|
|
||||
| INHOUD - WTT - | ||||
| HOME | ||||
|
Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven. Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren: |
| K |
| L |
| M |
| N |
|
O |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van òbberis tot ouwer |
 |
|
òbberis òf mis uitdrukking; naam van een kinderspelletje ►òpperst of mis - A.J.A.C. van Delft - Bij dit paapke en meetje steken werden de dichtst bij de streep liggende centen met twee of drie in de hand genomen, geschud en boven het hoofd opgeworpen: dan vormde op den grond het kruis of munt ("oppers of mis") weer den eindsleutel. Tijdens dit opgooien verbond men er nog wel ooit aan, dat nummer twee gedurende het in de lucht zweven der centen er eens de hand onder slaan mocht om de centen, die hij zodoende opving, weer neer te werpen. De geldstukjes, die dan "oppers lagen", waren voor hem. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 9 maart 1929) - A.J.A.C. van Delft - Ook werd vaak onderweg op straat "oppers (obbers) of mis gegooid". Men moest dan raden, terwijl de kameraad zijn cent opwierp, hoe het muntstukje neer zou komen. Waren de centen op, dan begon vaak de ruilhandel en het leentje-buur-spelen, geen van beide aanwensels met goede paedagogische strekking. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929) - A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956 - Witte naa wir nie, wèttè ies? Wel dan legde op nen steen 'n paor centen en die staon obberus of mis (dè ies zo veul as kruis of munt) en die moette dan perberen om te mikke. - Cees Robben - Tis obberis.. of mis.. (19600219) - Interview Jolen - 1978 - “…meej de èège vèèf wast…dan hadde vèèf lòsse sènte… gewoon lòsse sènte nèt as ge naa nòg hèt, war… êen, tweej, drie, vier leuwkes boove, dè was, dè noeme ze òbbers! Agge dan, ik zal mar es zègge, ik gôojde er drie mar den aandere gôojden er mar tweej dan ha ik die vèèf gewonne… dè was èège vèèf!” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan - Kiesde gij bij ut "Mitje steke" "Obburus" of "Munt" ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990) - Frans Verbunt - òbters òf mis - munt of kruis bij het opgooien - Frans Verbunt - òppers òf letters (volgens J. Naaijkens: kruis of munt) - WBD - (III. 3. 2:206) oppers = getalzijde v. e. geldstuk - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'oppers of lètters' - kruis of munt
òchèèrm tussenwerpsel, uitroep ocharm
- Cees Robben - - Cees Robben - ...ocherm we doen ze toch d’r bist... (19540724) Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OCHERMEN tw - ocharm, ocharme. Spr. In den ochermen staan – beklaagd worden, medelijden opwekken. - WNT - OCHARM - uitroep van smart
òchòd tussenwerpsel, uitroep, bastaardvloek Och God! - Frans Verbunt - ach Heer! - Piet Heerkens, uit: D’n örgel, ‘aaw Tilburg’, 1938 -
- Audioregistratie 1978 - …èn toen was Drikka Kools, die wonde daor op de Ruudèèk waor naa Jan van Kempen wont in dè ouw hèùs. Èn die ha daor en ketaaw, die was vort oud èn dan moes ik daor gòn wèève nouw…òchòd, òchòd, òchòd, hè…Gin brôod, gin gèld, òchòd, òchòd, òchòd! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels) - Cees Robben - Verdomme, gilt Lewie... Ochot-te-chot.. (19700925) - Audioregistratie 1978 - “Jè, nèè, hoe was dè lieke ok wir? “Gin brôod, gin eete, òchòd, òchòd òchòd”! Zôo was dè vruuger!”. (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)
Òch-òch-òch-tòch tussenwerpsel, uitroep och och och toch - Òchòchòchtòch ôjee ôjee. Naa moet ik wir en hil stuk vol gaon zwamme. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
òchòtte tussenwerpsel, uitroep, bastaardvloek - Och God! - SJAREL. Ochchote nee, dè zok gezellig vène. (Dialoog Karel en Sjarel, in: Groot Tilburg, 8 december 1944)
oddeklonje
eau de cologne, reukwater - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 08 24 - Duukskes mee oddeklonje. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 11 16 - Gin oddeklonje of dè spul / Om lekker van te ruuke.
oe, ou, oew, ouw persoonlijk voornaamwoord & bezittelijk voornaamwoord u, jou, je vroeger ook geschreven (en uitgesproken?) als 'ou' - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Bij de streken waar de vorm met nadruk 'jou' klinkt, is T niet vermeld (blz. 123) persoonlijk voornaamwoord 'je' - N. Daamen, Handschrift 1916 - "oe - jou" - Heerkens - zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941) - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et is en 'uw' geleeje dèk oe gezien hèb - Cees Robben - Hij is wel vrimd... Mar nie vremd vur oe... (19580510)
- Cees Robben -
‘k Wil oe hier wel
kwèèt... (19600701) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OE pers. voornaamwoord - U, Frans: vous, toi. Ik heb oe daar gezien. persoonlijk voornaamwoord 'u' - Cees Robben - Dies verzuuk ik oe ootmoedig (19660916) [een missionaris schrijft een brief aan zijn bisschop] bezittelijk voornaamwoord - Cees Robben - Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)
- Cees Robben -
smerrige vingers op oe pet
(19540703) - Henk van Rijen - oew ôoge verschiete - een tukje doen - Henk van Rijen - oew schaoj inhaole - je schade (achterstand) inhalen - Henk van Rijen - oewen daas - je sjaal - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OEW bvw. Uw: oewen hof, oew huis. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OE bez. voornaamwoord - Uw, Frans: votre, tien. Oe huis, oeë stok, oeën hond.
oej tussenwerpsel - N. Daamen - Handschrift 1916 - "oei zò noa, had ie em (bijna)" - WNT - OEI - gearticuleerde uiting van pijn
Kaart: D. Zeijnen
Oel zelfstandig naamwoord, eigennaam, toponiem Oerle - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - et oel (bep. wijk) - ok Oel en de Paddewaaikes, het Kretshuiske en iets over tuiten..., de blende Fiel…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926. - In Oel of op de Paddewaaikes/ Aachter d'Porkes mee kietelkaaikes…; Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926.- Een oude weverswoning, ergens in Oel. Aan den vaalblauw bekalkten wand speelt een oude hangklok met de koperen maneplak voor het slingerruitje „kiekeboe", op den maatslag van den tijd: tik-tak. En onder de oude hangklok zit een jong meisje te noppen. Haar teere vingeren hanteeren behendig het “pluisijzer”, dat als een nijdig vogeltje “pik—pik” de noppen uit het weefsel trekt. (Nieuwe Tilburgsche Courant; ‘Kruispolka’, anoniem (Frank Klaroen = Willem van Mook); 26-2-1941) - Cees Robben - Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224)
Uit Kroniek van de Kempen 1987
zelfstandig naamwoord mallejan - N. Daamen - Handschrift 1916 - "oets - voertuig om boomen mede te vervoeren" - Henk van Rijen - 'oets, oerts' - Lowie van Dorrus Misters; Verder om niet te vergeten "de oets", ook wel mallejan genoemd, het speciale vervoermiddel voor bomen. Deze bestond uit twee wielen maar groter dan een gewoon karwiel, zodat dus de as ook hoger kwam te liggen. Deze as was zwaarder dan van een gewone kar en er op lag een houten balk en hieraan was beweegbaar verbonden een vooruitstekende paal van ca. 3 m met aan het vooreind een stevige ijzeren ring, waar bij het gebruik de haamknuppel werd ingehaald met aan de uiteinden hiervan ook een stevig ijzeren oog, waar bij het inspannen de haagten of strengen werden ingehaakt. Dit voertuig werd gebruikt voor het vervoer van bomen, die onder de as werden gehangen. Drik en Kees Zebregs aan 't Goirke, Tinus, Kees en Jan Leijs, Hasselt, Huybrechts Lijnsheike waren in dit werk de mannen van 't vak. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 21 ‘Tilburg had een respectabele lijst’; Nieuwe Tilburgsche Courant 4-2-1954) - Stadsnieuws - Wènnen oets, naa traptie der wir meej baaje pôoten in! - Wat een onnozele hals, nu trapt hij er weer met beide voeten in - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - OETS m - mallejan, voertuig met twee wielen voor het vervoeren van bomen. Niet in WNT, wel in v. Dale: OETS m - mallejan. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - HOETS vr! - mallejan. In Lage Mierde: 'n oerts. - J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - OEST noemt men hier zeker werktuig om stukken geschut of andere zware ligchamen te ligten of voort te trekken. Reeds bij Kil. - WBD - 'oets' - mallejan (II:2787) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OERTS zelfstandig naamwoord mannelijk zie HÖRST, zie HÖRTS HÖRTS, NÖRTS, ÖRTS, HUITS, UITS, NUITS, in N. Kempen: HOERTS, HOETS, OETS, NOETS voertuig op 2 wielen, met langen dissel, om boomen te vervoeren - Van Dale (XIV) mallejan - wagen bestaande uit een as met twee hoge wielen en een disselboom, om bomen en andere zware lasten te vervoeren (1872) - van 'mal' (dwaas) + de persoonsnaam Jan, vermoedelijk gevormd naar mallewagen (wagen waarop leden van het narrengilde rondreden).
Mallejan - Anton Mauve (Rijksmuseum)
Schilderij (detail) - Oets of mallejan in de winter - kunstenaar en datum niet bekend ► Dossier: Oets - Mallejan in prent- en schilderkunst
oewèège voornaamwoord je eigen, jezelf - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - van oewèègen afgaon - het bewustzijn verliezen - Henk van Rijen - waor moeide oewèège teegenaon? - waar bemoei je je mee? - Stadsnieuws - Ge moet oewèège schaome, dègge oew moeder zôo vur de gek haawt! (160907)
òf onderscheidend voegwoord of Vaak gevolgd door 'dè'; de komplemènte van ons moeder èn òf dè... - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OFDAT, ook OCHDAT vgw. -of, Frans: si. Ik weet nie', ofdat ek wel den tijd zal hebben. - Alsof, Frans: comme, 't Is weer, ofdat de zee zou uitdroogen.
òf niks
òfdè voegwoord samentrekking van of en dat of, of dat
òffesier zelfstandig naamwoord officier - WBD - III. 2. 3:269 'offecierke' = borrel
öffenèèr zelfstandig naamwoord effenaar - WBD - öffeneer, uffenèèr, nuffenèèr (II:1001) - effenaar: toestel om kettingdraden gescheiden te houden.
òffer zelfstandig naamwoord offer - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - kómt ten òffer: den èùl is dôod (D'16) - Ten offer gaan is naar de lijkdienst gaan. (Tijdens de dienst werd er geofferd, waarbij men langs de baar ging. Sommigen namen hieraan deel om door de familie gezien te worden en verlieten daarna de kerk. De uitdr. hekelt dit gedrag. )
oft zelfstandig naamwoord ooft
ogst zelfstandig naamwoord oogst - Dirk Boutkan (1996) - (blz. 25) ogst
ojeejao tussenwerpsel, uitroep - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ojeejao – Ja hoor, zeker wel.
òjem, aojem zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - adem
òjeme, aojeme werkwoord, zwak ademen - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Ge kóst em heure òjeme. - Dialectenquête Willems (1887) - aojeme - aojemde - geaojemd - geen vocaalkrimping - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T. op de grens van gebieden met j resp. s. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zelfstandig naamwoord mannelijk adem: 'ene kooien ooiem hebbe'
öjere werkwoord, zwak - WBD - (van een koe) een zwellende uier krijgen in de draagtijd; ook 'èùre' of ‘ònèùre’ genoemd - WBD - uijere - verwelken (meer melk geven van runderen)
ok, ôok bijwoord ook, eveneens - Toine Raaijmakers (informant) - Mar dan dik et ók ôok. - Maar dan deed ik het ook beslist. - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - eete zullie ók gèère kèès? - Henk van Rijen - lap et em ok es! - doe het ook maar eens! - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - ók, voegw. en bijw. 'ok' - ook - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OK bijwoord - ook, Frans: aussi
ok nie ok nie bijwoord ook niet herhalend: ter versterking v. e. ontkenning - Toine Raaijmakers (informant) - Mar dan dik et ók nie ók nie - Maar dan deed ik het beslist niet. - Ad Vinken (informant) - ik doeget nie ók nie (ók nie) - Want die aander vèèf, die bèète dere tong ok nie aaf ok nie, war? (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - OOK NIE OOK NIE - zeker niet.
ok nog ok nog ook nog; tussenwerpsel, vaak verdubbeld ter versterking. - Van mèn belastingsènte ok nòg es ok nòg. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
ò-keesje òkkaasie zelfstandig naamwoord; uit Frans 'occasion' - Frans Verbunt - mogelijkheid
òksheut
òlf zelfstandig naamwoord oorlof, verlof, congé - Toine Raaijmakers (informant) - oewen òlf hèbbe - 't erop hebben zitten: Hèdde oewen òlf? - Toine Raaijmakers (informant) - zenen òlf krèège - zijn congé krijgen - Toine Raaijmakers (informant) - èèrges meej in zenen òlf zèèn - ergens mee in z'n sas zijn
- Theo de
Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zen òlf hèbbe ('65) - zijn taak volbracht hebben; vrij zijn - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - òlf maoke (D'16) - er met het werk uitscheiden - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zen òlf krèège ( '65) - ontslagen worden; (òlf is verwant met oorlof - vergunning, verlof, toestemming) - N. Daamen - Handschrift 1916 - “’k heb olf (ik heb mijn taak volbracht)”; “ik heb zelf mar olf gemokt (gereed of niet ik ben er uit gescheiden)” - Henk van Rijen - 'òllef, òllem' - verlof, vrij, ontslag - Schuermans, Algemeen Vlaamsch idioticon (1984, herdruk) - OLF, verkort van: oorlof
Typoscript van een brief van A.C. Hoogendoorn aan Pierre van Beek - 1965
òlgendag bijwoord, zelfstandig naamwoord - N. Daamen - Handschrift 1916 - "olgendag - een geheelen dag'
'Den ölleger' van 'et Gurke' - Foto - Regionaal Archief Tilburg
ölleger zelfstandig naamwoord orgel De verwisseling van de R en de L (methatesis) komt vaker voor in het Tilburgs; zie: - A.J.A.C. van Delft - Een dorpel noemt hij een "dulleper"; een orgel een "ulleger"; zelfs hoort men de wijk Korvel ooit "Kullever" noemen. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929) - Kees & Bart (ca. 1935): 'den ölleger in 't Café' - Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon, 1865-1870 - L wordt met R verwisseld, en omgekeerd. Zulker (zurkel), flamboeës (framboos), kellever (kervel), hallever (armvol), enz. ... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Cees Robben - Swels d’n ölleger spulde/ stölperdenie over den dölleper van de Kölleverse kerk.. (19651015) ►örgel
òllemaol bijwoord allemaal - Boom en boojem staon belooverd/ vol blaank blommen ollemaol. (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Maonnaacht’ , 1932) ► ammel ►òmmel
zelfstandig naamwoord olie - Ik zaag er [paddenstoelen] zô wit as roome, zô gèl als boter, wir aandere zô bruin as peperkoek en vettig blinkend of er ollie over gesmèrd zaat... (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929) - Dialectenquête 1876 - ollie (met heldere korte o) - Cees Robben - in den ollie.. (19870508) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 05 23
- Frans Verbunt - dès aanderen ollie zittie, èn hij zêek in de lamp - Frans Verbunt - (sneevel) ik hèbbem liever as den hèllegen ollie - K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Stien ollie (Joh. Mutsaers) (blz.56) - WBD - III.2.3:233 'oliekoek' = idem - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óllie, met korte vocaal (krt. 61) - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - óli, zelfstandig naamwoord mannelijk - olie - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ollie' zelfstandig naamwoord - olie
öllie, öllieje bezittelijk voornaamwoord jullie, uw - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - Is öllieë paa tèùs? - Is jullie vader thuis? - Dialectenquête Willems (1887) - onder ullie - onder u; den ullieë - de uwe - A.J.A.C. van Delft - En Arjaon praotte d'r overheene: "Olliede gullie de jullieje ok meej slappen ollie?" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956) - Cees Robben - Ôlliede-göllie den öllieje-ôôk... (19560825) [Oliën jullie die van jullie ook?] - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Ölliedegölliedejöllieje nog? (feb. 1962) - Cees Robben - Is dè ölliejen paaa..? (19570817) - Cees Robben - Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122) - Stadsnieuws - Hee öllie moeder sewèèle nog èèrepel nôodeg? - Heeft je moeder soms ... (060610) - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Op krt. 67 vallen de vormen 'jullie/jöllie' en 'ullie/öllie' rond Tilburg samen (blz. 125) - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - voornaamwoord 'ullie' - jullie - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ÖLLIE, ÖLLE(N) vrnw. en bvw. - zie ULIE - ulieden, dat. +acc. v. gijlie
olliebòl zelfstandig naamwoord oliebol - Cees Robben (ongedateerd knipsel) - de olliebòlle ruuke goed - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - olliebolle (meervoud ) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 02 14 - Ik bak fèn veur ons allemollen / 'n Gròòte schaol mee olliebollen. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 08 01 - As vadders olliebollen kòòpen / En moeders mee ’ne zuursteel lòòpen / Dan IS de kermis in ’t laand. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 07 30 - Dan stao t'r wir ’n paolingkraom / En ruukte olliebollen - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 03 28 - Mee olliebolle langs de deur - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 01 06 - Ammol 'n Zaolig Nuuwjaor meense / Wens ik oe gère aon ’t begien / Mee 't vet van de olliebolle / En van 't kenèn nog aon m'n kien. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 80 07 17 - Ons Jantje maauwt om olliebolle / Ons Mietje om ’n suikerspin / Ons Wies die vraogt gerukte paoling / leder wil z'nen ège zin.- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - den olliebòl = Jan Oosterbaan (blz. 105)
olliebrèùd zelfstandig naamwoord bruid die in de zogenaamde 'besloten tijd' in de kerk de 'roepen' krijgt, omdat er haast is bij het huwelijk - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zelfstandig naamwoord vrouwelijk - 'oliebruid' - eertijds een bruid die op Goede Vrijdag (dag waarop vooral olie werd gebruikt) of in het algemeen: in de (grote) vasten aantekende.
ollieje werkwoord, zwak oliën, smeren - Ik denk ineens aon die boerin, die mee 'n aander boerin stond te praote over d'ren koffiemeulen en vroeg: Olliede gullie den ullieën ook?" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 8; Nieuwe Tilburgsche Courant 19-11-1938) - A.J.A.C. van Delft - En Arjaon praotte d'r overheene: "Olliede gullie de jullieje ok meej slappen ollie?" (A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956) - Cees Robben - Ôlliede-göllie den öllieje-ôôk... (19560825) [Oliën jullie die van jullie ook?] - Kek, wat feen/ Net as van meen/Ge het dezelfde Citroën/ Olliede Gullie de Jullieje Ok? (Tony Ansems, Olliede gullie de jullieje ok?; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008) - Olliede göllie den öllieën ôok? - Smeren jullie die van jullie ook? Pierre van Beek - ullieje
olliekont zelfstandig naamwoord oliekont - WTT - 2013 – meestal wordt ‘oliekont’ beschouwd als een scheldwoord of spotnaam voor Tilburgers; met als aanleiding de lichaamsgeur van arbeiders die in de textielfabrieken werkten met smoutolie. ► smaawt - Dirk van der Heide zegt in zijn Groot Schimpnamenboek van Nederland (1998): ‘De Tilburgers bakten vroeger alles in olie, vandaar de scheldnaam 'Oliekonten'. Anderen beweren, dat de scheldnaam te maken heeft met de fabrieksarbeiders, die altijd naar olie stonken.’ Het bakken in olie is onzin, het stinken is niet onmogelijk. Pierre van Beek suggereert een andere oorsprong. Zie hierna.
Pierre van Beek – typoscript Archief Pierre van Beek
- WTT - 2013 – Als Van Beek gelijk heeft dan is de
volgende stap logisch: ‘kont’ is dan ook een verbastering, en wel
van het Franse ‘con’. - O . . . Ik heb ook nog femilie in Brabant, in Tilburg, is dat bij jullie in de buurt ? - Nee, da's een andere kant uit. - Nou ja, dat lazert ook niet, 'k heb ze nog nooit gezien, die oliekonte... Dan zal ik ook maar Merijntje zegge, as ie 't goed vindt...- Henk van Rijen - verveeloor
olliekonte werkwoord, zwak vervelen, lastig zijn - Cees Robben - Ze [de echtgenote] ôôliekont en lammenteert/ en zeurt aon munne kop. (19650507)
olliemaot bijvoeglijk naamwoord - Pierre van Beek - "'t Is oliemaat" - overvol. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Typische zegswijzen afl. 5; 25 augustus 1959)
olliemeule zelfstandig naamwoord oliemolen - Audioregistratie 1978 - … dètter kôolzaod gezaajd wèrd èn dan geplaant! Hamme ok ieder jaor in en hoek! Ge hèt wèl ôot van en olliemeule geheurd, hè? Dè, nou dè, dè antiek ding daor in de Rèèt, dè was ok enen olliemeule. Bè mèn schonvadder bij Drikske Priems ha enen olliemeule èn in de Trouwlaon! Ik weet er zôo drie staon, olliemeule! En de boere zaajde ammel koolzaod! Dan han ze ollie, daor kosse ze strèùf van bakke èn, èn dan zo wè saus èn dè was vordilleg èn dè ginge ze daor laote maole, ollie laote pèrse! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ollienutje zelfstandig naamwoord apenootje, pinda zaad van een tropische plant (Arachis Hypogaea) - Cees Robben - ’t Snoeppepier en bakkesvol/ En ’t ôllienutje... (19580329) - Ginge we aaltij meej de kènder nòr de - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - Bèèrege. Èn de kènderwaoge, we naame pindas meej, ollienutjes war… [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] - Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - (1992) - 'ollienutje' zelfstandig naamwoord - apenootje, pinda Overdrachtelijk voor rotte tand(en) - Naa mokte dè nie veul èùt, hij ha toch aaltij al enen bèk vol gebraande ollienutjes. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
ollievaor, ôojevaor zelfstandig naamwoord ooievaar - WBD III. 4. 1:225 - 'olievaar' - ooievaar (Ciconia ciconia), ook 'ooievaar' - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'oojevèèr' zelfstandig naamwoord - ooievaar
olliewòrtel zelfstandig naamwoord stinkende sigaar - N. Daamen, Handschrift 1916 - "oliewortel - noemt men een stinkende sigaar"
ollòg zelfstandig naamwoord oorlog Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - nôot mir ollòg - nooit meer oorlog - Interview Jolen - 1978 - “Jè, toen waaren er wèl siegaare (…in den ollòg) mar dè is allemòl aachterdeur, hè…inlandse siegaare ok jè, van inlandse tebak mar dè was niks…” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan - want et was ològ war.... (Henriëtte Vunderink; Vruuger; k Zal van oe blèève haawe, 2007)
ollògstèèd zelfstandig naamwoord oorlogstijd, oorlogsjaren - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…et kenaol dè was nòg nie gelèèk oope…èn toen wast, in den ollògstèèd ok nòg gebeurd, en bietje vur den ollògstèèd… want den dèèk hier, die, die, de verkeerswèg, den dèèk, dès zaand wòr den dèèk meej opgehôogd, dès ammel zaand hier öt et kenaol!” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Ik heb toen bij Jantje Brouwers gewèrrekt gehad in den ollògstèèd want toen bèn ik meej, meej wèrkverlòf gekoome, pas tweej mònde èn toen wèrrekte ik bij Jantje Brouwers neegeneneegeteg uren in de week. Van smèèreges vèèf tòt saoves neege èn saoterdagsaoves tòt twaalef uure èn dan krêegeme en dubbeltje per uur!” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
òlm zelfstandig naamwoord - WBD - III. 4. 2:198 'olm' - houtworm (Anobium punctatum), ook genoemd: 'meutel', 'houtwormpje' of 'mot' - WBD - III. 4. 3:143 òlm - iep (Ulmus) - WBD - III. 2. 1:458 òlm = houtmeel, ook genoemd mòlm, vermòlmd hout, meutel
öltje zelfstandig naamwoord dim. - Henk van Rijen - uiltje
om tussenwerpsel - WBD - opzij! (conmando voor een paard), ook ‘hóm’ genoemd
omdè voegwoord omdat; doordat - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'omdè ze vererremoeien' - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej veul pròts ómdèttie stèèrk is - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMDAT vgw. - wordt altijd gebezigd voor 'opdat' samentrekkingen
omdat het (en dus niet ‘omdat je het’) omgaon werkwoord, sterk omgaan - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik kan meej gin dwarse meensen ómgaon
omgevallewèt
omgôoje werkwoord, zwak omgooien, omvergooien
- WBD -
omhèbbe werkwoord, sterk omhebben - ierre van Beek - Hij hòm óm - Hij had hem om, hij had te diep in het glaasje gekeken (TT170) - WBD - III. 2. 3:259 'hem omhebben', 'hem goed omhebben' = dronken zijn
omkiepe werkwoord, zwak - Frans Verbunt - omkippen - Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - (1992) - omkiepe ww - omkippen ; 'de kèèr omkiepe - een miskraam hebben
omlêeg bijwoord omlaag - Henk van Rijen - 'omblêeg, omlêeg' - omlaag - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMLEEG (scherpe e) bijwoord - omlaag
òmmel bijwoord allemaal ►ammòl - dè's ommol ’t mijn... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘’t Zaangerke’ , 1932)
ommers bijwoord immers - WNT - IMMERS, emmers, ommers - R. J. - Ze kwaamen ómmers nòr et kiendje kèèke
- "Dè zeg ik toch ommers, dettie goed zingt."
(Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van
Baozel, afl. 2; Nieuwe Tilburgsche Courant 8-10-1938) - Daor is ommers ok niks van aon! (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 4 mei 1945) - Cees Robben - Hij pruimt ommers (19570817) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 05 30 - Ik moes ommers gaon kiezen / Veur de geminteraod.” - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 58 08 22 - 't Is wezeluk zô moeiluk nie / As dèt messchien wel lékt / 't Wèèst ommers z’n ège / As ge uit oew òògen kèkt. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 02 06 - Want de tèd dèsse nog kènder ware / Vergete ze ommers nòòt. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 60 12 30 - We hebben ommers onverwaachs / ‘n Snipperdag gekregen. - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 65 07 16 - Hij ha ommers veul meer geleerd / As vruuger hullieje pa... - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 10 30 - Want Piet krègt ommers in d’n bak / Gin kaans om op te belle.- ...ik geleuf dè alleman ont klòttere waar, et waar ommers bekaant Siendereklaos. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012) - Grôot diktee van de Tilburgse taol 06 - die zèn ommers al lang ötgezonge - Zegsman dhr. Hessels (1931-2006) - 2020 - Als je terugschrikt voor een hond: die doe niks, dies ommers blij dèttie et lèèven heej! ►Volledige bron: KLIK HIER Aanvullende bronnen - J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - OMMERS, voor 'immers' - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMMERS, OMMES, OÉMMERS, OEMMES bw - immers, Frans: pourtant, n'est-ce pas?
ommetom bijwoord, voorzetsel - Frans Verbunt - rondom - Stadsnieuws - 'Et onweer zaat ommetom: et wirlichtte òn alle kaante’ (071107) - Het onweer hing om ons heen: het bliksemde aan alle kanten. - WNT - X:150 OM (45) Om, als bijw. , in verband gebracht met een ww., waarmede het gewoon is in samenstelling te treden, wordt ook wel dubbel gebezigd (om en om, voorheen om end' om, ook wel in één woord ommendom en ommentom geschreven), doch alleen in die gevallen, waar het de beteekenis heeft van omwending of rondgaande beweging; (§ 58, a,alpha). Die verdubbeling dient om te kennen te geven dat de draaiende beweging om en nog eens om gaat, dat er derhalve eene herhaalde omwending geschiedt.
omreeje voegwoord om reden (dat), omdat - Èn daor haddet al, hij wó nie betaole omreje dèttie et te duur vos (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
omslaon werkwoord, sterk omslaan - WBD - III.2.2:5 'omslaan' = een miskraam krijgen; ook: 'omslagen', 'verlopen’
omspaoje werkwoord, zwak - WBD - (Hasselt) - omspitten, elders ook 'spitte' genoemd - WBD - (Hasselt) - omspitten met een voor - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ómspaoje - Interview met de heer De Kok (1978) – Omspaoje! Nie omspitte, omspaoje! Op zen Tilburgs gezeej! Dè moes ik dan doen… (transcriptie Hans Hessels 2014) ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OMSPA(D)EN, OMSPAAIEN - omspitten - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ómspaoje' ww. - omspitten
omsprès, sprès bijwoord - Henk van Rijen - expres, met opzet
omstaandeghèd, -hei zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - omstandigheid
omstand zelfstandig naamwoord - WBD III. 1.4:384 'omstand maken' = drukte maken
omsteburt bijwoordelijke uitdrukking om beurten - Elken irste Woensdag van de mònd omsteburt bij iemand aanders bij mekaare koome om te kunne klèppe. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?)
omwaas afwas - WBD III. 2. 1:286 omwaas, afwaas, opwaas = vaat
omwaase werkwoord, zwak omwassen, afwassen - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - as ie omwaast, krèègt ie en segaar - WBD III. 2.1:287 omwaase, schootelwaase = de vaat doen - omwaase - waaste om - omgewaase
òn, aon voorzetsel, bijwoord aan - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Dènkt eraon dègger on dènkt . - Vergeet niet eraan te denken. - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik bèb et òn men hart - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej gezeej dèttie òn me zal dènke - Henk van Rijen - òn zon kèèr hèk niks aon - Henk van Rijen - òn höös koome - Henk van Rijen - òn kouse nuuw voete braaje - WBD III. 2. 2:83 'aan zijn' - verkering hebben
ònbèène werkwoord, sterk aanbinden ònbèène - bond aon - òngebonde - Dirk Boutkan (1996) - (41-42) ònbèène - bènd er dees mar aon - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANBIJNEN - aanbinden (Kempen)
ònbèère werkwoord, zwak - WBD - laten dekken v. e. varken, ook 'bèère' genoemd - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanberen, (een zog) door de beer laten dekken
onbekwaom bijvoeglijk naamwoord - Frans Verbunt - dronken - Stadsnieuws - Hij hò ene goejen bòrrel aachter zen knêûpe, mar hij waar nie onbekwaom. - Hij had een flinke borrel op, maar hij was niet dronken. (180710)
onbeschaaje bijvoeglijk naamwoord onbescheiden, figuurlijk: dronken - N. Daamen, Handschrift 1916 - "ik heb em noot onbeschaaie gezien (ontoerekenbaar, onhebbelijk: te veel gedronken)" - Cees Robben - vrouw over haar man: Hij tuutert gèère moeder... Mar ik heb ‘m nog nôôt teut of onbeschaaie gezien... (19660610) - Henk van Rijen - dès ginnen onbeschaaje meens, hurre - dat is geen onbescheiden man, hoor! - Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (27) 'Des ginnen onbeschaaie meens, hùrre!’
onbesnut bijvoeglijk naamwoord - WBD - III. 3. 1:223 'onbesnut', 'ruw, rouw, lomp, boers' = ruw - WBD - III. 3. 1:226 'onbesnut', 'strant, ontstrant, frank' = brutaal
ònbetije werkwoord, zwak - Stadsnieuws - Lòt em mar en bietje ònbetije, dan gaoget wèl wir oover – Laat hem maar een beetje zijn gang gaan, dan . . . (070908) - WNT - BETIJEN - in deze vorm alleen nog in den tegenw. tijd als onzijdig; ww in gebruik. Reeds in het Mnl. kende men de uitdrukking 'enen laten betien - iemand laten begaan; de algemeene taal heeft dat later veranderd in 'iemand laten betijen’.
onbewòkt bijvoeglijk naamwoord onbewaakt - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - nen onbewòkten ooverweg
ònbezoelieje werkwoord, zwak - Henk van Rijen - aansukkelen
ònbieje werkwoord, sterk ònbieje - bôoj aon - òngeboje aanbieden - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonbooi'
ònbraaje werkwoord, zwak aanbreien - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - òn kouse nuuw voete braaje - aan kousen nieuwe voeten breien - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanbreien, beginnen te breien, nl. op de plaats waar de vernieuwing een aanvang neemt. - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANBREIEN - wkw (bréj ón, ongebréje of onge9brè:) - gedurig breien - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANBREIEN - een versleten stuk v. eene kous vervangen (aangebreeën)
ònbraande werkwoord, zwak aanbranden, ook figuurlijk - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANBRANDEN - ombrane wkw (branden on, ongebrant): De pan is aangebrand; het riekt daar aangebrand (naar iets dat aanbebrand is)
ònbrènge werkwoord, sterk aanbrengen ònbrènge - bròcht aon - òngebròcht - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - Brengt me een beetje water aan. Ook: kenbaar maken bij het gerecht e. d.
òndacht zelfstandig naamwoord aandacht - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aondacht' - Henk van Rijen - 'òndaacht’
òndaawe werkwoord, zwak Henk van Rijen - aanduwen
òndêel, òndiltje zelfstandig naamwoord aandeel, aandeeltje Henk van Rijen - aandeel, part
òndehaand bijvoeglijk naamwoord - WBD - linkerkant van het paard, ook genoemd 'bè de haand' of 'van de haandse kaant)
ondèngbaor bijvoeglijk naamwoord ondenkbaar - Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ngkb wordt de k verzwegen
òndènke zelfstandig naamwoord aandenken, voorwerp dat aan iets of iemand herinnert - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANDENKEN - zelfstandig naamwoord o. - voorwerp waardoor men aan afgestorvenen blijft denken.
onder, d’r onderaand, onderhaand bijwoord eindelijk - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Komde naa onderaand? - A.J.A.C. van Delft - "Komd' onder(r)aand?" Kom je nu eindelijk eens, na al dat getreuzel. "'k Ben onderaand klaor." 'k Ben bijna klaar. "Onderaand" beteekent: onder de hand, bijna welhaast, ongeveer. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 118; 8 juni 1929)
- Cees Robben -
Geld geld... (...)
ik ben ôôk onderaand tèène (19730824) - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - onderaand - weldra (wnbr. ) = onderhand - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERHAND (klemt. op hand) bijwoord - binnenkort, aanstonds - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONDERHAND (onderhaand) bijwoord - Van Dale omschrijft de Zuidned. betekenis als 'spoedig' en onderscheidt die van ABN 'intussen'. In mijn herinnering combineert 'onderhaand' beide bett. en is het daardoor moeilijk met één woord te omschrijven. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijw. 'onderhand' - binnenkort, weldra, zo zoetjes aan
onderbaand zelfstandig naamwoord onderband - WBD - ónderbaand (II:997) - onderband (touw v. e. dradenkruis) - WBD - ónderbaand (II:1000 en 1010) - onderband: vitskoord
onderbroek zelfstandig naamwoord onderbroek ...zon lange onderbroek, meej lage zoldering, in menne nek. In de volksmond bekend as un onderbroek meej lange mouwen. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
onderdeur bijwoord (er) onderdoor - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Der onderdeur speule meej de dèùve – De eigen duiven komen niet in de uitslag voor
onderdouwe werkwoord, zwak onderdrukken - Frans Verbunt - deronder gedouwd wòrre - begraven worden - WBD - III. 1. 2:92 'onderdouwen' - (onder)dompelen; ook: 'soppen'
onderdraaje werkwoord, zwak spelletje - A.J.A.C. van Delft - Het "onderdraaien" was wederom een geldspelletje. Onder den klomp of den schoen werden naar wederzijdsch goedvinden 4 of 5 centen gelegd. Die legde men, zonder dat de tegenpartij het zag, willekeurig "oppers of mis" door elkaar. Nu mocht de ander daarnaast zijn 4 of 5 centen leggen. Lagen die met de bedekte overeenkomstig kruis of munt, dan had hij gewonnen wat gelijk lag, terwijl de ongelijk liggende voor den ander waren. (Nwe Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 104; 16 maart 1929)
onderdurke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van deur; hier figuulijk bedoeld kind dat niet groeit - Henk van Rijen - in groei achterblijvend kind, miserabel nietig persoon
onderèùt bijwoord onderuit - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 71 12 02 - En zee: “Wè kèkte onderuit...”
ondergeril zelfstandig naamwoord - WBD - vilten haam, evenals 'onderhaom' in de Hasselt gebruikt voor dat vilten haam of twee met elkaar verbonden kussens die het paard om de nek draagt onder het haam, indien dit te groot is.
onderleuper zelfstandig naamwoord onderloper - WBD - ónderleuper (II:962) – onderloper = doekboom v. e. weefgetouw
onderlèst bijwoord onlangs ►onderlist - Goed, zôo zaat ik dus onderlèst bij kaffeej “De Saawelèèr” in de Pironstraot (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Onderlèst waar mèn wasmesjien kepòt èn Fredje van Boesschoten waar langsgewist, mar die kossem niemer gemokt krèège, zeetie. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Ik liep onderlèst dur de Heuvelstraot… (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Dus onderlèst belle wij meej z'n tweeje èggeraans òn de deur aon, doeter zon meens ope. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
onderlist bijwoord onlangs - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 01 28 - En toen ik onderlist / 'n Goei kaauw had gevat... - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 05 18 - Zòò heetie onderlist gedaon - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
ondermèène werkwoord, zwak ondermijnen - Dialectenquête Willems (1887) - óndermèène - óndermènde - óndermènd - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij óndermènt
ondermèlk zelfstandig naamwoord - WBD - afgeroomde melk, ook 'zwiers' genoemd
onderpak zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - één na beste kostuum (evt. combinatie met vest)
onderploege werkwoord, zwak onderploegen - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - zich nie laoten ónderploege (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1974) - niet voor anderen willen onderdoen, nooit de mindere willen zijn (variant: óndereggen)
onderschèlle werkwoord, zwak - WBD - ondiep onderploegen van mest
ondersneuwe werkwoord, zwak ondersneeuwen; figuurlijk: overdonderd, overbluft worden - 2020 - Laat je niet overbluffen!: - lòt oewèège nie ondersneuwe! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: Klik hier
ondertas zelfstandig naamwoord - Ad Vinken (informant) - schoteltje - Ad Vinken (informant) - tas èn ondertas - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERTAS zelfstandig naamwoord v. - het schaaltje onder het koffiekopje
ondervèène werkwoord, sterk ondervèène, ondervon(d), ondervonde - Henk van Rijen - ondervinden
ondervèèning zelfstandig naamwoord ondervinding - Dialectenquête 1876 - ondervijning of ondervêning: ('t verschil is klein) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERVIJNEN (Kemp.) in 't Z. ook: ONDERVINNEN – ondervinden; ONDERVIJNSELS, ONDERVINSELS zelfstandig naamwoord o. mrv.
onderweege, onderweeges bijwoord onderweg; figuurlijk: in verwachting onderweg - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Et is nie èèrg as ge onderweege honger krèègt, as ge mar tèùs it. - Cees Robben - En onderweege likkisaon... (19550716) - Cees Robben - onderwege (...) akkoe naor huis breng (9870102) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 01 14 - En zèmme dan toch onderweege - Frans Verbunt - zat zèèn òf onderweege - Ik waar onderweges nòr ene maot van mèn (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERWEGEN bw – onderweg; onderwegen blijven - achterwege blijven, niet uitgevoerd worden - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - onderweejge bw - onderweg in verwachting - Frans Verbunt - onderweg, in verwachting - Ze vonden et wel leuk un nuuw moeder, der èègeste han ze amper gekend, ziek of onderweege. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
onderwèèl bijwoord onderwijl, inmiddels
onderwèèrk - WBD - onderwerk: het onderste gedeelte v. d. schoen (II:736) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERWERK zelfstandig naamwoord o. - bij schoenm.: onderstukken, al wat de zool van eenen schoen uitmaakt, zooals de hiel, de tree enz.
onderwèès zelfstandig naamwoord onderwijs
onderzètte werkwoord, zwak - A.J.A.C. van Delft - Vroeger "mossen de zatlappen boven kommen bij den commesaar" en als zij dan boven (op het stadhuis) waren geweest "wieren ze d'r onder gezet" (in de gevangenis).(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
onderzuuk zelfstandig naamwoord onderzoek - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - ónderzuuk - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERZUUK (klemt. op zuuk; zelfstandig naamwoord o. - onderzoek
onderzuuke werkwoord, sterk onderzoeken - onderzuuke - onderzòcht - onderzòcht - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONDERZUKEN – onderzoeken
òndieft bijvoeglijk naamwoord ondeugend - WTT - de etymologie is vooralsnog onduidelijk - H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit ‘Ons lievenheerentieke’, 1932 - ondieft *) lievenheerentieke, *) noot van Sterneberg bij dit woord: ondeugend...
ondiep bijvoeglijk naamwoord ondiep - WBD - óndiepe koej - koe met hoge poten, ook genoemd 'hôogbinder', 'langbinder’ of 'lochte koej'
òndoen werkwoord, sterk aandoen (in diverse betekenissen) - òndoen - di aon - òngedaon - Henk van Rijen - doe es gaaw oew aaw aon - WBD - (III. 2. 1:264) òndoen of ònsteeke (v. d. laamp) = aansteken - WBD - (III. 1. 3:7) 'aandoen' = zich aankleden - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - aandoen 1) aantrekken, aankleden, 2) aanranden . . . ( ); Zegsw. 'met iemenden of iejt aandoewn' kan ook betekenen: zich behelpen met. - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANDOEN, - een kleed, hoed, schoen, ring aandoen; slecht, poverkes aangedaan (gekleed). - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANDOEN - voor 't gerecht brengen; beslag op iemands goed leggen; aanvallen, aanranden; wdk: zich aankleden; enz.; 'me(t) iemand aandoen - ongeoorloofde liefdesbetrekkingen hebben
òndouwe werkwoord, zwak aanduwen - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - ene waogen òndouwe - aanduwen, op gang brengen - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANDOUWEN - aanduwen
òndraaje werkwoord, zwak aandraaien - WBD - 'aondraoje', 'òndraoje', ‘andrèèje' (II:1012) - aandraaien (van de kettingdraden); ook: 'aonknéúpe', 'anknéúpe' genoemd - WBD - 'aondraojplank', 'òndraojplank' (II:1013) - aandraaiplank - WBD - òndraajer (of: -draojer?); 'aondraojer' (of: òn-?) (II:1016) - aandraaier: aandraaiband; ook: type aandraaihaak - WBD - III. 2. 1:264 'aandraaien' = het licht aansteken
òndraaier zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - ònknêûper, man die de kettings aan het kettingraam knoopt
ondugd zelfstandig naamwoord ondeugd, ondeugend persoon - Henk van Rijen - ondeugd - WBD - III. 1. 4:99 '(kleine) ondeugd’ = ondeugend kind
ònèèrde werkwoord, zwak aanaarden - WBD - I:1453 aardappels aanaarden: 'aonèèrde', 'onéérde'
ònèùre werkwoord, zwak - WBD - (van een koe) een zwellende uier krijgen in de draagtijd; ook 'èùre' of 'öjere' genoemd - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. intr. aanuieren, een mooie volle uier beginnen te krijgen: Ze (de koe) ört schoon aan.
onfesoendeleks bijwoord - Wet is er naa vur onfesoendelijks aon degge oe bord aflekt? (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
ongaans misselijk, onwel (gewoonlijk in verband met overdadig eten) - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Hij hò zenèègen ongaans gegeete. - Hij had zoveel gegeten dat hij misselijk werd - N. Daamen, Handschrift 1916 - "hij was er ongaans van geworden (onwel)" - Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (15) 'Hij hee z'n ège ongaans gegete aon d'appeltjes’ - WBD - (III. 1. 2:190) 'ongans' = ziekelijk - WBD - (III. 1. 2:230 'ongans worden' = flauwvallen - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ongans - ziek, dwaas (brab. ) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONGANS bn en zelfstandig naamwoord v, onwel, ziek, misselijk; altijd gebezigd i. v. mannelijk overmatig eten of drinken: ik heb m'n èègen ongans gevreten. Ook ‘’n ongans wordt gezegd’. - J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ONGANS of ONGANSCH = schapenziekte. Overdragtelijk ook 'onzuiver', zoo ligchamelijk als zedelijk. Mogelijk 'gans' = gezond, wijs bij Van Maerlant.
òngaon werkwoord, sterk aangaan, betreffen - Cees Robben (datum onbekend) - Wè kiendjes kôope òngao... - WBD - (III. 2. 1:478) 'aangaan' = blaffen (v. e. hond) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - AANGAAN (ongaon) ov. ww. , meestal als zelfstandig naamwoord gebezigd; een begin maken dat meteen het halve werk is: 't is mèt 'n ongaon (De Bont). - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANGAAN, ongon, wkw. - aangaan, betreffen - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANGAAN - heengaan, weggaan; beginnen (b. v. de mis); kwalijk, barsch toespreken; toebehoren; iemand aangaan - dringend verzoeken; aan iemand aangaan- hem aansporen, aanzetten; gevoelig berispen of afranselen; aan iet aangaan - er aan beginnen zelfstandig naamwoord onderneming - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - eemigreere dès en hil òngaon - J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - AANGAAN, voor 'beginnen' verouderd. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONGAON: 'n hil ongaon - een omvangrijk karwei - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongaon' zelfstandig naamwoord - onderneming
òngebonde bijvoeglijk naamwoord aangebonden - A.J.A.C. van Delft - "Hij is kort aangebonden", hij kan niet veel verdragen, hij wordt spoedig driftig of kwaad. (Een geit, die op een grasveldje staat en ook maar aan een kort touwtje gebonden staat, rukt en trekt er ook veel aan.) (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)
òngebraand bijvoeglijk naamwoord aangebrand; figuurlijk: zwanger vóór het huwelijk; - N. Daamen, Handschrift 1916 - "oangebraand - Ze is oangebraand (buiten echt zwanger)" - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - deelw. bijvoeglijk naamwoord aangebrand: 'Z'is aangebrand' gezegd als een meisje dat verkering heeft zwanger wordt. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANGEBRAND - heel mager, zoodat de huid aan de beenderen kleeft. Ze is aangebrand - bedrogen, verleid (.van eene jongedochter) - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongebrand’ deelw - aangebrand
ongediert zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - ongedierte
ongedopt bijvoeglijk naamwoord - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONGEDOOPT bn - oningewijd, onervaren, ook: ongemanierd - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zelfstandig naamwoord mannelijk - ongedoopte, van een jonge knecht gezegd die nog niet veel presteert of van een bijna 'ongeleerd' paard. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONGEDOOPT (Kemp. : ongeöpt, Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ongedoept) bvw. - ongedoopt - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - 'ongedopte’ zelfstandig naamwoord - ruw, halfwijs; iem. met onbehouwen manieren
ongeduureg bijvoeglijk naamwoord ongeduldig, onrustig - Cees Robben - Van hôôg toe lêêg ’t heej allemol/ ’n ongedurig gat... (19651224) - Henk van Rijen - onrustig, ongeduldig - WBD - III. 1. 4:396 'ongedurig' = ongerust, onrustig - WBD - III. 1. 4:397 'ongedurige' = onrustig persoon; ook 'koteraar' - WBD - III. 1. 4:398 'ongedurig zijn' = geen rust hebben
òngeeve werkwoord, sterk aangeven - òngeeve - gaaf aon - òngegeeve - WBD - III. 3. 3:293 òngeeve = zich laten inschrijven voor het huwelijk - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANGEVEN wkw - aangeven, ook bij de burgerlijke stand
òngehaold bijvoeglijk naamwoord aangehaald, aangedaan door - A.J.A.C. van Delft - "Wè is dè keind toch aongehaold mej bukpènt" beteekent dat een kind telkens aan buikpijn onderhevig is. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
òngelaoje bijwoord blijkbaar uit 'aanladen', maar als werkwoord niet bekend dronken - Dè uurke wier enen halve naacht/ ik was goed òngelaoje (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dur de maand gevalle...) - Piet van Beers – ‘Grèèze cèlle’: Toen ik zèlf nao nog wè slokke/ Òngelaoie zèè vertrokke... (Spoeje doemmeniemer; 2009)
ongèlde zelfstandig naamwoord, alleen meervoudig gebruikt onkosten, opcenten - WBD - III. 3. 1:109 'ongelden', 'opgeld ' = notariskosten - WBD - III. 3. 1:112 ‘ongeld’, ‘opgeld, toeslag’ = toeslag (kosten boven de koopprijs bij een verkoping)
ongelèèk zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord ongelijk, ongelijkheid - Cees Robben - Ongelèèk isser bij die van men nôôt bij.. Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (197905180 - WBD - III. 4. 4:310 'ongelijk' = ongeordend - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ongelijk bvw - van verschillend geslacht: Ongelijke personen. ONGELIJK znw, o. - ongelijk. Op kosten van ongelijk.
òngeleet voltooid deelwoord van 'aanleggen' gebruikt als bijvoeglijk naamwoord aangelegd behept zijn met iets - - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Èrgeraand meej òngeleet zèèn = Ergens mee behept zijn. voltooid deelwoord van 'lègge' als bijvoeglijk naamwoord met voorvoegsel on = niet - Cees Robben - Ik ben nie bang vur ’n ongeleet aai... (1987016)
ongeleufelek bijwoord - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 04 29 - ‘t Is ongeleufeluk mar waor.
ongelêûveg bijwoord ongelovig - Dialectenquête 1876 - hij schudde ongeleuvig z'nen kop
ongelooge bijwoord ongelogen, echt waar
- Cees Robben -
Jan Dokus waar
unne goeie meens/ Die vèèf en twintig jaor/ De zaok gediend had
toerlezjoer/ Jè... ongelogen waor... (19600701)
Carnavalsslogan. Tilburg 2019. Foto: CuBra.
Carnavalssticker. Tilburg maart 2019. Foto CuBra.
ongeluk zelfstandig naamwoord ongeluk - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - En ongeluk is nèt as ene platvoet: die komt nôot allêen. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - óngelukke zèn kwaoj kaanse, moete mar dènke (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - gezegd als troost en als aansporing tot berusting in geval van tegenslag.
ongelukkige zelfstandig naamwoord ongelukkige - 2019 – iemand met een lichamelijke of geestelijke beperking (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
òngemetoerd bijvoeglijk naamwoord opgedirkt de etymologie is onduidelijk - Pierre van Beek - aongemetoerd is knap (Tilburgse Taaklplastiek 172) - Henk van Rijen - 'ògemontôêrd' - mooi aangekleed, opvallend opgemaakt, naar eigen smaak
òngemókt bijvoeglijk naamwoord – voltooid deelwoord van aonmaoke - onderhevig aan iets, lijden aan - Pierre van Beek - òngemòkt zèèn meej en kwaol - aan een kwaal lijden (Tilburgse Taaklplastiek 171) - Frans Verbunt - òngemokt meej bökpènt - geplaagd door buikpijn - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - deelw. / bijvoeglijk naamwoord aangemaakt, onderhevig: 'Hij is vuil (veul) mee de bökpent aangemakt' - hij heeft veel last van buikpijn.
òngenoome zelfstandig naamwoord, onzijdig het aangenomen werk - 2020 - Als je een ander wilt opjagen in zijn werk: - ik stao nie int òngenoome! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: Klik hier
ongepèrremeteerd
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
ongestaojeg, ongestaoig bijvoeglijk naamwoord ongestadig, onbestendig - Cees Robben - ongestaoïg (19611215) - Henk van Rijen - tis zôo mar ongestaojeg weer - het is zo maar onbestendig weer.
ongetrouwd bijvoeglijk naamwoord ongehuwd, ongetrouwd
òngetrouwd bijvoeglijk naamwoord aangetrouwd - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Òngetrouwd is òngescheete. - Frans Verbunt - òngetrouwd is òngedouwd - je hoort niet echt bij de familie - WBD - III. 2. 2:79 'aangetrouwde dochter' = schoondochter - WBD - III. 2. 2:79 'aangetrouwde zoon' = schoonzoon - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijvoeglijk naamwoord aangetrouwd, aangehuwd: 'Aangetröwd is aangescheite' de band met aangetrouwde familie is niet innig, waaruit zich dan sekundair de bet. ontwikkelt van: aangetrouwde familie is bij de bloedverwanten niet in tel.
ongevuuleg bijvoeglijk naamwoord ongevoelig - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONGEVULIG bvw. - ongevoelig
òngewaajd bijvoeglijk naamwoord aangewaaid - Henk van Rijen - niet getrouwde schoonfamilie
ongeziens bijwoord zonder gezien te hebben, ...te hebben - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijw. 'ongeziens' - zonder gezien te hebben: ongeziens röle
òngezèt voltooid deelwoord van aonzètte aangezet - Henk van Rijen - òngezèt koome - aankomen (langs komen) - Henk van Rijen - 'Wit te waor-t-ie meej kwaam òngezèt? - Weet je wat hij meebracht?
ònhaawer zelfstandig naamwoord: minnaar - Frans Verbunt - buitenechtelijke partner - WBD - II. 2. 2:111 'aanhouder' = minnaar - Cees Robben - 'ze hee wir unne nuuwe aonhauwer' - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHOUDER - zelfstandig naamwoord mannelijk - vrijer, in ongunstige beteekenis: 'hoeveel aanhouders heeft ze al wel niet gehad?' - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHOUDEN, wkw - aan het branden houden, aanbranden, liefdesbetrekkingen hebben. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHOU(D)ER - die met dieven aanspant, verheler en opkooper van gestolen goederen; die ongeoorloofde liefdesbetrekkingen met eene vrouw heeft, bijslaper (concubinus). aanhouder - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - den ònhaawer wint - WBD - III. 2. 2:111 'aanhouder' = minnaar werkwoord, sterk ònhaawe - hiel aon - òngehaawe aanhouden (diverse betekenissen) - Henk van Rijen - Haawt oewe jas mar aon. - WBD - III. 3. 1:353 'aanhouden' = arresteren; 258 'aanhouden' = zaniken, zeuren - WBD - III. 1. 4:50 'aanhouden' = aandringen - WBD - III. 2. 2:110 'aanhouden'= ongehuwd samenleven - Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 die hò zen sòkken òngehaawe - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHOUDEN - omgang hebben, verkeren; blijven houden; brandende houden; aanlokken, aantrekken. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. 1) intr. (het) aanhouden (met iemand), het met hem houden, één lijn trekken met, op iemands zijde staan. 2) tr. aanlokken, aanhalen. - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHOUDEN, wkw - aan het branden houden, aanbranden, liefdesbetrekkingen hebben.
ònhang zelfstandig naamwoord aanhang - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonhang' - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHANG, zelfstandig naamwoord mannelijk - Betrekkingen, gezelschap, met een misprijzende beteekenis: ze moet altijd - hebben.
ònhange werkwoord, sterk aonhange, hing aon, aongehange de dupe zijn - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Ge hangt eraon! - je bent erbij! - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHANGEN: . . . er aan hangen - verliezen in het spel
ònhaole werkwoord, zwak aanhalen - WBD - (III. 2. 1:487) ònhaole = een hond vleien; ook: fluren - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANHALEN, - aanbrengen, ontvangen, aanlokken - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANHALEN - vriendelijk ontvangen, minzaam bejegenen; aanbrengen, bijhalen (hout voor het vuur). - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - ‘onhaole’ ww - aanslepen
onheus bijwoord onheus - 2019 – werkwoordelijke uitdrukking: onheus doen = valsspelen (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
ònjaoge werkwoord, sterk aanjagen schrik ònjaoge - bang maken - ònjaoge - joeg aon - òngejaoge - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANJAGEN, wkw - schrik, vrees, het vuur het wild - -
onjeklonje, oddeklonje, odeklonje, oojeklonje zelfstandig naamwoord eau de cologne, Keuls water, reukwater
- ...en d'r zakduukske rook zoo lekker naor
onjeklonje... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton
‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - duukskes meej oddeklonje... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Asse de kaans mar krèège) - Gin oddeklonje of dê spul/ om lekker van te ruuke (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dè kan ok wèl en seprieske zèn) - Elie van Schilt; nee in de kapsalon van toen rooke we gewoon un fris luchtje van oojeklonje 4711 of un aander merk. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000) - Eigen roem die ruukt, net as onjeklonje/ Eigen roem die stinkt nie... (Tony Ansems, Eigen roem die stinkt nie; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009) - Henk van Rijen - eau de cologne, Keuls water, reukwater - WBD - III. 1. 3:278 'onjeklonje' = eau de cologne; ook 'ruuk' - Stadsnieuws - aaw wèfkes han in de kèrk dikkels ene zaddoek meej onjeklonje bij der (110407) - - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
ònkèèke werkwoord, sterk aankijken - ònkèèke - keek aon – òngekeeke - in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij kèkt aon - Cees Robben (datum onbekend) - ik zal oe er nie op ònkèèke - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iemand meej zene rug nòg nie ònkèèke (RL '48) - links laten liggen
onkènneg bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen - onwetend
ònklôote, ònklôoje werkwoord, zwak aantobben, aansukkelen ònklôote - klotte aon - ongeklot (met vocaalkrimping) ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij klot aon - Cees Robben - We klôoten hier zó mar aon - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - mar ònklôote meej sint Thoomas' hunneke (Si'67) - Maar wat aanrommelen met het hondje van Sint Thomas - WBD - III. 1. 4:54 'aankloten' = aarzelen; 371 'wat aankloten' = stuntelen - Stadsnieuws - et schiet nie op, hij leej mar en biet je òn te klôoje (041006) - Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - = aanrommelen, ongeïnspireerd werken (ook: ònmèùkeïe) - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. intr. aankleuten, aankloten; Ge moet mar wa met em aankleute'; langzaam met iets verder gaan. - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - AANKLOTEN (onkloo:te) onov. ww, werken zonder zich al te veel illusies te maken omtrent het resultaat, zijn best doen in het besef van eigen beperkingen en afhankelijkheid. - Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'onklòòte' ww - zie klòòte
ònknêûpe werkwoord, zwak aanknopen - WBD - 'aonknêûpe', 'anknéúpe' (II:1012) - aanknopen van kettingdraden; ook: 'aondraoje', 'andraoje' of 'andrèèje' genoemd
ònknêûper zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen - draadmaker (op textielfabriek) …onze Co werkte op un wollenstoffefebriek, hij waar daor ònknèûper… (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - WBD - 'anknöpster' (II:1012) - aanknoopster: vrouw die 'aandraait' - Henk van Rijen - = òndraajer, man die de 'kettings' aan het kettingraam knoopt.
ònkoome werkwoord, sterk ònkoome - kwaam aon - òngekoome aankomen, aanraken - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Ge meut er nie ònkoome. aankomen, in gewicht toenemen - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Hoeveul is ze òngekoome? - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ik moes òssebloed drinke óm òn te koome (er) aankomen, arriveren - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANKOMEN - aankomen, arriveren, groeien, bloeien - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANKOMEN - beginnen (twist, brand); groot worden (kind, gewas); voegen, passen; iemand hooren aankomen - iemands inzicht raden.
onkrèùd-èg zelfstandig naamwoord - WBD - onkruid-eg (meestal driehoekig, met lange scherpe tanden), ook genoemd (Hasselt) 'èèzere eeg' - Henk van Rijen - 'onkrööt-êeg, èèzere êeg' - onkruid-eg - WBD - III. 4. 3:216 'onkruid' = idem
ònkwakke werkwoord - Frans Verbunt - koome ònkwakke - waggelend komen aanlopen - Stadsnieuws - Daor komt ie eindelek ok es ònkwakke. (300909)
ònlaande werkwoord, zwak aanlanden, ergens arriveren, terechtkomen - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 76 08 12 - Is 't vur de schòònste van ’t laand / Op deez' menier gin gròòte schaand / Waor Willem II is aongelaand? - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 01 06 - "Amme dan hier nog saome zitte / Niemir as vruuger, haand in haand / Mar gij oew nutje, ikke koffie / Dan zèmme toch goed aongelaand."
ònlaote werkwoord, sterk aan laten, niet uitmaken ònlaote - liet aon - òngelaote - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLATEN - Laten aanhouden (v. e. kleedingstuk); door laten branden (vuur, licht) - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANLATEN - laten branden
ònleere werkwoord, zwak aanleren - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - dè hèdde gaa òngeleerd - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEEREN - Ge zult uwen stiel gauw - .
ònlèg zelfstandig naamwoord aanleg, talent, geschiktheid Hij heeter ginnen ènlèg veur. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEG zelfstandig naamwoord mannelijk : Hij heeft geenen - voor . . . (muziek, studeren…)
ònlègge werkwoord, sterk - ònlègge - li aon - òngeleej; praes.: hij leej aon de arbeid aanvangen; een tocht onderbreken; een café bezoeken - Bij mene vurregen baos moes ik om aacht uur ònlègge. - Zumme bij 't Dòrsteg Hèrt ònlègge? - Interview Hermans - 1978 - “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… (transcriptie Hans Hessels, 2013)► KLIK HIER om het interview te beluisteren - Interview met de heer De Kok (1978) – Jè, bij Jan van Aorendonk hèbbe we ene tèèd gewist dè we om vèèf òf zès uur òn moese lègge, war. Èn dan smòndags môoge we om half zeuven ònlègge. KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )
- WBD -
- WBD - - Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - = een café bezoeken A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. . . . 5) inchoatieve waarde heeft het ww. in ' ene meet aanlegge' het eerste begin maken met de bouw van een mijt. Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLEGGEN, onlè:, wkw. Het goed - ; doelmatig handelen
ònlôope werkwoord, sterk aanlopen; duren Komt nog mar is ònlôope.
- WBD - — ònlôope - liep aon - òngelôope Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANLOOPEN – uitblijven: het zal nog een jaar - eer dat het werk gedaan is.
onmaacht zelfstandig naamwoord
- WBD -
ònmaoke werkwoord, zwak aanmaken — ònmaoke - mòkte(n)aon - òngemòkt Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANMAKEN - gereed maken (stoof, kachel); bijleggen: hij alleen kan het opnieuw - .
ònmèùkele werkwoord, zwak Frans Verbunt - aanrommelen - Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske (2008) - ongeïnspireerd werken (ook: ònklôoje, ònklôote)
ònnaoje werkwoord, zwak aannaaien - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Zich gin ooren òlaote naoje. — ònnaoje - naojde(n)aon - òngenaojd Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANNAAIEN - ge zult hem geen ooren - (niets wijsmaken, d. i. : hij is geen ezel) Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANNAAIEN - spr. iemand ooren aannaaien
ònneeme werkwoord, sterk aannemen - Cees Robben - dan zèède òngenoome - Gezegde: goed van ònneeme - goedgelovig —ònneeme - naam aon - òngenoome — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij nimt aon Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANNEMEN: een boodschap aannen , als lid opnemen; hij is goed/slecht van aannemen (leert gemakkelijk / moeilijk) Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANNEMEN: goed, gemakkelijk, slecht, moeilijk van aannemen zijn - . . leren
onnêûzel bijvoeglijk naamwoord onnozel; beklagenswaardig - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - onneuzel (passim) - Cees Robben (ongedateerde knipsels) - zo hêel onneuzel; wè hèk onneuzel dom gedaon - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 05 13 - Verleeje week laas Trees de kraant, / Kèèk over d'ren bril / En vroeg: "‘n ramp, 'n ongeluk, / Wès daorvan ‘t verschil?” // De Tiest docht irst hèèl efkes nao / Mar toen zee dieje kruk: / "As gij in 't knaol zôt vallen Trees / Was dè ‘n ongeluk. // Mar haolde iemand jou d'r uit / Dan zò dè volgens mèn / Van ‘n onneuzel ongeluk / ‘n Ramp geworre zèn." - Henk van Rijen - 'onnêûzel' - WBD - III. 1. 4:40 'onnozele', 'onnozele ziel' = onnozel iemand - WBD - III. 1. 4:282 'onnozel' = deerniswekkend - WBD - III. 1. 4:437 'onnozel' = onschuldig - Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - onnèùzel bn - onnozel - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONNOZEL (onneu:zel) bn, behalve de bet. 'niet opgewassen tegen bedrog' heeft onnozel dikwijls ook de bijbetekenis: tragisch, onbegrijpelijk, ellendig: 't is toch onneu:zel - mijn verstand staat erbij stil, hoe kan zoiets nou gebeuren. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijvoeglijk naamwoord 'onnozel' 1) onschuldig; a) kinderachtig, dwaas.
onnut bijwoord PM overdreven, onnodig, geweldig, enorm
- Cees Robben - Frans Verbunt - 'onnut veul geld' - geweldig, enorm veel geld - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONNUT, als bw - in hoge mate of zelfs in overdreven mate; onnut groot, onnut sterk A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'onnut'; bijvoeglijk naamwoord onkies, vuil, gemeen 'onnutte proo't; bijw. zeer, geweldig: 'Hij is onnut staerk' Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - onnut bw - extreem, zeer, geweldig - WNT - ONNUT - van zaken: niet van nut; van personen: onbruikbaar
ònpaase werkwoord, zwak aanpassen — ònpaase - paaste(n)aon - òngepaase Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANPASSEN - Een kleedingstuk, schoenen - -. Men bezigt meer 'passen'.
onpaor bijvoeglijk naamwoord oneven uit Frans 'impair' A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - In de verb. 'paor of onpaor' (kinderspel) Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ONPAAR (uitspr. ompaar) bvw. oneven (van getallen)
ònpertije werkwoord, zwak begaan Toine Raaijmakers (informant) - aanmodderen, zo maar bezig zijn; lòt em mar ònpertije - laat hem maar begaan/ betijen, zijn gang maar gaan
- Theo de
Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs Toine Raaijmakers (informant) - Lòt en mar wè-d-ònpertije - Laat hem zijn gang maar gaan - is eigenlijk een misvorming van ònbetije
ònpeutere werkwoord, zwak Pierre van Beek - hard werken, flink doorwerken
ònpiepe werkwoord, zwak 'ònschiete' in kindertaal; kleding aantrekken - ònpiepe - piepten aon - òngepiept Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANPIEPEN - in de kindertaal 'aanschieten': me zullen oe' fraksken is aanpiepen.
ònploege ww., zw . aanaarden met de ploeg (van aardappelplanten)
- WBD -
ònraande werkwoord, zwak aanranden - ònraande - raande(n)aon - òngeraand Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANRANDEN - aanvallen om te berooven; aanklampen: de kleermaker randde hem op straat aan voor zijn schuld.
ònaoje werkwoord, zwak Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonraojde' - ònraoje - raojden aon - òngeraoje
ònraoke werkwoord, zwak aanraken - ònraoke - ròkte(n) aon - òngeròkt
onrèchtvèrdighèd ònrikkemendeere werkwoord, zwak aanprijzen, aanbevelen, recommanderen - Cees Robben - ik zal em ònrikkemendeere - ònrikkemendeere – rikkemendeerde (n) aon - òngerikkemendeerd A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanrekonmanderen, aanbevelen. - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
ons bezittelijk voornaamwoord Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'net of w'uit ons neus bloejen' ► onze Om verwantschap aan te duiden ons moeder, ons oomaa, ons Miet ; onze paa (= vader) - A.J.A.C. van Delft - Alles wat tot een huishouden behoort, spreekt men aan met "ons". Zoo zegt men: onzen vadder, ons moeder, onzen hond, ons kat, enz.(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) - Cees Robben - Dees zèn dons; èn zèn dè döllie? [onze kinderen; en die van jullie] - Cees Robben - Ik zie ons moeder zôo nòg staon - Cees Robben - èn naa gifde ons grutje èn onzen grutvadder en schôon hendje - Cees Robben - Onzen Lieven Heer gong ze zuuke; . . . . , zi ons taante Wies; - Mar goed. Om nog is op die van óns trug te koome. (Jos Naaijkens; ‘De kèrstman die mar nie vol kwaam’; CuBra, ca 2005) Dirk Boutkan (1996) - (blz. 60) onze/ons kènder, onze/ons vraawe (blz. 59) onze paa, bruur, neef, zwaoger, onz ôom, onzen/onz oopaa A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - óns aaw hèùs is afgebraand A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - óns, voornaamwoord - ons; voor het gebruik bij verwantschapsnamen zie §431. In het bijzonder gebruikt om de echtgenote aan te duiden - Cees Robben - Dan is ons vrouw den baos. C.J. Verhoeven, Haorese woorde, spreuke en gezegdes (2007) - ONS: d'ons - die van ons, mijn vrouw Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet vergeten’: Dè vraogt mar Aon ons Kee. (With Love; 1982-1987) ► den onze
ònschaffe werkwoord, zwak aanschaffen - Cees Robben - we han toch veul beeter ene goejen bok kunnen ònschaffe; - Cees Robben - Ik hèb mar en nuu klok òngeschaft; — ònschaffe - schafte (n) aon - òngeschaft Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSCHAFFEN wkw. zeldz . , 'aankoopen',
ònschiete werkwoord, sterk aantrekken (van kleren) Ge schiet tòch wèl ne jas aon meej zon kaaw. - Cees Robben - dan kundem sebiet wir ònschiete; - Cees Robben - ‘'t is den liste keer dè ge menne jas aonschiet’ - ònschiete - schôot aon - òngeschoote A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. tr. + intr. aanschieten 1) tr. garven en schoven met zekere snelheid werpen naar de persoon die ze optast; 2) (een of ander kledingstuk) snel aantrekken. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - AANSCHIETEN, een hemd of rok, of ander kleedingstuk, voor 'aantrekken' . K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - AANSCHIETEN - aandoen (bij Hoogstraten aangetekend) Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSCHIETEN: kleedingstuk haastig aantrekken - Van Dale aanschieten - haastig aantrekken (van kleren)
ònslag zelfstandig naamwoord aanslag (i. a. b.) Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'aonslag'
- WBD -
- WBD -
ònslaon werkwoord, sterk - ònslaon - sloeg aon – òngeslaon; geen vocaalkrimping; ik slao - gij slaot - hij slao aanslaan Henk van Rijen - aanspreken, aanbreken, beginnen te gebruiken Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'nooit hoog aongeslaon'
- WBD - Henk van Rijen - 'Dè seklaade aaj zu me onderaand us ònslaon'
- WBD - kreunen, jammeren van pijn
- WBD - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. intr. aanslaan 1) met overdreven ophef gewagen van; 2) heftig kreunen of jammeren van pijn. Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen hadde nòg die tuuberkuulooze koeje, hoen völleghèd dè was, dè hèbbe ze op et momènt, dè hèbbe ze gòddank nie mir. Mar ôot dèsse dervan ònsloege man dègge der niks mir meej kost doen!” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
ònslèèpe werkwoord, zwak aanslepen; aanslijpen - Cees Robben - ik krèèg dees jaor de honde mar nie òngesleepe; - ònslèèpe – slipte aon - òngesleepe Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSLEEPEN - met moeite aanbrengen; AANSLIJPEN Ne punt aanslijpen (fijner slijpen) Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSLEIPEN - lang duren, langdurig zijn, aanslepen
ònslèùte werkwoord, sterk aansluiten
- WBD - — ònslèùte - slôot aon - òngesloote Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSLUITEN - aan een ander voorwerp sluiten of passen.
ònsmoore werkwoord, zwak
- WBD -
ons nèffe bijwoord onze buren, de buren Ak vruuger meej Nètte van bij ons nèffe wo praote, dan liep ik den hòfpad op riep oover de hèg. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2002)
ònspanne werkwoord, zwak aanspannen - ònspanne - spande(n) aon - òngespanne Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPANNEN - dicht op een spannen
ònspeete werkwoord, zwak aanhechten, vasthechten Pierre van Beek - met een speld dichtmaken (van een luier) Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPETEN - aanspelden: zij heeft den kraag van het kleed maar aangespeet. - WNT - AANSPETEN bedr. zw. ww. Uit 'speten' aan een spit doen, en 'aan' (bw), in de zin van ‘aanhechten; eigenlijk het braadspit of een zilveren of houten speetje door het voorwerp steken en het zoodoende vasthechten.’ Joos SPETEN ww, overg. = spelden (affigere acicula; hij speette het kruis op mijn borst. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanspeten, aanspelden: enen doek, ene nuizek (neusdoek) aanspeite. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSPETEN - aanspelden
ònspraok zelfstandig naamwoord aanspraak, gelegenheid om mensen te spreken, voordracht De kènder moesen en ònspraok doen - De kinderen moesten een voordracht houden/ versje opzeggen Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPRAAK - zelfstandig naamwoord vrouwelijk ; zonder mv. Alleen van meisjes gezegd en meestal in de uitdr. : aanspraak hebben, d. i. aangesproken worden. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANSPRAAK - aanspraak hebben - verkeeren, sprek, van eene jongedochter, gevrijd worden.
ònspreeke werkwoord, sterk aanspreken Pierre van Beek - aandere manne ònspreeke - hogere instanties om hulp aanklampen — ònspreeke - spraak aon - òngesprooke — in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij sprikt aon Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSPREKEN – wkw - Tot iemand het woord richten.
ònstaon werkwoord, sterk aanstaan - Cees Robben - jouwen meens stao mèn nie aon; dè stond mèn wèl aon; —ònstaon - ston(d) aon - òngestaon Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTAAN - wkw - bevallen
ònsteeke werkwoord, sterk aansteken, aan het branden brengen, besmetten
- WBD -
- WBD - - ònsteeke- staak aon - òngestooke Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTEKEN – wkw - het vuur, het licht, eene pijp - ; meer: in brand doen. contact zoeken met een meisje - Audioregistratie 1978 - Meej vrije?… Vrije, dè, huhu, dè was toen meej, dè was en moejlekheid! Dan ginge ze ze ònsteeke, zin ze vruuger! Ik gao ze ònsteeke, ik gao ze onsteeke zin ze dan! Èn as dè mèske vuur gaaf, dè was, dè was dè dè goed kwaam! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ònstèèreke werkwoord, zwak aansterken, consolideren - Cees Robben - om der kas òn te stèèreke;
ònstèlle werkwoord, zwak aanstellen, benoemen; zich abnormaal gedragen Stèlt oewèège nie zo aon!
- WBD - - ònstèlle – stèlde(n) aon - òngestèld Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTELLEN - in dienst stellen
ònstiefele werkwoord, zwak Frans Verbunt - parmantig aan komen stappen Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'onstiefele' ww - met vaste tred naderbij komen
ònstònde bijvoeglijk naamwoord / zelfstandig naamwoord aanstaande
- WBD -
ònstôote werkwoord, sterk aanstoten ònstôote - stotte(n) aon - òngestôote Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANSTOOTEN - Meest in wederkeerige of lijdende vormen met de bet. v. slecht, zonder smaak gekleed gaan.
- Cees Robben - Prent van de week 30-08-1985
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
bijvoeglijk naamwoord sluw, kwaadaardig, met slechte bedoelingen - Voorbeeld Sterenborg - onte kapoen - gehaaid persoon, grote deugniet
- N. Daamen, Handschrift
- N. Daamen, Handschrift
- Cees Robben - Cees Robben; Henk van Rijen - ba, wè zèède gè tòch en ont mènneke - een vervelend kereltje Frans Verbunt - en onte taante - een gehaaide tante Vruuger zeeje ze dè Tilburgers ‘nie ont mar pront’ zèn. Òf ok wèl: ‘Nie lammenteere mar akkedeere.’ (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONT bn, volgens - WNT - is een 'onter': 'iets dat slecht is in zijn soort' en houdt het woord verband met 'ont' en 'ontig', 'die thans nog in meer zuidel. gewesten in den zin van 'slecht, vuil' gebruikt worden. J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ONT. Men zegt hier een 'ont mensch', niet alleen voor een vuil mensch, gelijk elders, maar ook voor een slechts mensch (homo malus, homo nequam) ONT is wsch. verkorting of zamentrekking van 'onnut' of 'ontijg'; A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - ónt, bijvoeglijk naamwoord - smerig, vuil 'enen onten boer'; hij is ont (in zijn woorden) = gemeen. Vrom. De opvatting van Hoeufft dat dit woord ontstaan kan zijn uit onnut kan ik delen, zijn mening dat ontijg aan de basis ervan zou liggen echter niet. Het verband met Deens/Zweeds ond is dus waarschijnlijk ook te verwerpen, (brief 4 XII. 85) - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ont - vuil, gemeen (wnbr., zholl., nbet., bommel., Mierlo) - WBD - (III.3.2:31) ont doen, ont spelen = vals spelen; ook; foezele, foetele - WBD - (III.1.4:27) 'ont' - slim; 76 'ont' = gemeen - WBD - (III.4.4:237) 'ont' = vuil, smerig
òntamboere werkwoord, zwak Pierre van Beek - z'n gang gaan Pierre van Beek - lòt em mar òntamboere - laat hem zijn gang maar gaan
- Theo de
Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Frans Verbunt - òntamboereere, ontamboere - zijn gang gaan - WNT - TAMBOEREN 1) op de tamboer slaan; 2) Oneig. door kloppen, slaan o.i.d groot rumoer maken; 3.) Oneig.: (gemeenz. ) op iets aandringen, tamboereeren. NIET in de bet. 'zijn gang gaan’.
òntêekene werkwoord, zwak aantekenen, in ondertrouw gaan - òntêekene - têekende(n) aon - ongetêekend - Goernans - AANTEEKENEN - opschrijven; goed, slecht aangeteekend staan
onteghèd zelfstandig naamwoord kwaadaardigheid - N. Daamen, Handschrift 1916 - "ontegij (ónteghei) - de ontegij stroalt 'em z'n oogen uit (zedeloosheid)" - Cees Robben - Al wek kreeg meej ontighed... (19701023) - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - (bijvoegsel) zelfstandig naamwoord vrouwelijk 'ontigheid' - smeerlapperij
òntèùge werkwoord, zwak aantuigen
- Theo de
Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - “Ik heb dees jaor nie veul wèèrk mee den kerstbôom oprèùme èn over en jaor wir òntèùge”, zi smoeder vurrege week nog tege mèn. (Jos Naaijkens; ‘De kèrsbôom in de dôos’; CuBra, ca 2005) - Bij ons vruuger tege kerst/ kwaam er veul bij kèèke./ Den kerstbôom wier toen aongetèùgd /waor alles vur moes wèèke. (Jos Naaijkens; ‘Et Kèrstklêed’; CuBra, ca 2005) - WBD - optuigen (v. e. paard) - WBD - III. 1. 3:9 'aantuigen' = zich verkleden - WBD - III. 1. 4:166 'aantuigen' = uitdossen - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aantuigen 1) optuigen, het (ge)tuig aandoen; 2) hetz. als betö.ge(n): We mossen dätte nog aantöge, d. i. aanschaffen. - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANTUIGEN - het getuig aandoen; fig. aankleeden
ontgeeve werkwoord, sterk zichzelf iets niet gunnen - Cees Robben - Mar ik ontgaaf ’t m’n èège... (19860613) - WNT - zich iets uit het hoofd stellen
onthaand bijwoord onthand - 2019 – werkwoordelijke uitdrukking: onthaand zèn, geen gereedschap meer hebben (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
onthaawe werkwoord, sterk onthouden (in beide betekenissen) - onthaawe - onthiel - onthaawe (geen vocaalkrimping) - Kees en Bart - Tilburgsche Post ca. 1930 - 'onthaawe' (passim) - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - st. ww. tr. 'onthaawen' - onthouden
ontkiemingsmeule zelfstandig naamwoord - WBD - moutpoetsmachine (apparaat waarmee het geëeste graan van kiemen en onzuiverheden werd ontdaan, in de brouwerij)
òntreeje werkwoord, sterk - Henk van Rijen - aantreden
òntrèkke werkwoord, sterk aantrekken òntrèkke - trok aon - òngetrokke - Cees Robben (ongedteerd knipsel) - ik trek men miezezonneke mar is aon - WBD - 'antrèkke' (II:1041) - aantrekken = opdeunen; ook: óphaole - WBD - III. 1. 3:7 'aantrekken' » zich aankleden, ook: 'aandoen’ - WBD - III. 1. 4:435 'aantrekkelijk' = begeerlijk - Goem - AANTREKKEN - wkw - Ne jas, zijn stoute schoenen - Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANTREKKEN - vriendelijk ontvangen, aanhalen, minzaam bejegenen
ontschiete werkwoord, sterk ontschieten, uit het geheugen verdwijnen; ontglippen ontschiete, ontschôot, ontschoote - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - et was em óntschooten as en mènneke de biecht (D'16) - reactie op de verontschuldiging 'het was me ontschoten, ik had het vergeten'
ònuuvere werkwoord, zwak - Pierre van Beek - aansporen, aanmoedigen - ònuuvere - uuverde aon - òngeuuverd - Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'ònuuvere' ww - stimuleren - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - AANUVEREN (onnúvere) ov. ww - enthousiast maken, opstoken, aansporen; uit hypercorrectie wel eens uitgesproken als 'aanoefenen'. Vgl. 'uver'. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. aanuveren, de ijver aanwakkeren.
ònvatte werkwoord, sterk - ònvatte - viet aon - òngevat aanpakken (ook figuurlijk voor geld aannemen) - Cees Robben - Ze waare wel van vat-aon - Cees Robben - Nou oopaa, gij vat nogal aon!
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
onverdoens bijwoord onnodig, nutteloos, overdadig; - Toine Raaijmakers (informant) - Ge moet oew gèld nie ónverdoens ötgeeve; ónverdoense dinger - prullerij, waardeloze spullen - Ze beschaoiige de boel hier nie onverdoens. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
- Cees Robben -
’t Is nie onverdoens verdaon...
(19580426) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 05 08 - Zò onverdoens m'n centen kwèt / Dè vèn ik toch mar zund. - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - iets ónverdoens ópmaoke ('86) - onnodig geld verspillen, dooreten terwijl men al genoeg heeft - Cursus in Tilburgs – krantenrubriek circa 1940 - (l6) 'Ge mot die lucifers nie zò onverdoens verschrappe' - Stadsnieuws - Ge moet dè nie onverdoens opmaoke; daor is et vus te köstelek veuir. (251006) - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - ONVERDOENS, in de uitdr. 'ten onverdoens' - zonder enig nut of zin. Blz. 83: eenzinloze verkwisting, een uitgave, inspanning of consumptie waar niemand van genoot en die tot niets leidde. - Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - onverdoens bw - onnodig
onverschilleg bijwoord zonder verschil, het maakt niets uit - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Asser ene, ene klèène kwaam hier òf daor, onverschilleg, dan ging zon vroedvrouw, die ging er meej, hè, omgewikkeld in den èèrem meej en paor (???) erooverheene èn dan ging ze der meej nòr de kèrk èn dan wier zon kind gedopt èn dan kwaam et wir tèùs!” Klik hier om dit bestand te beluisteren
onverstaand zelfstandig naamwoord Henk van Rijen - onverstandig iemand
ònvolle werkwoord, zwak aanvollen
- WBD -
ònvraoge werkwoord, sterk aanvragen — ònvraoge - vroeg aon - òngevraoge Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANVRAGEN - officieel mondeling of schriftelijk om iets verzoeken.
ònvuule werkwoord, zwak aanvoelen - Cees Robben - dè vuulde ommers aon - ònvuule - vuulde aon - ongevuuld - korte uu (geen vocaalkrimping)
onwèèrk zelfstandig naamwoord begin, aanvang Pierre van Beek - onwèèrk maoke - iets beginnen, aan de draai brengen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - AANWERK (onwèèrek) o., het aanwerk maken: voorbereiding treffen, b. v. voor een flinke ruzie, uitlokken. A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zelfstandig naamwoord o. aanwerk, begin 'Wie heiget aanwaerk gemakt? - Wie is er met de twist begonnen? Et aanwaerk is gemakt - Het begin ie gemaakt (van een of ander werk gezegd).
ònwèève werkwoord, zwak aanweven
- WBD -
ònwèèze werkwoord, sterk aanwijzen - ònwèèze - wees aon - òngeweeze - 2020 - Iemand die vrijt met een ander wiens taal hij niet spreekt: - dan moetet ammòl ònwèèze! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: Klik hier - Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANWIJZEN - wkw, ook 'om. . . '
onwèès onwicht zelfstandig naamwoord WBD, III. 4. 4:282 'onwicht' = onbelangrijk, ook 'ongewichtig’
onze bezittelijk voornaamwoord komt onze paa zondag meejeete? hout spròkkele in de bosse van onze grutvadder - in de gemeentebossen Dirk Boutkan (1996) - (blz. 59) onze bruur, onzen oopaa, 'onz ôom (niet: onzen ôom), onze paa ► ons den onze bezittelijk voornaamwoord mijn man, echtgenoot - Pierre van Beek - "Den onze" zal "die van ons" nooit 'n lel om der oren geven, zegt 'n moeder, die bedoelt, dat haar man de kinderen niet slaat. (Zo'n uitdrukking houdt iets patriarchaals in). (Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen; 6 december 1958) ► ons
ònzegge werkwoord, sterk aanzeggen, verwittigen, aankondigen
- WBD -
- WBD - — ònzègge - zi aon - òngezeed A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (1958-2005) - zw. ww. tr. - aanzeggen, (mondeling) bekend maken, aankondigen Jan Naaijkens, Dè's - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - (1992) - 'onzègge' ww - aanzeggen
ònzèt zelfstandig naamwoord
- WBD -
- WBD -
ònzette werkwoord, zwak aanzetten
- WBD - Mandos - Brabantse Spreekwoorden (2003) - de voor ònzètte ('87) - een begin maken Henk van Rijen - witte waortie meej kwaam òngezet? - weet je wat hij meebracht? Henk van Rijen - wòr komde naa wir meej ònzètte? - wat/wie breng je nu weer mee? - ònzètte - zètte(n) aon - òngezèt Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANZETTEN - aanwakkeren Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANZETTEN - beginnen, aanvangen van een werk
ònzien werkwoord, sterk aanzien, bekijken - Cees Robben - agge jou ònziet; - Cees Robben - zien wij mekaar mar èfkes aon; - ònzien - zaag aon - òngezien Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - AANZIEN - In de bet. van 'houden voor', 'achten' is het ww onscheidbaar; in de werkelijke zin van 'bekijken' wordt meer 'bezien' gebruikt. Cornelissen & Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - AANZIEN - Frans: regarder (.zowel scheidb. als onscheidbaar): Ik aanzien hem voor geene' goeie. / Ik zien hem veur geene' goeien aan; wachten, geduld nemen. ‘ Aanzien’ wordt verbonden met 'veur', niet met 'als'.
oodeglaarwaoter zelfstandig naamwoord Van Rijen: goulardwater ; loodacetaat tegen huidaandoening - - Van Dale - GOULARDWATER - genoemd naar de Franse arts Goulard, die het in 1760 introduceerde; verkoelend en opdrogend heelmiddel, een oplossing van loodacetaat in alcohol, verdund met water (eau de Goulard)
De publicatie waarin Thomas Goulard zijn vinding bekendmaakt (1751) - bron: www.gallica
ôog, ôoge, ugske, eugske zelfstandig naamwoord , verkleinwoord 1. het oog, de ogen, oogje - Miep Mandos-v.d.Pol; Aantekeningen Brabantse spreekwoorden - Haawt Gòd vur ôoge èn de haand vur oew gat, dan zal oe niks ontvalle. - "Meens, kijk toch 'n bietjen uit oe soep-ooge!" (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940) - Èn ok zen ôoge waare niemir al te bist. (Henriëtte Vunderink, Vergeefse mankemènte, uit: Tis de moejte wèrd; 2011) - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - zen ôoge - Mandos - Brabantse spreekwoorden: Dè zèn de èlf ôoge nie (D’16) - Daar is weinig kans op. - Mandos - Brabantse spreekwoorden: Hij stikt Gòd de ôogen èùt (v- Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1969) - gezegd van iemand die ondanks dat hij het goed heeft, altijd klaagt en meent te kort te komen. - Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1972) - moeten trouwen (Vrouwen menen aan de ogen te kunnen zien of iemand in verwachting is.) - Mandos - Brabantse spreekwoorden: et wiegestrôoj zit nòg in zen ôoge ('7l) - hij is nog niet droog achter zijn oren - Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó zèùver as en ôog vól matèrrie (N. Daamen, woordenlijst 1916:) - zo schoon (?) als een oog vol etter: dus niet schoon - WBD - 'óóge' (II:974) - ogen; ook: 'heejveléúchskes' (heveloogjes) [?] - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - ek gao èfkes men ôoge verschiete - ik ga even een dutje doen. - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - schèèl ôoge geeve - jaloezie opwekken - Interview Hermans - 1978 - dronkenschap - “…dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen omdè ge zat waart!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren - WBD - III.1.1:71 'oogklep', 'oogschelp', 'deksel v. h. oog' = ooglid - Jan Naaijkens, Dè's Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòg' zelfstandig naamwoord - oog 2. boomknop waaruit scheuten of loten tevoorschijn komen - Mandos - Brabantse spreekwoorden: zó veul ôoge, zó veul vèège (N. Daamen, woordenlijst 1916:) 3. vetringen in de soep - Omdè de kender daor niks van snappen lee-t-ie verder uit: "hoe vetter ik wor, hoe kleiner m'n oogen worren. Mee soep is 't krek aandersom; hoe vetter, hoe grotter oogen erop! Hi, hi, hi!... Dès 't verschil tusschen mijn en soep." (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929) - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Soep meej ôoge – soep met vetringen; vleesbouillonsoep
ôoge werkwoord, zwak ogen, uitzien, een indruk wekken - Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben, bezorgd door Guido de Wijs - Ge mot oew oôge béter opmaoke, dè oôgt mir! (10-01-1970)
|
|
ôogenblik zelfstandig naamwoord ogenblik - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Op den ôogenblik - Mar goed, op 'n gegeven ôogenblik, 't waar in kaffee 't Böomstrunkske gelèüf ik, zie ik van Boesschoten op z'n kniejes over de vloer krèùpe. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OOGENBLIK zelfstandig naamwoord m., nooit o.
ôoj zelfstandig naamwoord ooi - WBD - vrouwelijk schaap, ook 'gèrm' genoemd of 'schaop'
ôojeklonje zelfstandig naamwoord eau de cologne ► onjeklonje
ôojevaor, ollievaor zelfstandig naamwoord ooievaar - R. J. kómt den oojevaer òngevlooge - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - veur d’n marathon motte oewe kuîte insmère mee ooievaorskuîke-vet (23-10-1963) - WBD - III. 4. 1: 225 'ooievaar' (Ciconia ciconia), ook 'olievaar' genoemd
ôok, ok bijwoord ook - Dialectenquête 1876 - ik ben tevreeje; zêde gê 't oak? - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OOK, Kemp. ‘ok’ bijwoord, Frans: aussi
ôom zelfstandig naamwoord oom als achtervoegsel - Cees Robben - Piet-oom ((19810508)
- Lechim (pseudoniem van Michel van de
Ven), De Tilburgse Koerier, 77 12 29 - We meuge Tiest-òòm nie
vergeete. - Piet van Beers – ‘Laandhonger’: M'n schôônvadder ha wè bos en wè laand van Kees-omke's ge-orve. (With Love; 1982-1987) - Piet van Beers – ‘Unne mooien open dag’: Mar Jaonusoom die kent gin maot ..(With Love; 1982-1987) - Jan Naaijkens, Dè's Biks: Janòòme, Pietòòme
oomaasfiets zelfstandig naamwoord omafiets - oma's fiets ► pestôorsfiets
ôome
zelfstandig
naamwoord - WBD - III. 3. 1:135 'ome Jan', 'bank, pandjeshuis' = bank van lening - WBD - III. 2. 2:75 'oom' = idem - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OOMEN zelfstandig naamwoord mannelijk - oom, Frans: oncle - Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'Oòme' zelfstandig naamwoord - oom
ôomzègger zelfstandig naamwoord oomzegger - 2019 – zoals het neefje de broer van zijn vader of moeder aanspreekt; neefje (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
oopaa zelfstandig naamwoord opa - Dirk Boutkan: zulde goed nòr oopaas löstere? - luister je goed naar opa? - Dirk Boutkan: (blz. 59) onzen/onze, julliejen/jullie, hulliejen/hullie oopaa - WBD - III. 2. 2:64 'opa' = grootvader
oope bijvoeglijk naamwoord/bijwoord open - Dialectenquête 1887 Willems - in weeke gin vènster oope gehad - wekenlang werkloos geweest - Cees Robben: mar as oew schuurdeur oope gao; - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij zètte zen kwèèk oope - WBD - III. 4. 4:55 'open weer' = vriezend weer; c. q. zacht winterweer
oope-toe-broek zelfstandig naamwoord kruisloze broek, vroeger gedragen door oude vrouwen; ze konden dan gemakkelijk hun behoefte doen
Bron: Geheugen van Nederland
- Van Rijen: oope-toe-broek, oope-sjoo-broek, snèlzèèker - Jan Naaijkens, Dè's Biks: oopetoebroek zelfstandig naamwoord – bep. soort vrouwenbroek
oopoe zelfstandig naamwoord grootmoeder oopoe zien uitdrukking - Sinds der ok nog zon stuk of vier van onze en heur zusjes, regelmaotig opoe zaage, hasse aon de waas der haande mêer dan vol. Wij han die ötdrukking van ‘opoe zien’ ok mar ôot ergens geheurd en wiese verder ok niks. De emmers stonden aaltij afgedekt in et schòp. Wij wiese bè God nie wè dè waare, waor ze vendaon kwaamen of waor ze vur diende, die lappe meej al dè bloed der aon. Vraoge? Hoe vraoge? En aon wie? (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)
ôor, urke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord oor - Dialectenquête 1887 Willems - kòrtoore = kinderen - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij heej lôopoore - Mandos - Brabantse spreekwoorden: de oore te dicht bè de kòp hèbbe staon = Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1969: gierig zijn - Van Rijen - 'We zun hum us un ôor ònnaaje' - . . . te pakken nemen - Frans Verbunt - hij kan meej zen ôore den èngel dès heere klèppe - 2020 - Plagen van een kind: - ik kèn jullieje paa wèl, die heej òn êene kaant mar êen oor! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER - WBD - III. 1. 3:263 'oorring', 'oorbelletje’, 'belletje' = oorring - WBD - III. 1. 3:264 'oorknopje', 'knop(je)' = oorknop;ook: ‘oorbel(letje)’
oorvèèg zelfstandig naamwoord oorvijg - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OORVÈÈG zelfstandig naamwoord v. en niet mannelijk
ôot bijwoord ooit, eens, weleens - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Komde ôot op ’t Gurke? - Kom je weleens op het Goirke? - Cees Robben - En heddet ôôt ter haand gehad (19600624) - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - hij is es ôot in zen lèève gebeete - Dialectenquête 1887 Willems - ôôt - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OOIT (uitspr. oeët) bijwoord - op een tijdstip in het verleden
ootoo - Audioregistratie 1978 - In mènne jonge tèèd dan, enen ootoo, die zaagde zôo mar es ene keer in de week! Êen òf tweej! En dè was veul agge die êen òf tweej gezien had want den dòkter die kwaam meej de fiets òf meej enen brommert òf meej en rijtèùg… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ootooskòtters zelfstandig naamwoord autoscooter (kermisattraktie) - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…Jaaa…ene mallemeule èn enen hoogaatie èn ene ootooskòtters èn zôo èn dan gebakkraome èn snoep èn nooga, olliebòlle ...” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
oove, oowve - WBD - oven, bakoven (in het bakhuis v. e. boerenhuis), ook 'bakoove' genoemd - WBD - broodoven (van de bakker) - WBD - houtoove - oven waarbij men in dezelfde ruimte stookt en bakt (oven in een bakhuis) - WBD - onderoove - onderoven (benedenste gedeelte van een oven, vooral de ruimte beneden in de oven, waar het brood gezet wordt om te rijzen) - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - de scheuter die stao bij den oove - de ovenpaal staat bij de oven
oovenbèkkerke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord - Van Rijen: winterkoninkje (Troglodytes troglodytes) - WBD - III. 4. 1:76 'ovenbakkerke' - winterkoninkje
oover voorzetsel, bijwoord over - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - oover drie weeke, oover de schaansmuur; gaotie nie oover? - Dialectenquête 1887 Willems - oover aanderse dag - om den anderen dag - Van Rijen: 'oover den hòfpat’ – achterom, via de achterdeur - Jan Naaijkens, Dè's Biks: oover vz, bw – over
oovebèèter zelfstandig naamwoord overbijter - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ooverbèèter – Iemand wiens bovengebit verder uitsteekt dan het ondergebit.
ooverblèève werkwoord, sterk - WBD - III. 4. 4:28 'overblijven' = droog blijven (het weer)
ooverènd bijwoord overeind - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OVEREIND, OVEREND bw - in opschudding, overhoop, in wanorde. Heel de straat stond overeind.
ooverènsie zelfstandig naamwoord in ooverènsie - overcompleet, te veel uitdrukking: In ooverènsie - overcompleet, overschietend, overblijvend - Kees & Bart (ca. 1935): nog êen in ooverènsie - N. Daamen, woordenlijst 1916: "iets in overentie hebben (te veel)" - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - buurvraaw, hèdde meschient en paor aajer in ooverènsie? - Dè ledikantje han ze nog in overentie. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - WNT - zie OVERENTSIG, overensig (klemt. op de 3e lettergr.) - overschietend, overblijvend, overig. - C. Verhoeven -OVERENTIE (overènsie) v. - alleen in de verbinding 'in overènsie hebben' - over hebben, meer hebben dan voor het moment noodzakelijk is. - Jan Naaijkens, Dè's Biks: ooverènsie bw - over; iets in ooverènsie hèbbe
oovergaon werkwoord, sterk overgaan, voorbijgaan — oovergaon - ging/gong oover - oovergegaon
ooverhaoler zelfstandig naamwoord overhaler; in de schoenenfabricage - Interview met de heer De Kok (1978) – Toen vroege ze bij Blankers enen ooverhaoler. Enen ooverhaoler. Dès schoene ooverhaole. Dès schoene, der wòrre schoene òn mekaare gezèt èn der worre dan, zo dègge hier èn daor mar ene spèèker in… Meej et mesien, hè! ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )
ooverheene bijwoord overheen - Kees & Bart (ca. 1935): 'Oover tónne stappe ze ooverheene' (de gemeenteraadsleden)
ooverhèùs zelfstandig naamwoord verhuizing - Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven, De Tilburgse Koerier 63 06 14 - De Guust was aon den ooverhèùs/ alles stond ooverènd/ Ik snap nie zeetie tot zen vrouw / wégge begonnen bènt.
ooverhieuw verleden tijd van ooverhaawe [nog niet opgetekend] overhield - Van de lepkes diesse overhieuw heesse innen regenjas vur mén gemokt. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 15 december 1944)
ooverhôop bijwoord overhoop - 2020 - Iemand met een brede uitbundige lach: - assie laagt leej hil zen gezicht ooverhôop! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
ooverlist bijwoord laatst, onlangs - Nèè ooverlist heurdenik nòg zègge: ‘òch val dôod meens, lèèfde gij nòg!’ (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2008) - Van Dale - overlaatst, bw v. tijd (Belg. N., spreektaal) onlangs, laatst - WNT - OVERLAATST - daarnaast (in Brabant) OVERLEST - (klemt. op 3e lettergr. ) - laatst, onlangs. In Z.-Nederl., en gewestelijk ook elders, b. v. in Gelderland. Z. o. De Bo en Corn. Vervl.
ooverlôoper zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - geit die geen jong heeft gehad - Het WBD kent deze naam voor een 'onvruchtbare ooi' (schaap): K242, L281 - A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk overloper, geit die, al of niet voor de eerste maal gedekt zijnde, niet lamt, maar een jaar overslaat.
oovermèèrege bijwoord - Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben bezorgd door Guido de Wijs - (gehoord van een maandaghouder) ‘K zè blij dè’k overmerrege kan zegge de wut overmerrege alwir gehad hebbe (10-01-1970)
oovermisterd voltooid deelwoord van oovermistere overmeesterd, overspannen
oovernuut, oovernuuwt bijwoord opnieuw - Cees Robben - Of ze dint overnuut (19571221) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - gift is oovernuut - geef eens opnieuw - WBD - III. 4. 4:315 'overnieuw doen' = veranderen - Jan Naaijkens, Dè's Biks: oovernuuwt bw - opnieuw
ooverschiete
Uitdrukking
er over schieten, ongehuwd blijven
ooversprong zelfstandig naamwoord oversprong; kinderspel - Audioregistratie 1978 - En dan ooversprong! Dè din we vruuger ok op school! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
oovertrèkke werkwoord, sterk verhuizen - N. Daamen, woordenlijst 1916: "we zen an den overtrek (aan het verhuizen)" - WBD - (III. 3. 2:307) oovertrèk = burenovertrek - WBD - (III. 4. 4:9) 'overtrekken' = betrekken (v.d. lucht)
op voorzetsel, bijwoord op - Dialectenquête 1876 - ùp (met klinker van Frans oeu) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - op slòt van zaoke - per slot van rekening - Van Rijen: óp de middag - in de namiddag - Van Rijen: óp en aander slaope - logeren - WBD - (III. 2. 1:395) op, hèl = wakker - Jan Naaijkens, Dè's Biks: op vz., bijwoord - op
Albert Servaes - Oogstende boeren; 1905
opbèène werkwoord, sterk opbinden - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPBIJNEN - opbinden. Hout opbijnen, koren opbijnen
opblaoze werkwoord, zwak opblazen - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Blaost em op - loop naar de maan! - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Ge kunt em opblaoze - Je kunt me wat! - Cees Robben, Tiende buukske (blz. 61) - ge kunt 'm opblaoze
opbölk zelfstandig naamwoord oprisping, opgeboerd maagzuur - Gezegde: den vèùlen opbölk krèège - misselijk worden van (te veel) eten - Cees Robben - [vrouw tegen drogist:] Nog gèère vur ’n dubbeltje vur den vuilen opböllik... (19750620) - Cees Robben - Wek van den onzen krèèg.. Nou daor zak ginne vuilen opbölk van krèège... [vrouw over haar gierige man] (19650416)
opbölleke werkwoord, zwak - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - boeren - WBD - III.1.2 - 'opbreken' = zuur oprispen - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ik mot smèèreges gin pap eete; dè blèèf ik hil den dag nòg opbölleke (020507)
opbrènge werkwoord, sterk opvoeden, grootbrengen - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Van klènsaf aon zèèk opgebròcht van Körvel…” ► Klik hier om dit bestand te beluisteren - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg), Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, 2007 -…mar doe der iets aon, dè koste toch nie en ge dörfde nie, ge waart te bang opgebròcht.
opdèkke werkwoord, zwak - Woordenboek van de Brabantse dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004). Beschrijving van het WBD: De tafel voor de maaltijd gereed maken. De tafel krijgt eventueel een tafellaken en wordt voorzien van borden, bestek en glazen. Waardering voor Tilburg door WBD: zeldzaam ►Klaormaoke, Opzètte, Klaorzètte, Tòffel
opdoen werkwoord, sterk opdoen, dee op, opgedaon 1. opdienen - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - het eten op tafel zetten; opdienen 2. leren kennen «Enen blauwe maondag hèb ik toen,/ meej en mèdje omgegaon./ Die hak opt huukske van de straot/ meej et daanse opgedaon» (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Nòg vrij) 3. - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - ook: iemand de broek opdoen de verbeelding is niet duidelijk; de betekenis is: iemand zijn vet geven, de waarheid zeggen - Piet van Beers – ‘Kaorte’: Toch hèk ze alle drie de broek opgedaon. Al is den "hoofdprèès" toch men neus vurbij gegaon. (Het zeventiende boekje, 2010) 4. jenever tappen - WTT - 2012 -Vruger deejen z'm mee 't half of heel motje op, om wè in huis te hebben as ge volk kreegt of as ge 'ns 'nen aanderen smaok in oeë mond wô't hebben, mar naa zen ze van 'n heel kruikske niemer vies. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)
opdraaje werkwoord, zwak opdraaien; het hoofd op hol jagen - Ik heb ze [haar] heelemaal nie opgedraaid en opgevreje! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 25-2-1939 – 18-4-1939)
òpdrêûge werkwoord, zwak - Hessels 2020 - Het kind ziet er nu veel beter uit dan kort na de geboorte: - dies nòg goed òpgedrêûgd! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
opfietse werkwoord, zwak opfietsen, gaan fietsen - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 77 05 12 - Kom, zee Lewie, ik fiets is op...
opgaon werkwoord, sterk opgaan - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - as de zon opgao - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - zèn al die brôojkes opgegaon? - A.J.A.C. van Delft - Aanduidende, dat een poging niet gelukken zal, zegt men: "Dieën vlieger zal nie opgaon." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPGAAN (met 'zijn') bij kegelaars, biljartspelers: het spel beginnen; soldaat worden, naar het leger gaan; verbruikt worden; opvliegen
opgeleej voltooid deelwoord van oplègge, bijvoeglijk gebruikt opgelegd - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Dès nie toevalligerwèès, dès opgelee pandoer (09-04-1973)
opgemèùsd
opgesòlferde
opgestokt
opgetaase - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 03 22 - Al d'n huisraod opgetaase - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 74 10 03 - ...al die meense / Opgetaasse in 'n flèt
opgriesele werkwoord, zwak - G - aanharken
ophaawe werkwoord, sterk ophouden - ophaawe - hiel(d) op - opgehaawe
ophouden in betekenis omhoogsteken, trots zijn op, pronken met - WBD - inhouden van de melk door een koe, ook 'optrèkke' genoemd - WBD - III. 1. 4:312 'ophouden' = idem - A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. 'ophaauwen' - ophouden: 1) opkweken, opfokken (van dieren en schertsenderwijze van kinderen gezegd); 2) 'et kunnen ophaawe' (van zieken gezegd) kunnen opblijven, niet gedwongen worden door zwakte om naar bed te gaan; 3) de verkoop v. e. boerderij niet laten doorgaan
ophange werkwoord, sterk ophangen - WBD - óphange - ophangen, van leer ter droging (II 640) - WBD - óphanger - ophanger, van leer ter droging (II 641)
ophaole werkwoord, zwak - WBD - ophalen: de laatste poetsbewerking v. e. schoen met behulp v. borstels, zachte doeken etc. om de schoen zijn diepste glans te geven (II:794) - WBD - óphaole (II:1041) - ophalen: opdeunen; ook: òntrèkke - WBD - (III. 3. 3:135) ophaole = collecteren
ophèbbe werkwoord, sterk - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - opgedronken hebben
ophêûpe werkwoord, zwak ophopen - ophêûpe - hêûpte op - opgehêûpt
ophippere werkwoord, zwak opknappen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - hij is wir aoreg opgehipperd - hij is weer aardig opgeknapt
ophôope werkwoord, zwak - Van Rijen: ophopen
opjèùne werkwoord, zwak opjutten, gek maken opjèune - jönde op - opgejönd, met vocaalkrimping; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij jönt op - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Die kunde gemak opjèùne. - Die kun je gemakkelijk opjutten. - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - ’t gao zô gééf goed, mar ge môt me nie opjuine (1965) - Cees Robben - Ge moet ‘m nie zôô opjuine Toke (19660218) - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Jantje wier dur zen kammeraoj opgejönd om bèlleke te trèkke (040309) - WBD - III. 1. 4:430 'opjuinen' = de hemel in prijzen - Cornelis Verhoeven: OPJUINEN (opjö:ne) ov. ww - gek maken, op slinkse manier iemands geestdrift bevorderen om er dan profijt van te trekken of ermee te lachen.
opkalifaatere werkwoord, zwak opkalefateren, opknappen - As ie 'n vrouw krijgt die 'm 'n bietje opkalifatert, dan wor et nog iets fatsoendelijks in de maatschappij... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Kareltje Vinken’; feuilleton in 10 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940)
opkaomer zelfstandig naamwoord via enkele treden bereikbare, halfhoge, boven een kelder gelegen kamer - Mandos - Brabantse spreekwoorden: hier groejt de ròg óp de ópkaomer (v- Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1973) - gezegd bij het zien van rogge op een hooggelegen akker - Lowie van Dorrus Misters; Verder vonden we gewoonlijk in de woonruimte nog een deur naar op- of zijkamer en de bedstee van het ouderpaar. Onder de opkamer was de kelder, waarin de aardappelen en in de slachttijd ook de kuip met de pekel, waarin de hammen en zijden spek en de kleinigheidjes als de pootjes, rugstrang, enz. een plaats vonden. (…) Op de opkamer trof men een ledikant of bedstee, kleerkast en verder gerief aan, indien er de plaats voor was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 16 ‘Rond de boerenhaard 1’; Nieuwe Tilburgsche Courant 27-6-1952)
òpke zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van 'aop' aapje - Cees Robben - ’t lèèkend precies op ’n öpke... (19600408) - Witte wè dè is, enen Bimbo-box? Dès zonne sort djoeboks. Mar dan nie meej 45-toere-plòtjes der in, mar meej òpkes. Die òpkes hèbbe kleeren aon èn huudjes op èn ze speulen ammel en instruumènt. En òpkes-òrkèst, dè isset. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012) - WBD III. 3. 2:351 - òpke = aapje
öpke-döpke...
opkèùle opkieze, opkieste werkwoord, zwak aanhitsen mogelijk op basis van het geluid om honden weg te jagen: ksst - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Zumme den hond is opkieze? - Zullen we de hond eens aanhitsen? - Cees Robben - Zummummis opkieze...? (19681018) - WBD - (III. 2. 1:489) 'opkissen', 'opkitsen', 'ophitsen' = aanhitsen (v. e. hond) - WBD - III. 1. 4:420 'opkisten' = ophitsen - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OPKITSEN voor 'ophitsen'. KISSEN voor 'ophitsen'. - Cornelis Verhoeven: HISSEN ov. wvv. ophitsen, vooral v. e. hond gezegd; de hissende kreet is: 'hieskies'. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPHUSSEN - ophitsen: 'nen hond ophussen - WNT - OPKISSEN - hetzelfde als ophitsen, vooral van honden gezegd
opkoome werkwoord, sterk opkomen - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - opkoomen as kak - heel plotseling zich voordoen - WBD - III. 3. 1:385 'opkomen' = dienstplicht doen - WBD - III. 4. 4:3 'opkomende maan' = eerste kwartier - WBD - III. 4. 4:192 'opkomen' = vloed
oplaoje werkwoord, zwak - Van Rijen: opladen - WBD - III. 1. 4:232 'zijn eigen opladen' = zich kwaad maken figuurlijk arresteren, meenemen in de politiewagen - Iedereen wier opgelaoie èn zoodoende zit ik naa saome meej de naachtburgemister in ‘n cel. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.) - Mar jè, Joaneke is er al wir 'n paor jaor èùt. Ze han em op ’n gegeeve moment opgelaoie, omdèttie boove zene friettent ok ene wietzolder ha. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
oplaote werkwoord, sterk oplaten - A.J.A.C. van Delft - Wij gaon vliegers maar ook duiven "oplaoten" en laten dan los "twee duiven en drie horens", waarmede wij "prijs verdienen en ook den scherreweg", terwijl een ander "geen veerke thuis had" en er zoodoende weinig om gaf, wie met "de poel" ging strijken.(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) - Van Rijen: oplaten - Van Rijen: 'Wè-s daor te doen? Der wòrt unnen boer opgelaote tusse tweej zakke stront. - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - De dèùven oplaote – Duiven zelf trainen door ze naar een andere locatie te brengen waar ze vervolgens worden losgelaten en hun weg naar de kooi moeten vinden
oplappe werkwoord, zwak oplappen, verstellen - WBD - oplappe (II:1252) - oplappen, verstellen
oplègge werkwoord, sterk opleggen - oplègge - li(n) op - opgeleej - A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opleggen
opliere werkwoord, zwak opjutten, aansporen - KAREL. En mèn raoide 't aon! Ge bent al percies as veul meensche die aander meensche opliere om hout te gaon kappe en gappe, mar zelf d'r ège er nie aon waoge. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)
oplôope werkwoord, sterk oplopen - oploope - liep op – opgelôope - WBD - opzwellen, in het kader v. d. zgn. trommelzucht, een koeieziekte - WBD - óplôoping - trommelzucht, een koeieziekte - Cornelis Verhoeven: OPLOPING (oploo:ping) v - trommelzucht of windpens bij een koe. - WBD - Ook gezegd v. h. gevolg van overdadig eten door mensen: z'n èègen 'n oploo:ping vrééte - oververzadiging, zwelling. - A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vrouwelijk oploping, trommelzucht - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPLOOPEN - opzwellen, dik worden;
opmaok zelfstandig naamwoord
- WBD -
opmaoke werkwoord, zwak opmaken (in div. bett. ) - WBD - deegbollen hun broodvorm geven - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ze heet em irst zen gèld hèlpen opmaoke - WBD - III. 3. 1:208 'opmaken' = besteden - WBD - III. 3. 1:209 'opmaken' = verkwisten - A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opmaken: 'mutserd opmaoke' - hout tot takkenbossen binden.
opmis zelfstandig naamwoord - WBD - ploegschaar, ook genoemd (Hasselt) 'ploegmis'
opnaaje werkwoord, zwak opjutten, aansporen - Ik ha ze allêen un bietje staon op te naaie.(Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) - Cornelis Verhoeven: OPNAAIEN (opnèèje) ov. ww - enthousiast maken met de bedoeling te bedriegen of te profiteren (erop nèèje - erop lostimmeren): lot oew èège nie opnèèje; z'n èègen opnèèje - zich opwinden, steeds enthousiaster of bozer worden. Zie ook: opjuinen, opkloten.
opneeme werkwoord, sterk opnemen, namelijk van sterke drank Om den goeien afloop te vieren zè'k regelrecht nor de Looiersbeurs gestapt en daor hè'k m'n eige getracteerd op drie aawe klaores, die 'k zoo mar stondeweg on 't buffet heb opgenomen. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)
opneuker zelfstandig naamwoord schelm, kwajongen, lastig iemand - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - tis mar en klèèn opneukerke - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Tis mar en klèèn opneukerke, mar hij heej wèl lef (280307) klap, vuistsleg - Informant Ad Vinken; klap, vuistslag - Informant Ad Vinken; hij krêeg me tòch en opneuker - WBD - III. 1. 2:42 'opneuker' = oorveeg; ook: 'fleer, draai, klap, klets' enz. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPNEUKER zelfstandig naamwoord mannelijk - klap, oorveeg. Iemand 'nen opneuker geven. - A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk opneuker - opdonder, opstopper - WNT - OPDONDER, n. a. v. synonieme zelfstandig naamwoord in platte taal. De volkstaal kent een aantal synonieme uitdrr. Eenige daarvan zijn afgeleid v. ww die slaan of stompen beteekenen, verg. opdril, opslag krijgen (= afgeranseld worden), en verder: opdoffer, opdokker en opstopper; in navolging hiervan maakte men in scherts andere, die wel schijnbaar van ww waren afgeleid, doch welke ww niet of zeer zelden in de zin van slaan worden gebruikt, b. v. opmepper, opnaaier, opneuker, oppeuter, opwaaier, opzaniker. iets kleins - WBD - III. 4. 4:223 'opneukerke' = iets kleins in zijn soort, ook 'geneuk', 'neuk'
opnooteere opnuut bijwoord opnieuw - Henriëtte Vunderink, Zoas ik et as kèènd beleefde; k Zal van oe blèève haawe, 2007 - èn èlke keer opnuut...
oppaase werkwoord, zwak oppassen, opletten - Cees Robben: Vur fèèn meensen en motrèège moette oppaasse - Cees Robben: meej de kòrsemes ist oppaase geblaoze; Ze heej aaltij goed opgepaase (ze is nog maagd ?) - Grôot diktee van de Tilburgse taol 94 ik moet oppaasse dèttie nie wir leekende nat wòrt - WBD - III. 1. 4:355 ‘oppassen’= in acht nemen - A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. - oppassen
oppenuut
òpperleuterèèr zelfstandig naamwoord opperleuteraar - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - winnaar van het leuterconcours
oppernuut, oppernuuw bijwoord opnieuw oppernuut begiene - opnieuw beginnen - Dialectenquête 1887 Willems - óppernuuw - herdoens - Kees & Bart (ca. 1935): 'op nuut'
- ...ieder jaor oppernuut... (Jan Jaansen;
pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe
Tilburgsche Courant
31-12-1938 – 18-2-1939) Van Rijen: 'oppernuut, oppernuuw, opnuu' - WNT - OPNIEUW- In de vormen 'op een nieuw' en 'op het nieuw verouderd.
òppers zelfstandig naamwoord getalzijde van een geldstuk - WBD - (III. 3. 2:206) oppers (getalzijde van een geldstuk)
òpperst òf mis naam van een kinderspelletje met centstukken - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - obberis - “En dan ging et daor meej dè bölleke nèt boove zon sènt, dan liete zem nèt op zon raand valle èn asse dan òpperst was òf mis, dan môogde, òpperst môogde hèbbe mar mis dan môogdem nie hèbbe…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment ►obberis
opploege werkwoord, zwak - WBD - (Hasselt) bijeenploegen (de aarde wordt bij het ploegen in de richting van het midden van de akker gekeerd) A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opploegen
opraope werkwoord, zwak oprapen
oprèùme werkwoord, zwak opruimen - Grôot diktee van de Tilburgse taol 94 die han ze opgerömd - WBD - (III. 2. 1:283( oprèùme = opruimen) - oprèùme - römde op – opgerömd; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij römt op
opsallemander opschèp zelfstandig naamwoord opschepperigheid, opsmuk ...mar 'k geef himmel nie om den opschep, daor bedoel ik mee, wè de vrouwkes schon en sjiek vènen. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
opschèppe werkwoord, zwak opscheppen, namelijk: zoals iets zich voordoet ...mar gère of nie, ge hed 't te nemen zooas Onze Lieve Heer 't opschept en 't biste is er nie over te lammenteeren. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
opschèpper zelfstandig naamwoord - WBD - (III. 2. 1:163) ‘opschepper’ = pollepel
opschiete werkwoord, sterk opschieten Mandos - Brabantse spreekwoorden: hoe meer volk veur, hoe minder dèt opschiet (v- Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 197l) - gezegd mannelijk b. t. een mis met drie heren - WBD - III. 1. 2:5 'opschieten' = zich haasten, ook: 'affeceren', 'spoeien' - WBD - III. 1. 4:347 'opschieten' = idem - WBD - III. 4. 4:323 'opschieten' = vorderen - Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 'asse en bietje opgeschoote hèbbe . . . '
opschoore werkwoord, zwak - Informant Toine Raaijmakers - omhoogbrengen van de boven het vuur hangende 'sòpkeetel', via in de haak aangebrachte inkepingen Van Rijen: aan de zoldering ophangen, opbergen op zolder A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opschoren, door schoren omhoog grengen, b. v. een stromijt die scheef hangt met behulp van houten stutten.
opschrèève werkwoord, sterk opschrijven, namelijk: op de bon geslingerd worden door de politie Hij [een Tilburgse politieagent belast met de sluitingstijd van kroegen] zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929) - WBD - III. 3. 1:349 opschrijven = beboeten (door politie)
opslaon werkwoord, sterk opslaan (in div. bett.) Kees & Bart (ca. 1935): ''t teveul dè opgeslaon moet worren' - WBD - III. 3. 1:61 'opslaan', 'opzetten' = verhogen - opslaon - sloeg op - opgeslaon
opsmèère werkwoord, zwak besmeren met boter o. i. d. - nen botteram opsmèère - opsmèère - smèèrden op - opgesmèèrd - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPSMEREN - besmeren, met boter, vet enz. , bestrijken.
opsnije werkwoord, sterk - WBD - de buik opensnijden van geslacht vee - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPSNIJ(D)EN - versnijden, snijden totdat iets op is
opsòlfeere werkwoord, zwak mogelijk van 'opserveren'; alleen gevonden in verband met het zoeken naar een (tweede) echtgenoot, waarbij een koppelaarster een rol speelt; zie: - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Zal ik veur jou is naor unne goeije kloris uitkèke [?] - Nè, veur men ginnen opgesolferde (13-07-1966) De informatie van - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs werd door - Cees Robben - gebruikt in zijn Prent van de week van 19 augustus 1966.
opspeule werkwoord, zwak PM uitvaren, uitvallen, opspelen - opspeule - spulden op - opgespuld — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij spult op Cornelis Verhoeven: OPSPELEN (opspeule) onov. ww - op zijn poot spelen, iemand een standje geven, uitvallen A.P. de Bont: zw. ww. intr. 'opspeulen' - opspelen, razen, uitvaren, te keer gaan. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPSPELEN - opspannen, in gramschap uitvaren; in 't N.: OPSPEULEN
opstalle werkwoord, zwak - WBD - (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd: 'indoen', 'binnedoen', 'inhaole' of 'binnegaon' - opstalle - stalde op - opgestald
opstaoj bijwoord/bijvoeglijk naamwoord ►op staoj, waar het woord gesplitst is As dè mèn nog is vergund moog zèn, dan zo’k dè liefst zoo opstaoi meugelijk wille doen. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) v- Dialectenquête 1887 Willems - kalm aan v- Dialectenquête 1887 Willems - enen ópstaoje meens - een kalme mens , die alles langzaam doet (Tilburgse Taaklplastiek 175) Van Rijen: 'Ut gong ammòl mar opstaoj aon' - Het ging allemaal maar rustig aan Van Rijen: rustig, kalm, langzaam - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - STADE, voor gemak. Reeds bij Kiliaan. - WNT - STADE - 'op stade', 'op zijn stade' - op zijn gemak, zonder zich te haasten (in Zuid-Nederland)
opstaon werkwoord, sterk opstaan Cees Robben: vruug opstaon dè is gin profèèt; - opstaon - stond op - opgestaon; ik stao, gij staot, hij stao op - WTT - -2012: de oudere verleden tijd: Toenk vumèrge opstind was ’t règen. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) A.P. de Bont: onr. st. ww. intr. opstaan, opkomen (van plannen, gedachten, neigingen enz. gezegd. )
opsteuke werkwoord, zwak opstoken, aanzetten tot kwaad v- Dialectenquête 1887 Willems - zenèègen opsteuke - zich kwaadmaken - WBD - III. 1. 4:420 'opstoken' = ophitsen - Dialectenquête 1887 Willems - opsteuke - stukte op – opgestukt; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij stukt op KAREL. Stil nou en stukt oe égge nie op. (Dialoog Karel en Sjarel, in: Groot Tilburg, 8 december 1944) - Cees Robben - En hier kan ik m’n èège toch zôô over opsteuke war... (19870403) Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsteujke' ww – opstoken; Indien afleiding van 'stooke', dan wijziging stamklinker A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. en wederkerend 'opstuiken, opsteuken' - opstoken (in het geheim) ophitsen; zich opwinden, zich driftig of bezorgd maken.
opstèùve werkwoord, zwak opstuiven Mandos - Brabantse spreekwoorden: opstèùven as ene zak vol vlooje ('72) - naar alle kanten wegvliegen
opstiere werkwoord, zwak - WBD - de koe laten paren, ook 'stiere' genoemd - lange ie A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opstieren, hetz. als 'sti. jere(n)', maar minder gebruikelijk.
opstoet zelfstandig naamwoord - contaminatie van optocht en stoet - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 01 27 - Unne pluim vur al die werkers / Die dè doen in d're vrije tèd / Gift ze strak ammol lòòn naor werke / Zurgt degge bij d'n opstoet zèt. - Van Rijen: optocht - Mar et schonste van Karneval vèèn ik den opstoet. Meej al die hôogkèère, èn die strêûpe. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Alle jaore zitten er meej karneval in den opstoet grôote gaote - (140210) Ieder jaar vallen er met carnaval in de optocht grote gaten - Èn diejen òpstoet die zie ik vanèèges, assie toevallig langs de raom komt. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
opstooke werkwoord, zwak opstoken - A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. opstoken, opbranden, verstoken.
optaase werkwoord, zwak optasten, opstapelen - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965)
optal zelfstandig naamwoord aantal - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - wittet optal al, waor et schaajt? - weet je het aantal al dat er mankeert
optèùg optuigen
- WBD -
optillefeneere optòffefe werkwoord, zwak een thuisweefstuk opvouwen/oprollen
- WBD - - optòffele – tòffelde(n) op - opgetòffeld
optrèkke werkwoord, sterk optrekken, opdonderen, wegwezen - optrèkke - trok op - opgetrokke - WBD - inhouden van de melk door een koe, ook 'óphaawe' genoemd - Mandos - Brabantse spreekwoorden: trèk mar óp meejoew zije kouse (D'l6) - wees maar niet zo veeleisend (zijden kousen werden door deftige mensen gedragen) - WBD - III. 1. 2:245 'zijn neus optrekken' = snotteren - Cornelis Verhoeven: OPTREKKEN ov. ww - omhoogtrekken; inhouden (zie bij 'rome') - A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. + intr. optrekken 1) van koeien: de melk niet gewillig geven; 2) (voermantaal) een weinig verder trekken; 3) opharken. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPTREKKEN - heengaan, vertrekken; naar het leger vertrekken
optuutere werkwoord, zwak in verbinding met 'em' = 'em opblaoze' - Ge kunt em optuutere! - . . . naar de donder lopen - Alleen de infinitief wordt gebruikt, met hulpww. 'kunne'
opval bijwoord
de betekenis is obscuur; mogelijk is de
betekenis ‘op stel en sprong’, ‘binnenkort’
opvatte werkwoord, sterk opvatten, oppakken, opbeuren, oplichten - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - vat dè bèd is meej op - help eens dat bed oplichten - opvatte - viet op – opgevat
opwaas zelfstandig naamwoord afwas, vaat Daor wier aaltij alles van één bord gegeten, al waren et vier gangen, wè nôot vurkwaam. Den ‘opwaas’ zô aanders te grôot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten en de afdreughanddoeken nie te vergeten. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Wij hebben pas toen we onder de meense kwamen, geleerd det ‘omwaas’ waar en gin ‘opwaas’, wij zin ok aaltij zjam wè zjèm moes zèèn, we liepen wè dè betrof wel un bietje aachter. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
- WBD -
opwaase werkwoord, zwak omwassen, de vaat doen Ik weet zeker: as de leeje van den bond 'n tedje opgewaassche hebbe op ’n aander desse al héél gauw héél blij zulle zen asse mee durren opwaasch vort thuis meuge blève. (Dialoog Karel en Sjarel, in: Groot Tilburg, 8 december 1944) En ik weet zeker dechcher nie ut minste bezwaor tegen hadt om na afloop van de eterij de rommel mee op te waassche. (Dialoog Karel en Sjarel, in: Groot Tilburg, 8 december 1944)
opzaante werkwoord, zwak Van Rijen: de vloer met zand bestrooien na het vegen Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'opsante' ww - opzanden: met zand bestrooien
opzètte werkwoord, zwak opzètte - zètte(n) op - opgezet het opzetten van een gezin / huishouden
- Cees Robben - in de huisweverij
- WBD - verhogen
- WBD - voor de maaltijd Bron: Woordenboek van de Brabantse dialecten III, 2, 3 – Eten en drinken (2004) Beschrijving van het WBD: De tafel voor de maaltijd gereed maken. De tafel krijgt eventueel een tafellaken en wordt voorzien van borden, bestek en glazen. Waardering voor Tilburg door WBD: zeldzaam. Zie ook Opdèkke, Klaormaoke, Klaorzètte, Tòffel Diverse betekenissen A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - opzetten 1) het gemaaide veldgewas; 2) trouwen (resp. v. man of vrouw); 3) een dier op stal zetten, bepaaldelijk om het te mesten. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OPZETTEN - opschikken, opsmukken; een dier aankoopen om het te vetten; op het vuur zetten.
opzèùpe werkwoord, sterk opzuipen - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ze hèbbe meej der vèève drie lieter wèèn opgezoope - opzèùpe - zoop op - opgezoope
opzije voorzetsel - Van Rijen: bezijden
opzuuke werkwoord, sterk opzoeken, bezoeken - WBD - III. 3. 1:38 'opzoeken' resp. 'bezoeken' = bezoeken
ordil, ordêel zelfstandig naamwoord oordeel - Cees Robben: ''t liste oordeel' - 2019 – gezegde: Et gaot er tekeer/Et spant er as en ordêel; het is er een hels kabaal (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Daor gaotie meej ten ordêel – Dat draagt of gebruikt hij overal
òrècht, den - aonrècht zelfstandig naamwoord aanrecht, het - aonrecht à ònrècht à òrècht à òrecht à òrcht - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Zet et mar op den òrècht. - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Ze stond òn den òrecht. - Ze stond bij het aanrecht. - Mandos - Brabantse spreekwoorden: zie mar is dègge de schootels onder den òrecht krèègt (v- Dialectenquête 1887 Willems - (Tilburgse Taalplastiek 1970) - aansporing om met het werk voort te maken - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - ze stin òn den òrecht - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - der stòn kaojkes in den òrecht - Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'orricht’ zelfstandig naamwoord - aanrecht
orf, orve verleden tijd van 'èèrve' erfde
Òrfeejus eigennaam Tilburgse uitspraak van de naam van harmonieorkest Orpheus, daarnaast ook de sociëteit waar het orkest resideerde.
Orpheus aan het Wilhelminapark.
- Lowie van Dorrus Misters; "Orpheus" is tegenwoordig gevestigd op het Smidspad, in de vroegere zaak van de heer Zebregs. Het eigen gebouw aan het Wilhelminapark heeft niet lang dienst gedaan. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Uit onze Tilburgse folklore, afl. 14 ‘Oude koffiehuizen in Tilburg 2’; Nieuwe Tilburgsche Courant 8-3-1952)
- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Mar nèt as vruuger van Orfeejus (Orpheus) ôok, die hadde en schôon, en bèùtegewoon goej harmenie èn die spulden in et Wilhelminapark, ginge ze sondagsmiddags, spulde ze dan en meziekske, hè. ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Interview met de heer De Kok (1978) – Orfeejus, dè was, dè was… Die êene die teege mèn ôom moes zègge die was daor tromdraoger! Die is nouw ok dôod! ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
Tekening van Frans Mandos Tzn - 1945
orgel, kerkorgel, straatorgel, handorgel zelfstandig naamwoord, onzijdig - ...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 2-3-1940 – 6-4-1940) - Ik heur zoo gère zingen in de kerk en 't örgel is veur mijn gewoonweg 'n feest! (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 –29-7-1939) - Ze zonge alle liekes mee/ die dörgels mar won speule... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Vruuger...veul muuger) - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En dan wonde Fons (Aleejaose = Elissen), die wonde daor op de Noordhoek, dè kefeejke, ik weet nie òf ge dè ôot wèl nie, dè, dieje kefeej daor ôot gekènd hèt… èn daor stond aaltij enen örgel…” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Piet Heerkens - melodieus as örgelspel (uit: Brabant, ‘Ons eige plat’, 1941) - … èn Peer Luite meej zen örgeltje… [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] - Die, die, die, kom, dan hattie zon örgeltje vur zenen bèùk hange, zon draajding… [- Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015] - WBD - III. 3. 3:l65 'orgel spelen’, 'het orgel spelen’ - WBD - III. 3. 3:167 'orgel trappen', 'orgel treeën' - A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord mannelijk 'urgel' - orgel - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ÖRGEL (uitspr. ö'rregel) zelfstandig naamwoord, Frans: orgue, is meest overal v., doch op sommige plaatsen o. of mannelijk zelfstandig naamwoord, vrouwelijk zeer gebruikelijk in Tilburg - Voorbeeld van systeemkaart Sterenborg - Wörom spult den örgel nie? - Waarom speelt het orgel niet? - R. J. - 'de köster liet den ürgel giechelen' - A.J.A.C. van Delft - Wij plukken "brem bezemen" en "knoesels" en spreken van "eenen houteren haomer", die in eenen "euregel" klopt, daarmede bedoelend braambessen, kruisdorens, een houten hamer en een orgel.(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) - Kees & Bart (ca. 1935): 'nen aawen örgel' - Cees Robben - Unne örgel in de liste mis... (19701113) ►ölleger
Piet Heerkens - D'n örgel - 1938
Straatzangers met draaiorgel - uit: Het straatlied, D. Wouters & J. Moormann, 1933
Uit een Tilburgs liedschrift van Toos van Poppel-van Es. Peer Luyten was een bekende Tilburgse straatmuzikant
örgeltrapper zelfstandig naamwoord degene die het orgel trapt - Pierre van Beek -"Dè hebben we saomen goed gelapt, zeej den örgeltrapper tegen den örgenist toen ze de trap af gingen" slaat op iemand, die zich een prestatie toe-eigent, die hem eigenlijk niet toekomt. Hoe fijn-geestig wordt hier zo iemand in de maling genomen! (Tilburgse taalplastiek 6 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 11 maart 1950)
òrksier zelfstandig naamwoord yorkshire (bep. varkensras: met staande oren) - Van Rijen: 'òrreg sierke, òrrek - kort gedrongen varken (vlees) - WBD - L 100: 'orksier' (Berchem bij Oss)
Orschòt toponiem Oirschot
Orschòtsendèèk toponiem Oirschotsedijk - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “En hil ouwe taante van mèn grotmoeder, zak zegge, die wonde toen vroegertèèd op Roosephoeve in Oisterwijk, dè was teege den Orschòtsendèèk aon èn dè was wèèd de haaj in èn die zaat daor op en boerderij!” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
òrtestiesje zelfstandig naamwoord etymologie onbekend - Van Rijen - sufferd, dromer
òrweege bijwoord - Mandos - De Brabantse Spreekwoorden - orwegen: In orwegen zijn. In oirwegen zijn. 1. Op komst zijn: bij een zwangere vrouw; 2. in de mode zijn; 3. op gezette tijden terugkeren van kinderspelen. 4. er was geen onraad (Tilburg ‘16). (…) in de gesproken taal klinkt dat als inno(o)rwege, hetgeen leidde tot in Noorwegen zijn.
orzaok zelfstandig naamwoord oorzaak - R. J. - 'de oorzaok van de pent' - Hessels 2020 - Als je duidelijk probeert te maken waarom iets niet gelukt is: - den dôod heej aaltij enen orzaok! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: Klik hier
òs zelfstandig naamwoord Mandos - Brabantse spreekwoorden: daor is ginnen òs oover gemolke (v- Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1971) - gezegd als men iets onmogelijk acht - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - as dè lukt, dan kalft den òs - . . . dan is het een wonder
òssehaos zelfstandig naamwoord ossenhaas
- WBD - ► Filet, haos, runderhaos.
òske zelfstandig naamwoord verkleinwoord Van Rijen: aasje
òssekniejes zelfstandig naamwoord
- WBD -
Ill.: Naumann òsseköpke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord bep. meesje, pimpelmees (Parus caeruleus) N. Daamen, woordenlijst 1916: "ossenköpke - zwartkopmees"
- WBD -
òssem, aojem zelfstandig naamwoord asem, adem Hij hò ginnen òssem mir.
Ze gaaf
ginnen òssem = Ze reageerde niet. N. Daamen - handschrift 1916 - "(adem) Ik zò er wel over gesproken hebben as ie er mar iet of wè ossem van gegeven ha (als hij er maar iets over losgelaten had)"
- Cees Robben
- PVb aachter zenen òssem zèèn - buiten adem zijn Mar vurtie halverweege kwaam/ wassie al bèùte òssem (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Aanders...) - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - ik hèb mar êenen òssem èn twee haande - ik kan niet alles tegelijk - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - ak ernòr kèèk, zèèk al tèènen òssem Mijn ogen jeuken allemol, ik hoest ak ossum haol... (Tony Ansems,Za’k moete niese akkum aai?; van de cd Tilburgse Liekes American Style 2; 2009) - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ik heb mar êenen òssem èn twee haande - Ik kan niet alles tegelijk. (081210)
- WBD -
- WBD - Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ossem' zelfstandig naamwoord - adem - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt.44 ligt T. op de grens van de gebieden met s resp. j. - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - ADEM, ASEM - zelfstandig naamwoord mannelijk : Den - inhouden; kort van - ; enz. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ASEM - adem: Kört van asem - kortborstig
- WBD -
òsseme werkwoord, zwak ademen R. J. 'daor ossemt m'n ziel dan deurheen'
- WBD -
- WBD - — òsseme - òssemde - geòssemd - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Blijkens krt. 44 ligt T op de grens v. d. gebieden met s resp. j . - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - ADEMEN, ASEMEN – wkw. Daar hebben ze niet meer over geasemd = over gezwegen. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - ASEMEN - ademen
òssestaawer zelfstandig naamwoord v- Dialectenquête 1887 Willems - iemand die niet goed ter been is; = mikhòrst ' Van Rijen: 'Hè lopt as unnen ossestaawer' - Hij loopt wel erg moeilijk - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OSSESTOUWER zelfstandig naamwoord mannelijk - ossendrijver
ost zelfstandig naamwoord oogst, oost - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - óst (= oogst) (krt. 47) met korte vocaal (blz. 115) - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - OOGST - ust, zelfstandig naamwoord mannelijk - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OO(G)ST zelfstandig naamwoord mannelijk , Frans: moisson. Spr. Zijnen oo(g)st opdoen - eene goede gelegenheid waarnemen om een goeden voorraad op te doen. Jan Naaijkens, Dè's Biks: okst zelfstandig naamwoord - oogst
oste werkwoord, zwak oogsten - Dialectenquête 1887 Willems - oste - ostte - geost - Leo Goemans; Leuvens taaleigen (1936) - OOGSTEN - uste wkw (rg. ) - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OO(G)STEN - de achtergebleven korenaren oprapen van den akker
öster zelfstandig naamwoord unster, weegschaal Daamen 1916 - "öster - klein weegwerktuigje dat de boeren wel mede naar de markt nemen; het werkt met een veer" Pierre van Beek – "Ze hebben 'm aon den öster gehad!" Het betekent, dat iemand "gewogen" is naar z'n geldelijk bezit, een hebbelijkheid, waarin zich bepaalde klassen uit de bevolking nog al eens schuldig maken. Speciaal wordt het gebruikt in verband met een jongeman, die om de hand van iemands dochter gaat vragen. Een öster noemt men in het beschaafd Nederlands unster. Dat is een enigszins primitief weegapparaat, dat werkt met een veer en waarbij men op een met streepjes verdeelde plaat het gewicht afleest. Het meest kenmerkende van dit weegapparaat is wel zijn gering formaat zodat men het gemakkelijk in de zak kan steken. Veel ziet men het tegenwoordig niet meer gebruikt, doch wij herinneren ons, dat in onze jeugd alle "toddenkooplui" er mee waren uitgerust. Zuiver wegen doet het apparaat niet, maar het geeft het gewicht toch zo "te rauwste" aan. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950) Pierre van Beek – Er is aanleiding nog eens terug te komen op hetgeen wij in ons vorige artikel zeiden over "den öster". Lowie Van Dorrus Misters is nl. van mening, dat de beschrijving, die wij van een unster gaven, niet die van de echte ouderwetse unster geweest is. Zo'n unster zag er volgens onze geachte opmerker als volgt uit: Hij was een stalen (ook wel houten - Tilb.) lat, die aan een haak kon worden opgehangen en welke lat voorzien was van inkervingen. Een tweede haak diende ter bevestiging van het te wegen voorwerp en dan bevond zich aan het apparaat nog een gewicht (waarschijnlijk een pond), dat over de lat heen en weer bewogen kon worden. De schuifring van het pond had boven aan de onderkant een nokje, dat greep in de inkervingen zodat de ring bij het verschuiven wat gelicht moest worden. Als het pond met het aangehangen voorwerp in evenwicht was en de lat derhalve waterpas hing, kon hierop het gewicht worden afgelezen. Om het pondsgewicht noemde men "den öster" ook wel "punder". (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950) Pierre van Beek – Als een jongeman het plan had om bij een zeker soort gegoede lui te proberen kennis aan te knopen met de dochter maar zelf geen vermogen bezat, werd hij wel eens gewaarschuwd door zijn vrienden met het gezegde: "Denk er om, daor hangt den öster of punder aachter de deur." Bedoeld was dan de voordeur en het betekende, dat hij eerst "gewogen" zou worden voor hij gelegenheid kreeg de woning verder binnen te gaan. (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950)
- Cees Robben - - WNT - UISTER zie 'unster'. - UNSTER - ons(t)er, ens(t)er, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster. Van 'ons' (mnl. unce) met -er, al dan niet met epenthetische t. Cornelis Verhoeven: UNSTER (öster) m - ponder, balans met ongelijke armen. A.P. de Bont: öster, zelfstandig naamwoord mannelijk , 'uister' - unster achterste, derrière op oewen öster valle - op je gat vallen
- Cees Robben - N. Daamen, woordenlijst 1916: "ik viel op m'nen öster (achterste); hij kreeg vur z'nen öster (billen)"
Pierre van Beek – Tussen deze bedrijven door schiet ons echter nog een "öster"-uitdrukking te binnen nl. "Hij is op z'nen öster gevallen!" En dit heeft met wegen niets meer te maken. Men bedoelt dan dat gedeelte van de rug, waar deze van naam verandert. Waar men het vandaan haalt is ons een raadsel! OSTER 5 Pierre van Beek – Veertien dagen geleden hebben we hier stilgestaan bij de unster en in verband daarmede bij de uitdrukking: "Hij is op z'nen öster gevallen." We dachten, dat deze Tilburgse uitdrukking niets met het weegapparaat te maken had. Thans is Louis van Dorrus Misters zo vriendelijk het raadseltje van de afkomst, zoals hij die ziet, op te lossen. Hij herinnert er aan, dat men de veer-unster, waarover wij het hadden, wel gemakkelijk in de zak kan steken, maar... niet zo gemakkelijk er weer uithalen. Dit wordt namelijk bemoeilijkt door de aanwezige haak, die in de stof blijft steken. Hij vindt het daarom natuurlijk, dat na het gebruik de öster werd opgehangen aan de broeksband. En wel achter op de dij. Aan de voorkant zou hij namelijk kunnen hinderen met 't bukken en opnemen van zak of pak. Viel nu Jan de "toddekrèmer" op z'n derrière, dan kon hij gemakkelijk letterlijk "op z'nen öster" vallen met alle nadelige gevolgen van dien omdat de haak pijnlijke verwondingen mogelijk maakt. Daar zo'n voddenkoopman gewoonlijk een bekende figuur was, ging het verhaal van Jan, die "op z'nen öster gevallen" was al spoedig van mond tot mond. Daarna is de uitdrukking in de volksmond blijven leven - ook al betrof het een val, waar helemaal geen unster of verwonding meer bij betrokken was. Aldus L. v. D. M., die in ieder geval een vernuftig gevonden verklaring geeft. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)
Osterwèèk toponiem Van Rijen: Oisterwijk
öt, èùt voorzetsel / bijwoord uit Wè mòkt et èùt, dèttie et ötmòkt. Wè maok et èùt Cees Robben: van vruuger, öt verleeje tèèd; de krintjes öt de mik pölleke; Cees Robben: Gao öt de licht staon! hij frèt öt de rèùf; - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - der is ene spòrt öt de leer; de rôome spöt öt den èùjer van de koej Van Rijen: 'Öt diéjen bööl komt nie veul ööt' - er komt niet veel uit die zak. Van Rijen: 'T-is ööt licht' - Het is volop dag. A.P. de Bont: öt, voorzetsel en bijw. – uit: ''t Is öt - de verkering is uit.
ötbakke werkwoord, zwak uitbakken
- WBD - — ötbakke - bakte(n) èùt - ötgebakke - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITBAKKEN (met 'zijn') onder 't bakken zijne tocht, zijn sap verliezen en hard en droog worden.
ötbeduije werkwoord, zwak v- Dialectenquête 1887 Willems - uitleggen, verklaren, duidelijk maken - vervoeging: zie 'beduije' A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. , 'uitbeduiden'- uitduiden WS Contaminatie uit 'ötlègge' en 'beduije'
ötboezeroene werkwoord, zwak uitvlakken, onderschatten - Gewoonlijk in negatief gebruik. Kees & Bart (ca. 1935): Dè moete nie ötboezeroene! - ötboezeroene - boezeroende èùt - ötgeboezeroend
ötbörstele werkwoord, zwak
- WBD - - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITBÖ(R)STELEN - uitborstelen - aframmelen
ötbotte werkwoord, zwak uitbotten; uit de kiem opgroeien van planten; uitlopers krijgen, loten vormen van planten en bomen; ötschiete. - ötbotte - botte èùt – ötgebot
ötbraaje werkwoord, zwak uitbreiden - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ötbraaje - ötbraaje - braajde(n) èùt - ötgebraajd
ötbroeje werkwoord, zwak uitbroeden Cees Robben: Dènkte naa dèk van zonne stommen haon nog êen aaj wil ötbroeje?
- WBD - - ötbroeje - broejde(n) èùt - ötgebroejd A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uitbroeden
ötdêele werkwoord, sterk uitdelen Kees & Bart (ca. 1935): uitgedild — ötdeele - dilde èùt - ötgedild — ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij dilt èùt
ötdeur, ötteur zelfstandig naamwoord deur naar buiten, vluchtweg, uitvlucht, smoesje - Gezegde: - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - de ötdeur zuuke - een uitvlucht zoeken (v- Dialectenquête 1887 Willems - Tilburgse Taalplastiek 1965)
ötdoen werkwoord, sterk uitdoen, doven, uitweiden, rooien van gewas — ötdoen - di èùt - ötgedaon (zie: doen) Op den oogenblik zen we druk bezig mee gruunplukken en mangelpeejen utdoen. (Kubke Kladder; pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Uit ‘t klokhuis van Brabant 3; 23-10-1929)
- WBD -
- WBD - A.P. de Bont: onr. ww. tr. - uitdoen, in versch. opvattingen, zoals 1) een schuld doorhalen, 2) aardappels rooien, 3) koeien uit de stal brengen, 4) mest uit de potstal verwijderen. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITDOEN - ten einde doen, voltrekken; de(n) stal uitdoen - het mest uit den stal trekken. Eindigen: De meester héet de school vandaag 'en half uur eer uitgedaan.
ötdrêûge werkwoord, zwak uitdrogen
- WBD -
- WBD -
ötdrèùpe werkwoord, sterk uitdruipen
- WBD - - ötdrèùpe – drôop èùt - ötgedroope
ötduije werkwoord, zwak v- Dialectenquête 1887 Willems - verklaren, uitleggen - A.J.A.C. van Delft - "'k Heb 'm uitgeduid, wa'k wó." 'k Heb hem uiteengezet en verklaard, wat ik wenschte. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929) - contaminatie van 'beduiden' en 'uitleggen' (Tilburgse Taaklplastiek 126)
- WBD -
ötdunne werkwoord, zwak uitdunnen
- WBD -
ötêenvalle werkwoord, sterk uit elkaar vallen Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötêenvallen as enen braojappel (D’16) – uit elkaar vallen als een gebraden appel : over iets onbenulligs kwaad worden
ötènde zelfstandig naamwoord Van Rijen: uiteinde
ötgaon werkwoord, sterk uitgaan de kèèrk gao èùt die meense gaon veul èùt Cees Robben: vurdèttie de deur 'ötgao'; ze doe niks as rôoken èn ötgaon; - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - as ge ötgaot, moete oewen èèrmoej töslaote
- WBD - — ötgaon - ging/gong èùt - ötgegaon
ötgeblèkt
ötgeblòkte ötgeboezeroend voltooid deelwoord Van Rijen: buitengezet, het vertrouwen verspeeld
ötgebroejd ötgediend bijvoeglijk naamwoord tot het eind gediend hebbend - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 veul van die zôogenòmde ötgediende zèn himmòl nie van die sukkelèèrs
ötgelaote bijvoeglijk naamwoord uitgelaten - WBD - III. 1. 4:95 'uitgelaten' = baldadig - WBD - III. 1. 4:192 ‘uitgelaten’ = zeer blij
ötgeleuterd voltooid deelwoord /bijvoeglijk naamwoord - Paul Spapens et al; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol (2004) - uitgesleten, uitgelopen (van schoenen) uitgepraat
ötgepakt 1 zelfstandig naamwoord, onzijdig het uitgepakte, het uitgestalde uitsluitend in de uitdrukking: Nòr et ötgepakt gòn kèèke = In de dagen voor het Sinterklaasfeest gaan kijken naar de etalages in het centrum van de stad. - WTT - 2020 - de uitdrukking is gebaseerd op het idee dat Sinterklaas is gearriveerd en dat de geschenken die hij meebracht nu uitgepakt en te bewonderen zijn. Voor ouders was 'naar het uitgepakt gaan kijken' een handige manier om te bepalen wat hun kind van Sint zou willen krijgen op 6 december. Het gebruik dateert uit de negentiende eeuw en richt zich vooral op kinderen, getuige de volgende advertenties.
Advertentie in de Tilburgsche Courant op 24 november 1878.
Advertentie uit Weekblad voor Tilburg, 19 november 1871
- Kees & Bart (ca. 1935): 'naor 't uitgepakt weest te kijken' - Kees & Bart (ca. 1935): 'mee de klein mannen naor 't uitgepakt kijken’ - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - Gao de gij kèke naor ’t uitgepakt / of wochtte op de klottermert? (11-02-1965) - Cees Robben - 'k Gao mee de kènder naor ’t uitgepakt kèèke... (19651119) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 72 11 30 - De kènderkes staon allemol / - èrme zò goed as rèke - / Mee d'r nuske teege de ruit / Naor 't uitgepakt te kèke. 2 voltooid deelwoord van ötpakke uitgepakt - Hessels 2020 - dooddoener - Je afvragend waar pa en ma die dag of avond naar toe moeten: - nòr et ötgepakt kèèke! of: -nòr husse meej oew neus er tusse! of: -nòr hòdde, kierze plukke! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
Illustratie bij een sinterklaasverhaal in De Engelbewaarder van 1949
Het uitgepakt in de etalage van de Hema in 1950
ötgetoerlezjoerd ötgevlooge bijvoeglijk naamwoord uitgevlogen
- WBD -
ötgònsdag zelfstandig naamwoord uitgaansdag v- Dialectenquête 1887 Willems - de dôoj hebben ok enen ögòsdag (wordt gezegd als een mop of grappige opmerking niet begrepen wordt)
ötgôoje werkwoord, zwak
- WBD -
öthaawe werkwoord, sterk uithouden, volhouden, harden Ik kos et nie öthaawe - ik kon het niet volhouden
öthaole werkwoord, zwak uithalen - A.J.A.C. van Delft - Een boer wijkt niet gaarne ver uit en dan zeggen wij, dat hij "niet genog uithaolt".(Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)
- WBD - — öthaole - hòlde(n) èùt – ötgehòld; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping; gij/hij hòlt èùt A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. - uithalen (in versch. bett. ) Een vrouw vinden, zoals een vogel uit een nest wordt gehaald Cees Robben: Die et veugeltje vènt die heeget nie, mar die et öthòlt. - Interview Jolen - 1978 - “Die [m,ijn vrouw] was ok van Tilburg, die heej ok bij Vendoore gewèrkt, bij Vendoore-Dams. Daor hèb ik ze tenminste ötgehòld, hèhè! Wè deese daor? Jao, stukke, stukke meej nòppe èn stòppe èn zôo”. Jèjèjèjèjè!!” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
öthèbbe werkwoord, sterk - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - opgedronken hebben
öthoek zelfstandig naamwoord
- WBD -
ötkèèke werkwoord, sterk uitkijken ötkeeke - keek èùt - ötgekeeke met vooaalkrimping in de tegenwoordige tijd: gij/hij kèkt èùt - Cees Robben: ge kwaamt nie ötgekeeke; kèkt is wè beeter èùt; - Cees Robben: gij meugt wèl iets zeggen oover ötkèèke; - Van Rijen: ötkèèken èn daoge tèlle - op je tellen passen - Hessels 2020 - In het verkeer voor een plotseling overstekende neger: - ötkèèke, die betòlde vur ene goeje! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: Klik hier
ötkleeje werkwoord, zwak uitkleden, ook fig. - Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 kleet oewèège mar hillemòl èùt - ötkleeje – kleedel(n) èùt - ötgekleed - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITKLEE(D)EN fig. uitplunderen, uitschudden. Spr. Zijn eigen uitklee(d)en eerdat men gaat slapen - zijne goederen weggeven aan zijne kinderen, eer men dood is.
ötklôote werkwoord, zwak Van Rijen: sarren, tergen, voor de gek houden
ötkoome werkwoord, sterk ötkoome - kwaam èùt - ötgekoome aansluiten Cees Robben: dè stuk wèg dè op dieje wèg ötkomt. uitlopen op Mandos - Brabantse spreekwoorden: óp etzèlfde stròtje ötkoome (v- Dialectenquête 1887 Willems -Tilburgse Taalplastiek '70) - steeds hetzelfde vertellen; een gesprek altijd naar hetzelfde punt leiden van gewas
- WBD - als zelfstandig naamwoord: de lente, het voorjaar - ‘Een roestpraatje’, Van de Schelde tot de Weichsel (deel 1, 1882; en niet in dezelfde tekst in Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867): En 't [vaarsje] is sens den uitkome al èning keere gelaaid. Daar geannoteerd als: sinds de lente.
ötkruije werkwoord, sterk uitkruien - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - hij lòt aander meense de aase ötkruije - . . . het vuile werk doen
ötlèbbere werkwoord, zwak uit zijn model raken van b. v. gebreid goed (intransitief) v- Dialectenquête 1887 Willems - en ötgelèbberde trui - die aan een kant lager is komen hangen dan aan de andere. (Tilburgse Taaklplastiek 127) - WNT - kent wel een transitief 'uitlebberen' (uittrekken, uitrekken, langer of wijder maken), evenals 'uitlepperen', lebberen, lepperen enz. Cornelis Verhoeven: LEBBEREN onov. ww - 1) slurpen, 2) uitrekken. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITLEBBEREN - uitrekken, uittrekken; ik zal oe' ooren is uitlebberen, deugniet'.
ötlêege werkwoord, zwak Van Rijen: afgraven Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötlêêge ww - afgraven
ötlêene werkwoord, zwak uitlenen - ötlêene - linde èùt – ötgelind; vocaalkrimping, behalve in infinitief , praes. plur., praes. ik-vorm
ötlègge werkwoord, sterk uitleggen
- WBD -
ötlèkke werkwoord, zwak uitlikken; uitlekken Cees Robben: naa maag onzen oopaa zeeker et pènneken ötlèkke; - Gezegde: v- Dialectenquête 1887 Willems - As de pestoor gao praote, lèkt alles èùt. — ötlèkke - lèkte(n) èùt - ötgelèkt
ötlôope uitlopen; loten vormen van planten en bomen, uitlopers krijgen; 'sprèùte', 'ötschiete', ‘ötbotte’ - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - al mot ek er de bêene vur onder mene zulder ötlôope - ötlôope - liep èùt – ötgelôope; in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: lopt èùt
ötlootere werkwoord, zwak Van Rijen: uitloten
ötmaok zelfstandig naamwoord uitmaak, smoesje - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - smoesje - WBD - III. 1. 4:334 'uitmaak' = uitvlucht, smoesje - Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötmaok zelfstandig naamwoord - smoesje, excuus
ötmaoke werkwoord, zwak uitmaken - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - wè maoket ööt, dèttiet ötmòkt - wat maakt het uit dat hij het uitmaakt; . . . , dè hij et ötmokt - . . . hij beslist - WBD - III. 1. 4:317 'uitmaken' = ten einde brengen - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - De dèùve meej ötmaoke – Aan de hand van de klokconstateringen de uitslag van de duivenvlucht opmaken.
ötmèlleke werkwoord, sterk uitmelken - WBD - leegmelken (van koeien), ook genoemd 'uitmèlke', 'ötmèlleke'
ötmeutele werkwoord, zwak uit: öt + meutel (= wrikken) - WBD - ötgemeutelde lèst, ötmeutelende lèst (II:1051) - uitrnetelende /uitgemeutelde lijst: (te) slappe zelfkant van geweven stof; ook 'slèèchte kaant' genoemd.
ötmiste werkwoord, zwak uitmesten Dan wier dieje stal goed ötgemist... (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003)
ötneuje, ötnôoje werkwoord, zwak uitnodigen - WBD - III. 3. 1:39 'uitnodigen', resp. 'noden, vragen, verzoeken' = uitnodigen - A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk, 'uitneuien' - uitnod(ig)en
ötnoeme werkwoord, zwak uitnoemen; benoemen, beschrijven, verklaren - Interview Jolen - 1978 - “…daor ene pin aon, hè…die gingk in de grond èn dan hadde dè hoek en gat èn dè en gat èn dan hadde ene beugel in hout, in plank, jè, hoe zak die naa öt…ötnoeme? Die was zo en bietje schêefaon èn onder dicht èn zo diep èn moeste meej die beugelbòlle, hadde houtere bòlle, schèppe èn nòr die ringe gôoje…” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
ötperbeere werkwoord, zwak uitproberen - WBD - III. 1. 4:351 'uitproberen' = proberen
ötploege werkwoord, zwak - WBD - 'voor ötploege' - middenvoor afwerken (het uitdiepen van de laatste ploegvoor, in het midden)
ötpoetse werkwoord, zwak uitpoetsen - WBD - uitpoetsen: het met diverse uitpoetspreparaten bewerken van schoenen (II:783)
ötpurgeere - WNT - mannelijk b. t. gist, deesem: zuiverend verwijderen; alleen in fig. verband in religieus taalgebruik aangetroffen en na de 16e eeuw verouderd. 2) (Maastricht; uitpraten Mandos - Brabantse spreekwoorden: ötgepurgeerd zèèn (D’16) - er (gauw) van afzijn, ermee klaar zijn N. Daamen, woordenlijst 1916: "hij waas gaauw uitgepurgeerd - hij had er gauw mede gedaan, het was er gauw mede afgeloopen"
ötreekene werkwoord, zwak uitrekenen
- WBD - - ötreekene - reekende(n) èùt - ötgereekend
ötrèffele werkwoord, zwak v- Dialectenquête 1887 Willems - uitrafelen (onoverg. + overg. ?)
- WBD -
- WBD - - ötrèffele - rèffelde(n) èùt - ötgerèffeld A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. + intr. uitreifelen, uitrafelen. - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITRIJFELEN - uitrafelen
ötruste werkwoord, zwak uitrusten Cees Robben: Ist koffiedrinken of ötruste? - ötruste - rustte(n) èùt - ötgerust
ötschaaje werkwoord, sterk uitscheiden, ophouden Schaaj èùt, òf ik begien ôok — ötschaaje - scheej èùt - ötgeschaaje/ötgescheeje - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - schaaj ööt meej dè pènnekes-geschèèr - hou op met dat panne-schrapen Dirk Boutkan: ötschèje - scheej èùt - ötgescheeje Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Toen ging den buk zon bietje meer aachterèùt èn toen isser de man ötgescheeje, witte wèl” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)
ötschèène werkwoord, zwak uitschelden - WBD - III. 3. 1: 'uitschenden' = uitschelden - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Mister, hij leej mèn allemòl öt te schèène (050308) - ötschèène - scheen èùt – ötgescheene; in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: hij/gij schènt èùt Cornelis Verhoeven: ÖTSCHÈÈNE: deze samenstelling betekent ook wel: noemen, maar met ontleende woorden.
ötschèère werkwoord, zwak leegschrapen Gè meut de pan ötschèère - ötschèère - schèèrde èùt - ötgeschèèrd - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - 'UITSCHÈREN - met. een scheermes uit- of afnemen: het haar van den hals uitschèren
ötschèèter zelfstandig naamwoord
- WBD -
ötschèùve werkwoord, sterk v- Dialectenquête 1887 Willems - een blauwtje lopen, bot vangen, ernaast zitten, van de koude kermis thuiskomen - WBD - III. 1. 2:14 ‘uitschuiven’ = uitglijden - WBD - III. 2. 2:82 'uitschuiven' = een blauwtje lopen - ùve - schôof èùt - ötgeschoove - - Van Dale - = uitglijden (?) - - Van Dale - een flater begaan, zich vergalopperen - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITSCHUIVEN - eene weigering oploopen.
ötschèùver zelfstandig naamwoord uitschuiver de etymologie is niet duidelijk voor de bron: - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ötschèùvers gevraogd – Gezegd als er een flinke teleurstelling verwerkt moet worden.
ötschiete werkwoord, sterk - WBD - uitschieten; 'ötloope', 'ötbótte', 'sprèùte'; uitlopers krijgen, loten vormen; gezegd van planten en bomen; - uittrekken (van kleren) : Schiet oewe jas mar èùt. - WBD - brood uit de oven halen - WBD - III. 2. 3:112 'uitschieter' = aardappeluitwas - ötschiete - schôot èùt - ötgeschoote - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - UITSCHIETEN: zijn rok aanschieten, uitschieten. Ook fig. gebruikt. A.P. de Bont: sterk werkwoord overgankelijk. – uitschieten: iets ergens uit verwijderen; 2) snel uittrekken (kleding)
ötslag zelfstandig naamwoord uitslag (i. a. b. )
- WBD -
- WBD - R. J. èn den ötslag wòrdt bekènd
- WBD - - den ötslag wòrt bekènd
ötsleutel, ötslötsel zelfstandig naamwoord
Van Rijen: uitslag,
antwoord
- WBD - - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Ik hèb vendaog mèn waoter nòr den dòkter gebròcht èn mèerege krèèg ik den ötsleutel (230507)
ötsliepe werkwoord, zwak bespottelijk maken door de wijsvingers over elkaar te strijken v- Dialectenquête 1887 Willems - sliep èùt, sliep èùt: roept men tijdens de handeling - WBD - (III. 3, 2:66) ötsliepe = uitsliepen Jan Naaijkens, Dè's Biks: ötsliepe ww - uitlachen - WNT - UITSLIEPEN, uitslijpen, bespotten door met den eenen wijsvinger gedurig over den anderen te strijken alsof men een mes slijpt; inz. in den vorm 'sliep uit!' als uitroep waarmee men deze handeling meestal vergezeld doet gaan. (XVII III 1433) A.P. de Bont: zwak werkwoord overgankelijk. (kindertaal), uitsliepen, iemand voor de gek houden door met de wijsvinger v. d. rechterhand enige malen over die v. d. linkerhand te strijken onder het roepen van 'Sliep uit! sliep uit! - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITSLIPPEN - beschimpen, uitlachen met den eenen wijsvinger herhaaldelijk over den anderen strijkend.
ötspanne werkwoord, zwak - WBD - uitspannen (v. e. paard), ook 'afspanne' genoemd (in de Hasselt) - ötspanne - spande èùt - ötgespanne
ötspeule werkwoord, zwak uitspelen; het spel beginnen in een speelbeurt het spel beëindigen, resp. winnen - ötspeule - spulden èùt – ötgespuld; ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult èùt - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITSPELEN beginnen te spelen, opgaan: Gij moet uitspelen; zoo spelen dat het spel uit is, dat men wint.
ötspòldere werkwoord zwak zich onhandig bewegen, spartelen Mar toen ik docht dè’k klaor waar en zô gaaw meugluk dè donker hok ötspolderde, kwaam de kapelaon ôk öt zen hok en ging naor de frater. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) ►spòldere
ötspraaje werkwoord, zwak uitspreiden - ötspraaje - spraajde(n) èùt - ötgespraajd - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - (Gehoord van Sint Nicolaas) Ge kunt alles wel optáásse mar als gut ûîtspraait lèk ’t veul en veul meer (11-02-1965) - Theo de Wijs; correspondentie met - Cees Robben - bezorgd door Guido de Wijs - uît d’n kerk motte irst oewen maantel ûitspraaie in de goei kaomer (23-10-1963) - Thèùs wieren die zakken bij dreug weer nog ens ötgeschud en de èèrpel op de plots ötgespraaid. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) - A.A. Weijnen, Dialectatlas van Noord-Brabant (1952) - ötspraaje - Èn ons moeder hagget [de sinterklaascadeaus] dan nòg wèt ötgespraaid. Dan leeket meer. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)
ötsprès
't Lekt vergimme wel of detter utspres om gedaon wordt! (Karel en
Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945) ötstaon werkwoord, sterk uitstaan; vooral in de zin van 'er iets mee van doen hebben', ontkenning van enig verband, zoals: - D'r ziekte waar wel iets aparts, mee de maog ha't niks uit te staon... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - WBD - III. 1. 4:261 'uitstaan' = lijden ► ötstòns
ötstap zelfstandig naamwoord uitstap, eindpunt waar men uit het openbaar vervoer stapt - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - “Die reej aatij tòt òn de Hemeltjes toe in, in Hilverenbeek, hè, dè waar et Hemeltje èn daor wast gewoonlek ötstap… (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
ötstapke zelfstandig naamwoord , verkleinwoord uitstapje Kees & Bart (ca. 1935): 'ötstapke'
ötstòns bijwoord uitstaans, ermee te maken hebben - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Daor hèbbek gin ötstòns meej – Daar heb ik niks mee te maken; daar heb ik niets mee uit te staan.
öttakking zelfstandig naamwoord vertakking, aftakking - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “De Piushaove dèttis, dè hèbbe ze toen nòdderaand ok meejpesaant tegelèèk oope gemòkt daor, hè, dè kenaol, dè is durgetrokke van, jè, van, van, van Den Bosch aaf, zak mar zegge, nòr hiere toe èn toen in de Piushaove hèbbe ze daor zon öttakking gekreege…” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren
öttèlle werkwoord, zwak uittellen
- WBD - - öttèlle - tèlde èùt - ötgetèld
ötteur zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - gè zuukt aatij den ötteur - jij zoekt altijd een uitvlucht
òttoomoobiel automobiel, auto Kees & Bart (ca. 1935): 'ottomobiel'
öttrèkke werkwoord, sterk uittrekken - A.J.A.C. van Delft - Als bijv. ouders tegen een verloving zijn, "trekt er een zoon of dochter wel eens uit"; ook "zetten ze ooit de kont tegen de krib" en geven enkel kostgeld af om dan toch tegen beters wil en wensch in te trouwen. Een beschaafder spreker drukt dit uit door te zeggen: "Men slaat de verzenen tegen de prikkels." (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929) Cees Robben: Ik wó dèk ze indertèèd gebraajd ha dan kós ik ze naa öttrèkke. — öttrekke - trok èùt - ötgetrokke
öttrouwe werkwoord, zwak letterlijk: uittrouwen, namelijk uit het huis waarin men woont tot aan het huwelijk - Interview dhr. Van den Aker - 1978 - Toen bèn we, zèn we nòr de H. Berkvensstraot getrokke èn daor bèn ik ötgetrouwd in vierentwinteg. (transcriptie Hans Hessels 2014) (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment
öttuijere werkwoord, zwak zijn gang gaan - speciaal in onderstaande uitdrukking: v- Dialectenquête 1887 Willems - lòt ema aar öttuijere - laat hem zijn gang maar gaan; geef hem de ruimte - alleen de infinitief is gangbaar
ötval zelfstandig naamwoord lot, toeval den ótval moet et goedmaoke
ötvaort, ötvòrt zelfstandig naamwoord uitvaart, begrafenis
- WBD - A.P. de Bont: zelfstandig naamwoord vrouwelijk uitvaart 1) begrafenis; 2) de gezamenlijke familieleden van een overledene bij zijn/haar begrafenis
ötvèène werkwoord, sterk uitvinden - ötvèène - von(d) èùt - ötgevonde - Nèè dè moete zèllef mar uitvèène. (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)
- WBD -
- WBD - - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITVIJNEN - uitvinden
otvèèner zelfstandig naamwoord uitvinder Kees & Bart (ca. 1935): 'uitveiner' De vorm 'ötvender' zou ook kunnen bestaan.
ötviegieleere werkwoord, zwak
- WBD -
ötvòrt uitvaart - Grôot diktee van de Tilburgse taol . 06 en korke vur te zinge meej ötvorten èn zôo meer
ötvraoge werkwoord, sterk doorvragen - A.J.A.C. van Delft - "Vraag me nou asteblief nie tot op m'n hemd uit." Dit is: Blijf niet zoo nauwkeurig vragen, zoodat ik vast raak. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)
ötvundere werkwoord, zwak uitpluizen, uitvissen - Stadsnieuws Tilburg, rubriek Tilburgs huukske; 2006 e.v. - Dè moete tòch nòg es goed ötvundere; ik gelêûf dè zo mar nie (240107) - ötvundere – vunderde(n) èùt - ötgevunderd - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITVUNDEREN - uithooren, polsen; VUNDEREN - uithooren, polsen. Iemand vunderen.
ötzakke werkwoord, zwak - Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters èn aandere saawelèèrs (7de perbeersel, 1996) - een uitzet meegeven, toerusten, met name: van voedsel voorzien om mee te nemen naar werk of voor onderweg
- Cees Robben - ...zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Moederdag) ‘Eén ding weet ik zeker’, zittie de woorden die ik nôotmir vergeete ben: ‘Ik zal mèn kènder beter ötzakke dan dèttiezen kènder heej gedaon’, dè sloeg op wè ons moeder indertèèd ha meejgekreegen. (Lodewijk van den Bredevoort – pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) Jan Naaijkens, Dè's Biks: 'ötsakke' ww - uitzakken
ötzègge werkwoord, sterk doorvertellen (wat vertrouwelijk is) - Interview met de heer De Kok (1978) – Ik maag alles nie zègge want dè komt er wir op te staon wègge ammel meej ötgezeet hèt… ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
ötzètte werkwoord, zwak uitzetten; uitspoken Wè hedde toch uitgezet? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 9 februari 1945)
- WBD -
- WBD -
ötzèùnigge werkwoord, zwak uitzuinigen, bezuinigen, uitsparen - Audioregistratie 1978 - …èn dan vatte ons moeder en stuk zwart brôod, dè krêege we zèllef dikkels ok mar hòr want bij ons wier et ötgezèùnegd bij et eete! Dè weet ik nòg goed… zuur brôod, jè, meej zuurdêeg gebakke nèt as den Dötser dieje kuch doen, hè! (- Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ötzien werkwoord, sterk uitzien ötzien - zaag èùt – ötgezien; tegenwoordige tijd 3e pers.: zie èùt - Hessels 2020 - Tegen iemand die er slecht uitziet: - gij wòrt nie zo oud as dègger ötziet! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: Klik hier - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITZIEN - er uitzien - schijnen, den schijn hebben van: Hij ziet er uit gelijk 'ne schooier.
ötzundering zelfstandig naamwoord Van Rijen: uitzondering
ötzuuke werkwoord, sterk uitzoeken
- WBD - - ötzuuke - zòcht èùt - ötgezòcht - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - UITZUKEN - uitzoeken
ötzuute werkwoord, zwak uitzoeten
- WBD -
ou, oe pers. vn. u, jou, je Laot leven mij, 'k laot leven ou . . . (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Vurreej’ , 1932) zilverblinkend bölleke waoter, / geere zing ik over ou. (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Dröpke dauw’, 1941) - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OU vrnw. - U. Dat is van ou. Ik heb 't tegen ou gezeed.
oud bijvoeglijk naamwoord oud - Grôot diktee van de Tilburgse taol 08 ge wòrt nôot zo oud as dègge der ötziet - oud - aawer - oudst
outer zelfstandig naamwoord altaar ... as ik naauw nog is in de Noordhoekse kerk koom en ik zie daor z’n praachtige schilderingen, z’ne prikstoel, z’n ramen, den outer en dieën schonen uileger, dan vergao ‘k van plezier... (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
ouw, oew bezittelijk voornaamwoord uw, jouw, je - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - OUW, voor 'uw', veel gebezigd, niet zonder voorbeeld bij de ouden. Niet uitgesproken als in 'oud'; ook niet 'auw', maar als 'oew'. Ik acht het veel minder onbeschaafd dan het Hollandsche ‘jouw’ . - Josef Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect (1899) - OUW - uw. Ouwe vrind. Ouw kind
ouwbaoker zelfstandig naamwoord de etymologie is niet opgehelderd - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ouwbaoker – Ouwoer
ouwehoere werkwoord, zwak ouwehoeren - Audioregistratie 1978 - Ik kan van teej ok wel ouwoeren hor! Mar van en borreltje gaoget wèl gemakkeleker! Oôo jè! En zachte wènk, hi! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
ouwer zelfstandig naamwoord altaar - WBD - III. 3. 3:64 ouwer = altaar
ouwoer zelfstandig naamwoord, zowel de als het - Hessels 2020 - Als moeder weer eens niet zo spraakzaam is: - ons Keej, dòr is Willem de Zwèèger en ouwoer bij! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ► Volledige bron: KLIK HIER
|
