|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.
Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:
De letter U is voor het laatst aangepast en aangevuld op 8 september 2023. |
| K |
| L |
| M |
| N |
| P |
| R |
| S |
| T |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van uffenèèr tot uuver |
|
|
|
uffenèèr zelfstandig naamwoord effenaar - WBD - uffenèèr, nuffenèèr, offeneer (II:1001) - effenaar = toestel om kettingdraden gescheiden te houden. - WNT - EFFENAAR - laddervormig toestel om de draden van een keten, terwijl men ze op den boom brengt, in groepen gescheiden te houden.
zelfstandig naamwoord verkleinwoord van 'ôog', met umlaut oogje - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.25) ugske (blz.32) - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - ''t wil oe in oew ugskes gooien' - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 7, 30-11-1929 - Jaanske knipte 'n ugske alsof ze zeggen wô: Lot dè mar on mèn over... - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant 2, 16-10-1929 - En Bartje laacht ferm mee, terwijl de traonen ut z'n verkensugskes kraolen. - Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek), Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit 't klokhuis van Brabant, 1930 - Swels dè'k m'ne koffie sloeberde, stond ze me hil de tijd mee 'n scheil oog on te kijke en friemelde mee 't lintje van d're vurschot. Ik vuulde dè ze wè op d're lèver hô... Zô ze soms 'n ugske op men... Nè, dè kos nie... - WBD III.4.4:231 - 'oogje'= stip - Grôot diktee van de Tilburgse taol 07 en paor schôon ugskes - Stadsnieuws - Dè bloeske slôot meej en hòkske èn en ugske (090708) - Henriëtte Vunderink, De clown, uit: Tis de moejte wèrd, 2011 - Zen ogskes glinsterde zo blij, nie te beschrèève.
uijer, uir - Pierre van Beek - "'t Is 'n uir, zeej Jan Tooten en de kat jongde in z'n pruik!", een opmerking, die men horen kan als iets niet goed lukt. Eenzelfde betekenis heeft ook: "'t Is frut, zeej Jan van Pelt!" en "'t Is knudde mee den bok!" Met het woord "uir" wordt wellicht uier bedoeld. Dat kostbare bezit van de koe duidt men in ons dialect tenminste zó aan. Het logische verband in de uitdrukking ontgaat ons echter. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950)
- Pierre van Beek - Lowie van Dorrus Misters
helpt ons uit de brand met de "uir van Jan Tooten". Hij vindt het
geen wonder, dat we de betekenis er van niet kenden, want aan de
zegswijze ontbraken nog twee woorden. Ze luidt namelijk gewoonlijk:
"'t Is 'n uir mee zucht" enz. en dan wordt ze heel wat beter
verstaanbaar. Als men melk verwacht en men krijgt slechts lucht
(zucht), is dat iets anders dan men verwacht zoals in de betreffende
zegswijze Jan Tooten niet jonge katjes in zijn pruik verwacht had.
(Tilburgse taalplastiek 5 Nieuwe Tilburgse Courant –dinsdag 7 maart
1950) uilie, ullie persoonlijk voornaamwoord jullie
- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont), in:
Groot Tilburg 1941en CuBra - Hè, hè, in de vleeë week zè‘k wir
is bij uilie gewist, en ’t hee me goed gedaon…
uitteur zelfstandig naamwoord betekenis niet opgehelderd - Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 23, 02-01-1965 - Aarzelt een kind lang met het uitvoeren van 'n onaangename opdracht, die het van vader of moeder kreeg, kan papa of moeder, die dat getreuzel begint te vervelen, horen zeggen: "Schiet op, gij zuukt aaltijd de uitteur!" - aldus inzender. We hebben dit zonderlinge woord nooit gehoord. Misschien komt het van uit-deur? Is: uitweg-uitvlucht?...
Reactie van A.C. Hoogendoorn (Goirle) -
Archief erven Pierre van Beek ukkem tussenwerpsel - Pierre van Beek - ± Je kunt me nog meer vertellen; 't is mij wel goed! (Tilburgse Taalplastiek 175)
umblêeg, umlêeg bijwoord omlaag - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - omlaag
umdè, umdèt onderscheidend voegwoord - Dialectenquête 1887 Willems - omdat, opdat
umgaank zelfstandig naamwoord omgang
umgaon werkwoord, sterk omgaan umgaon - ging/gong um/omgegaon - umgegaon
umhôog bijwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - omhoog
umlêeg, umblêeg bijwoord omlaag - Kees en Bart - in Tilburgsche Post 1922-193? - omlêeg - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'omleeg' - omlaag
ummers bijwoord immers - ‘Een roestpraatje’, Weekblad van Tilburg, 5 oktober 1867 - Ge weet ummers, det ti mergen ten herdlaai is geneuid?
unster zelfstandig naamwoord - WBD III.1.1. lemma achterwerk - unster (öster), Tilburg en Korvel [sic] - WTT-2013 - woord en schrijfwijze voor deze betekenis zijn niet nader aangetroffen; mogelijk betreft 'öster' een verbastering van 'uiterst'; mogelijk is 'unster' een verbastering van 'onderste'
up-èn-neer zelfstandig naamwoord een 'op en neer' - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - (textiel) schacht van een weefgetouw
upternuus bijwoord opnieuw ► oppernuut - H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Aon m’nen geburtegrond’ , 1932 - 't is upternuus *) of ik alles wir zie ; *) - noot van Sterneberg bij dit woord: opnieuw...
urke oortje, verkleinwoord van 'oor', met umlaut - Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - oor, urke (met doffe u) - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 - (blz.25) urke
urkestiesje zelfstandig naamwoord, verkleind - Pierre van Beek - testpotje met één oortje - WTT 2016 - uit: test(je) - WNT lemma Test I.2 - Pot of schotel van aardewerk, voor vuur bestemd; thans bepaaldelijk een kleine vierkante, naar onderen smaller toeloopende, pot met één oor, die met een kooltje vuur in een stoof wordt geplaatst.
urst, irst bijwoord vroeger, voorheen, eerst - Voorbeeld van systeemkaart Wil Sterenborg - toen urst (vooral bij kinderen) - onlangs - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - EERST (urst), bijwoord , vroeger; ook wel - vooral bij kinderen! toen urst, als verwezen wordt naar een bepaald tijdstip uit een niet zeer recent verleden. Vergelijk krek en toen. - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - 'irste' (ongeronde vorm); de geronde vorm 'urste' juist ten N. en ten O. van de stad Tilburg. (krt. blz.12) - A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - örst, telw., bijvoeglijk naamwoord en bijw. 'eürst' - eerst - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - urst tw. - eerst
|
|
uster zelfstandig naamwoord unster - WNT - UNSTER, ons(t)er, ens(s)ter, eunster, anster, uister, huiser, oister, uuser, ulster - weegwerktuig met ongelijke armen ... - Wikipedia, 2012 - Een unster is een type weegschaal dat op markten verscheen in de 1ste eeuw v. C. Ze bestaat uit twee armen van ongelijke lengte. Aan de kortste arm wordt de te wegen handelswaar gehangen, aan de langste arm hangt een gewicht dat vrij kan bewegen over die arm. Om een groot bereik aan gewichten te meten, kon de unster aan verschillende haakjes opgehangen worden, voor lichte dingen bevond de haak zich relatief ver van het te wegen product, bij zware waren dichterbij.
Afbeelding - Meertensinstituut Boedelbank
- Cees Robben - Prent van de week
bijwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - expres, met opzet - WTT 2012 - Cees Robben schrijft 'uitspres', waaruit we mogen afleiden dat het woord ook met de korte 'ui' werd gebezigd; dus: 'ötsprès'
Foto: CuBra 2020
Den Uunent toponiem Udenhout gesyncopeerde d van 'Uden' - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - krt.85 = 'Uunent'.
uupere werkwoord, zwak opperen, bouwmateriaal (via de steiger) naar de vakman brengen steeds korte uu - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - opperen, dekker en/of metselaar behulpzaam zijn bij hun werk door hun het benodigde aan te brengen. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - uupere ww - opperen - WNT - OPPEREN (II)- het werk van opperman verrichten
uuperman zelfstandig naamwoord opperman; degene die bouwmateriaal bij de vakman brengt - Kees en Bart, in Tilburgsche Post 1922-193? - 'upperman'; 'upperlui' - F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Diejen uuperman die bij den Brometi heej gewèèrkt. - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - uuperman zelfstandig naamwoord opperman - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - OPPERMAN (uuperman) mannelijk - aandrager van stenen en ander materiaal. Voorbeeld van een gemakkelijk beroep, voorgehouden aan luie kinderen: uuperman bé de goudsmid. - WNT - OPPERMAN, upperman - werkman die materialen aandraagt voor den metselaar
John Linnell - Rustende maaiers
uupert, iepert zelfstandig naamwoord opper, hooiopper; overdrachtelijk: bed - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1988 - bed
- WTT 2012 - Dat uupert of iepert ‘bed’
betekent, zou te verklaren zijn omdat men ‘naar boven gaat’ als men
gaat slapen, en meer in het bijzonder omdat veel (boeren)woningen
vroeger een opkamer hadden. Bewijsplaatsen voor deze verklaring
(ieper > opper > opkamer) zijn tot nu toe echter niet gevonden. De
opkamerverklaring werd voor het eerst gesuggereerd door Pierre van
Beek, en is sindsdien ruim overgenomen. Van Beek: Wanneer iemand “in
z’nen ieper” of “iepert” of “upert” kruipt, gaat hij naar bed. De
vreemde woorden komen van “uper” of “opper”, dat “boven” betekent.
Slapen deed men vaak boven. We kennen nog wel in de oude huizen de
“opkamer”, die steeds
uur zelfstandig naamwoord uur - 2019 – gezegde: Goej uur = 65 à 70 minuten (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980. ►Voor de volledige lijst Klik hier
uuriene zelfstandig naamwoord urine - Audioregistratie 1978 (interview met dhr. Hermans), transcriptie door Hans Hessels - “mar as ge dan die goedere hòd, ik zal zègge mielietèèr, duffel, hil dè zwaore goed… Toen ginge ze vort de uuriene van de mènse, ginge ze ooveral ophaole die vroeger toen…zèèk noeme ze et, war, dè ginge ze toen daor bij verplaatse om et boeltje nòg dicht te krijge.”
uurke zelfstandig naamwoord, verkleind uurtje, korte uu - Grôot diktee van de Tilburgse taol 1994 - dèt oover en uurke begient te rèègene
uuver, iever zelfstandig naamwoord ijver korte uu door ronding ontstaan uit 'iever' - Jan Naaijkens, Dè's Biks (1992) - uuvere - ijveren, aanmoedigen - C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978) - uver (of 'nuver') mannelijk - geestdrift; vooral in de zegswijzen 'den (n)-uver is eraaf- het eerste enthousiasme is voorbij, en 'den uver is nie groo:t'. Misschien identiek met iever en ijver (nijver). - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - uvere - aanmoedigen (Hilv.) - WNT - IJVER, iever - ijver, aandrift, aandrang
|
