gespeend jong van een paard WBD veuletje; klèn pèrdje - vleinaam van het veulen WBD veule, pèrdje, hanske,(Hasselt:) pòlleke - loknaam/roepnaam v.h. veulen A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. 'vullen' resp.'vollen' - veulen
vèùlpraot zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - smerige taal
veulpròts grootbek WBD III.1.1:101 'veelpraats' = mond (spotnaam) Stadsnieuws - Dieje veulpròts lult oe zôo van de sòkke - die praatjesmaker kletst je zo omver (180410) -- De 's' geeft een genitivus partitivus aan. Bosch veulpraots - iem. die te veel zegt WNT VEELPRAATS - praatjesmaker
veultij bijwoord dikwijls K + B veultij WNT VEELTIJDS - herhaaldelijk, dikwijds, telkens, vele malen
veur, vur voorzetsel, bijwoord -- Gaode gij veur òf moet ik vurgaon? - Ga jij voor of moet ik voorgaan? Dirk Boutkan (1996) - (blz. 4l) 'veur/ vur' als ww-deel Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109) WBD veurknie - voorknie van een paard, ook 'knie' genoemd J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VEUR i.p.v. voor, in de bet. v. ante, ook in de zamenstelling (b.v. veurhoofd). Dat het zeer goed is, kan men bij Kiliaan zien. Z.a. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEUR vz/bw - voor
veurstaon werkwoord, sterk voorstaan; in de betekenis 'daar staat me iets van bij' SJAREL. Jè, naaget zegt, daor stao me ok iets van veur. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)
viegeleere werkwoord, zwak PM uitprakkizeren WBD III.1.1:249 'vigileren' goed, scherp luisteren -- viegieleere - viegieleerde - geviegieleerd vD vigeleren - onjuiste spelling voor vigileren: loeren op, prakkeseren C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VIGELEREN (onov. en ov. ww) vigileren, uitprakkizeren, op slimme manier bedenken. (Van 'vigilie', nachtwake) Bosch vigilere - bedenken WNT VIGILEEREN - 4) bedenken, verzinnen, overleggen, prakkizeeren; 5) heen en weer loopen, flaneeren
viegielant zelfstandig naamwoord Pierre van Beek - kinderwagen Henk van Rijen - 'viegelaant' WNT VIGILANTE - vigilant - vigelant, znw. vr. in volkstaal onzijdig. Stationneerend gesloten huurrijtuig, gewoonlijk voor vier personen.
vierbôomer zelfstandig naamwoord WBD (Hasselt) - eg met vier hoofdbalken
vierderhaande Frans Verbunt (1996) - vier soorten, vier kleuren, term uit het kaartspel
viere werkwoord, zwak vieren; verwennen Pierre van Beek - Ik wòrd gevierd as en vèùl aajke = ik ben niet in tel (Tilburgse Taalplastiek 126) B viere - vierde - gevierd —- soms vocaalkrimping: gij viert, en verleden tijd vierde(n) -- lange ie, behalve in tegenwoordige tijd bij gij (viert) en in verleden tijd (vierde(n))
Cees Robben – Ze wordt gevierd as ’n vuil
aaike... (19710522) [Ze wordt goed verzorgd] Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIEREN - vieren, wel verzorgen. Hij is gèren gevierd.
vierel [vierèl ?] zelfstandig naamwoord WBD III.4.4:288 'vierel' = kwart el (= 17 cm), ook 'vierendeel' WBD III.4.4:295 'vierel' = kwart pond
WNT - VERREL — VIEREL —, znw.
onz., mv. -s. Zie voor de vorming van verrel en vierel (die voor het
eerste lid mog. een verschillend uitgangspunt hebben) de etym. wdb.;
zie ook VIERDEEL.
2. In het bijz.
β. Als gewichtsmaat: een vierde
deel van een pond.
γ. Als inhoudsmaat.
δ. Als oppervlakte- of landmaat.
vierkaant bijvoeglijk naamwoord vierkant; eigenwijs - Hessels 2020 - Teleurgesteld gezicht bv. na verlies: - snoetje int vierkaant! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER ) - WBD vierkaante koej - harmonisch van bouw, ook genoemd: 'goej behange', 'schoon behange', 'gelèjnde', 'goed gesloowte’ of 'goed gestopte' koej - WBD vierkaante koej - koe met mooie billen, ook genoemd:'schôon gedraajde', 'koej meej goej / mooje bille', 'meej goej aachterstèl' Aanvullende bronnen - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERKANT bw - geheel en al, openlijk
vierkaanteg bijvoeglijk naamwoord Frans Verbunt (1996) - onverzettelijk Stond et ze nie aon wèk ammòl zi, dan wier ik vierkaantig opgevat en in zon kiest geflikkerd. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vierkantig, bijvoeglijk naamwoord - vierkant
vierschaftskeeper - (vierschafskeeper ?) zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)
WBD II.4. p. 892 – Een keper die m.b.v. vier
weeframen geweven is („schaft" = „weefraam"). Grothe zegt op p. 351:
„Gekeperde stof, die geweven is (...) waarbij dus weder-keerig in
ketting en inslag 't binden op den vierden draad plaats heeft, noemt
men vier-bindige, vierdraads, vierknoopige of vierdeeli-ge, ook
vierschachtskeper. viertel WBD III.4.4:299 'viertel' =kwart hectoliter, ook 'deel' of 'kan'
vierts telwoord Henk van Rijen - vierde - gij zèèt vierts
viervoets bijwoord WBD galopperen; (Hasselt:) gallopaere Pierre van Beek - viervoets - bepaalde manier v. lopen of springen van paarden; ook: handeling die in grote haast wordt uitgevoerd Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VIERVOETS bw = VIERKLAUWENS bw - in galop, in vollen ren; wordt ook gezeid van menschen, hoewel niet te peerd zittende. WNT VIERVOETS l) bijvoeglijk naamwoord viervoetig (verouderd); 2) bijw., in denzelfden zin gebezigd als 'te viervoet', oneigenlijk: metterhaast.
vieskont zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - kieskeurig iemand Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vieskont zelfstandig naamwoord - iem. die kieskeurig op het eten is
viet -- verleden tijd van 'vatte', dat ook zwak vervoegd wordt vatte Cees Robben - 'en ze viet 'n lepke vaast'
vietempeu tussenwerpsel schiet eens op! Frans Verbunt (1996) - 'vietepeutem' - vlug een beetje! Verbastering van Franse 'vite un peu'
viezentiere werkwoord, zwak visiteren, bezoeken; uit Frans visiter nog geen Tilburgse bewijsplaats Noord en Zuid, jrg. 10, 1887, p. 11 – ‘Diverse Meijerrijse woorden’ - Zoo spreken de Meierijers en schrijven ook van (...) viezentieren...
vinger zelfstandig naamwoord vinger Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der intje van vèèf vingers èn en benauwd hart (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - er eentje - gauw bang zijn om iets verkeerd te zullen doen; aarzelen voordat er een beslissing genomen wordt Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - der zen vingers nie blauw òn hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - een erfenis in het vooruitzicht hebben waar niet veel van verwacht wordt (de vingers worden dan niet blauw van het tellen) WBD III.1.1:159 'vingerlid' = vingerkootje; ook 'voorste lid'
Ill. Thomé - vingerhoedskruid - digitalis purpurea
vingeroed zelfstandig naamwoord vingerhoed WBD 'vingeroet' (II:1123) - vingerhoed WBD III.4.3:246 vingeruudjesplaant - vingerhoedskruid (Digitalis purpurea) WBD III.4.4.296 'vingerhoedje' = centiliter
Tekening van Carel Fabritius - Vink - 17de eeuw vinkeslag zelfstandig naamwoord het slaan van een vink; knip om vinken te vangen gez. V: óp vinkeslag zitte - ongeduldig en gespannen zitten wachten op een bevalling (de ouders - en niet de vroedvrouw - zitten op vinkeslag) Interview Jolen - 1978 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VINKESLAG znw.m. -spr. op vinkeslag staan - staan loeren, iemand staan afwachten achter hoek of kant.
vinneg bijvoeglijk naamwoord N. Daamen, Handschrift 1916 - "hij is an de vinnige (aan den diarhee)" WBD III.1.4:31 'vinnig' = vlug van begrip WBD III.l.4:218 'vinnig' = onstuimig
virke, vèrke zelfstandig naamwoord dim. veertje Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin virke tèùs hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)-geen duif thuis hebben WBD III.4.1:39 'veerkes' - veren aan de poten van vogels
virpont zelfstandig naamwoord veerpont Dirk Boutkan (1996) - virpont (blz. 33)
virteguuregebèd zelfstandig naamwoord veertig-uren-gebed [met carnaval] wier dieje monstrans, in alle kerken drie daoge ötgestald,tentôongesteld, zak mar zegge. Van ons, die katteliek waarewier verwòcht dè we dan elke dag tijdens dè virtigurengebed,zôo hiete die tentôonstelling, un uur kwaame bidde. Ge kostop zon daogen ok nog enen volle aflaot verdiene. Dè waar hendig agge op stèèrve kwaamt te ligge, koste oe èège daor hillemaol zondevrij meej maoke. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
virtien telwoord veertien Oover virtien daog ist kèrmes; Cees Robben - virtien daog hèrs (= geleden) Van Delft - "Hij geeft er veertien in een dozijn", hoorde ik van iemand zeggen, die graag en veel praat. (De Engelschen hebben daarvoor een soortgelijke teekenachtige uitdrukking: "Hij praat zestien woorden in het dozijn.") (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) B virtien
vis zelfstandig naamwoord vis Dirk Boutkan (1996) - (blz. 52) vis - viske/ visje
visje zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm vestje Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit het cluster stj wordt de t verzwegen (van ‘vèst’)
...ze [de baanwielrenners] fietsten d'r tong
op d'r vistje vur 'n sigaor van zeuven centen. (Kubke Kladder; ps.
v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij trók ze teege zen visje (D’16) - hij haalde haar aan R Iemand óp zen visje spierse - hem flink de waarheid zeggen - Hij ha heel schôone kleere aon/ En unne lozzie op zun visje… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005 Henk van Rijen - hij gaaf em en gêef visje - hij gaf hem een aardig vestje WBD III.1.3:127 'vestje' = frontje in de hals van een jurk
visjeszak zelfstandig naamwoord vestzak Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'in m'ne vestjeszak' Henk van Rijen - dè betòlt ie öt zen visjeszèkske Stadsnieuws - Dè betaol ik öt men visjeszèkske (111009) WBD III.1.3.115 'vestjeszakje' = vestzakje WNT VESTJESZAK zie VESTZAK. Zie voor den vorm met het diminutiefachtervoegsel (= suffix)bij het eerste lid (zooals in dagjesmenschen, nopjesgoed) V. Lessen blz. 11.
viskesfrèèter zelfstandig naamwoord visjesvreter; larve van libelle Sjef Paijmans – Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen.
viskörref zelfstandig naamwoord viskorf van de ambulante visverkoper Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “En wie was dè ok wir die aatij bij De Kluit èn zôo ooveral kwaam meej zen aajer èn zen viskörref, hoe hiet die ok wir?” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
Foto: Regionaal Archief Tilburg
vismèrt zelfstandig naamwoord vismarkt Audio-opname 1978 -- “…èn toen zèèk zogenaamd bij Jaones Lôos òn de gang gegaon, dè was op de Vismèrt, et Willemsplein èn de was ene grôote gròssier… (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) KLIK HIER om het bestand te beluisteren
Edwin Landseer
visroej zelfstandig naamwoord vishengel WBD (III.3.2:215) visroej, vishengel, hengelroej, hengel, garde, visgarde = hengel
Sjef Paijmans - In de gracht
voor de Weyenberg [in Oisterwijk], waar toen Bartje Schoenmakers
zijn boerderij had, zaten op Woensdagmiddag, soms een stuk of wat
schooljongens te vissen met een hengel; dat wil zeggen een dunne
staak, een eindje zwart naaigaren en als dobber een rood
lucifershoutje. Als angel diende een omgebogen
Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen
vissersmis zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - mis voor de vissers op zondagmorgen om 4 uur in de kerk van de kapucijnen WBD III.3.3:118,) vissersmiske = vroegmis
vist zelfstandig naamwoord vest Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vist Op de trebuune meej en harnas/ of ene koogelvrije vist. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Beeter enen bange as enen dooie)
vlaaje werkwoord, zwak vleien B vlaaje - vlaajde - gevlaajd Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEVLEEËN (zachte e): 3e hoofdvorm van 'vleien'
vlaartje zelfstandig naamwoord dim. lefdoekje, pochet, foulard Henk van Rijen - kèkt es wèt ie freet is meej zen vlaartje - trots met zijn pochetje -- Van fr. ‘foulard’, hals- of zakdoek.
vlaas zelfstandig naamwoord vlas A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vla.s, znw.o. 'vlaas' - vlas
vlagge werkwoord, zwak vlaggen WNT: plaggen of graszoden steken Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie vlagge (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gemeenschappelijk bezit niet te eigen bate aanwenden (in de gemeensch. heide mochten vlaggen gestoken worden) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlagge ww - plaggen afsteken
vlagzèès zelfstandig naamwoord vlagzeis Lodewijk van Dorrus Misters - Misschien heeft voor sommige lezers ook de heiturf een nadere omschrijving nodig. Deze werd op de heivelden gehakt. De boer gebruikte daarvoor de zg. vlagzeis. Dit is een gereedschap, waarvan het mes, de zeis, onder een hoek van ca. 70 graden aan de steel staat. Het mes heeft een afgeronde vorm, ongeveer 13 bij 20 cm. Bij het hakken dringt de snede in de grond, komt dan horizontaal onder de heide en snijdt de bovenheide en een gedeelte der wortels af. Dit is de turf. Voor de boer weggaat, worden de turven of plaggen tegen elkaar opgezet om te drogen. De brandstof leveren dus de opstaande heide en de onderliggende wortels. Is de boer niet van plan van de kale vlakte bouwgrond te maken, dan laat hij ze gewoon liggen. De heide schiet vanzelf weer uit. Hoe de naam "vlagzeis" is ontstaan, is ons niet bekend, maar vermoedelijk is de oorspronkelijke naam "vlakzeis" en is de k door het spraakgebruik een g geworden. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 17 ‘Rond de boerenhaard 2’; NTC 11-8-1952)
vlak bijvoeglijk naamwoord / zelfstandig naamwoord druk Henk van Rijen - wè hèbbe ze et wir vlak - wat zijn ze weer druk! HTW 'vlak hèn' uitgelaten, druk zijn WBD III.4.4:136 'vlak’ , 'vlakke' = vlakte
vlakweg bijwoord direct, zonder omhaal Ze hield nie van omwegen en deurom vroeg ze vlakweg aon Annekes... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939)
vlam zelfstandig naamwoord hartstocht Stadsnieuws - Zen aaw vlam wier aaw poelie èn wier zoo en aaw hörk - zijn vroegere verloofde werd een oude vrijster en werd van lieverlee een oude vrouw (080106)
vlang zelfstandig naamwoord volant (onderdeel van een textielmachine) -- uit fr. 'volant’ WBD vlang (II:938) - volant: 'n soort poetswals
Vlaondere Toponiem Vlaanderen - Mar om daor te komen moeten ze dur den elektrieken draod, de moordende afrastering die de Dùtschers in de oorlogsjaoren tusschen Brabant en Vlaonderen spanden. Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.
vlèèchte werkwoord, sterk vlechten B vlèèchte - vlócht - gevlóchte Dirk Boutkan (1996) - vlèchte - vlócht - gevlóchte ; ook: vlèèchte
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vlee, vleej 1. bijvoeglijk naamwoord verleden vleeje mònd, vlee week -- flee = contractie van 'verleden': d-syncope, affix-apocope enz. Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - FLEE gekrompen uit 'verleden', fleeë week, fleeë Zondag. In de vlee week, zèk op rès gewist mee den ootobus. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
dès naa ammol lang geleeje/ dè noeme ze «de
vleeje tèèd» (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel
1960-1980; uit: Moederdag) 'ze Miel hee vleeje week gezee/ “Ik gao nie mee naor Willem II" (Gieleke – wsch. ps. van Michel van de Ven (Lechim) – ongedateerd knipsel uit onbekende bron; ca. 1960-1980)
Cees Robben – Vlee jaor hebbe wij hullie
’n kaortje gestuurd mar zullie ons nie... (19801031) 2. samentrekkingen tot bijwoord van tijd Fleeweek zaat ie nòg int kefeej. uitdr. fleeweek from - de voor-vorige week Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vleejaor'
Cees Robben – Vleje-week-vrom
waren oew pèère buikzuut.. oew appelesiene mörf.. oewe knolraop
vôôs... en oew èèrepel glaozig... steeket zelf mar in oewe kaones...
(19680209) Audio-opname 1978 -- “…dès vleej jaor fèfteg jaor gewòrre mar ze hèbben et nie gevierd want ik hèb et toevalleg nòg òn de pòrtier vleej week gevraoge….” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013) KLIK HIER om het bestand te beluisteren
vlêes zelfstandig naamwoord vlees De Wijs -- ’t is vlees van den bakker (gehakt met veel brood) mee lawaai-sju (17-08-1964) WBD vlêes - lijmvlees, de resten vlees-, bind- en vetweefsel van de vleeskant van een huid (II 6l0), ook 'lèèm' genoemd WBD vlêesmesjien - vleesmaohine, om huiden te ontvlezen (II 608) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast vlêes deraf is, gooje ze de bêene bèùte (HM'50) - typering van werkgevers die hun personeel ontsloegen als het oud was. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'et vlêes is zwak', zi taante Ka, èn ze kòcht enen èèzeren beehaa (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) Etym. wg. fleiska, D. Fleisch, N. vlees, T. vlêes
vlêeskaant zelfstandig naamwoord WBD vleeskant, kant v.d. huid waar het vlees heeft gezeten (II 595)
vlêeskèrs zelfstandig naamwoord WBD III.2.3:l69 'vleeskers' = zoete kers, ook 'knapper'
vlêeskouse zelfstandig naamwoord meervoud lichtgekleurde, dunne kousen [?] Henk van Rijen - 'vlêeskaawse' WNT VLEESCHKOUSEN mv. als schertsende omschrijving van bloote beenen (gewestelijk in Zuid.-Ned.) Audioregistratie 1978 - …èn asse te kommuunie ginge èn ze han vlêeskouse aon òf zon bietje en spie, dan sloeg ie ze oover òn de kommuunie! Nèè, kossie nie teege dieje meens! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
vlêesmis zelfstandig naamwoord vleesmes WBD ‘vléésmès' - vleesmes, lang, scherp, boogvormig mes met twee handvatten, gebruikt bü het vlezen van huiden op de boom (II 607) Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlêêsmès zn - vleesmes
vlêeswèèrk zelfstandig naamwoord vlees ...in en köpke soep han ze wèl zin./ daor zaat wèl veul gruun èn peekes/ mar hèèl wèènig vlèèswèèrk in. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et is mar hoeget zègt )
vlêeze werkwoord, zwak vlezen WBD vlêeze - vlezen, het verwijderen v.h. onderhuidse bindweefsel met de nog aanwezige vleesresten (II 607) WBD vlêezer - werkman belast met het vlezen (II 608) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEZEN ww - bij huidenvetter: met een scherp mes de vleesdeelen afsnijden
vlègske, vlèggeske zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlag vlaggetje Henk van Rijen - kèk tòch es wènne strêûp lèmkes èn vlègskes
vlèmke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van vlam vlammetje R.J. 'daansen duzend vlemkes'
vlèmmekes
vleugel zelfstandig naamwoord vleugel Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vleugel WBD III.4.1:36 'vleugel', 'vlerk' Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLEUGEL znw.m. vleugel, fr. aile; ook vleugel van een spinnewiel
Ill. Rolf Janssen vlieg zelfstandig naamwoord vlieg ...zoo taai as vliegen op de stroop! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de NTC 25-2-1939 – 18-4-1939) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derbij zèèn as en vlieg die in de pèèrdestrónt pikt (Kn’50)- haantje de voorste zijn.
vliege werkwoord, sterk R Hij vlôog eróp aaf as nen haon óp ne knoezelbós R.J. 'daor vlôog er den ooiver ...' Cees Robben - dan hèdde kaans dègge in de prèèze vliegt B vliege - vlôog - gevlooge Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waor en mus durheene vliegt, blèèft en mug hange (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971)prominenten kunnen zich meer veroorloven dan de kleine man.
vliegekaast zelfstandig naamwoord WBD spinde (voorraadkast of bewaarplaats voor levensmiddelen), ook genoemd: eeteskaast, vliegekaast, broodkaast of kaast
vliegkappe, de zelfstandig naamwoord meervoud zusters met witte vleugelachtige kap Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de vliegkappe = zusters van een bep. congregatie (blz. 98)
vliegmesjien zelfstandig naamwoord vliegtuig
vliegnèt zelfstandig naamwoord WBD vliegennet (netwerk dat men over een ingespannen paard vastmaakt om het tegen vliegen te beschermen) (Hasselts woord) WBD (Hasselt; 'bòrstnèt' - borstnet (tegen vliegen, t.b.v. een paard WBD 'vliegedèk' of 'bòltje' - rugnet (vliegennet over de rug van een paard)
Ill.: Naumann; vlierscheut - turdus pilaris vlierscheut zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - kramsvogel, beflijster (Turdus pilaris) WBD III.4.1:88 vlierscheut - kramsvogel (Turdus pilaris), ook genoemd: kramlijster of dubbellijster Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vlierscheut zn - grote lijster WNT VLIERSCHEUT - 2) in de streek van Oirschot een volksnaam voor den Kramsvogel (Turdus Pilaris)
Vliervlam vliervlam zelfstandig naamwoord vliervlinder vD. vliervlinder - vlinder met zwavelgele vleugels met bruine buitenrand, waarvan de rups op de vlier leeft (Ourapteryx sambucaria) N. Daamen, Handschrift 1916 - vliervlam - vlinder WBD III.4.2:146 vliervlam - vlinder (Lepidoptera), ook genoemd; 'vuurvlam' of 'kapelleke'
vlies zelfstandig naamwoord vlies (zie ook: vlim) Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies WBD III.2.3:133 ‘vlies’= melkvel; ook ‘zaam’ WBD III.2.3:166 'vlies' = vliesje in vrucht; ook ‘vlim’ of ‘blees’ WBD III.4.4:269 'vliesterke' - sneetje Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VLIES znw.v. en niet o., zie wdbb.; draad, vezel aan een peul van erwten en boonen; ook 'blies' geheeten.
vlijs zelfstandig naamwoord WBD III.4.4:161 'vlijst' = oerbank WBD III.4.4:164 'vlijst' = geelbruine aardlaag
WNT lemma Oer,
Afleidingen: Oerbank ("ijzeroxide-hydraat, hetwelk, onoplosbaar in
water, de oerbanken vormt," STARING t. a. pl.) vlim zelfstandig naamwoord vliesje tussen vruchtvlees en pit bij een appel, ook genoemd: vlies, blees, bliske, blieske Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlies - vlies WBD III.4.2:72 vlim, vim - vin (van een vis) WBD III.1.1.72 'vlim', 'vim' = wimper WBD III.2.3:l66 'vlim' = vliesje in vrucht, ook 'blees' of 'vlies'
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Bosch vlimme - wimpers WNT VLIM 5) c) - hard, scherp vliesje in het klokhuis van appels en peren.
vlirmèùs zelfstandig naamwoord vleermuis WBD III.4.2:46 'vleermuis' Stadsnieuws - Soomers schèère meej den donkere de vlirmèùzen oover oewe kòp (260807) Goem. VLEERMUIS – fli:remues, znw.vr
vloeba zelfstandig naamwoord MTV watermuurverf uit WO II: 'vloejbah' -- verbastering van de merknaam 'Vloeba' SJAREL. Toen heb ik er hil m'n huis mee gevloebahd. 't Was percies of hil m'n huis opnuuw behangen was. Echte crème-kleur! Echt modern! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 19 januari 1945)
- Sjef Horsten - 'Bloemen op het behang' -
"Vlak na de oorlog was er gebrek aan zowat het meest noodzakelijke.
Behang op de muur was te kostbaar. De niet kapitaalkrachtige zocht
dan ook naar een alternatief. Vloeba werd een begrip. Dit vloeibare
behang werd aangebracht net als witkalk. Nu toegevoegd met een
tintje : rosé, beige of zeegroen. Soms kwam men tot een
"namaakbloemetjesbehang" door een beige ondergrond te verfaaien met
spetters van rosé en of zeegroen, aangebracht met een oude
handveger. Moeders waren daar heel vaardig in. Vloeba had echter een
groot nadeel. Het was niet raadzaam tegen een muur gaan te staan die
er mee was behandeld. Er zijn in die tijd dan ook heel wat
kleerborstels versleten."
vloejke zelfstandig naamwoord dim. Henk van Rijen - vloeitje, sigarettepapiertje Henk van Rijen - 'Hè d-ok zo-n verlè nòr vloejkes?’
vloeke werkwoord, zwak vloeken Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vloeke - vloeken Pierre van Beek – Zo hoorden wij dezer dagen van iemand, die om zijn vloeken een twijfelachtige reputatie geniet, zeggen, dat hij "vloekt in de ere-afdeling". Een gedachtenassociatie met de vele zangverenigingen en harmonieën, die onze stad telt, is zeker niet vreemd aan het ontstaan van deze uitdrukking. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vloeken in de eere-afdeeling (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - flink vloeken -- vloeke - vloekte - gevloekt
vloer zelfstandig naamwoord 1. vloer WBD onderkant van een brood WBD ovenvloer (waarop het brood wordt gebakken) Henk van Rijen - oover de vloer koome - op bezoek komen, aan huis komen 2. Velours, de stofnaam Henk van Rijswijk - Velours: wollen strijkgaren mantelstof of gordijnstof, gevold en geruwd, vaak in inslagsatijn geweven. Het haardek is zo dicht dat het op fluweel lijkt.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de
Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
vlòkieneej zelfstandig naamwoord WBD floconné, lamsvacht-imitatie (II:863)
vlökske zelfstandig naamwoord verkleind vlokje Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vlökskes geeve dröpkes ('50) - weersvoorspelling -- dim. van 'vlòk', met umlaut
vlòms zelfstandig naamwoord / bijvoeglijk naamwoord vlaams
vlôog verleden tijd van 'vliege' vloog
Ill. Rolf Janssen vlôoj, vlôojke, vlôoje zelfstandig naamwoord vlo - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vlooi Uitdrukkingen - Piet Heerkens - Twee die saomen slaopen, eten,/ worren deur dezelfde vlooi' gebeten. (Uit: Brabant, ‘Brabantse spreuken’, 1941) - Pierre van Beek – "Wie bij den hond slaopt, krijgt vlooien" is ons equivalent voor "Wie met pek omgaat, wordt er door besmet." (Tilburgse taalplastiek 11 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 17 april 1950) - MP - gez. Wie bè den hónd slòpt, krèègt vlôoje. - MP - gez. Hoe kòlder/ gròtter hond, hoe meer vlôoje. - Pierre van Beek - gez. ópsteuven as ene zak vlôoje - wegrennen, in allerijl - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ópsteuven as ene zak vól vlôoje ('72) - naar alle kanten wegvliegen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge vèndt allicht en vlôoj in en schoojershèm (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - je had kunnen weten wat je te wachten stond; maak dus achteraf geen aanmerkingen. - Frans Verbunt (1996) - vur êen vlôoj hoefde nie hil oewen bèùk kepòt te krabbe - Frans Verbunt (1996) - zenèège vuulen as en vlôoj tusse twee naogels Aanvullende bronnen - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vlo'i, znw.vr. 'vlooi' - vlo - WNT VLOOI vlo, vlooi
vlôoje werkwoord, zwak vlooien, vlooien vangen In de dooddoener - Hessels 2020 - Als je je verveelt; ”kweenie wèk moet doeoehoeoen!!!”: - zaand òn elkaar knêûpe! of: - den aop vlôoje! of: - leege zakke rèèchtzètte! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vlòt bijvoeglijk naamwoord WBD goed uit de weg kunnend, niet kreupel (= Hasselts) zijnd (van een paard) ook genoemd: 'rap', 'rad' of 'rèècht'
vlug, vlugger, vlugst bijvoeglijk naamwoord /bw vlug Pierre van Beek - Hij is nie van de vlugste - (eufemistisch) hij is een slomerik Pierre van Beek - vlugge jóng - vogeltjes die tegen het uitvliegen zijn (= bijna uitvliegen) Pierre van Beek - vlug zèèn - goed ter been zijn (b.v. van een bejaarde) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - al te vlug vangt nie goed (Pierre van Beek - TT’68) - haastige spoed is zelden goed Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó vlug as en stróntbij zónder vleugels ('72) - ironisch voor: langzaam C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - Vlug, bijvoeglijk naamwoord , gezwind, wel ter been: 'grutvadder is nog goed vlug'; ook gezegd van vogeltjes die al bijna uitvliegen en het stadium van 'kaol kwats’ achter zich gelaten hebben: 'ik weet ’n blaawpieperke te wonen op vlugge jong'.
vluukske zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'vloek' vloekje Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vluukske
vocht zelfstandig naamwoord vocht sap van een vrucht persoonsvorm vocht -- verleden tijd van 'vèèchte'
voeballe werkwoord, zwak voetballen - Èn ik wil ok nie, ak naor et voeballe zit te kèèke, dèsse der ammel tussendeur zit te maawe. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
voedvrouw zelfstandig naamwoord vroedvrouw WBD III.2.2:l4 'voedvrouw' = vroedvrouw; ook: 'baker', 'baakster'
voejer zelfstandig naamwoord voer, voering WBD: voer, voeder Audioregistratie 1978 - Want vruuger din ze de koej nie in de waaj want dan liepe ze et ammel plat, dè bietje op stond. Dè voejer wèrd gemaajd èn op stal opgevoejerd. (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) En bij den boer, daor 'k aatij m'n voeier haol vur de kenène… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 15 december 1944) WBD voejerbak - varkenstrog, ook 'tròg' genoemd WBD voejerkèùl - spoelkuil voor groenvoer (waarin men het spoelt of wast) Pierre van Beek - gez. -- voejer zuuke vur aandermans geèt - werken voor een ander WBD (II:676 en 719) voejer niet vermeld; voejer (II:899) - voering(stof) WBD (II:676) voeringlèèr of voejer (niet vermeld) DANB ik moet irst et voejer in de stal brènge WBD 'voeringbójem' (II:1385) - voeringbodem -- korte oe WBD III.4.1:44 kròpvoejer, voer - voedsel voor jonge vogels A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vujer, znw.o. 'voeier' - voeder, voering Goem. VOEDER - vujer, znw.o. voor de dieren; VOEDERING - vujerink (voering) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERING, VOIERING znw.v. - voering, fr. doublure Hees voejer (VII:39) WNT VOEDER, VOER II) eten, spijs voor dieren; spijs voor menschen (niet gewoon en verouderd); VOEDER, VOEIER - l) voering; 2) binnenbekleeding WBD III.4.1:43 'voeier' of 'voer' - voedsel (voor vogels), ook 'aas' genoemd
voejere werkwoord, zwak voeren, voederen — voejere - voejerde - gevoejerd -- Steeds korte oe Zèn de vèèrekes al gevoejerd? MP gez. Meej ginne riek te voejere zèèn. (Van kwaadheid niet willen eten.) WTT 2016 - Dit gezegde meestal als metafoor voor iemand die erg boos is, ongenaakbaar, zoals in volgende voorbeelden: Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Meej ginnen riek te voejere ...en hij was mee ginne riek te voeiere. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Ik was mee ginnen riek te voeiere. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) Cees Robben – Die staon mekaar gewoon uit de krop te voeieren... (19810814) [Robben gebruikt de uitdrukking figuurlijk voor een stelletje dat staat te tongkussen] Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - voejere ww - voeren Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIEREN, VOIEREN - voeren, voedsel toedienen; van voering voorzien A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'voeieren' - voederen, te eten geven WNT VOEDEREN, VOEIEREN - voeren, voeder geven
voejerke zelfstandig naamwoord maaltijd De Wijs -- (gehoord tegen iemand die te dik wordt) ge meugt gerust ’n voeierke afsteken (11-02-1965)
Uit: Flora Batava 2, Jan Kops
(1807) - http://wilde-planten.nl/ zelfstandig naamwoord voederwikke (Vicia sativa), een familie van klimplanten; ook smalle wikke genoemd WBD I:1485 voejerwikke, wikke WNT VOEDERWIKKE - een soort van wikke (Vicia sativa), die als voedergewas geteeld wordt.
Ets
van niet nader bekende kunstenaar voejerzak zelfstandig naamwoord WBD haverzak (die men het ingespannen paard omhangt om het te laten eten) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOEIERZAK, VOIERZAK zelfstandig naamwoord m. - zak waar men voeder in doet, dat men in bosschen en kanten gaat schrafelen (= schrapen = snijden met de sikkel)
Aquarel van Théodore Géricault
voer verleden tijd van vaore, dat ook zwak vervoegd wordt (vaorde).
voerman zelfstandig naamwoord voerman korte oe ? -- Agge voerman moet zegge teege Vekastere - als je voerman moet zeggen tegen Van Casteren, is je familieband ermee even sterk als die met Adam en Eva DANB voerman (korte oe) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en pèrd zónder voerman (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - een weduwnaar A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vurman, znw.m. - voerman Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOERMAN (met verkorte oe) znw.m., mrv. voerlie (niet –lui)
voermanne werkwoord, zwak -- wsch. korte 'oe' WBD besturen (leiden van een paard terwijl het de kar trekt), ook 'leië' genoemd WBD 'voermanne meej twee lijste', (Hasselt:) '.... meej twee lente' - leiden van een paard met een dubbele lijn Henk van Rijen - diejen boer gao vort voermanne - . . . vrachtrijden WNT VOERMANNEN - het beroep van voerman, van vrachtrijder uitoefenen; een bodedienst onderhouden
voet, vuutje zelfstandig naamwoord voet, lichaamsdeel trippetrap van kendervuutjes... (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Naachtegaol’, 1941) De Wijs -- (Gehoord bij de start van de avondvierdaagse)“Denkte gij mee die vèf veur één voete, in de prèze te vallen?” (09-07-1967) Van Beek - Als iemand er z'n gemak van neemt en zich goed laat doen (eten, drinken, enz) zegt men naderhand: "Hij ging fijn met de voeten op de stoof zitten." (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)
Cees Robben –
[Marktkoopman met sinasappelen] Tien vur unne gulden... Mar vur de
voet vatte... (19650723) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik koom nie óp blôote voete (S'7l) - kaartterm: gezegd door iemand die meent goede kaarten te hebben. (reactie: dès mar goed ôok, aanders kónde zónder sòkke terug. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te voet èn te veld koome (JM'50) - helemaal de weg niet weten uitdr. - vur de voet: ge moet ze vur de voet vatte = niet uitzoeken; vgl. v. Dale: voor de voet iets weggeven of verkopen = zonder te keuren of uit te zoeken: voetstoots. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt.65 krijgt het plur. geen umlaut, wel het achtervoegsel (= suffix)–e (sjwa). WBD III.1.3.211 'voetgetuig' = schoeisel lengtemaat = 0,287 m, verdeeld in 10 duim à 2,87 cm; 20 voet = 1 roede (van 5,75 m) (in Tilburg in gebruik vóór de invoering v.h.Ned. Metriek Stelsel, 1820)
voet
van een plattebuiskachel WBD voet - hoef v.d. koe, ook 'klaaw' of 'klòw' genoemd WBD voet - paardehoef WBD 'vuutje', 'voetje-óp', (Hasselt) 'voetóp' - voet omhoog (commando voor een paard)
voetbal zelfstandig naamwoord, mannelijk het voetballen As en zondag et spul begient/ dan is zen lêed geleeje/ hij kan fèèn nòr de voetbal toe/ èn is hêel dik tevreeje. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Hij wèl... zij nie tevreeje... )
Ak vruuger nòr de voetbal ging... (Lechim; ps.
v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Minder
gevaor) voete werkwoord, zwak voeten (kinderspel) Van Delft - Voorts was er een spel, dat slechts met twee jongens gespeeld werd en "voeten" genoemd werd. Ieder had een ijzeren bolletje. Er werd een kuiltje gemaakt en wie het kortst bij het kuiltje lag, mocht eerst. Dan trachtte men met den bol den anderen bol te raken, en lukte dit, zoo moest de afstand der bollen met de voeten afgepast worden, zóólang tot men honderd voetlengten had. Wie dit het eerst bereikt had, was de winner, en het spel werd hervat op dezelfde wijze. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 106; 23 maart 1929)
voeteeren werkwoord, zwak lopen N. Daamen, Handschrift 1916 - "ik kan nie goed meer voeteeren (loopen)" WBD III.1.2.117 'voeteren' = gaan, lopen WNT VOETEEREN - te voet gaan, loopen
voetegetèùg voetegetrap zelfstandig naamwoord voetengetrap - Hessels 2020 - Als je een beetje in de weg loopt in een kleine ruimte: gao tòch es wèg van dieje vierkaante meeter! of: - gao tòch es onder et voetegetrap èùt! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vòjer zelfstandig naamwoord vader - Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) 'vòjer' naast vaader en vadder
völder
bijvoeglijk
naamwoord, vergrotende trap Dirk Boutkan (1996) - vèùler (het achtervoegsel (= suffix)-der treedt op na -r en -n) -- comp. van 'vèùl', met epenth. d en vocaalkrimping
voldere werkwoord, zwak vollen, van geweven stoffen; dikker maken, o.a. in een bad met zeep of volaarde Jè, vloejbaare gruune [zêep]. Jè, daor wiere de stukke meej gevolderd… [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
volderij zelfstandig naamwoord vollerij, afdeling van de textielfabriek waar de wol gevold wordt Interview Hermans - 1978 - “en volderij dè wil zègge…oew goed dè moes dichter gemaakt wòrre, dè noeme ze voller, vol is dichter maoke, dus dè dichter maoke dè wier toen meej en klein beetje zeep wier dè gedaon…” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren hoe dègge gruu… gruune zeep konde maoke dè weet ik wèl. Die wèrd in de volderij gebrökt, hè. [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]
voldersbaos zelfstandig naamwoord baas van de vollerij Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn daor hèbbek lang saome meej gewèrkt gehad, èn toen, die was daor den baos, de voldersbaos eigelek èn toen is hij gestòrreve èn toen bèn ik in zen plòts gekoome…” Klik hier om dit bestand te beluisteren
volèèrd zelfstandig naamwoord volaarde WBD (II:1055) -- De wasvloeistof [bij het vollen van het laken] is volgens Grothe "water met verrotte urine, volaarde (een glibberige, magnesia houdende kleisoort) of zeep."
WBD (II:1056) -- Grothe zegt op
p. 384: "De tot het vollen dienende vloeistof bestaat uit water,
waarin verscheiden vetachtige of glibberige zelfstandigheden gemengd
of opgelost zijn. Het doel dezer bijmengselen is de verwijdering der
misschien nog aanwezige vetstoffen, benevens de verhooging der
lenigheid en glibberigheid WBD (II:1057) -- 'vóléért' - volaarde
WTT 2012 -- volaarde wordt
tegenwoordig aangeboden als cosmetisch product: "Een gezuiverde
sedimentaire klei met uitstekende drogende en reinigende
eigenschappen. Het is vooral bruikbaar als een gezichtsmasker voor
de vettige huid en verzacht acne, uitslag en ontstoken huid. Het
wordt soms een “huidbleker” genoemd omdat het de reputatie heeft dat
het vlekken van de huid kan verwijderen. Een uitstekend ingrediënt
voor zeep. Drogend, egaliserend en verstevigend." (Internet; 2012) vòlk zelfstandig naamwoord volk, een bepaald soort mensen - Cees Robben - ons Sieleke heeget himmol nie op mansvolk begreepe - Hessels 2020 - Als je je niet laat besodemieteren door een ander: - wèl van èèrem, mar nie van lomp vòlk! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER ) Uitdrukkingen Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'Daor et vòlk is, is de neering' zi de mòsselenboer, èn hij reej mee zene kreugel de kèèrk in (Pierre van Beek - TT '64) - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - geduureg vòlk ónder de schòlk hèbbe (R'75) - steeds in verwachting zijn. - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldiging voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hoe meer vòlk veur, hoe minder dèt ópschiet (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd m.b.t. een mis met drie heren - Frans Verbunt (1996) - hoe laoter óp den aovend, hoe schónder volk Aanvullende bronnen - Goem. - VOLK - volek znw.o.: er is veel - op de markt; bij groot - dienen; ik heb vandaag - (= bezoek) thuis; het kleine – (= kinderen) - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOLK v l) - mensen: er was veul volk; 2) - slag van mensen, soort: goej volk, mèr rouw; 3) - bezoek: we hebbe volk; roep bij de deur: volluk; 4) familie: ons volk = onze familieleden (alleen voor aangetrouwde familie?); 5) personeel: we moete volk hebben; 6) als achtervoegsel: manvolk, vrouwvolk. - Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'volk' zn - volk, arbeidskracht - WNT VOLK 3) e) - Uitroep om aan te duiden dat men iemands woning of winkel is binnengekomen en gehoor verlangt.
völlakker zelfstandig naamwoord vuilak ►völlek
völle werkwoord, zwak WBD een veulen werpen, ook aangeduid met het type 'veulenen' — völle - völde - gevöld WNT VEULENEN - l) een veulen werpen; 2) (een veulen) baren, werpen
völle, vulle, veule zelfstandig naamwoord WBD veulen (zie 'veule') WBD völletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'vulletaand' genoemd WBD völmérrie - dragende merrie, ook genoemd 'vullemèèr' WBD völleziekt - leewater (ziekte bij jonge paarden) DANB ge moet óns veulen is koome keure
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
völleghei, völleghèd zelfstandig naamwoord vuiligheid Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Mèn dòchter die ha hier zogezeej zonne stinpöst staon………èn en uur nòdderaand koste zôo de slierte öt trèkke, de völleghèd dieter ötkwaam!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment) Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vuilighei' (bis) Enen enkeling van de jong naam de moeite, meej enen emmer waoter de völlighed weg te spuule, de miste lieten et mar zôo et waar. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) WBD (III.2.1:282) völleghèd = vuilnis, ook 'rotzooi' genoemd WBD (III.3.3.356) völleghèd = onkuisheid WBD (III.4.4:103) 'vuiligheid' = natte sneeuw Stadsnieuws - Daogs nò de kèrmes leeter aatij enen hoop völleghèd op straot (060507) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. - vuiligheid: l) onkruid, neervallende nattigheid (regen, sneeuw, ijzel); 3) vrekkigheid Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VUILIGHEID ww. vuiligheid doen - aan eene natuurlijke behoefte voldoen Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - völlighèd zn - vuiligheid, onkruid
völlek zelfstandig naamwoord vuilik, vuilak, viezerik, smeerpoes N. Daamen, Handschrift 1916 - "vuilik - zedeloos mensoh; gierigaard" Dirk Boutkan (1996) - völek (blz. 34) met vocaalreductie WBD III.1.4:113 'vuilik' = smeerpoes; 114: 'vuilak' = smeerpoes A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. - vuilik, vrek
völleke werkwoord, zwak vies doen - völleke - völlekte - gevöllekt - Èn toen zaag Tieske op 'n gegeeve moment hullie keej meej de portier stòn te völleke. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
völlekert zelfstandig naamwoord vuilak, viezerik - De V van völlekert. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
völlekes zelfstandig naamwoord, alleen meervoud Henk van Rijen - vuilnisbelt Stadsnieuws - 'Brèngt dieje ròtzôoj mar nòr de völlekes' - naar de stort (311007)
Restant van de vuilnisbelt langs de Ley in Tilburg Zuid; foto WTT 2009
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
völlekesbak zelfstandig naamwoord Wèk èrger vèèn…gin plèstiek zakke/ vur in ouwe völlekesbak. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Haaw et miljeu schôon) Den aawe trouwe völlekesbak... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Èn toen verscheen er de konteener) Henk van Rijen; - vuilnisemmer; Gè mot dè vööl vort in de völlekesbak doen!
völles zelfstandig naamwoord vuilnis WTT 2012 -- het ontbreken van de n wordt als dialectisch beschouwd maar was vroeger normaal. Het WNT hierover: 'VULLIS, znw. vr. en onz., mv. -sen (...) Mnl. vuulnisse. Daarnaast zijn ook de vormen vuilis, vulnis, vulle(n)s en vuilens aangetroffen. De vorm vullis (...) blijkt jonger te zijn dan vuilnis. In de 16de en 17de e. worden beide op dezelfde wijze gebruikt; later blijkt vullis eerder tot de volkstaal te behooren en vuilnis tot meer formeel taalgebruik.'
Emblematische prent van Jan Luyken - uit: Het leerzaam huisraad (1711) völlesbak, völnisbak, völnesbak zelfstandig naamwoord vuilnisbak As ons taante Kee der stem verhief, dan kréége wij de schrik van ons lèève en wiere in China de völnisbakke bèùte gezet, zôas wij ondermekare zeeje. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Hij was [nl. de hond] vant völlesbakkeras,/ brèùn, meej hier èn daor wè streepe... (Henriëtte Vunderink; Onzen hond; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
zelfstandig naamwoord vrijwilleger; uit Frans: volontair - Pierre van Beek - vrijwilliger, volontair (Tilburgse Taalplastiek 178 - 25-8-1973) -- Wie vrijwillig onder dienst ging, werd als "volletier" betiteld naar het Franse "volontaire" [sic] (vrijwilliger). Nadien bleef dit laatste woord nog in zwang voor iemand, die zonder loon te ontvangen arbeid verricht om in een bepaald vak te worden opgeleid. Dat is nu ook van de baan. - Henk van Rijen - 'vòllentèèr'
volmòkt bijvoeglijk naamwoord volmaakt DANB ginnenêene 'mins' is vólmòkt
völnes zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - vuilnis WBD III.3.1:329 'vuilnisbelt' = stort; ook genoemd: 'belt', 'vuilnishoop'
volontèèr bijwoord volop WTT 2012 -- Niet te verwarren met 'volletier' [zie boven]. 'Volontèèr' is uit het Oudfranse 'volontiers', 'naar believen'. N. Daamen, Handschrift 1916 - "'t waas er volontair (volop)" Informant Th. Witters Helmond (Goirles dialect; documentatie Nijmegen) -- "tisser vólenteer" - het licht brandt er volop
volslaoge bijvoeglijk naamwoord WBD III.2.2:46 'volslagen' = volwassen
vòltje zelfstandig naamwoord dim. voile, korte sluier Henk van Rijen - ze hò en gruun vòltje veur – ze droeg een groene voile
völtje zelfstandig naamwoord, verkleind vuiltjes Hij hò en völtje in zen ôog -- dim. van ‘vèùl’, met vocaalkrimping
von werkwoord, persoonsvorm vond Dirk Boutkan (1996) - vón - vond (1e pers. sing.) — verleden tijd enkelvoud van ‘vèène' Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VON - 2e hoofdvorm van 'vijnen'
vong werkwoord, persoonsvorm ving - ook de vorm 'ving' komt voor - verleden tijd van 'vange' (naar analogie van 'gong', 'hong' e.d.) Cees Robben – Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg (...) of vonge ze rond de lantèère op straot... (19570525) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VONG - 2e hoofdvorm van 'vangen' (ook: ving) WNT VANGEN (I) - Gewestelijk (en ook bij dichters) komt veelvuldig voor: ik vong, wij vongen, (ge)vongen
vòntje zelfstandig naamwoord, verkleind vaantje WBD III.3.1:429 ‘vaantje’ = wimpel
zelfstandig naamwoord vogel Uitdrukking 1929 -- A.J.A.C. Van Delft - "Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren." En de vader wist ter aanvulling: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) 1964 -- Pierre van Beek -- Ja. hoe gaat het eigenlijk met die mannen: "Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren". Men vertelt dat ook nog wel anders: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi". (Tilburgse Taalplastiek afl. 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 21-10-1964) 2003 -- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - zit de voogel in de kooj, dan flöt de voogelèèr minder mooj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1964) - gezegd over een getrouwde man. WTT 2012 -- De uitdrukking spot met de houding van mannen (de vogelaar ofwel vogelvanger) ten opzichte van vrouwen (het vogeltje); tijdens de verkering zingt het mannetje zo mooi als hij kan om haar in het kooitje van het huwelijk te lokken, na het huwelijk wordt het wat dat betreft minder. Een en ander wordt ook uitgedrukt door de uitdrukking met 'minnebroeder' en 'kruisheer'. Samenstelling WBD èndvoogel - roepwoord voor een eend, waarnaast ook gelden; 'eend', ‘ind', 'poel poel poel' en 'woele woele woele woele'
Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de Bruijn.
voogelkôojkes zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinde vorm vogelkooitjes - bijnaam van De Stadsheer, het appartementencomplex aan de Spoorlaan bij de Noordhoekring, zo genoemd wegens de uitstekende balkons. - Lodewijk van Dorrus Misters - "Het Groenewoud" was een bierhuis aan de tegenwoordige Groenewoudstraat en de Oude Dijk, die zijn begin vindt aan de Markt. Door de Broekhovense akkers is zijn voortzetting. Een andere woning in die buurt werd genoemd "het Vogelskooike" omdat de bouwer de naam Vogels droeg. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 13 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 1’; NTC 16-2-1952)
voogelwaaj zelfstandig naamwoord WBD braakakker (stuk land dat men gedurende een of meer seizoenen laat rusten, teneinde de grond niet te zeer uit te putten) (Hasselts woord) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vogelwei' - braakliggende grond Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOGELWEI znw.v. - akkerland dat ledig en onbebouwd liggende, vol onkruid gegroeid is. Kiliaen - VOGHEL-WEIJDE - ornithoboscium; - solum cessans, ager effaectus.
vooj zelfstandig naamwoord WBD II.4.2:63 ‘vooi’ = wijfje van een haas
voor zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - der is gin rèèchte voor meej te ploege - er valt niets mee te beginnen WBD III.1.1. lemma aarsspleet – voor, Tilburg Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'vu:r' = vôor (vore)
vôos bijvoeglijk naamwoord voos, droog WBD III.2.3:34 'voos' = stroef (van tanden) WBD III.2.3.159 'voos' = rot (fruit); ook 'murt’, ‘verrimpeld’ WBD III.4.4:33 'voos weer' = lauw weer, ook ‘zoel, zacht’ WNT VOOS – veel betekenissen; zie aldaar
werkwoord, zwak WNT vooizen 'doen klinken’ (?) De Wijs -- Snert lust ie as ‘ne grôte. Mar 's avonds zitten te vozen en ammaol van die sokkenlôpers, ge wit wel, die langs zunne rug omhoôg kruipe en bij z’n halsboordje de vrijheid kiezen (24-02-1966) Cees Robben – Snert lust-ie as unne grôôte../ En 'saoves zit-ie mar te vôôze... (19661111)
vordil, vordiltje zelfstandig naamwoord voordeel Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vórdiltje
vörk zelfstandig naamwoord vork deel van een boom waar de stam zich in tweeën splitst WBD mistvörk - mestriek WBD III.4.3:53 vork - splitsing van een stam; ook mik of gaffel genoemd WBD (III.2.1:158) 'vork', ook 'vorket'
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRK (uitspr. vörrek) znw.v. – schaapherdersschupken.
vorke zelfstandig naamwoord verkleinwoord WBD ondiepe voor (bij het ploegen). Ondiep ploegen = 'schèlle' - dim. van 'voor', met vocaalkrimping
vörm zelfstandig naamwoord vorm
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vörme werkwoord, zwak vormen Cees Robben - Zèède gij wèl gevörmd? -- vörme - vörmde - gevörmd
vörrek zelfstandig naamwoord vork Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn as ge dan en tas verongelukte òf ge verongelukt en mès òf ge verongelukt oewe vörrek òf oewe leepel dan koste nòg betaolen ôok!!!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
vòrs bijvoeglijk naamwoord vers - Jaans hee al van alles gedaon: op de Mert gestaon mee gaoren en baand en mee visch en gruunten geleurd. D’r echt artikel is eigenlijk vorschen bukkem. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook. Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vorsche bukkem' ...vors als kadetjes en klaor om er in te bijte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in NTC 13-4-1940 – 24-8-1940)
Cees Robben – aacht vorse
bukkeme (1960405) - Ik haol wir vorsgebakke mik/ bij onzen èègen bekker... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wir int gerêel) WBD III.4.4:47 'vers weer' = druilerig, nat weer WBD 'vòrs'(bijvoeglijk naamwoord ), 'vòrse koej' of ‘vòrse' - koe die pas gekalfd heeft, ook genoemd: 'vèrs'(bijvoeglijk naamwoord ), of 'vèèrs'(zn) WNT VERSCH - Regionale vormen met o of (vooral) a komen vaak voor, ook in het oudere lit. materiaal C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VERS (vors) bijvoeglijk naamwoord - l) fris, nieuw, pas gegroeid of gemaakt: vorse mik; 2) gezegd van een koe die pas gekalfd heeft: 'n vorse koei.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Haor VORS - vers
vòrseghèd, -hei zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - versheid Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vorsighèd' zn - vers spul
vòrst zelfstandig naamwoord WBD nok v.h. dak (hoogste gedeelte, horizontale lijn gevormd door snijding van twee dakvlakken); ook 'nok' genoemd WBD III.4.4:90 'vorst = idem (vriesweer)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VORST znw.m. en niet v. - nok v.h. dak; ook gebezigd voor 'vorstpan', maar dan v.
vòrsten werkwoord, zwak WBD III.4.4:91 'vorsten’ = vriezen; 94: 'vorsten' = rijpen
vort bijwoord voort, voortaan; heden ten dage; vooruit Ik zieget vort slèècht - Mijn gezichtsvermogen gaat achteruit; Ik begin het slecht te zien. Ge lopt mar rèèchttoevort - Je loopt maar rechtdoor
Cees Robben – Ge doet zôô mar
vort... (19640522) DANB zene mooter is kepót: hij kan nie vórt òf trug Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VOORT (Kemp. vört) bw - voorbij, verder, sprekend van den tijd. Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vòrt' bw - voortaan J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VOORT i.p.v. voortaan, is hier veel in gebruik. Z.a. C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOORT bw - 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op; 2) voortaan, van nu af aan: ik gò vort mee de fiets; ik zé vort 'n aaw ménneke.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vòrt, vaort zelfstandig naamwoord vaart, heimwee, snelheid Cees Robben – Wie heej gin haost en nôôt gin vort... (19570615) WNT VAART (III) - toestand waarbij het iemand vaart, waarbij hij ergens niet wennen kan of heimwee heeft. Alleen in Brabant. J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - blz. 630 ... voor hetgeen wat elders heet 'het zal hem afvallen' zegt men hier 'het zal hem varen'. Het zelfst. nw. vaart is in denzelfden zin hier gebruikelijk
vortdoen werkwoord, sterk voortmaken, opschieten Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vórtdoen dè oew naoje kraoke ('75) - je uit de naad werken — vórtdoen - deej vórt - vórtgedaon — d van doen wordt stemloos na 't' van vórt, en smelt samen Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - -VOORTDOEN - voortgaan met iets te doen, fr. continuer
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VORT bw 1) vooruit: doe 's vort - schiet eens op. WNT VOORTDOEN - 2) voortgaan met datgene waarmee men bezig is
vorthuu tussenwerpsel WBD vooruit! (voermansterm om een paard te doen voortgaan), ook 'juu' genoemd WNT VORT - (I) 11) a) - als uitroep om rij-, trek- of lastdieren vooruit te doen gaan
vòrtje zelfstandig naamwoord dim. vaartje Meej en vòrtje van sisteg Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vòrtje -- dim. van 'vaort', met vocaalkrimping
vos werkwoordsvorm; verleden tijd van vinden, derde persoon - Èn daor haddet al, hij wó nie betaole omreje dèttie et te duur vos (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Zie ook 'vosse' en 'vossie'.
Ill. Rolf Janssen vòs, vöske zelfstandig naamwoord dim. vos WBD vòs - vospaard WBD dónkere vòs - bep. koffievos (donker) WBD kòffievòs (Hasselt) - de donkerrode koffievos WBD zwèètvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding) WBD goudvòs - bep. koffievos (zonder kleuraanduiding) WBD vòsschimmel - gekleurde schimmel, ook genoemd 'rôodschimmel', ‘blauwschimmel', of (Hasselts) 'blauwe' resp. 'brèùne' WBD vòsbónt pèèrd - vosbont paard (roodbont), ook genoemd 'rôojbónt pèrt' of (Hasselt) 'koepèèrd' Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as de vòs oud wòrdt daansen de kiepe óp zene rug (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969.) - een oud mens verliest zijn energie en gezag. Dirk Boutkan (1996) - dim. vòske/vòsje (blz. 52)
vösje zelfstandig naamwoord dim. vuistje; moker, kortgesteelde metselaarshamer WBD III.1.1.161 'vuistje' = vuist -- dim. van 'vöst', met t-syncope
vòske zelfstandig naamwoord dim. vaasje
vöske zelfstandig naamwoord dim. vosje Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vuske - vosje (voor u vgl. 'mulder' en 'putje = pötje)
vossen samentrekking van verleden tijd van vinden en meervoud zij vonden zij - vosse - …mar zèllefs die vossen et nie te frèète. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vaccinium vitis-idaea -Wikipedia vòssebès zelfstandig naamwoord vossenbes - vaccinium vitis-idaea WBD III.4.3:182 vòssebès - rode bosbes
vossie samentrekking van verleden tijd van vinden en hij vond hij - vossie - Dè vossie wèl wè… (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vossik samentrekking van verleden tijd van vinden en eerste naamval ik vond ik - vossik - Dè vossik tòch zô schôon. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vöst, vösje zelfstandig naamwoord vuist Meej de vöst op tòffel slaon. - Met de vuist op tafel slaan. Cees Robben - vur de vöst WBD III.1.1:160 'vuist = vuist Goem. VUIST - vöst znw.vr.; dim. vösteke Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vöste zn - vuisten
vöste werkwoord, zwak Henk van Rijen - vuisten, gokspelletje spelen, bambezaaien Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vöste ww - vuisten, bamzaaien WNT VUISTEN - afl. 8° als benaming voor een spel: handje raden
vòtje zelfstandig naamwoord dim. vaatje Pierre van Beek - vòtje zuur bier - oude vrijster WBD III.4.4:300 'vaatje' = 250 liter, ook 'okshoofd' of 'karneuk' -- dim. van 'vat', via 'vaote', met vocaalkrimping Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VAATJE znw.o. -- vierde eener gewone ton
vraacht zelfstandig naamwoord vracht Cees Robben - Ge kóndt meej vur hêel vraacht of halve vraacht A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'vraacht' - vracht
Vraant, d’Aaw vraat werkwoord, persoonsvorm vrat verleden tijd van 'vreete’
vraaw zelfstandig naamwoord vrouw Dirk Boutkan (1996) - (blz. 24) 'vraw' = vraaw
vrak zelfstandig naamwoord 1. wrak WBD mager paard, ook genoemd 'kapstòk' Goem. WRAK - vrak - wrang WNT VRAK = wrak 2. vrek En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956)
vrammes zelstandig naamwoord vrouw (vrouwmens) Van Delft - "Dè vrammes (vrouwmensch) moes d'r ège schaome." Dit is: Die vrouw moest zich schamen. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)
...de vrouw van Cornelissen waar 'n
buitengewoon degelijk meensch, een reuzin van een frammes... (Jan
Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl.
in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)
Pierre
van Beek – Als men in de plaats van vrouw "vrammes" zegt, spreekt
men ook geheel in de taal van zijn streek. Dit woord lijkt ons een
samentrekking van "vrouwmens". (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe
Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950) vraog zelfstandig naamwoord vraag Cees Robben - òf ie durlópt blèèft de vraog; WBD III.3.1:264 'vraag' = verzoek
vraoge werkwoord, sterk vragen -- vraoge - vroeg - gevraoge (B: ook gevraogd en vraogde) Pierre van Beek - Vraokoewiets? - Vraag ik je iets? M vroage Cees Robben – Gaoget op de mert mar vraogen. (19540306) Naodè we et nog hier en daor gevraoge han… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vroage - vroagde (vragen - vraagde) Henk van Rijen - hèk jou wè gevraoge? - heb ik jou iets gevraagd? daor hak nie om gevraoge... (Henriëtte Vunderink, Et möske, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) Daor hèdde zèlf nie om gevraogen, hè. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012) WBD III.3.1:39 'vragen', 'verzoeken, noden, uitnodigen' = uitnodigen A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Notities m.b.t. het participium op kaart 'gevraoge'. A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st. ww. (verl. tijd 'vroeg', vd. 'gevraoge(n)' en 'gevraogd’)
vraokoewiets vrèddag 1. zelfstandig naamwoord vrijdag Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Vrêdaag - vrijdag (ê = die van fr. même) Vleeë Vreddag hek inne kaoter gestrikt man! (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 2. bijvoeglijk naamwoord vrijdags de vrèdagse mèrt - de vrijdagse markt de vrèdagse cent (houdt verband met de vrijdagse markt: snoepcent voor de kinderen) 3. bijwoord op vrijdag Frans Verbunt (1996) - agge vrèdags vlees it, krèède ene stèrt Freddags gaok noot nie de netuur in... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
vrêef zelfstandig naamwoord WBD wreef: het hoogste deel v.d. voorzijde v.d. voet (II:713) WBD III.1.1.175 'wreef' = wreef — ook verleden tijd van vrèève WNT VREEF = wreef
vreejeg bijwoord, bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen - vredig
vrêeke werkwoord, sterk wreken B vrêeke - vrôok - gevrooke WNT VREKEN - wreken
vrêet bijvoeglijk naamwoord parmantig, deftig, trots ►frêet Pierre van Beek - sjiek, voornaam M vrêet Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) WBD vreet - moedig en opgewekt (van een paard), ook 'wakker' genoemd Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej lêed èn vrêet gegaon (KN'30) - zie 'lêed' WBD III.1.4:165 'freed' = pront; 167 'freed' = deftig; l68 'freed' = trots; 217 'freed' = onstuimig Haor VREET - fel C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WREED (vree:t) bijvoeglijk naamwoord 1) fel, hard werkend, onstuimig (niet ongunstig): 't is 'ne vree:te - hij is een ijverig persoon; 2) in de uitdr. "t is toch vree:t' - het is onvoorstelbaar, erg, of anderszins moeilijk te verwerken J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - WREED zeggen in deze streken de landlieden voor moedig, deftig. Z.a.
vreete werkwoord, sterk vreten -- vreete - vraat – gevreete; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrit R.J. 'ze vrèten de oren van oewe kop' - Nao die veulgewenste Vrede,/ Lieve Vrede, mee in Dee. / Wens ik oe, nén overvloed van Vrete,/ Vet, veul, en lekker, mee in Tee (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) De Wijs -- Hij hee hersens as ‘ne krentenbol en daor is dan nog van gevreete (16-01-1975) De Wijs -- (’n Tilburger bestelde in ’n restaurant een kreeftencocktail, welke zéér matig voor de dag kwam. Z’n opmerking luidde: )- Bij ons vreete ze kreeft, dè de pôotjes uit onzen bek hangen (17-10-1966)
vrèève werkwoord, sterk wrijven B vrèève - vrêef - gevreeve
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - WNT VRIJVEN = wrijven
vrèlle werkwoord, zwak dwarszitten De Wijs -- Denkte gullie dettie kaôt zô zèn omdek zô gevrêld heb (vrellen = dwarszitten)
vrèmd, vrimd bijvoeglijk naamwoord vreemd Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vrèmd volk - vreemdelingen Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510) Henk van Rijen - vrèmd gaon - vreemd gaan WBD III.1.4:278 'vreemd' = onwennig Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMD bvw - vreemd, fr. étranger. Veel verwante talen hebben den korten klinker: Oudeng. fremd, Hgd. fremd, Deen. fremmed, Zw. fremmande WNT VREEMD, vremd
vrèmde zelfstandig naamwoord vreemde De Wijs -- ’t is as 2 druppels waoter, hij heeget van ginnen vrèmde (27-12-1968) Frans Verbunt (1996) - vreemdeling (iem. die nog niet zo lang in Tilburg woont) WBD III.3.1:30 'een vreemde, vreemde mens’ = vreemde, ook 'ene nie van hier' WBD III.3.1:30 'vreemden' = buitendorpsen WNT VREEMDE, vremde - persoon die tot een ander land of volk behoort, die uit een ander land afkomstig is ...
vrèmdeling zelfstandig naamwoord vreemdeling Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' vrimdelingen' Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMDELING znw.m. - vreemdeling, fr. étranger WNT VREEMDELING, vremdeling
vrêûk
Cees Robben - Prent van de week - 05-10-1984
werkwoord, zwak intensief werken; loswrikken; wringen vrêûke - vrukte - gevrukt, met vocaalkrimping. ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij vrukt Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vrêûke - gij/hij vrukt - ‘Een roestpraatje’ (Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): As vreuken nie meer en hulpt en alleskes veul overstuurs gee? Daar geannoteerd als: hard werken; zou het als wroken oorspronkelijk naast werken gestaan hebben? - Daamen Handschrift 1916 - reuken - hard, onafgebroken werken. - Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Aaw weeverlieke’ (1941):
- Piet Heerkens; uit Vertesselkes, ‘De deur van de kerk van Baokel’, 1944:
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘’t Peerebumke’, 1949:
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Aon den ‘Erteman’, 1949: hij vreukt as ’n perd... - Leo Heerkens; uit De knaorrie (Piet Heerkens), ‘Vruuger en naa’, 1949):
- Cees Robben – ’t vreuken en
sjouwe... (19570309) - De Wijs -- Gaon we driehappelepappe of pliesieke speulen mee vreuke? (15-06-1963) - Quinten - tis unne vrûkurt die zunne wirgà nie kent! (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007: Mistal plektedie [de heilige hostie] òn oew verhemelte vaast en zaate de hille mis meej oew tong vort te vrêûke om em los te krèège en dur te slikken… - Èn ikke mar vrêûke aachter et fornèùs. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) WBD III.1.4:345 'wreuken' = zwoegen A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrêêke, vreike, vreuke, vruiken - wringen, hard werken Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WROOKEN, ook WRUËKEN - al wrikkende wringen, met geweld wringen; gewrook, gewruëk
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VREUKEN (vreu:ke) onov. ww - hard werken met inspanning v. grote lichamelijke kracht en twijfelachtige efficiëntie. Verwant met: wreken? wringen? Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'vrèuke' ww - wringen, hard werken WNT WREKEN (II), wreiken, wrieken, wreuken, wrooken, vreken, vreiken, vreuken - 1) m.b.t. concrete zaken: met geweld, met kracht heen en weer bewegen met het oogmerk het genoemde los te maken; 2) met inspanning van al zijn krachten werken; 4) moeilijkheden maken,krakeelen. -- Naglijder op basis van verwantschap met 'wrooken' met scherplange oo.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
vrêûker zelfstandig naamwoord iemand die continu bezig is, zonder er voldoening van te hebben; (fig.) indringer Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'zoo'nen vreuker' N. Daamen, Handschrift 1916 - "'t is ne vreuker" Henk van Rijen - dè zèn pas vrêûkers - dat zijn doorzetters Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - et vrêûkerke = Leyten (blz. 52) Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - ene vrêûker = hard werkende textielarbeider (blz. 98)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - WNT WREKER (II), wrekerd, vreker(d), vreiker, vreuker - l) harde werker; 2) ruziemaker, twistzoeker
vrèùt bijwoord vooruit En toch gink ut vruit! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 9 februari 1945)
vriend zelfstandig naamwoord vriend Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - de genoddigde gaaste, vrenden en noabure Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - allemans vriend is allemans gèk (D’l6) - wie voor iedereen goed is, ziet zijn goedheid al gauw misbruikt Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej vrienden ist nèt as meej zwòlme: ge ziet ze allêenig meej schoon weer (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - uiting van een gedesillusioneerd mens Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIND znw.m. - vriend
vries zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) van fries Henk van Rijswijk - Vries: zeer oude benaming voor een grof wollen strijkgaren weefsel met langharig dek uit grovere wol van losgesponnen inslaggarens. Gebruikt voor winterkleding en overjassen. Rood, lichtblauw en donkerblauw vries: als vries maar dan in de wol geverfd waarbij de kleur afhankelijk is van het gebruik. Meestal in 4 schachts gelijkzijdige keper geweven.
(Herinneringen aan zijn opleiding aan de
Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),
http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
vrieze werkwoord, sterk vriezen B vrieze - vroor - gevroore As 't naaw ok mar zô lang goei weer blijft en nie begient te vriezen dè de kaaien er van barsten. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRIEZEN vroos, gevrozen, niet vroor, gevrozen.
vrije werkwoord, sterk vrijen vrije dèt klapt (uitdr.) - innig vrijen De Wijs -- Zij is aaltij haontje de veurste gewist, echt bèdehaand; ze vree mee d’ur zistien al thuîs en mee ’t trouwen mos ze ôk hard lôope… (10-03-1967) Cees Robben - Ze vreej al meej der zistien tèùs Cees Robben - vrije was er vruuger ónder de vaaste nie bij Henk van Rijen - agge gaot vrije, motte er êene vatte wòr ge de schorsteen van ziet rôoke -- vrije - vreej - gevreeje B vrije - vrijde - gevrijd gez.Pierre van Beek - Vrijen is zachjes praoten èn hard liege (Tilburgse Taalplastiek 132, 1971; BrH 58:207); Die vrijt meej zin, houdt et leeve derin.(BrH 58:208) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge wilt gòn vrije, dan moete ne knòl óp zak hèbbe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ); knôl= horloge (zie aldaar onder Made) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik zèè gevreeje, zit mèske, èn ze waar mar eens gekust, óp et lèlleke van der oor (D’16) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ze vrije, zègge ze 'lieveke, moete poepe?', èn as ze getrouwd zèn: 'kreng, moete schèète?' ('70)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die vrijt, die haawt er et leeven in ('73)
vrijeghèd, -hei zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - vrijheid
vrijer zelfstandig naamwoord vrijer Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - durren vrêier is èrg ziek - (ê = die in gête - geiten) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrijersgèld moete betaole (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - jongens die van buiten de dorpsgemeenschap kwamen vrijen in een bepaalde herdgang, werden tegengehouden en moesten zich met een rondje vrijkopen.
vrijersgèld zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - drinkgeld om een meisje uit een andere buurt vrij (los) te kopen
vrimd, vrèmd bijvoeglijk naamwoord / bijwoord vreemd (Vos in CR) Cees Robben – [vader tegen een kind] Alleej... Gift d’n ôôme is ’n hendje... Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - vre'mt, bijvoeglijk naamwoord 'vreemd' - vreemd Goem. VREEMD - vrimt zn/bijvoeglijk naamwoord (vrimder, vrimste): nen - vogel (fig.)
vringe werkwoord, sterk wringen; dwarszitten; Van Delft - "Dat hij niet praot, vringt me" wil zeggen: Het doet mij leed, dat hij niet tegen mij spreekt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) Cees Robben - der is aaltij iets wèt oe vringt; WBD III.1.3:212 'wringen = knellen, gezegd v. schoenen; ook:'nijpen, knellen' WBD III.1.4:239 'wringen' = wrokken WBD III.2.1:336 'wringen’ = idem (v.d.was) B wringe - wrong - gewronge C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WRINGEN onov.ww - behalve de gebuikelijke bet. ook: moeilijkheden maken, vitten, ontevreden zijn over elke regeling, ruzie zoeken. Iemand die dit regelmatig doet is een 'wringkloot' of 'neetoor'.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - WNT WRINGEN, wrengen, vringen, vrengen
vringer, vringerd zelfstandig naamwoord Van Delft - Een "vringer" is een doordrijver, een dwarszitter. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) Pierre van Beek - dwarsdrijver, ruziezoeker Ik had en ôom, hij is al jaore dôod./ Enen drammer hij wies aaltij alles beeter./ We noemden em dwarsdrèèver of bètweeter,/ òf vringerd, waor ie ok nie van verschôot. (Henriëtte Vunderink, Kriem pasjoonèl?, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) WBD (III.2.1:337) 'wringer' = mangel Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vringer zn - ruziezoeker, kankeraar
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRINGER znw. m. - persoon die wrok draagt, nijdigaard. WNT WRINGER - 5) persoon die vaak of graag iemand tegenwerkt of ruzie zoekt, dwarsdrijver
vringklôot zelfstandig naamwoord dwarsdrijver, ruziezoeker C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - vringkloo:t m., - iemand die moeilijkheden maakt, vit, ontevreden is over elke regeling, ruzie zoekt; neetoor.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - WNT WRINGKLOOT (N.-Brab.) persoon die vaak ruzie zoekt, moeilijkheden maakt
vrit werkwoord, persoonsvorm vreet R.J. 'vrit aa'tij alles op’ -- 2e & 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'vreete', met vocaalkrimping
vroegertèèd bijwoord vroeger Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon…” Klik hier om dit bestand te beluisteren
vrògske zelfstandig naamwoord dim. Henk van Rijen - vraagje
vrollek bijvoeglijk naamwoord vrolijk Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vrollik
vröllie
vrom bijwoord wederom, terug fleeweek vrom - de voor-vorige week Cees Robben – vleeje-week-vrom (19680816) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VROM bw - samentrekking van wederom, terug; VROMPAKKEN ww. - terugpakken Bosch vrom - weerom, terug WNT WEDEROM, wederomme, weerom, vrom Hees vrom (1:74) = weerom
vrommes, frammes, frommes zelfstandig naamwoord vrouwmens Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - et frammeske; vrammes, vrammesen Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes' D’16 "vrammes - van het woord 'vrouwmensch'" Och, Hannie, ik kan nie genog van oe haawe, vriendelijk frommeske-lief (Leo Heerkens; uit De kinkenduut (Piet Heerkens), ‘Och, Hannie...’, 1940)WNT VROUWMENSCH, vrouwenmensch, vrommes Bosch vrommes - vrouw A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vrommes - vrouw. Verholen samenst. van vrouw en mens C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VROMMES o. - vrouwmens J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets veraohtelijks. In'vrouwmensch' ligt minder een tautologie dan in MANSKEREL.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VREMMES, ook VRÄMMES en VRAMES znw.o. - vrouwmensch Oppr. VROMMES znw.onz. - vrouwspersoon, soms eenigszins minachtend.
vroomigheid vrötgang zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - vooruitgang
vrötzicht zelfstandig naamwoord vooruitzicht SJAREL. Jè, dè zik. As we naaw zomer han dan ginke we nor den wenter. En naame in de wenter zitte gomme nor den zomer. Des teminste ’n goei vruitzicht. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)
vrouw, vrouwke zelfstandig naamwoord vrouw gez. Twee vrouwen in êen hèùs zèn as twee katte meej êen mèùs. gez. En vrouwehaand èn en pèèrdetaand meuge nôot stilstaon. gez. Bèdehaand as en vrouwehaand èn en pèèrdetaand. gez. Den bakker heeter zen vrouw durgejaogd. (brood met gaten) Van Beek - "'n Vrouwenhand en 'n paardetand mogen nooit stilstaan." - Een vrouw dient bedrijvig te wezen. (Nwe. Tilb. Courant; Uit Tilburgs folklore; 18 juli 1958) Cees Robben - dè krikkel vrouwke; èn naa toch niks vergeete, vrouwke? Cees Robben - de miste boere hier slaope nog bij der èège vrouw; jè vrouwke; Cees Robben - ast er naawt, is óns vrouw den baos; Cees Robben - en blènde vrouw èn enen dôove meens; Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Ónze Lieve vrouw stao int dónker (’73) - men zit er krap bij Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hêete vrouwen èn kaawe koffie is tèèdwinst ('72) - ironische opmerking van mannen: bij beide bereikt men zijn doel sneller. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as en vrouw et circuspèrdje öthangt, kòst ze veul strôoj (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - Luxe kost geld Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as der en vrouw getrouwd òf en pèrd gekòcht wòrdt, moete der nie tusse koorme (Kn '50) - aan tussenkomst is geen eer te behalen Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as ge gaot trouwe, moete begiene meej en aaw vrouw èn en jóng vèèreke, aanders boerde oover de start (vB'72) - . . . anders ga je over de kop wegens te hoge uitgaven en te lage inkomsten. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouw zee per dag driemaol de wòrrend: smèèrges 'ik zèè niks wèrd', smiddags 'vatte gullie mar, ik zal et mènne wèl krèège’; saoves 'hil den dag gesjouwd èn nog niks gedaon' ('75); variant: ('50): 'smèèrges 'kèb zónne vèùle smaok', smiddags 'vatte gullie mar, ik krèèg et mènne wèl', saoves 'hil den dag gewèèrkt èn niks ópgeschoote. N. Daamen, Handschrift 1916 - flèùtende vrouwen èn brullende koej zèn zèlde goej Henk van Rijen - 'vraaw' Frans Verbunt (1996) - ge hèt twee sorte vrouwe: kaoj èn verrèkte kaoj WBD III.3.1:23 'vrouw', 'wijf' = vrouw WBD III.3.1:33 'vrouw' = mevrouw; ook: 'juffrouw' WBD III.3.1:35 'vrouw' = boerin; ook 'bazin' WBD III.1.1:4 'vrouwspersoon' = vrouw; 5 'vrouwmens' = vrouw WBD III.3.2:178 'vrouw' = vrouw in het kaartspel WBD III.2.2:47 'vrouwmens' = jonge vrouw; ook 'jonge vrouwmens' WBD III.2.2:88 'vrouwmens' = echtgenote
vrouwetong zelfstandig naamwoord vrouwentong Cees Robben – Un vrouwetong en unne gèètestart .. staon nôôt stil.. (19640626) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - en vrouwetóng èn ene gèètestart stòn nôot stil ('69) - ironische opmerking over het gepraat van vrouwen
vrouwetraon zelfstandig naamwoord vrouwentraan Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vrouwetraone ... en kwartje den eemer (Pierre van Beek - TT’70) - ze vloeien rijkelijk en er wordt weinig waarde aan gehecht
vrouwke zelfstandig naamwoord dim. vrouwtje Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as vrouwke vèùl den hèrd ötkèèrt, laagen aile huukskes (Oostbrab. '78); as plöddeke vèùl de kaomer doe, dan stinken alle huukskes (Tilburg '72) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - 'èn' zeej óns-lief-vrouwke (HM'70) - reactie van iemand die niet geloofd dat iets maar zo weinig gekost heeft Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et was naa gedaon meej et sèùker lievevrouwke (HM'70) - het was nu uit met het goede leven Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óns-lief-vrouwke, gift em nòg en douwke - schietgebedje tijdens het overvliegen van een V1 of V2 Lied: Vrouwke tis vastenaovend
vrouwmèèd zelfstandig naamwoord Pierre van Beek - meid die de huisvrouw vervangt Henk van Rijen - 'vraawmèèd' WNT Vrouw(e)meid (ook als kopp. vrouw-meid), (gewest.) - opperste meid bij eenen weduwnaar Westfries (Pannekeet) vrouwmoid, in de zegsw. 'as vrouwmoid diene' - als diensbode werkzaam zijn met de bedoeling of met de hoop t.z.t. de baas te trouwen (verouderd) Ghijs. vrouwemeid - boerenhuishoudster, speciaal b.e. weduwnaar. WNT VROUW(E)MEID, gewest. vrouwmeid - opperste meid bij een weduwnaar
vrouwvòlk zelfstandig naamwoord vrouwvolk WBD III.3.1:23 'vrouwvolk', 'wijfvolk'
vrukseltje zelfstandig naamwoord, verkleind. nietig persoontje (zie vrêûke) S&S 'vreukseltje': mismaakt, ineengedrongen mensje of kind (hs K183) N. Daamen, Handschrift 1916 - "'t is mar 'n vreukseltje - mismaakt ineengedrongen meisje of kind" S&S VREUKSELTJE (zie boven) A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - kent voor 'wringen, verdraaien' het ww 'vreuken'. Hij citeert daarbij ook uit Brabantius de omschr. 'eenig werktuig dat ergens in- of ondergestoken is met geweld omdraaien, -duwen of -trekken, zoo dat het werktuig dreigt te breken.' Het bet.-element 'mismaakt’ staat dus wel voorop. Het achtervoegsel (= suffix) -sel is produktief ter vorming van substantiva, vooral v. abstracta in pejorat. zin.
WNT - WREKEN II - Woordsoort:
ww. (zw., trans., intr.)
vrukte werkwoord, persoonsvorm wrikt(e) los, hard werken Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) vreuke - hij vrukt -- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'vrêûke', met vocaalkrimping Cees Robben – Mar Jantje (...) vruutte, vrukte vort... (19611229)
vruug, vruuger bijwoord / bijvoeglijk naamwoord vroeg Cees Robben - ik mót mèèrege vruug óp; vruug òf laot; Cees Robben - vruug ópstaon dè is gin prófèèt; Kern's mêrges vruug (ê als in fr. même) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug óp èn meej de kiepen óp stòk, dè zal et em nie verlieze (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - een geregeld leven geeft veel rendement. Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast kómt, kómmet vruug genóg (HM'66)-vervelende dingen komen altijd vlug Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (D’l6)- jong getrouwd, zonder succes J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VRUEG of vruug, naar het Hoogd. frühe. Z.a. A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vruug (krt. 34), met umlaut (blz. 89)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUG bijvoeglijk naamwoord /bw - vroeg
vruuger bijwoord vroeger, destijds; (B) te voren Vruuger waar alles aanders. - Vroeger was alles anders. -‘Vruuger en naa’, titel van een Korvelse Revue, 1926. - Cees Robben – “Want in dè giense höske geens../ Wier vruuger bier gebrouwen... (19560908) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'vruger' - vroeger, eertijds - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUGERTIJDS bw - vroeger, voortijds
vruugmis zelfstandig naamwoord vroegmis Cees Robben – vur de vruugmis (19600520) WBD (III.3.3:117) vruugmis, vissersmiske (vroegmis)
vruugpreek zelfstandig naamwoord ouderwetse, groengeworden paraplu, gedragen onder de arm Van Delft - "Ik nam m'n vroegpreek (ouderwetsche groene paraplu) onder den arm, terwijl m'n man zijn credietjas aantrok." Geen verklaring toegevoegd. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) Pierre van Beek – …meej den vruugpreek" (ouderwetse, groene parapluie) onder den arm… (Tilburgse taalplastiek 14 Nieuwe Tilburgse Courant – dinsdag 23 mei 1950)
WNT VROEGPREDIKATIE (geeft de onderhavige betekenis niet)
vruugt, vruugte zelfstandig naamwoord vroegte - Vumèrge in de vruugt… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Cees Robben - ...in alle vruugte (19600520) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VRUUGTE znw.v. – vroegte
vruut zelsfstandig naamwoord neus (groot) WBD (Hasselt) snuit van een varken, aldaar ook 'snèùt' genoemd N. Daamen - handschrift 1916 - "vruut - snuit" En toen kwaam dieë kuus mee die lange vruut en blaosde 't vertesseltje uut. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Cees Robben – [Hij] klottert lôôdrecht naor beneeje../ En valt hil z’n vruut kepot.. (19700925) Meens haauwt oe vruut tòch dicht... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Naachtwèrk) Dè en vruut en neus is... (Henriëtte Vunderink; Wieste..?; k Zal van oe blèève haawe, 2007) Stadsnieuws - Hij heej me tòch en vruut, daor kunde ast rèègent schèùle. (231209) C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - FRUUT v. - snuit, gezicht. WBD III.4.2:33 'wroet' - voorste deel v.h. gezicht van een dier; ook genoemd: snufferd, bakkes, bek of toot Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - vruut Heeren = bakker Heerkens (blz. 41) WBD III.1.1:65 'wroet' = gezicht WBD III.1.1:96 'wroet' = mond WNT WROET, vroet(e) - verbaalabstr. van wroeten; nagenoeg alleen in gewestelijk taalgebruik; met vr- anlaut in o.a. n-Brab.- l) mol; 2) snuit van een varken, ook toegepast op de mond v. personen ...
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
vruute werkwoord, zwak wroeten -- vruute - vruutte - gevruut -- Steeds korte uu Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'omdè-t-er 'ne mol onder 't erd aon 't fruuten was' 'n Uurke geleje hô'k de zon nog evetjes dur 'n holleke zien piepen mar naa zaat ze al lang te vruten om er opnuuw dur te komen, zonder dè ze't winnen kos. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) Cees Robben – En wij vreuke en vruute ons dol... (19580308) De Wijs -- Ge mot nie vruute in wè was, mar in wè koomen moet (1965)
Cees Robben – Hij vruutte meej z’n haand in ’t
zaand (19600219) C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - FRUTEN onov.ww, wroeten, haastig snuffelen. Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vruten - wroeten WBD III.4.2:68 'wroeten' - graven v. konijnenhol, ook 'dabben', 'buten' WBD III.1.4:344 'wroeten' = wroeten Goem. WROETEN - Ook in den zin van 'woelen'; verder hard werken: wroeten en werken. WNT WROETEN
vuddeur zelfstandig naamwoord voordeur - Doe, agge òp vekaansie gòt, aatij de vuddeur goed òp slot. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
vul, veul telwoord, bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen - veel
vuile, völle, veule zelfstandig naamwoord WBD veulen (zie 'veule') WBD vulletaand - het melkgebit van een veulen, ook 'volletaand' genoemd WBD vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie' Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vullens - veulens A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - waarnaast wel eens 'vuilen' resp. 'völlen', znw.o. - veulen
vuls te, vuste, vus te bijwoord veel te want daorveur zong ik vus te graog... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘’t Zaangerke’ , 1932)
...dan was de kerk vus te klèn... (Naarus; ps.
v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) Audioregistratie 1978 -- “Mar die om hallef twaalf nòr de kèrk moese, war, waare die kleere van die alwir vulste grôot èn die schoene vulste grôot want die om hallef twaalf nòr de kèrk gonge, die schoene waare vul te grôot, die klapperde daor oover die kaaje van die grôote wèg heene, dèsse van de vèrte omkêeke, daor koome die zoone…” (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels) Die kèèrels waare vus te muug. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2004) Zie Overdieps Stil. Gramm. § 40 Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖTTE bw - samentrekking van ‘veul te' veel te, al te Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vuls te veul, vus te veul WNT VEEL (IV) II, 8), d)) ook versterkt tot veels/ veuls: Veels te veel
vungske zelfstandig naamwoord dim Henk van Rijen - vonkje
vur, veur voorzetsel, bijwoord, voegwoord voor Waorveur moete vurkoome? WBD et kalf zit meej de kòp nao vurre - zit goed (vóór de geboorte) Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - vur de deur DANB dan spanneme et pèèrd vur de nuuw kèèr DANB ene kaawe kèlder is goed vurt bier Henk van Rijen - dees vur vurt fist èn dès vur nòt fist - dit is voor vóór het feest en… Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vur - vz - tegen, als, voor
vural bijwoord vooral Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURAL bw - vooral
vuraon bijwoord vooraan Cees Robben - simpelen die staon vuraon [datum]
vurbij, vurbè vz. R voorbij; in vergelijking met Vurbij oewe maot hèdde gij veul zakgeld, - Vergeleken met je collega… Henk van Rijen - vurbij giestere - vergeleken met gisteren C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - VOORBIJ (vurbééj) bw-1) gepasseerd; 2) vergeleken met.
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURBIJ bw; in diverse samengestelde ww..
vurbijgaon werkwoord, sterk voorbijgaan, passeren Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vurbijgaon as de Maos langs Bókhoove (Alg. Brab. ’50) - vurbîjgaon as de Maos langs Heusde (Tilburg ’50)voorbijgaan zonder groeten
vurbild zelfstandig naamwoord voorbeeld Cees Robben - Ge moest is en vurbild neemen òn onzen nuuwen buurman Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurbild
vurblad zelfstandig naamwoord WBD voorblad: het voorste gedeelte van het overleer van een schoen, bestaande uit één deel, resp. twee delen (de neus en het voorblad) (II:715)
vurbroek zelfstandig naamwoord Frans Verbunt (1996) - gulp Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurbroek zn - gulp WNT VOORBROEK 2) aparte strook stof voor de verticale opening in het midden van de voorzijde van de mannenbroek ... vervolgens ook die opening zelf; broekklep, gulp
vurdé voegwoord voordat DANB ik kan tòch nie koome vurdèk klaor bèn A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voegw. voordat
vurdêel zelfstandig naamwoord voordeel Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurdeel - naodeel' WBD III.3.1:132 'voordeel','opbrengst, winst- = winst WBD III.3.1Ï133 -voordeeltje -,'meeval,meevaller,bof,tref' = meevaller GD08 den aawerdom komt teegesworreg meej enen hillen hôop vurdeele Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURDEEL znw.o. -op veurdeel - op voorhand, fr. d'avance
vurdeur zelfstandig naamwoord voordeur Henk van Rijen - 'vudeur, vustedeur' R Tegen iemand die zich als onmisbaar voordoet: 'As ik jou nie had en de vurdeur nie, dan moes ik aaltij aachteróm. Henk van Rijen - hij gong du de vudeur deur CiT (94) 'Hij ging du de vuddeur deur' Hees vurdeur (VIII:25)
vudraoge werkwoord, sterk Henk van Rijen - voordragen, declameren
vurènd zelfstandig naamwoord WBD keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg; gekeerd wordt), ook genoemd 'vurft', 'tèène', 'rug', 'tèènerug', 'dwarsrug'
vurèùt bijwoord vooruit Cees Robben - Naa kan ie vurèùt; vurèùt dan meej de gèèt; WBD allee verèùt – vlugger! (commando voor een paard) Henk van Rijen - vurööt, öt de weeg! vooruit, ga opzij! A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - vooruit Z.a.
vurft zelfstandig naamwoord WBD (Arch. v. Ginn. K 183) - keerstrook/ wendakker (strook grond aan het uiteinde van een akker, waar de ploeg gekeerd wordt) lett. 'voorhoofd'; ook wel genoemd 'tèène', 'rug', 'dwarsrug' of 'tèènerug' WBD III.1.1:39 'voorhoofd’ = voorhoofd Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VÖRFT (uitspr. vörreft) znw.m. - de opene plaats die vóór de hoeve gelegen is.
vurgaon werkwoord, sterk Henk van Rijen - voorgaan
vurhaand zelfstandig naamwoord gez. op de vurhaand zitte - bij het kaarten moeten uitspelen WNT VOORHAND - (kaartspel) - plaats (mmestal links naast den gever) van dengene die het eerste moet bieden of een kaart uitspelen A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. (kaartspelersterm) 'voorhand' (in de zegsw. 'op de veurhand zitte' - de eerste zijn die moet spelen) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURHAND znw.m. - op de veurhand zitten - de eerste moeten spelen; op vëurhand - vooruit Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurhand zn - voorhand
vurhaawe werkwoord, sterk Henk van Rijen - voorhouden -- vurhaawe - vurhiel - vurgehaawe
vurhaawsel zelfstandig naamwoord voornemen …mee m'n schoon vurhaawsels… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982) vurjaor zelfstandig naamwoord voorjaar
Cees Robben – ’t Is vurjaor vuruit naa.. (19570309)
Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)
vurkaant zelfstandig naamwoord voorkant WBD voorste deel v.h. paard tot achter de voorbenen WBD stootkant v.h. paardezadel (nl. de hele voorkant tot aan de eerste brug) Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de hielen òn de vurkaant geboore zèèn (Pierre van Beek - TT’70) – sloom zijn
vurkaomer zelfstandig naamwoord voorkamer WBD salon (mooie, doch zelden gebruikte zitkamer in een boerenhuis), ook 'goej kaomer' genoemd
vurkèènd zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - voorkind, kind van voor het huwelijk Frans Verbunt (1996) - vurkènder - kinderen uit een eerder huwelijk WBD III.2.2:74 'voorkinderen' = stiefkinderen WBD III.2.2:74 'voorzoon', 75 ‘voordochter' WBD III.2.2:112 'voorkind' = bastaard, ook 'voorloper' WNT VOORKIND - 1) kind uit een vroeger huwelijk; kind, vóór het huwelijk geboren; onecht, natuurlijk kind
vurkeur zelfstandig naamwoord voorkeur Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurkeur Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKEUR znw.m., niet v., - voorkeur, fr. préférence
vurkoome werkwoord, sterk vóórkomen; voor de rechter moeten verschijnen Want, want Beek… as gij in Hilverenbeek vruuger en verbaol krêegt dan moeste gij in Orschòt vurkoome! [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] Henk van Rijen - waorveur moete gij vurkoome?
vurkoome zelfstandig naamwoord borstpartij; voorkomen WBD III.1,1:117 'voorkomen' = borsten van een vrouw Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURKOMEN znw.o. - voorkomen; spr. Hij hee e schoo veurkomen langst aachter
vurkrèùpe werkwoord, sterk voorkruipen GD08 meej die rollaaters kunde bij den Albert Heijn òn de kassa hêel hèndeg vurkrèùpe -- vurkrèùpe – krôop veur – vurgekroope
vurlaoj zelfstandig naamwoord voorlade WBD 'vörlaoj' (II:96l) - voorlade (van een weefgetouw)
vurleezer zelfstandig naamwoord voorlezer = stadsomroeper Lodewijk van Dorrus Misters - De omroeper bespraken wij in een vorig artikel. Maar van een voorlezer hebben wij in Tilburg nooit gehoord. Daar deze twee bedieningen bij elkaar worden genoemd, menen wij te mogen veronderstellen dat beide met elkaar in verband stonden en door dezelfde persoon werden uitgeoefend. In dorpen in de nabijheid van Tilburg hebben wij de voorlezer wél gehoord en gezien. Het was 's Zondags na de late H. Mis dat voor het café tegenover de kerk een man op een stoel sprong en op onze vraag aan een familielid wat er ging gebeuren, kregen wij ten antwoord: de geboj (geboden, verordeningen) worden voorgelezen. Dat waren dan gemeentelijke verordeningen en datgene wat van gemeentewege moest worden gepubliceerd, zoals bijv. paren die in ondertrouw of gehuwd waren, en daarna notariële mededelingen wanneer, waar en welke panden of percelen zouden worden geveild, welke nog "onder het hoogsel stonden" (nog konden worden verhoogd) en wanneer hiervan de definitieve verkoping zou plaats hebben enz. Dan de meer particuliere bekendmakingen, waar stier of hengst ter dekking stonden, waar kalveren, biggen of veulens te koop waren enz. Dan was het als het ware een advertentiebureau en werden er ook wel 'ns koddige bekendmakingen voorgelezen. Jhr. de la Court, die in Middelbeers ter kerke ging en nog in zijn jonge tijd was, hield er wel van om tegen de kermis bijv. een of ander vergeten boerenmeisje onder de aandacht der jongelui te brengen of iets dergelijks. (…) Tegenwoordig hebben de advertentiekolommen der couranten beider taak overgenomen. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 5 ‘Voorlezer en wijkmeesters; NTC – 17-2-1951)
vurlichting zelfstandig naamwoord voorlichting Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - vurlichting
vurlôop zelfstandig naamwoord WBD hoofdwort (de vloeistof die de eerste keer uit het beslag gewonnen wordt, in de brouwerij) WBD (II:2722) 'vurlôôper' - voorloper (onderdeel van een schaaf) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURLOOP znw.m. – bij brouwers: de eerste slijm dien men uit de brouwkuip bekomt; hij is witachtig, troebel en onklaar.
vurlôopeg bijwoord / bijvoeglijk naamwoord voorlopig Henk van Rijen - 'vurlôopeg, vurirst'
vurlôoperke zelfstandig naamwoord dim. Frans Verbunt (1996) - kind geboren vóór het huwelijk WBD III.2.2:112 'voorloper' = bastaard
vurman, vurmènneke zelfstandig naamwoord & dim. voorman Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'vurmannen' (plur.) Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURMAN znw.m. - spr. Iemand op zijne(n) veurman zetten - hem op zijne plaats zette, hem harde waarheden zeggen.
vurmeule zelfstandig naamwoord WBD (Hasselt) voorploeg (het losse, tweewielige voorste deel v.d. ploeg)
vurmiddeg, vurmiddag zelfstandig naamwoord voormiddag DANB hil de vurmiddeg al Cees Robben – We zen er vort van unne dag en unne vurmiddag... (19671110) [mensen van de dag]
vurnaom zelfstandig naamwoord vóórnaam
vurnaom bijvoeglijk naamwoord / bijwoord voornaam WBD III.4.4:282 'voornaam' = van belang -- vurnaom - vurnaomer - vurnòmst
vurop bijwoord voorop Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hier gao de stróntkèèr vuróp (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - gezegd als iemand zich in een gesprek voortdurend op de voorgrond dringt.
vurprèùm zelfstandig naamwoord voorpruim - Hessels 2020 - Bij het zien van een vrouw in een strakke, in de schaamstreek aftekenende broek (kamelenteen): - kèkt die meej der vurprèùm! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )
vurraaw zelfstandig naamwoord lett. 'voorrouw' Pierre van Beek - vurraaw hèbbe - aanduiding voor iemands plaats in een begrafenisstoet, naar volgorde van familieverwantschap
vurraod zelfstandig naamwoord WBD III.3.1:94 'in voorraad hebben' = idem WBD III.3.1:94 ‘in voorraad zijn' = idem WBD III.3.1:93 'voorraad' = idem
vurre bijwoord voren Kom mar nòr vurre Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van vurren óp zen vadder lèèke èn van aachteren óp hil zen femielie N. Daamen, Handschrift 1916 - - gezegd van een zoon
vurrèès zelfstandig naamwoord WBD het voorrijzen van deeg in de trog
vurreg bijvoeglijk naamwoord vorig Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘veurig' Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)
vurrèùt zelfstandig naamwoord voorruit
vurriem zelfstandig naamwoord (Hasselt) kopriem (boven de ogen over het voorhoofd v.h. paard lopend)
vurrukkullukke
vurschèèr zelfstandig naamwoord WBD voorschaar (van een ploeg), ook genomad (Hasselt) 'vursohaor'
vurschiete werkwoord, sterk voorschieten WBD III.1.4:425 ‘voorsohieten' = iemand iets verwijten
vurschot zelfstandig naamwoord schort (zie ook 'toeschòrt) Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - schuddet mar in mene vurschoot Van Beek - een "vurschot" (voorschoot) is een lage schort; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958) Cees Robben - meej ene vurschót veur Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - winkeltje haawe ónder dere vurschót (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - steeds in verwachting zijn WBD 'veurschot' (II:940) - voorschoot v.d. wever; ook 'sloof' of 'slufke' WBD III.1.3:77 'voorschoot' = schort; ook: 'scholk', 'schort' WBD III.1,3:86 'voorschoot' = schort zonder borststuk A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - vurschót (krt. lO4)
A.P. de Bont -
Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - VEURSCHOOT znw.m. en niet o. - voorschoot, fr. tablier; fig. voorgevel Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - vurschòòt zn - schort
vurschòt zelfstandig naamwoord voorschot
vurspèlle werkwoord, zwak voorspellen |
