Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

A

B

D

E

F

G

H

I

J

O

W

Z

Wil Sterenborg

Van waacht tot wuw

zelfstandig naamwoord

De Wijs  -- (gehoord bij ’n cabaretvoorstelling) - “Ons Mie hee me de waacht aongezee dèk nie mog laache en naa laach ik al en er is nog niks te zien.” (15-06-1963)

Henk van Rijen - wacht

Henk van Rijen - ‘K-za-m de waacht wèl us ònzègge’

WBD III.1.4:431 ‘de wacht aanzeggen’ = op het hart drukken

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waacht zelfstandig naamwoord – wacht; iemes de waacht onzègge.

waachte

werkwoord, zwak

M wachten, ‘wòchte’

zelfstandig naamwoord

dat deel v. e. lemmet dat scherp is en waarmee gesneden wordt

WBD (III.2.l:148) waad

WNT waat

zelfstandig naamwoord

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waafel, elleboog van taafel ('86) - gezegd tegen iemand die met de ellebogen op tafel zit

zelfstandig naamwoord

weide, wei (hui), zoete waterdelen v.d. melk

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waai - wei

DANB waaj

- Flaneur (pseudoniem van Antoon Arts) - “Ja, die jongens van Flaneur waren rakkers, maar wat ze zeker nooit aan “hullië pa" hebben durven vertellen is, dat ze gingen “vuurke stooke" in den “Ekker aachter moeder van Lierup" waar de koeien in de „waai" stonden (nu de Mariastraat) en dat ze dat “vuurke" stookten met “solfter"... (Uit: Zonder opschrift; Nieuwe Tilburgsche Courant zaterdag 16 april 1904)

- Brabant mee oe gruune waaie,

mee oe blonde peerse haaie,

mee oe lochte, zoft as ween,

laand, mijn laand, wè zeede feen!

(Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘Brabant’, 1938)

- al deur de gruune boerewaai (Piet Heerkens; uit: D’n örgel, ‘De boeremeid’, 1938)

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Ik weet nog dè 't geitepark 'n waai was mee waai- en boterblumkes. De omwonende meense teuide de geite op die waai, daarom de naom geitepark.’

- Cees Robben – de waai... waor ’t schaop heej staon te blèèten (19560630)
Cees Robben – Mar ochèrum langs de Laai/ Liggen naa verbraande waai... (19570704)
Cees Robben – D’ekkers en de waai (19570119)

Waor ik gère meej speulde en et dus ok nie èèrg vond, om vur te zörge, waar den bok. Ik ha zelfs un waaike vur em aongeleed. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Figuurlijk

Gez. Hij is in en goej waaj tenirgewaajd = Hij is op een goede plaats terechtgekomen.

- Als ge “saome in dezelfde waai" gestaan hebt, dan wil men beduiden dat ge met een bepaald persoon samen in betrekking zijt geweest of in dezelfde omstandigheden hebt verkeerd. ‘De Noord-Brabantsche Tongval’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930.

Pierre van Beek - gez. We hèbbe saomen in dezèlfde waaj gelôope.

Henk van Rijen - we hèn saome nòg in dezèlfde waaj gelôope - we kennen elkaar van vroeger

WBD waaj slèèpe (Hasselt), ook 'slèèpe' genoemd - slepen ( met een sleep over akker of weide gaan ter egalisatie)

WBD voogelwaaj (Hasselt) - braakakker

WBD waad schèlle (Hasselt) - het losploegen van een graslaag

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waai – weide; in de waai

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in en goej waaj terèèchtegekoome zèèn (JM '57) - goed terechtgekomen zijn

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - vruug in de waaj èn laot vèt (’16) – vroeg getrouwd zonder succes

De Waaj - toponiem; De Koningswei; verdwenen volksbuurt in het centrum van Tilburg

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - de kôonegin van de waaj = Pieta Melis (blz. 54)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - akeela van de waaj = Bertje Eygenraam (blz. 36)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

weidebloempje

- Jaon van Harrie van de boere Bet, Nieuwe Tilburgse Courant - 2 februari 1950: ‘Ik weet nog dè 't geitepark 'n waai was mee waai- en boterblumkes. De omwonende meense teuide de geite op die waai, daarom de naom geitepark.’

WBD III.4.3:292 waajbluumke - madeliefje (Bellis perennis), ook genoemd maajbluumke, ‘meizoentje', 'meizoetje' of paosblom

zelfstandig naamwoord

populier; ratelpopulier;

vB: alleenstaande boom in een weiland, die wegens wind van alle kanten onstabiel was en derhalve slecht hout opbracht

Cees Robben - begraoven in en kiest van waajbôomehout;

Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van zo'n 'waajbôom; resp. hout van inferieure kwaliteit.

WBD III.4.3:98 waajbôom - den; ook genoemd: dèn, spar, dènnenbôom, maast, mastenbôom, gròffe maast, hèksemaast of maajbôom

WBD waajbôom - populier; ook genoemd: pèppel of flierbôom

WBD III.4.3:167 'waaiboom' = vlier

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WAAIBOOM - znw.m. Op de vraag 'wat hout is dat?' antwoordt men schertsend: waaiboomenhout.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOM znw.m. - fruitboom in vollen grond; fr. arbre de plein vent, in tegenst. tot 'Leiboom'; volgens Paqué geeft men dien naam aan den Ratelpopulier, Populus tremula L. en aan den Italiaanschen populier, P. pyramidalis Rozier. 

WNT WAAIBOOM 4) (Scherts, of pejor.) Boom dien men niet nader kan of wil bepalen, of boom van mindere qualiteit.

zelfstandig naamwoord

hout van een 'waajboom', resp. van inferieure kwaliteit

Pierre van Beek - waajbôomehout - hout van een waajbôom.

Cees Robben – Of ge naa begraove wordt in ’n kiest van waai-bôôme-hout of van èèke.. d’r onder gaode.. (19750704)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waajbôomehout in de haand hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970) - kaartterm: slechte kaarten hebben (W = slecht hout, zoals dat v.d. vliegden of grove den, de Pinus Silvestris en de ratelpopulier, Populus Tremula)

Henk van Rijen - 'waajbôomehaawt' - slecht timmerhout, van de grove den (Pinus Silvestris)

Frans Verbunt (1996) - 'ongepoelietoerd waajbôomehout' - zeer slecht hout

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAAIBOOMENHOUT znw.o. - denneboom die niet gezaaid of geplant is, maar opgeschoten uit het zand, dat door den wind weggevlogen is. Maste’ waaielingen.

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waajbòòmehout zn - slecht hout, bv. van populieren

WNT WAAIBOOMENHOUT (schertsend of pejoratief) - (timmer)hout van onbepaalde of mindere qualiteit

werkwoord, zwak

waaien; ook: weiden

R gez. Tis stil ast nie waait (= Er gaat een dominee voorbij.)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kösters koej maag ópt kèrkhòf waaje (heeft een streepje voor) (‘50)

B waaje – waajde – gewaajd

figuurlijk: ruzie maken
Cees Robben – Asset thuis waait moete één deur dicht doen... aanders trekket... (19721117)
 

zelfstandig naamwoord

bovenlicht

WBD (III.2.1:67) waaier, ook boovenlicht

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

Henk van Rijen - verder, wijder (waajer, wèèjer)

zelfstandig naamwoord

WBD (Hasselt) weidepaal

uitdrukking

Voor ontspanning gaan wandelen zonder een café te bezoeken

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - waandelbier drinke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - er voor de ontspanning op uittrekken zonder onderweg iets te verteren

werkwoord, zwak

wandelen

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze waandelden aal proatende tot oan de staad

WBD III.1.2:118 'wandelen’ = wandelen; ook: 'slenteren'

Dirk Boutkan (1996) - (blz.67) ik waandelden en sprong

waandele - waandelde - gewaandeld (geen vocaalkrimping)

zelfstandig naamwoord

wandelaar

R.J. et park is vur de waandelèèrs

verleden tijd van 'zèèn'

was

Cees Robben - Waarde gij verschrókke, Nòl?

DANB der waare vèèf prèèze

Henk van Rijen - hij wies himmol nie waor ie waar

R.J. 'Ik waar 'ne wèver' (blz. 211) 'Ik was vruuger 'ne wever' (blz. 205)

B ik waas, hij waas, gij waort

zelfstandig naamwoord

- de was; zowel de was als die gedaan (gekookt) wordt, als de was zoals die te drogen hangt

Cees Robben – Verder gaot ie [de wol] op d’n taas/ om te dröge.. en dan blèèke/ in de zon gelek de waas...... (19560630) [De gedroogde wol wordt in de zon gebleekt. Dit gebeurde vroeger ook met de witte was.]
Cees Robben – Op de goot stao enkelt de waas te wosseme... (19791012)
Cees Robben – ...vat die maand waas op (19640904)

Elie van Schilt -'s Zondagsaoves wier de waas gekòòkt op de kachel, hil ut hùis was dan deurtrokken van de zééplucht en de waosum van de kokende waas. Die wasketel wier dan ingepakt in un stel ouwe dekens, dan kon de waas 's naachts 'trekken' en was smèèreges nog lekker wèèrem. En wij boven nog in ons bed roken 'Ut is vandaog wir wasdag'. (Uit: ‘Ut stonk mar toch mis ik de stank van vruuger’; Cubra, ca. 2000)

Frans Verbunt (1996) - in de pispot gewaase en in de schorstêen gedrêûgd (gezegd van niet al te witte was)

GD94 de waas hong nòg bèùte

Wanneer ze de kolenvergassers [van de gasfabriek] opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD (III.2.1) waas - wasgoed (ook de schone was)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH) znw.m. en niet v.

1 werkwoord, zwak, ook wederkerend

waase - waaste - gewaase (geen vocaalkrimping)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - waase (met rekking) blz. 106

In de miste höshaawes wier smòndags gewaase.

wassen

- De Wijs -- witte dègge mee heet waoter beter witter kunt waasse (09-07-1967)

De Wijs -- Jè, jè, ik waas me twee keer per jaor , vuil of nie vuil (11-02-1965)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze laote der ège waasse - ze laten zich wasschen

- Hessels 2020 - Bij het zien van iemand met een kaal hoofd: - die moet veul gezicht waase! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Uitdrukkingen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - we zulle dè vèèreke wèl waase, zi den boer èn hij douwde den doomienee in de mistput (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - we zullen dat wel klaren

- M - Veul te waasse èn wèèneg te vouwe.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - veul te waase èn wèèneg te vouwen hèbbe (Kn'50) - veel drukte maken en weinig nuttig werk verrichten; weinig bezitten- De Wijs -- Jè, jè, ik waas me twee keer per jaor , vuil of nie vuil (11-02-1965)

Aanvullende bronnen

- WBD (III.3.2:169) 'wassen' = kaarten schudden; ook 'schokken'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - wa.se(n), st.ww. (wies, ook waaste), tr. 'waassen' - wassen

- Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waasse ww - wassen

2 werkwoord, sterk - groeien

- Cees Robben - '’t kaf waast meej'

- WBD III.1.1:7 'wassen' = groeien

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - sterk werkwoord wies), 'waassen' - wassen, groeien

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - (textiel) stukkenwasser, bediener wasmachine

waawelèèr
zelfstandig naamwoord
wauwelaar; uit wauwelen: kletsen, zwetsen, onzin uitkramen
Cees Robben – Willem/ èègewèèze wauwelèèr... (19660729)
 

werkwoord, zwak

walgen

Henk van Rijen - 'wallege' - vervelend doen, treiteren

zelfstandig naamwoord

walkvat

WBD walkvaate (mv); een om een horizontale as roterend gesloten vat, dat bij diverse bewerkingen in de leerlooierij kan worden gebruikt; (II 697)

WBD walkvaate (mv) - vat waarin wordt gelaafd. (II 623)

WBD walkvaate (mv) - looivat, vat gebruikt bij o.a. de snellooiing (II 636)

bijvoeglijk naamwoord

WBD III.1.2:113 'wankelbarig’ ‘wankelbeurig' = onvast ter been

bijwoord

wanneer?

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Waannir komd u bruur jaaw bezuuke?

zelfstandig naamwoord

wafelbinding

WBD waofelbinding (II:1046) - wafelbinding: overeenkomend met wafels

werkwoord, zwak

wagen, durven

Pierre van Beek -- Wanneer iemand moeilijk een beslissing kan nemen in een bepaalde aangelegenheid omdat er risico aan verbonden is, zegt de oude Tilburger: "Kom, kom, Botermans waogde z'n dochter wel en dè was zo'n kosteluk paand." De heer Botermans dreef destijds het best bekende hotel van Tilburg namelijk "De gouden Zwaan" op de Heuvel. Zijn dochter trouwde met een kellner uit de zaak, zekere P.F. Bergmans, een verbintenis, die de openbare mening nogal als 'n waagstuk beschouwde. De eervolle levensloop van wijlen de bekende wethouder P.F. Bergmans, naar wie thans in Tilburg zelfs een straat heet, heeft het bewijs geleverd hoe die volksopinie zich vergiste. (Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 25 februari 1950)

Frans Verbunt (1996) - die nie waogt die nie wint, die nie schèt die nie stinkt

B waoge - waogde - gewaogd

— geen vocaalkrimping

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging: woeg, gewaogd) tr. - wagen

zelfstandig naamwoord

wagen, kar, auto

Het verkleinwoord is waogetje of waogeltje

blauwe waoge - ziekenauto voor psychiatrische inrichting

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - kènderwaoge

Twee peerde veur éénen waogel? (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Trouwsumke’, 1941)

En 's Zaoterdags was er et waogeltje klaor, geverfd en gelakt: een gerijke! (Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Den bok’, 1941)

en laoide ze gaaw op z'n waogeltje...  (Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘De kerk verdouwd’, 1944)

In dè efkes dek aon dè waogeltje stint waren er kender, die in ettelukke minute vur drie kwartjes nor binne spulden. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

Cees Robben – Ze hebben d’r waogeltje daor laoten staon... (19600102)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej Dielemanse waogetje nòrt paopeköltje gaon ('72) - overleden zijn [Dielemans = begrafenisonderneming]

Henk van Rijen - hèdde wir ne nuuwe waoge? et zit er nògal aon!

Henk van Rijen - 'waoge, waogel'

Cees Robben - 'die sprong d'n waogel in'

WBD III.3.1:390 'wagen' = voertuig, ook genoemd: 'stootkar of gerij’; auto

Buuk waogeslouwe - evenement vóór carnaval waarbij het Tilburgs publiek in aanbouw zijnde wagens in de bouwhal kan bewonderen.

zelfstandig naamwoord

wagenmaker, 'kèrsmid'

DANB Witte ginne waogemaoker?

WBD (II:2693) 'waogemaoker' - wagenmaker ‘rojmaoker' - rademaker

werkwoord, zwak

waken

Cees Robben - wij hèbbe vannaacht meej vèèf man gewòkt;

Lodewijk van Dorrus Misters - Het was ook de gewoonte, dat bij grotere lijken 's nachts gewaakt werd. Dit was weer een burenplicht. Die wake werd gehouden door minstens twee personen. Om wakker te blijven gebruikten zij dan sterke, zwarte koffie. Dus zonder melk. Als men dit laatste eens vertelt in gezelschap van jongelui, wordt dit waken onzin genoemd. Zij zeggen: dood is toch dood! Inderdaad, dat zal niemand ontkennen. Maar er is verschil tussen dood en schijndood. Bij het beoordelen van vroegere gewoonten en gebruiken moet men niet afgaan op de tegenwoordige maar vroegere tijden. Het is nog niet zo heel lang geleden, dat er dikwijls epidemisch besmettelijke ziekten uitbraken zoals typhus, cholera, pokziekte enz. en dan was het in 't geheel geen zeldzaamheid, dat lijders aan een dier ziekten dood gewaand en ook als zodanig behandeld werden. Juist daarom was en is er nog wettelijk een tijd bepaald, waarin het lijk niet begraven mag worden. In die tijd is waarschijnlijk ook de verplichte koepokinenting tot stand gekomen. Dat het waken in die omstandigheden niet zinneloos maar noodzaak was, begrijpt nu iedereen wel en het gebeurde ook vaak, dat het niet vruchteloos was. (Lowie van Dorrus Misters; rubriek Onze Tilburgse folklore, afl. 2 ‘Doden-cultus van eertijds’; NTC – 16-11-1950)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - sloapen en woake

B waoke - wòkte - gewòkt - ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wòkt

waol
zelfstandig naamwoord; ook ‘waolvink’; de naam is waarschijnlijk door Vlaamse vogelaars gemunt: een vink uit Wallonië; namelijk een vink die niet mooi zingt.
vink (Fringilla coelebs)
Cees Robben – Ik heurde van d’n tuureluut/ van takkeling en waol (19600708)
 

Fringilla coelebs

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - vink (Fringilla coelebs)

zelfstandig naamwoord

wapen

- Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'waopen', 'waopens'

- Pierre van Beek - Ze heeget hoog in der waopes - is nogal hoogmoedig (Tilburgse Taalplastiek 174)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waar

M woar

Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -- Ast nie waor is, geef ik men gat vur en kummeke soep.

De Wijs -- (interessante cafépraat: ) ge môt toegeve as ’t waor is en ’t is waor, d'es klaor! (09-04-1973)

Cees Robben – ’t Was waor... (19550402)DANB ik weet nie waor ik em zuuke moet

Cees Robben – waor dè ge kekt... (19540724)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - as et waor is, zégge ze in de joodekèrk (AM'84) - hiermee wordt twijfel uitgedrukt aan de waarheid van een bewering.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ast nie waor is, steele de dieve me (D'l6) - bezweringsformule

Henk van Rijen - dès zo waor as de Lonse tram tuut - dat is beslist waar

werkwoord, persoonsvorm

waren, waart

B verleden tijd van ‘zèèn’: wij waore, gij waort, zij waore

waorend

zelfstandig naamwoord

waarheid

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:58 ‘waas' = mist; ook: 'wasem', 'mot’, of 'smook

WBD III.4.4:212 'waas' = damp, stoom, ook 'blaak', 'rook', ‘stoom’

zelfstandig naamwoord

scherpe kant, snede van een wapen

WBD (II:2708) 'Waot' - waat, vouw, snede van een beitel

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

waoter

zelfstandig naamwoord

water

Van Delft - Bij noodzaak moet men z'n buren een dienst bewijzen, en dit drukt men volgenderwijs uit: "Waoter en vuur en weigert men ginnen gebuur." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Van Beek - Water kan geen bloed worden. - Een stiefkind kan men niet als een eigen kind beminnen. (Nwe. Tilb. Courant; Dialect en spreekwijzen; 10 januari 1959)

Cees Robben –  We hebben ’n haoven mee waoter d’r in... (19540515)Henk van Rijen - Kaaw óp zen waoter hèbbe - aan een blaasaandoening lijden.

R Waoter, dè dugt nòg nie in oew schoene! (dus niet drinken)

WBD waoterput - waterput (op het boerenerf), ook 'put' genoemd

WBD III.1.1. lemma urine – verspreid in Tilburg

WBD III.1.1. lemma urineren  - Tilburg – ‘Het is hoog water’. [Hoge nood hebben]

WBD III.4.4:21 'waterlucht' = regenvoorspellend wolkje

WBD III.4.4:189 'getwater', 'mooswater' = vuil water

DANB ik hèb et em afgeraoje óm zoo laot langs et waoter te gaon

DANB twaoter zal gaa kooke - het water zal dadelijk koken

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hil wè waoter vèùl gemòkt hèbbe (Pierre van Beek - TT '72) - na veel moeite de zaak toch geklaard hebben.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej waoter valt niks goed te maoken èn meej sèùker kunde niks bedeèrve (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - om iets te verbeteren dient men de juiste middelen te gebruiken. (ook Stadsnieuws -  040508)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Volgens krt. 6l valt T nog net binnen het gebied waar de vocaal lang is

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - waoter zn - water

Haor WATTER - water

waterbeestje

WBD III 4.2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar.
schrijverke – frequent in Tilburg
watertor – Tilburg
WBD noemt hier voor Tilburg niet ‘schaatsenrijder’ (wel in Oud Gastel); waterbeestje – Tilburg
 

Henk van Rijen - waterhoen (Gallinula chloropus)

WBD III.4.1:233 'waterkipke' - waterhoen (Gallinula chloropus), ook: 'schieteendje', 'witgatje', 'witkontje' of 'markoot' genoemd

zelfstandig naamwoord

tak die ontstaat op de stam

Hydrous piceus

Dysticus marginalis
WBD III 4,2:179 lemma Schrijvertje - Het schrijvertje of de draaikever (Gyrinus natator) meet 5-7 mm. Vroeger kwam het door Gezelle beroemd geworden zeer kleine schijverke nog algemeen voor, maar het heeft zeer onder de watervervuiling geleden. Het is een klein glanzend zwart roofkevertje dat kringen op het wateroppervlak maakt en bliksemsnel onderduikt bij gevaar.
schrijverke – frequent in Tilburg
watertor – Tilburg
- Sjef Paijmans - In de sloten en grachten gingen we:"Ruigt" draaien. Deze sloten en grachten waren onder water bijna dicht gegroeid met allerlei waterplanten. Vooral met waterpest. Met een schepnetje had men weinig succes. Daarom werd er in die sloten alleen maar:"Ruigt
gedraaid". Hiervoor werd een dikke tak gezocht, liefst met nog wat uitsteeksels van oude takjes er aan. Die tak werd dan in die dichte begroeing van waterplanten gestoken en paar maal rond gedraaid en dan uit het water getrokken. Op de slootkant werd dan goed nagekeken wat er allemaal tussen die waterplanten mee omhoog gekomen was. Vooral naar salamanders zochten we, want die hadden onze speciale belangstelling en werden thuis in het aquarium gezet. De viskesfreters en torren werden in een glazen pot mee naar school genomen voor de frater, die ons tijdens de natuurkundeles vertelde hoe deze waterdiertjes allemaal heetten en hoe nuttig ze waren. Viskesfreters werden later Libellen. We leerden wat de Geel Gerande Watertor was, de Waterschorpioen en de Zwarte Watertor. Maar wij hadden voor die torren en torretjes onze eigen namen. Een
schrijvertje was voor ons een schotelwaserke; en de verschillende larven bleven voor ons viskesfreters. (uit: 'Herinneringen', CuBra, ca. 2001)

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

Henk van Rijen - wazig, mistig

tussenwerpsel; vragend; waarschijnlijk een verkorting van ‘ware het niet?’, ofwel ‘is het niet?’, ofwel ‘nietwaar?’
Cees Robben – “Wen weer wir war... war Willeke...!” (19560218)
Cees Robben – En tijd die slet war... (19560929)
Cees Robben – ...dè witte war.... (19540417)
Cees Robben – 'k Was benuut... dè snapte warre (19560714)

DANB die kèèrs gift en goej licht war - die kaars geeft 'n helder licht he?

Henk van Rijen - dè wodde wèl, war - dat zou je wel willen, nietwaar

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) die kèèrs gift en schôon licht, nie/ niewaor/ war?

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - war + wòr (krt. 105)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - war tsw - nietwaar?

Str. war (1:42)

Bosch war - nietwaar

zelfstandig naamwoord

wasdag

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - mòndag ist wasdag

samengesteld uit 'waas' + 'dag'

zelfstandig naamwoord

WBD bijkeuken (op de boerderij), ook 'moos', 'goot' of 'aachterhèus' genoemd

Henk van Rijen - 'waashöös'

Frans Verbunt (1996) - 'waashèus' huis waarvoor een vrouw de was doet; deel van een huis waarin de was gedaan wordt

zelfstandig naamwoord

wasmachine

Henk van Rijen - 'waasmesjien'

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAS(CH)MACHIEN znw.o. (niet v.) - waschmachine

zelfstandig naamwoord

wasknijper

Henk van Rijen - 'waaspinneke'

WBD ( III.2.1:341) waspin, wasknijper

watjekou

zelfstandig naamwoord

oplawaai

Van Beek - "Iemand een watjekou geven" betekent een opstopper verkopen. - "What you call". (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958)

oorveeg

N. Daamen, Handschrift 1916 - "ik gaaf 'm 'n wats om z'n ooren (een klap)"

WNT WATS (I) - l) slag, bepaaldelijk met de vlakke hand tegen iemands gezicht, wangen e.d., draai om de ooren, oorvijg

voornaamwoord

wat

Cees Robben – wè wilde meer..! (19540213)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wè doetie daor?

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Ze nemen aalles wetter te krêgen is; wè vur 'n klêd?

DANB ik hèb wè kórs

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gij ók wè? want gij zèèt er ók ginne van Zibrègs (Kn'50) - jij mag meedelen (gezegd als er uitgedeeld wordt: die van Zeebregts hadden bij een erfenis niets gekregen)

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 20) wè

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wè vn - wat

GD05 - dè waar wèd aanders

tussenwerpsel

wat b(e)lieft u?

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wèblief

Ik zeg: witte wechche dan doet… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 20 april 1945)

zelfstandig naamwoord.

weddenschap

DANB ze springe wiet vèrste kan vur e wèddeschap

...naor aonleiding van 'n weddingschap. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in NTC 31-12-1938 – 18-2-1939)

WBD (III.3.2:190) weddingschap = weddenschap

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord, superlatief van 'wèèd'

verst

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - die et wèdst van hèùs zit, mòkt et et bist ('70)

zelfstandig naamwoord

wijdte

WBD III.4.4:196 'wijdte' - uitgestrektheid

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJDDE (uitspr. wedde) - wijdte. Van hier naar Amsterdam is 'en heel' wijdde.

bijvoeglijk naamwoord

wijds

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 47) et laand is wèèd - et wèje laand (wèj laand) wèèt laand

wèèd, wèjer, wèdst

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

wijd, ver, wijds

enen bòlscheut/kaajscheut wèèd

WBD (Hasselt) 'wèèd staon' (van een paard) - met de benen te ver uit elkaar staan, ook genoemd 'brêed' resp. 'röm’ , (Hasselt) 'rèùm’ staon

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Sint Job dè was Berkel-Enschot, dè was himmel nie zo wèèd hè, hier bi…,  zo wè bi…, binnendeur dan waar, dan zèèder zôo…” Klik hier om dit bestand te beluisteren

„Die voogels vliegen alle jaoren/ aaltij op dezèlfde tèèd/ meej ammolle nòr et Zuije/ want om te lôope is te wèèd." (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wörom doen ze dè)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ók meej klómpen aon kunde wèèd koome, mar dan meuder nie meej klossenbakke (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - Iemand van gewone komaf kan het ver brengen als hij zijn manieren maar aanpast.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te wèèd, Bèt, twee keer van doen ('7l) - aansporing tot zuinigheid

WBD wèèd (II:1245) - wijd

Henk van Rijen - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?

Henk van Rijen - 'wèèt-eweg' - ver weg

Dirk Boutkan (1996) - et laand is wèèd - het land is wijds Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJD, wedder, of: wijer

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèd bw - wijd, ver, erg

Bosch wijer - compar. van wijd

Haor wèèt - ver

WBD III.1.2:151 'wijd stappen’ = met grote stappen lopen

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 50; wèèd - wèjer - wèèdst

zelfstandig naamwoord
weduwnaar

Interview met de heer De Kok (1978) –  In mèn jeugd? Jè, veul gezoope! Ik zèè drie keer weeduuwman gewist, dan kundet wèl begrèèpen, hè!? KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )

WBD III.2.2:55 'weduwman' = weduwnaar; ook 'weeuwenaar'

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWMAN, voor weduwenaar; het is elders minder gemeen dan weduwvrouw. Men vindt bij de ouden ook 'wifman', wijfman.

WNT WEDUWMAN, weduweman, wedeman, weedman, enz.

bijwoord

Frans Verbunt (1996) - verreweg

zelfstandig naamwoord

weduwe

En weedevrouw die aachter bleef/ meej zeuve klèène kiendjes (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Dènkt es deur...)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe

Henk van Rijen - 'weedevraaw'

Frans Verbunt (1996) - 'weedevraaw'

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEDUWVROUW. Men hoort hier onder de mindere klasse meer 'de weduwvrouw N.N.' dan 'de weduwe N.N.’

weefde

1^e en 3^e pers.enk. verl. tijd van 'wèève', volgens kl. I

Hiernaast komt ook 'wèèfde' voor, de zwakke vorm

zelfstandig naamwoord

vrouw, wijf

Hoe komt zunne sinjeur naa nog aon 'n wefke? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 27 april 1945)

Pierre van Beek – Met het rijmpje "Beter de broek aan een wieg gescheurd dan een aauw (oud) wijf op bed gebeurd" geeft ons volk uiting aan zijn mening over een huwelijk van een bejaarde man met een nog jonge vrouw. (Tilburgse taalplastiek 10 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 8 april 1950)

MP gez. Ik was liever zene rôozekraans as zen wèèf

R.J. ik zeej teegen et wèèf - ik zei tegen mijn vrouw

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966)-hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp

WBD 'òwt wèèf' (II:1051) - oud wijf, benaming van een verkeerde knoop (zie: aawwèèveknêup)

Frans Verbunt (1996) - ge kunt nie alles hèbbe: goej booter èn en vèt wèèf

Piet van Beers – ‘Van tèùn veraandere is ok nie alles’: Tienus Môone ha 'n wèfke,/ zèg mar gerust, en lillek wèèf. (Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)

WBD III.3.1:23 'wijf', vrouw - vrouw

WBD III.3.1:194: 'wijf', 'schooierswijf, schooister, schooierin, schooier, trut, sloerie' = schooiersvrouw

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJF znw.o. - De buitenlieden gebruiken nog immer 'wijf' om hun echtgenoote aan te duiden en vinden daar niets onbeleefds of minachtends in.

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJF. De bouwlieden der Baronie van Breda, aan den kant der Langestraat wonende, noemen, van hunne eigene vrouwen sprekende, dezelve standvastig 'mijn wijf'. Z.a.

WBD (III.3.2:178) wèèf = vrouw in het kaartspel

WBD (III.1.1:5) 'wijf’ = vrouw

WBD (III. 1.4:35) 'stom wijf' = domme vrouw

zelfstandig naamwoord

weefgetouw

- Ze werkten mee hil wèènig schoft/ Durlôopend op dur wèèfketaaw… Uit: ‘Bè de wèèvers òn tòffel’, Ad van den Boom, circa 2005

- Ge hurt de fluit van ut febriek al/ Ent wèèfketaaw dè wocht… Uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, Ad van den Boom, circa 2005

WBD ketaaw (II:944) – getouw; handketaaw, haandgetaaw (II:944)

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.o. 'weefketaauw' – weefgetouw

zelfstandig naamwoord

wèèfkam, weefraam

WBD wèèfkam, kam (II:966) - weefkam

zelfstandig naamwoord

weg

'in de weeg' - in de weg

'öt de weeg' - uit de weg

Dirk Boutkan (1996) - in de weeg - in de weg (De rekkingsvocaal duidt op een oorspr. open lettergreep "wege" in de datief enkelvoud.)

Ziede nie dègge in de weeg staot?

Ik gao gin man öt de weeg - Ik ga voor niemand opzij.

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - öt de weeg kunnen - zich kunnen verplaatsen; kunnen rondkomen

De Wijs -- (Horen zeggen tegen iemand die zwaar in verband zat) -- “Gij het zeker erges in de weeg gestaon” (04-07-1969)

In die straot voetballen ging nie, de stoep waar te smal en op die kaaien koste alléén oewe nek breken, as ge nie ötkéékt en die kaaibaande zaten ok verekkes in de weeg. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - weeg zn - weg 'in de weeg'; ötteweejg' - uit de weg

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEG 3) in de uitdr. 'uit de weg' uitgesproken als 'weeg'.

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw.verb. 'uitteweeg' (d.i. uit de weg)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEG - te weeg - op het punt: Ik was zjust te weeg om te vertrekken.

WNT WEG, weeg, wegt, weug

werkwoord, sterk

wegen

B weege - wôog - gewooge

- geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd

Henk van Rijen - 'wèège'

WBD weegschaol - weegschaal

Cees Robben - kwók wies wèk woog

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - st.ww. (…woeg: vgl.Franck e.a.) tr.+ intr. – wegen

werkwoord, zwak

weigeren

B wèègere - wèègerde - gewèègerd

- geen vocaalkrimping

WBD III.1.4:51 'weigeren' = iemand weerstaan WBD III.1.4:333 'weigeren' = idem

voorzetsel

wegens

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEGENS - wé:ges

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.2:336 'wegenschaat’ = strontje

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - wegenbelasting

zelfstandig naamwoord

WBD 'weejbant' (II:1391) - w-band (bep. versiering van een pet)

zelfstandig naamwoord

week

- in de week = doordeweeks, op weekdagen: ...in de week iederen mèrgen om kwart veur aachte op de zwartgelakte klumpkes nor de kerk klefferen... (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 2; 16-10-1929)

WBD nòg en week aaf, nòg en week òn de reekening - de koe moet over een week kalven

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, znw.vr. - week

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met zachtl. e) znw.v.: de Witte week - Goede week; gebroken week

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - het weken, het weekprooes

Frans Verbunt (1996) - iets in de wêek zétte

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - week zn - iets in de week zètte

bijvoeglijk naamwoord

zacht

WBD wêek (gezegd van een paard) - week in de bek

WBD III.1.4:68 'week' = zachtzinnig

WBD III.4.4:211 'week' - klam, ook 'taai', 'klammig', 'klef'

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK, WEEKELIJK - zwak van gezondheid

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.k, bijvoeglijk naamwoord  - week

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEK (met scherpl. e) bvw.: week hout - dat gemakkelijk bewerkt wordt

zelfstandig naamwoord

wijk; ook: het weken (zacht maken)

Henk van Rijen - wijk

werkwoord, zwak

weken, zacht maken

B wêeke - wikte - gewèkt

in tegenwoordige tijd ook vocaalkrimping: gij/hij wikt; part. gewikt!

werkwoord, sterk

wijken

WBD III.1.2:159 'wijken' = achteruitgaan

B wèèke - wêek - geweeke

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij wèkt

bijvoeglijk naamwoord

WBD III.1.3:3 'weekse kleren', ''s weekse kleren' = doordeweekse kleren

zelfstandig naamwoord

poos, tijd

Et zal nòg wèl en wèltje duure vurdèt zoomer is.

WBD III.4.4:131 'wijl' = poosje, ook 'hortje’, 'wijltje’

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - we.l, znw.vr. - wijl, wijle, tijd

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèl zn - tijd, poos

WNT WIJL (I) - begrensde tijd van zekeren duur

zelfstandig naamwoord

graanklander - cakandra granaria

WBD III 4,2:158 lemma Kevers - De kalander (Calandra  granaria, een snuitkever die in meel of graan leeft) heet in het Kempenlands Wb. 1 en het Noordmeierijs Wb. wemel.

WBD III 4,2:235 lemma Mijt - De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas.
mijt – Tilburg
wemel – zeldzaam in Noorden van Tilburg
kalander, klander – Tilburg
WBD III 4,2:238 lemma Meelmijt - De meelmijt (Tyroglyphus farinae) is een zeer kleine mijtsoort die in vochtig meel leeft. Enkele woordtypen berusten waarschijnlijk op verwarring met andere diertjes die in het meel kunnen leven, zoals de kakkerlak (...) en de kalander (...) Sommigen [van de respondenten] noemen alles wat het meel doet bewegen foutief 'klander'.
wemel – zeldzaam in Tilburg
 

Wijnflessen, aangetroffen bij archeologisch onderzoek naar het Kasteel van de Hasselt. Ill. uit: Graven naar het kasteel van Tilburg, H. Stoepker 1986

zelstandig naamwoord

1. wijn

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - bier en wên (ê: vgl. gête - geiten)

DANB de pestoor heej goeje wèèn

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Latèèn drinkt wèèn (Kn’ 34) - mensen met gymn. opleiding drinken wijn

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - kóm drinke we wèèn, bier èn spons; ópt gèld stao te leeze 'God zij mèt óns (D'l6) - aansporing om het glas te heffen

...strak zèèdet ammol meej mèn êens/ dè wèèn verrèkkes fèèn is. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Wès wèèn tòch fèèn)

Frans Verbunt (1996) - as den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek

Dettie waoter veraanderde in wèèn. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Stadsnieuws -  As den boer wèèn drinkt èn de pestoor mèlk, dan zèn der twee ziek (13040?)

2. dommekracht

N. Daamen - handschrift 1916 - "wain - een dommekracht"

zelfstandig naamwoord

windas

N. Daamen - handschrift 1916 - "wainoas - windas"

Henk van Rijen - 'wèènaas'

WBD I.1.169 wend(as) K 183; wainoas hs Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 -

werkwoord, sterk

winden; wenden; woelen

Cees Robben – ’s naachts doek niks as ruure en wèène... (19780407)
Cees Robben – Ik kan nie slaope en lig hil de naacht al te ruure en te wèène... (19851206)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nò veul wèènen èn draaje wast gevónde (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969)- na veel wenden en keren; na een langdurig proces was de oplossing gevonden.

Piet van Beers – ‘De IFF’: Ak saoves (laoter dan normaol)/ nog flink getòffeld hèb/ èn ik hèb wè stèèrke draanke ingenoome/ dan lig ik irst nog uurelang/ te wèène in m’ n bèd/ vur dè teliste toch de slaop gao koome. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

Piet van Beers –‘Hoest’: ’k Laag te draaie èn te wèène. (Spoeje doemmeniemer; 2009)

B wèène - wón - gewónde

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WIJNEN - winden. Kiliaen -  heeft 'wijnden'. Z.a.

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. 'waennen' (d.i. weinnen), weinden, wenden, omkeren

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWONNEN: 3e hoofdvorm van 'wijnen' (winden) WIJNEN - winden; wenden, omkeeren

telwoord, bijvoeglijk naamwoord

weinig

òn diejen boom zitte mar wèèneg pèèren aon.

Cees Robben - die zèn er vórt zó wèèneg; tis sund dèk zó wèèneg verstaand hèb;

Cees Robben - dès te wèèneg;

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - gèllie kree wênig - gijlieden kreegt weinig

Cees Robben - ''tis sunt dek zoo wèènig verstaand heb want prakkezeere ak toch dikkels doe'

WBD III.4.4:257 'weinig' = gering aantal

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
bijvoeglijk naamwoord  l) weinig, niet veel; 2) klein: Hij is wänig va perseun - klein van gestalte.

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - tapuit (Oenanthe oenanthe), ook ‘ 'stêenbikker'

WBD III.4.1:92 'wijntapper', 'holkruiper' of 'steenbikker' voor de tapuit

WNT WIJNTAPPER 3) benaming voor verschillende vogelst a) mees, b) roodstaartje, c) de gewone tapuit (Saxicola oenanthe)

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982)

weer

zelfstandig naamwoord

kwast in het hout; weersgesteldheid

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et weer is goed, zi den boer, as et trèktemènt ók mar goed was (Si '67)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis goej weer vur de èèkel (Bi'40) - het is zonneschijn na regen

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - gin weeren in de haande krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972)- 'n hekel hebben aan werk

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej rauw weer gevange zèèn (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) - er slordig en ongekapt uitzien

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - weer van de Nobis Jacobis krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - heel slecht weer krijgen (Nobis - plaats des duivels, hel, heeft altijd ongunstige betekenis) Frans Verbunt (1996) - et schonste weer van de wèèreld - heel mooi weer

WBD III.1.2:350 'weer' = eelt

WBD III.4.4:25 'schoon weer' = mooi weer; ook 'goed weer', 'fijn weer', 'droog weer', 'open weer' A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - weer, wier, wieër - eelt, knoest, kwast

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEER v-l) weder; 2) verweer: z'n weer hebben - niet om een weerwoord verlegen zitten; in zijn knollentuin zijn (of; het weer mee hebben); 3) m - kwast in het hout.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEER (scherpe e) znw.m. en niet o. - eelt, hardigheid in de huid; knoop, knoest, kwast in het hout.

WBD III.4.3:68 'weer' = knoest in het hout

WBD III.4.4:26 'vast weer' - bestendig weer, ook 'staand weer', ‘hangend weer', 'goed weer'

WBD III.4.4:25/57 talloze kwalificaties van 'weer' WBD III 4.4:82 'zwaar weer' = onweer

zelfstandig naamwoord

war

in de wèèr - in de war

Wie doeget öt de wèèr? - Wie ontwart het?

dur de wèèr - in de war (contaminatie van 'in de wèèr' en 'dur mekaare'

Cees Robben – ’t Zit nog gelèèk in de wèèr... (19690502)

Henk van Rijen - et weer is wir in de wèèr, war - het weer is weer van streek, nietwaar

Steeds in de wèèr om noote te verzaomele... (Henriëtte Vunderink, Vlòmse gaaj, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

CiT (118) ''t Weer is wir in de wèr, war?'

WBD (III.4.4:311 'in de war', 'door de war' = in de war

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈR znw.v. - in de wèèr zijn - druk bezig zijn

zelfstandig naamwoord

waarde

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ‘waerde’

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge leert de wèèrde van ene fèfteger pas kènne, as ge der êene moet gòn lêene (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1970)

bijvoeglijk naamwoord

waardig

zelfstandig naamwoord

waardigheid

bijvoeglijk naamwoord

waardeloos

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'wairdeloos'

WBD III.4.4:282 'waardeloos' - onbelangrijk

zelfstandig naamwoord, meervoud

Henk van Rijen - groeven, kloven in de handen

in de war raken

Henk van Rijen - de draoj zèn dur bekaar gewèèrd - de draden zijn in de war geraakt

werkwoord, zwak

werken

B wèrke - wèrkte - gewèrkt

- wèèreke - wèèrekte - gewèèrkt

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) 'wèèreke'

MP Gij zult vant wèèreke ginne krommen rug krèège. (= Je werkt niet hard)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet

DANB hij kan nie gaon wèèreke

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - van et wèèreke ginne kromme rug krèège (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l)-niet hard werken

Frans Verbunt (1996) - as wèèrken in en fles zaat, krêeder et stöpke nie aaf

WBD de koej weèrkt - maakt uitdrijvende bewegingen bij het kalven; ook genoemd: de koej 'arbèjt', ‘arbèt', ‘perst'

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERKEN - wè:reke wkw (rg.)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèreke ww - werken

Pierre van Beek - Gij zult van et wèèreke ginne kromme rug krèège (gez. TT120)

zelfstandig naamwoord

wereld

R Aachter men gat vergao de wèèreld (opmerking van onverschilligheid)

Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden -- Beeter in de wije wèèreld as in nen èngen bèùk.

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waereld, waireld, wereld

De Wijs -- Hij kan nooît z’n haande tuîs kaauwe, ik geleuf dettie erg van de wèreld is (17-10-1966)

Cees Robben – Hij is echt vur de wèèreld..! (19661111)

Cees Robben – Detter vuls te veul vrouwen op de wèèreld zen... (19720818)

Cees Robben – De wèèreld is nie dur unne haos gedekt... (19780217) [haastige spoed is zelden goed]

Pierre van Beek - van de wèèreld zèèn - niet weglopen voor de erotiek

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêreld (ê = fr. même)

DANB die mòkte hil de wèèreld ònt vèèchte

Cees Robben - 'hij kekt onwèès de waereld rond'

WBD III.2.2:8 'op de/ ter wereld komen' = geboren worden

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèèreld zn - wereld

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERELD znw. v + m, fr. monde

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'werreld' - wereld, grond

Verh. WERELD (wéérelt) v - dikwijls gebruikt in de zin vans wereldse gezindheid, zin in erotiek en huwelijk: 'r zit gin wéérelt in - hij/zij zal wel een ongehuwd leven leiden.

Haor WERRELD - wereld

werkwoord, zwak

warmen

Stadsnieuws -  Die et kòrtst bij et vuur zit, wèèremt zenèègen et bist (060108)

wêergaoj

zelfstandig naamwoord

van: weergave, zijns gelijke

► wirgaoj

"Dè daankt me de weergaoi, köster, 't is oorlog!" (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
...om den weergaoi nie! (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun naor zee’; NTC 18-11-1939)
"Loop naor den weergaoi", riep den kapelaon... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 10; NTC 3-12-1938)
Cees Robben – Wè trekt ie [het kind] toch op d’n aauwe, war/ Haoreender de weergaoi... (19840217)
- in uitroepen met ‘as de’: in zeer hoge mate, verschrikkelijk [WNT lemma Weerga 5.f.a]
Cees Robben – Dooien doeget as de weergaoi.. (19580315)
 

weerik

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.3 weerik - grote wederik (Lysimachia vulgaris)

zelfstandig naamwoord

werk

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - gin wèrek

De Wijs -- en kussen as ze kan…. ze maokt 'r echt wèrk van (23-10-1963)

Cees Robben – Bende klaor meej oe wèèrik Merie? (19650917)
Cees Robben – ’t is wir mieke-muik-wèèrik, Wimke... Ge hetter wir meej oew pet naor gegooid... (19770909)
Cees Robben – Want ge wit toch dè goei wèèrik heel veul tèèd en geld maag koste... (19780210)

Schôon wèèrk waar, programmabuukskes vur concerten van et toonkunstkoor o.l.v. Louis Toebosch. Buukskes vur concerten van de Nieuwe Koninklijke Harmonie, ondertrouwkaorte, bidprentjes, geboortekaortjes en visitekaortjes… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wèrrek (è = scherplang)

DANB zwaor wèèrek;

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó te wèèrk gaon (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) zo te keer gaan, misbaar maken

WBD III.1.4:305 'werk' = handeling

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WERK - wè:rek znw.o. Fr. travail

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - werk, arbeid

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.o. - 'werk' - afvaldraden van vlas of hennep

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - -WERK, in samenstellingen (wèèrek) behalve 'werk van', bv. Kinderwerk: l) achter onbep.wijs, met verbindings-s: aanleiding tot, reden voor, meestal met ontkenning: 't is gin lagerwèèrek - er is geen reden om te lachen) 2) achter een stam, zonder verbindings-s: spullen, het geheel waarmee iets gedaan kan of moet worden: breekwerk, snoepwerk.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wèèrk (blz. 18)

bijvoeglijk naamwoord

warm

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wêrm (lange ê)

- Cees Robben – As ’t wèèrum is...(19830805)

- Cees Robben – ’n wèrm wiegske. (19540213)
- Cees Robben - Wè lief is m’n blumke...... / Wè wèrm m’n bloed...... (19540424)Wij gongen elke dag naor ons wèèrk, we kwaame tusse de middag gewoon thèùs om wèèrm te eete net as onze paa. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

- DANB - et is wèèrm gewist vandaog

- WBD III.2.3:40 - 'warm eten' = middageten

- Dirk Boutkan (1996) - (blz.97) tis ene wèèremen dag gewist

- Stadsnieuws -  Wèsset toch wèèrm war! (180606)

- Hessels 2020 - Als je in je broek hebt gekakt: - dè blèft nie lang wèèrm! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Aanvullende bronnen

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WARM – wè:rem bijvoeglijk naamwoord /bw

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WARM, WERM (Kemp.) - warm

zelfstandig naamwoord

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in zene weerópper koome ('65) - in zijn weeropper komen: er bovenop komen; weer beter worden (opperweert = naar boven)

N. Daamen, Handschrift 1916 - "hij komt wir in z'n weeropper - wordt weer tevreden, weer beter)

persoonsvorm, verleden tijd van wèèze

wees

hij wêes ons de gerichste wèg

zelfstandig naamwoord

wees, kind zonder ouders

zelfstandig naamwoord

wijs, wijze, melodie

WBD III.1.4:306 'wijze’ = manier

bijvoeglijk naamwoord

wijs

MP gez. Iemand wèèsmaoke dè onze Lieven Heer Hèndrik hiet èn in de Bikse haaj peeje stao te steeke.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó wèès as Saaloomóns kat; die viel van wèèshei van de trappe (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - ter hekeling van iemand die zich wijs voordoet

WBD III.1.4:25 'wijs' = idem; 31 'wijs’ - vlug van begrip; 67 'wijs' = braaf

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WIJS wordt hier veel gebruikt voor slim of verstandig.

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

Henk van Rijen - weesgegroetje

WBD ( III.3.3:185) weesgegroetje = weesgegroet

werkwoord, zwak

wijsmaken, op de mouw spelden

Lòt oe tòch niks wèèsmaoke!

— weesmaoke - mòkte wèès - wèèsgemòkt

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJSMAKEN: Iem. iet wijsmaken - hem iets duidelijk maken, aan 't verstand brengen

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - et is mar en weet èn vlooje vangen is en gaaweghèd

werkwoord, sterk

weven

WBD wèève / haandwèève / tèùswèève / bèùtewèève/fabriekswèève / masjienaal w./ masjienaol wèève (II:949)

WBD wèève meej ketoenen inslag (II:1039) - katoen inslaan

— wèève - wêef - geweeve

-- tegenwoordige tijd: gij/hij wèèft

B wèève - wèèfde - geweeve

Cees Robben – verdiend meej enkelt wèève... (19610922)

Audioregistratie 1978 --  “Mar dan hadde vruuger nòg wèl, war, dè man èn vrouw wêeven hè, den êene, den êene snachs èn den andere ooverdag…war…”. (interview met dhr. Hermans, transcriptie door Hans Hessels)

WBD 'inwaeve' (II:1044) - inweven; ook 'krimpe' genoemd

Dirk Boutkan (1996) - 'wèève - wêef - geweeve'

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Pèèr Wèève = prof. Weeve (blz.83)

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WEVEN – wé:ve wkw

wèève
zelfstandig naamwoord, meervoud van ‘wèèf’
wijven, vrouwen
Cees Robben – As lui wèève vlug worre... (19861212)
 

Ill.: Mandos

zelfstandig naamwoord

wever

MP gez. wè ist hier toch dónker; tis krèk òf er ne wèèver óp stèèrve leej.

Kekkis Karel, veronderstel dè gij den bisten wèver bent van hil Tilburg en ikke den bisten wielendraaier van hil den Ateljee. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945)

Van Beek - Hoor maar: als 't erg donker in een vertrek is, zegt 'n ouwe wever: "'t Lijkt wel dè hier ne wèver op sterven leej"; (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. ?; 22 jan. 1958)

Cees Robben – Wij zèn wèèvers van prefessie... (19560630)

Ill.: Cees Robben - 'Wij zijn wèèvers van prefessie' (detail)
Cees Robben – Wij zèn uit ’t laand van de wèèvers niewaor... (19580308)
Cees Robben – wèèverkes in nôôd... (19570313)

Onze grutvadder dè was ene wèèver/ van stukke hattie veul verstaand/ hij sjouwde hêel hard, alle daoge/ vur den ,,Heer" de fabriekaant. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Et heej nie geholpe. )

Dur de wèèverkes is Tilburg/ van en dörp toe stad geròkt... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèkt mar nie op en paor stèùver)

Interview met de heer De Kok (1978) – “Want mèn vaader dè was ene weever, en wèèver, ene wèèver ènne die kos toen nie zo wèèd lôope van et Gurke aaf dòr nòr toe. Èn die wèrkte bij Louis Donders in de Zwijsenstraot, daor wèrktenie.” (transcriptie Hans Hessels 2014; KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren )

De straote waare vol mee wèèvers… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.
Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hij is ermee gestèld as ene wèèver meej en lui wèèf (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - hij kan met zo iemand niet werken; die is hem meer tot last dan tot hulp.

WBD handwèèver / haandwèèver (II:941) wever met handweefgetouw

WBD tèùiswèèver, bèutewèèver (II:942) wever buiten de fabriek

WBD laokewèèver (II:942) - lakenwever

WBD baojwèèver (II:942) - baaiwever

WBD bukskinwèèver / bukswèèver (II:942) - bukskinwever

WBD dubbeldoekwééver / dobbeldoekwééver (II:942) - dubbeldoekwever

WBD deejkewèèver (II:943) - dekenwever

WBD III.4.1:77 - 'weverke' - grauwe vliegenvanger (vogel), ook 'mussensnapper' of 'grauwtje'

wèèverij

zelfstandig naamwoord

weverij

WBD 'waeveréjke’ (II:940) - weverijtje, plaats waar geweven werd, weefkamer

zelfstandig naamwoord

weversknoop

WBD 'waeversknéúp' (II:1051) - weversknoop

WBD 'lénnewaeversknéúp' (II:105l) - linnenweversknoop = weversknoop, ook 'plàtte knéúp' of ‘kattekóp’ genoemd

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

Henk van Rijen - (textiel) weversschaartje, speciaal schaartje om foute knopen en draadjes tijdens het weven te verwijderen

werkwoord, sterk

wijzen

- Dè wèèst zenèège - Dat behoeft geen nadere toelichting..

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 37) doublet: 2/3 p. sing. ‘wèst/ wèèst' (wijst)

B wèèze - wêes - geweeze

- in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZEN zie wdbb.; iemand niet kunnen thuis wijzen - niet weten wie hij is

bijwoord

GG werkelijk, echt

zelfstandig naamwoord

wijzer

de grôoten èn de klèène wèèzer

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJZER znw.m. - De wijzer in 't rond slapen - 12 uur slapen

vragend voornaamwoord

wat voor, welke, wat voor een

- Wèffer èèrpel krèèk, èn de wèffere vatte göllie? - Wat voor aardappels krijg ik, en welke nemen jullie?

N. Daamen, Handschrift 1916 - "weffere - welke? - de weffere?"

Van Delft - - Hangen er meerdere hoeden aan een kapstok, dan vragen wij: "Wèffere ies de jouwe". (Welke is de uwe?) "Ne fijne meens" (gierig man) zou er den beste willen uitpikken.(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

...zoodè de musschen niemir wiesen weffre kaant ze op moesten (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 8; 31-12-1929)

- "Al kos ik er den hemel mee verdienen Jaanske, ik weet nie weffre kaant ge ut wilt." (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929).

- Nee, dès vur de kraant! — Vur weffere? — Vur de Nieuwe Tilburgsche… ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935)

Cees Robben –De weffere mende? (19551015)

Cees Robben – Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525)

Cees Robben – Weffur moeite dettie deej... (19571214)

Van Beek - "De wèffere is de jullieje?" wil zeggen: Welk is de uwe? (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

De Wijs  -- De weffere mende van die driederaande (feb. 1962)

Lechim - Ze vroeg meej wèffer spul we waasse/ en wèffer sokke et biste paasse... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Mèrtonderzuuk)

- ...die gjeemiese stòffe wèffer ròtzôoj dèttet is. [Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015]

Stadsnieuws -  Wèffer: wat voor, welke. De wèffere mènde? De die daor. (09092009)

Stadsnieuws -  Wèffer kènder hèdde göllie? Van baaje sorten êen. (16062010)

“Òn wèffer snuupkes zak men dubbeltje dees keer besteeje? Òn et grotste òf òn et lèkkerste?” (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèffer(e) vn - welk? wat voor?

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - wafer(e), voornaamwoord  'waffer' – wat voor (een), welk(e)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - DEWAFFERE(N) vrnm. - wat voor een, welke, Fr. lequel

Hees waffre (I:37)

Bosch wèffer - wat voor

zelfstandig naamwoord, verkleind

vrouwtje, wijfje

Henk van Rijen - dè wèfke is nie prut, hurre.' - dat vrouwtje is niet voor de poes, hoor!

Cees Robben – ’n menneke... of wel ’n wefke (19570525)

WBD III.4.2:63 'wijfke' - wijfje van een haas

WBD III 4,2:162 lemma Meikever met witachtige rug - Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn.
mulder – Tilburg
mulderke – Tilburg
molenaar – Tilburg
bakker – frequent in Tilburg
bakkerke – Tilburg
kapucientje – Tilburg, Goirle
manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg

Piet Brock, uit Vuurstintjes ketsen (1996) – Mölders/ Ge he't z'in soorten:/ 'nen bèkker of kappesien,/ 'n mènneke of 'n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - wèfke Eras (M.J. Eras) (blz.37)

CiT (113) 'Dè wefke is nie prut, hùrre!'

WBD III.2.2:47 'jong wijfje' = jonge vrouw

WBD III.2.2:88 'wijfje' = echtgenote

Naar het begin van de pagina

zelfstandig naamwoord

weg

meervoud: weege

Dè is zô eenvoudig as de weg in oewen eigensten broekzak. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 1; 9-10-1929)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - langs de weg gescheeten hèbbe (Oost-Brabant) zie pad

Henk van Rijen - alle weege zèn gin kerkweege - niet elke Weg leidt naar een bep. doel

WBD III.3.1:397 'weg' = openbare weg; ook genoemd: 'baan, klinkerd'

WBD III.3.1:402 'weg’ = pad

Dirk Boutkan (1996) - (blz.53) wègske, wèggetje

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèg zn, bw - weg

wègge
samentrekking
wat je
- Cees Robben – Wegge ruurt/ Degge meevuurt [Wat je aanraakt, dat moet je nemen] (19640313)
- Cees Robben – Ons Too en ik zen wegge noemt/ Nog van d’n pronten staand (19700116)
- Cees Robben – ge mot haauwe wegge het... (19701023)
- Cees Robben – Ge kunt doen of laote wegge wilt.. (19781215)
- Hessels 2020 - Als iemand pocht dat hij iets specifieks veel beter kan dan jij: - as dè alles is wègge kunt! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

wèggeefkiesje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

samenstelling uit weggeven en kistje

- Henk van Rijen - kistje goedkope sigaren

wèggôoje

werkwoord, zwak

weggooien

Van Beek - Aan huurhuizen en dienstmeiden is alles weggegooid. - Geen van beide bevorderen het belang van hem, die ze benut. (Nwe. Tilb. Courant; Onze folklore afl. 4; 19 maart 1959)

wègleere

werkwoord, zwak

PM aan een ander leren

- wègleere - leerde wèg - wèggeleerd

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEGLEREN ov.ww - doceren, didactische talenten hebben: de mister is veul geleerd, mèr ie kan nie weglere.

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. - wegleren, al lerende (docerende) in een ander overstorten.

Pierre van Beek - toch anders dan gewoon onderricht geven

werkwoord, zwak

wegmaken, doen verdwijnen;

Pierre van Beek - ónder narcose brengen van een patiënt

-- wègmaoke - mòkte wèg - wèggemòkt

-- ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt wèg

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEGMAKEN (ook: eweg-) zijne goederen vermaken aan personen die geene bloedverwanten zijn.

Screenshot: Roy Donders naait zijn friteuse weg.

wègnaaje

werkwoord, zwak

naaj wèg, naajde wèg, wèggenaajd

wegwerpen, weggooien

-wègt

2e lid v. samenstelling

-weg

Berdòssewègt

WNT WEG, weeg, wegt, weug

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEGT voor 'weg'. Het komt in de boerentaal voor bij Huygens, in Hofwyck.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEG 1) m - dikwijls uitgesproken als 'wegt'; route, baan: de wegt is glattig; 2) bw - verdwenen, uitgesproken als 'eweg’: hij is eweg; 3) in de uitdr. ‘uit de weg’ uitgesproken als ‘weeg’.

werkwoord, zwak

wieden

B weie - weide - geweid

WNT WIEDEN, wie(ë)n, wij(d)en, wee(d)en, wai(.d)en, wuden

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

verder, wijder (comp.van wèèd)

Cees Robben - vier deur wèjer

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - snip, snap, snijer, mòkt oew broek wa wijer (Si'64) - spot op de kleermaker

Frans Verbunt (1996) - 'wijer' - verder

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - Wedder of wijer

Haor wèèr - verder; wèèrop – verderop

werkwoord, zwak

verwijden

Frans Verbunt (1996) - 'wijere’ - wijder maken

samentrekking van ‘wè + ik’ = wat ik

Cees Robben – En witte wek zaag... (19590822)
Cees Robben – Wek van den onzen krèèg.. (19650416)
Cees Robben – ...al wek kan ... (19701023)
Cees Robben – Wek naa vort ’t mèèn noem (19701023)
Cees Robben – Moeder, ik weet nie wek moet doen... Dan spult mar mee oew teen tot vermaok van oew hielen... (19821119)

tussenwerpsel

wat?

Frans Verbunt (1996) - wat zeg je?

R Ter correctie wegens het niet met-twee-woorden-spreken luidt soms het antwoord: dèlk!

Bosch wèllek - welk; Wat zeg je?

zelfstandig naamwoord

WBD rolkrabber (voor het schoonmaken van de roller waarmee de grond wordt aangedrukt)

persoonlijk voornaamwoord

1e persoon meervoud: wij.

Eigenlijk: wij lieden.

- WNT XXVI:248 - (r.7 v.o.) 'Uit wijlie(den) ontwikkelden zich vormen als wellie, welle, wielie, wijle.

- J.M. Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: Enwitte wel, Truike, wè wellie naauw zulle gaon doen?

- Cees Robben – Dur de mert zeggen wellie.. ’t is wir naatje... (19580315)
- Cees Robben – [een pastoor spreekt] Aon die snorrepèèperijen daor doen wellie nie aon meej... (19600116)

- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000: Vural die gaasten öt èèrme laande mènde we hier hard nôodeg te hèbbe. Zullie kossen et wèèrk doen waor wèllie vort onze snufferd vur ophòlde.

- GD 2000 '...waor wèllie vort onze snufferd vur ophaole'

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - voornaamwoord  'wijlie' – wij

- Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIJ, WIJLIE

wèllik

tussenwerpsel

wat?; wat zeg je?

- De W van Wèllik?  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- WTT 2020 - De vraag werd vaak beantwoord met de dooddoener 'Stront meej karnemellik.'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

poosje, tijdje

- verkleinwoord van 'wèèl', met vocaalkrimping

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' 'n wijltje '

Toen ik zoo in wèltje gezete ha... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben - ...nog ’n weltje, en ze bouwen... (19540227)
Cees Robben – Ge het mepessaant toch ’n weltje oe verzet gehad... (19810417)
Cees Robben – Over ’n weltje ben ik vèèf-en-virtig jaor getrouwd (19850322)

Henk van Rijen - et zal nòg wèl en weltje duure vurdèt zoomer is

Stadsnieuws -  Kunde nog en wèltje wòchte, ik zèèder zôo - Kun je nog even wachten, ... (300510)

WBD III.4.4:131 'wijltje' = poosje, ook 'wijl', ‘hortje'

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.101 sluit 'wèltje' niet uit, evenmin als 'tèdje' en 'èfkes'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - e weltje

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèltje zn - poosje

samentrekking

wat (voor) een

Cees Robben – “Wen weer wir war...” (19560218)

Ik zit hier zeker in China

Want iederendeen die zeej

We'n wang, we'n wang, we'n wang toch hè

Kik toch die kaok toch, w'en wang

We'n wang toch he, we'n wang toch hè

Hollebolle Kaok van un wang

CiT (18) 'Hèhè, wenne wend war!’

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 62) wèn, wènne; flexie-n alleen in m. sing.

zelfstandig naamwoord

windas

WBD wèndas, hs K183: wainoas - Hasselt: putról - windas boven de put

Henk van Rijen - 'wèènaas'

- Hoe ontstond 'aos' voor 'as'?

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. (molenaarst.) 'wijndas’ - windas

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIN(DE) znw.v. - windas, dommekracht

zelfstandig naamwoord

wind

- Voorbeeld Sterenborg - Wènne wènd war! - Wat een wind he!

Om aacht uur doken wij de vrieskou in meej de wènd rèècht op kop. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

Cees Robben – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612)
Cees Robben – Dur ’t geweld van weer en wend... (19591031)
Cees Robben – ’t Lied van de wend.. (19600102)
Cees Robben – De wend streek zachtjes langs m’n haor (19600715)
Cees Robben – Wilde wende... (19701106)
Cees Robben – natte klamme wende (19611208)

Lechim - Ge dènkt : Zot aaltij wènter blèève/ meej zonne kaawe zuure wènd? (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ‘Vurjaor‘)

Lechim - ...ik gao dur weer èn wend/ want agge tèùs blèèft vur de sneuw/ dan zèède ginne vènt. (Lechim; ps. v.  Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Ons Sjèfke zee: Tis vuls te glad paa)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de wènd van Gôol dugt nie

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - meej de wènd int noorde spaorde de nètten èn de koorde (Si'65) - noordenwind is goed voor de vissers

Frans Verbunt (1996) - iemand wènd in zen broek jaoge

Frans Verbunt (1996) - de wènd gao meej de kiepe te bèd

Noovèmber, hèrfst, ene kaawe wènd.... (Henriëtte Vunderink, Hèrfst, uit: Tis de moejte wèrd; 2011)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wènd zn - wind

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'wijnd' - wind

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEND, znw.m. - wijnd, wind

Bosch weind – wind

Henk van Rijen - winding, (textiel) de winding om de weefboom: 'wént'

WBD III.1.1:211 'wind, windje' = wind

WBD III.4.4:107 'zucht', 'zuchtje', 'zoefje', 'zweepje' = zacht windje

WBD III.4.4:108 'koude wind' = koele wind, ook 'dun windje'

WBD III.4.4:110 'schrale wind' = koude noordenwind

WBD III.4.4:111 'windstoot' = rukwind, ook 'snuk(wind)'

WBD III.4.4:112 'wervelwind', 'draaiwind' = windhoos

WBD III.1.4:394 'wind' = koude drukte

WEND

 

Heur de wend 'ns waaien, jong,

over huizen en heggen en tuinen,

over de hooge boomenkruinen

doet ie al uren lang oversprong.

 

Heur 'm tuimelen over et laand,

over d'ekkers van de boere!

Heur 'm, heur 'm toch 'ns rumoeren

rauw van taol, brutaol en 'straant!

 

Heur 'm fluiten om ons huis,

heur 'm om de boome waaie,

heur 'm in de blaoier graaie,

grabbelen onder stof en gruis!

 

Waai en graai en raos mar raok,

stroebel mar blaoier van de boome......

'k lig mee open oogen te droomen,

lekker vecht ik mee Klaoske Vaok.

(Piet Heerkens; uit: De Mus, 1939)

zelfstandig naamwoord

WBD ei zonder schaal, ook 'windaaj' genoemd

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr.+ o. 'wijndei' - windei

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDEI(E)R znw.v. - windei

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèndaaj zn - windei

bijvoeglijk naamwoord

WBD winddroog: de toestand waarin het leer geklopt moet worden (II:758)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDDROOG - in den wind gedroogd zonder zon.

zelfstandig naamwoord

windmolen

WBD wèntmeule ('wéntmujle') (II:1027) - windmolen: windmeulen

zelfstandig naamwoord meervoud

WBD III.1.1:74 'windsbrauwen' = wenkbrauwen; ook: 'wenksbrauwen'

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - windvaan, windwijzer

zelfstandig naamwoord

afdichtingsplank aan de rand van dakpannen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WINDVEER znw.v. -bij timmerlieden: De windveren zijn planken, die men op het uiteinde van een dak nagelt om te beletten, dat de wind de pannen er zoude afwerpen.

WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'zèùger', 'wèndhapper', ‘kribbèèter’ of ‘kribbenbèèter’

wèngske
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘wang’
wangetje
Cees Robben – ’t wengske dicht bij moeders wang (19571207)
 

werkwoord, sterk

wenken

B wenke - wónk - gewónke

zelfstandig naamwoord

winter

WBD wèntervoor - wintervoor (bij het ploegen) (Hasselt)

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - durgewenterd

Over witbevrore waaie

schent waoterig een wenterzunneke,

een wenterwaoterzunneke

over witte waaie schent.

(Lauran Toorians; Wenterlieke; CuBra; 200?)

Piet van Beers – ‘Ge moet iets hebben wè oe tegenstikt’: Ik roep munnen hond, en hij heurt aon m'n stem,/ dè ik uit mun humeur uit ben./ 't Bisje is nog blijer as ik /As we van diee Wenter af zen. (With Love; 1982-1987)

WBD III.1.3:147 'winterdas' = dikke wollen das

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.m. 'wijnter' - winter

werkwoord, zwak

winteren

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'et heej gewènterd'

wèntere - wènterde - gewènterd

zelfstandig naamwoord meervoud

winterhanden, wintervoeten

M-I de pijnlijke zwelling aan handen of voeten veroorzaakt door koude; de aangetaste plaats jeukt vaak hinderlijk.

zelfstandig naamwoord

wintertuin

Henk van Rijen - naam van vroegere uitspanning op de Heuvel, later City,thans Gallery

zelfstandig naamwoord

schild met doodskop en attributen

Wepke - Collectie Regionaal Archief Tilburg / Stadsmuseum

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Jao, ge hòd van die dôod, ge hòd van die dôodsbidders hadde, die kwaame dan. Want vruuger, vruuger hadde op veul plòtse as de meense enen dôojen in hèùs hadde, dan wier der zon wèpke bèùte gezèt, en paor stêene teege mekaaren aon èn daor zon palmtèkske tusse, en boske strôoj…” Klik hier om dit bestand te beluisteren

Audioregistratie 1978 - Dè wèrd vruuger vur et hèùs gezèt asser iemand ooverleede was! Asser iemand dôod was. Zon, zon ding. Dan konde de mènse… dè konde ze dan zien òn dè wèpke! Dè wèrd op straot gezèt! En wèpke, dè was zon, zon ding, ja… ” (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

Audioregistratie 1978 - Enen dodskòp meej tweej planke èn dan daor en stêen onder èn dan stond dè vur de deur.  (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

R.J. 'moeder daor stao' 'n wepke'

morf. wijp -à wèèp à wèpke als tijd à tèèd à tèdje, e.d.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WIJP znw. v. – handvol stroo, in ‘t midden toegebonden; ook bondeltje stroo, lichtjes bijeengebonden, om te branden gelijk eene fakkel. Eertijds liep men op St.-Jansnacht met brandende wijpen over het veld.

WNT XXV:2422 – WIEP (I) 2) – bundel stroo

zelfstandig naamwoord

wesp

Ik heb aatij heure zegge dè 'n bij den honing uit de blomme holt en 'n weps ut vergif. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945)

WBD III.4.2:139 weps - wesp (Paravespula vulgaris)

bijvoeglijk naamwoord

waard

B geeveswèrd - weerd om te geven

Tis nie wérd dègger nor kèkt.

M wèèrd

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waerd

Cees Robben – ... werd om op-te-haauwe (19580705)

Cees Robben – As ge meej oewen èèremoei ginne raod wit... Dan zèède nie werd deggem het... (19840420)

DANB èèrde pòtte zèn nie veul wèrd

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÈÈRD, WÈÈRDE, WÈÈRDIG - waard, waarde, waardig

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waarachtig, waarlijk

..."'t Is werendig waor!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 3; NTC 15-10-1938)

Cees Robben – werechtig (19641231)
Cees Robben – werechtig (19600422)
Cees Robben – ’t stao werechtig schôn en deftig [de kleding] - (19550806)

Henk van Rijen - 'werèègteg'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. 'waaraechtig' - waarachtig

zelfstandig naamwoord

WBD erf (open vrije ruimte tussen boerderij en bijgebouwen), ook 'èrf’ genoend

Henk van Rijen - 'wèèref, wèrreft' - werf, erf

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WERF (werft) v - erf, ongeveer hetzelfde als 'dam’ en 'missem', maar met de bijbetekenis van 'plaats waar gewerkt wordt'.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERFT, WERF znw.m. - open plein vóór eene boerderij, tusschen de woning van den boer en de afhankelijkheden.

WNT WERF, werft, werve, warf, warve enz.

zelfstandig naamwoord

werkloosheid

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'werkelooshei'

zelfstandig naamwoord

werkdag

K&B 'werkendag'

De Wijs -- Ik wil wel efkens binnen koôme, mar ik zè op z’n ’s werkendags (13-07-1966)

Henk van Rijen - mèèregen ist wir 'wèèrkendag' geblaoze - morgen moet er weer gewerkt worden.

WBD III.3.1:214 'werkendag', 'werkdag' = werkdag

WBD III.l.3:3 ''s werkendaagse kleren' = doordeweekse kleren; ook ''s weekse kleren' WBD III.1.3:195 ‘'s werkendaagse muts' = witte kanten muts zonder sierkrans

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. m. 'werkendag' - werkdag

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WERKENDAG znw.m. - werkdag

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wèrkedag zn – werkdag

zelfstandig naamwoord

arbeider

- En èègen hèùs was niks vur ene wèrkmeens

1941 - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. (Anoniem; in Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941, ‘Hoe was het “in onze streken?"’)

CM wèrkmeens

WBD III.3.1:215 'werkmens' = arbeider

zelfstandig naamwoord

werkplaats

WBD werkplaats, het lokaal waar o.a. het zwikblok opgesteld stond (II:667)

zelfstandig naamwoord

WBD werktafel: het lage tafeltje waaraan de schoenmaker, op een werkstoel gezeten, werkte en waarop hij het gereedschap en het onraad legde (II:694)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

warmte

Henk van Rijen - 'wèrremte'

Cees Robben - 'de wermte vur d'n klèène man'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.vr. 'wermt' - warmte

werkwoord, zwak

in de war / in verwarring zijn of komen, warren CiT (30) 'De draoie zen dur bekaar gewèrd'

-- wèrre - wèrde - gewèrd

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

waarschijnlijk

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - werschijnlik

samentrekking

GG wat is dat?

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

wijsje, melodietje

dim. van 'wèès', met vocaalkrimping

samentrekking

samentrekking van 'wè + is + er' = wat is er?

wèsser naa, wir gònde? - wat is er nu weer aan de hand?

wèstminster

voornaamwoord

Henk van Rijen - wat

zelfstandig naamwoord

wethouder

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wethauwer, wethaawer.

zelfstandig naamwoord

WBD wetsteen, een steen voor het wetten van messen (II:682)

samentrekking van 'wè + der' = wat er

Hij wies niet wètter afgesprooke was

zelfstandig naamwoord

BM weduwe

Van Delft - "Ik werk veur de Wuw", waarmede een firmanaam aangeduid wordt, die begint met "Weduwe N.N.". Zulke kennen de Tilburgers natuurlijk nu direct meerdere. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - weuwke; weuw;

Taante Lies waar 'n weuwke en ze ha goeie klandizie as weuw zijnde; ze ha 'n net kruidenierswinkeltje... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’De nuuwe dokter’; feuilleton in 4 afl. in NTC 27-1-1940 – 17-2-1940)
En vrouw Cornelissen uit den Gouwen Os, 'n weuw, die ok mar wir gaaw moes trouwe... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Boere-Profeet’; feuilleton in 5 afl. in de NTC 1-7-1939 –29-7-1939)
Zoo hadde vruuger jaoren in weuwke en die hiette Mieke. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Frans Verbunt (1996) - en weuw is en pèrd zonder voerman

WBD III.2.2:55 'weeuw', 'weduwe' = weduwe

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.vr. 'weuw', - weeuw, weduwe.

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - weuw zn - weduwe

WNT WEDUWE, weduw, wedewe, weeuw(e), weve, weef, wee

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.4:295 'wicht’ = honderd pond, ook 'zak'

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD III.4.4:294 'wichtje' = gram, ook 'gewichtje'

werkwoord, zwak

wedden

B widde - widde - gewid

zelfstandig naamwoord

onstuimig temperament, niet stil kunnen zitten

Cees Robben – Kender meej ’n wiebel-gat (19601111)

zelfstandig naamwoord verkleinwoord

Pierre van Beek - kind dat niet stil kan zitten

Cees Robben - kènder meej en wiebelgat

Cees Robben - wiebelklôot dègge zèèt;

werkwoord, zwak

Henk van Rijen - wiebelen

WBD III.1.2:24 'wieberen’ = wiebelen; ook: 'wiegelen, waggelen, kwakkelen, wiemelen'

26 'wieberen’ = heen en weer schuiven; ook 'friemelen'

wiebes, wiebus

bijwoord

Van Beek - "Dès nogal wiebus". - Dat spreekt vanzelf.  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

wiegele
werkwoord, zwak; de ie is kort
wiebelen
Cees Robben – M’n kumke wiegelt zôô detter de koffie uit-kwaanselt... (19660826)
 

zelfstandig naamwoord

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôoj hangt em nòg òn zen gat te bómmele ('16) - hij is nog niet droog achter zijn oren

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et wiegestrôj zit nò in zen ôge ('71) - idem

wiegske
zelfstandig naamwoord – verkleinde vorm van wieg
wiegje
Cees Robben – ’n wèrm wiegske. (19540213)
 

werkwoord, zwak

wieden

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wieje – wieden

B weie weide geweit

WBD I:1457 wieden: 'wije' (bedoeld als 'wi-je'?)

WBD I:1457 onkruid uittrekken met de hand: 'wie'

WBD III.2.1:413 wieje = onkruid wieden

wieje - wiejde - gewiejd

zelfstandig naamwoord

WBD vocht waarmee het brood wordt gewassen zodra het uit de oven is

zelfstandig naamwoord

wiel

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wiel

WBD III.4.4:182 ‘ wiel', 'wieling' = draaikolk

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

[dit lemma dient nog geverifieerd te worden op betrouwbaarheid]

Pierre van Beek - Een fascinerend woord dat 'wielewotje'. Een 'wiele' was in het mnl. een 'non' en een 'wade' is een gewaad. Zo vermoeden we dat het 'wielewotje' de  dialectische verbastering is van wielewade of nonnenkleed (met kap en sluier). Die uitrusting pleegt heel wat te verbergen. "De klèène leej meej zen wielewotje blôot." Bij de baby was bloot wat, in de opvatting van de spreker, verborgen diende te zijn. Helemaal bevredigen doet de verklaring niet. Daar komt nog bij dat 'wielewotje' nog in andere zin gebruikt wordt, nl. in die van 'hebben en houwen'. Wanneer iemand 'met zen hêele wielewòtje vertrókken is' dan heeft hij zijn hele bezit meegenomen. (Tilburgse Taalplastiek 142)

Mnl. Wdb. WIEL (wiele), znw. o. vr. m.; Mhd. wïl(e), m; mnd. wîl o., uit lat. velum, sluier; fri. wiel. 1) Hoofddoek voor vrouwen; 2) Hoofddoek der nonnen, sluier, nonnensluier.

WILE (WIJLE) znw.m; WIJL o.m. Hetzelfde als WIEL(E), doch met andere vocaal uit lat. vêlum, l) hoofddoek, sluier, nonnensluier.

Pierre van Beek - Hy viel meej hêel zen wielewòtje in dèùge; hil zen wielewòtje sloeg teheuj; hij kós meej zen hêele wielewòtje vertrékke. (Tilburgse Taalplastiek 731124) Het woord komt vermoedelijk van 'wieles-wade' dat een gewijd gewaad, kloosterkleed of habijt aangeeft, voor een kloosterling zijn enige bezit.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WILLEWUITJE (met verkorte ui) znw.o. - lischdodde, Typha latifolia L.

Henk van Rijen - 'wielewòtje' - bezit, hebben en houden

werkwoord, zwak

zowel in gebruik als 'wiebelen', onrustig bewegen, als 'wemelen'

Zit nie zó te wiemele...

En dan wiemelet [wemelt het] in de kraant van ingezonde stukke. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 6 april 1945)

De Wijs -- Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) (13-07-1966)

Henk van Rijen - 'wiebele'

WBD III.1.2:24 'wiemelen' = wiebelen; ook 'wieberen, waggelen, kwakkelen'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww. intr. 'wiemelen' - wemelen

WNT WIEMELEN - l) van groepen personen of dieren: voortdurend en onrustig zich in allerlei richtingen door elkaar heen bewegen; krioelen; enz.

werkwoord, persoonsvorm verleden tijd

werd(en)

Verleden tijd van 'wòrre' - worden

- lange ie

Der wier vusteveul gezoope. - Er werd veel te veel gedronken.

Cees Robben - toen wier de gèèt op stel en sprong ...;

Henk van Rijen - hij wier hoe langer hoe kaojer - hij werd almaar bozer

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 laat T juist in het 'wier'-gebied vallen; in het Z en O is het 'wierde'

verledentijdsvorm bij weten

wist(en)

ik wies

gij wiest / wieste gij?

hij, zij, et wies

wij wiese

gullie wiest / wieste gullie?

hullie wiese

►weete

Cees Robben – 'k Wies.. (19560714)
Cees Robben – Dè wies ik nie.. (19590912)
Cees Robben – Ak-naa-mar-wies-wek-wô... (19771007)
Cees Robben – Ons Wies wies alles... Van wiezet wies dè wies ik nie... mar ze wiest... (19870227)
Cees Robben – Wij wiessen precies weffer sôôrt dè we han... (19570525)
Cees Robben – [Ze] zont nie eete... asse wiesse wesse aate... (19750606)
 

Wieske Snuf

bijnaam

Tilburgs volkstype, bekend om haar bedelarij

Interview dhr. Van den Aker -- 1978 -- “Wieske Snuf…die ging aatij langs de deur hè, die ging aatij meej der, meej der waogen èn dan hasse en paor lange ròkken aon èn vies èn vèùl, dè kunde wèl begrèèpe, hè…” (transcriptie Hans Hessels 2014) ► Klik hier voor audiofragment

zelfstandig naamwoord

onrustig iemand, wiebelaar, ‘draajkónt', 'wietewaaj'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'wietelkloot'; witele(n): zw.ww.intr. 'wietelen' - zachtjes met kleine beweginkjes te werk gaan.

WNT WIETELAAR - volksbenaming voor den brandnetel WIETELEN 2) heen en weer bewegen, spartelen

zelfstandig naamwoord

onrustig iemand, wiebelaar, 'draajkónt’, 'wietelèèr'

zelfstandig naamwoord

vD. gele wiewouw - wielewaal

N. Daamen, Handschrift 1916 - "gaile wiewouw - wielewaal, gele merel"

Cees Robben - ...gèèle wiewouws... (19600708)

WBD III.4.1:156 'wielewouw' - wielewaal (Oriolus oriolus) 157 'gele wiewouw' idem

WNT WIEWAUW - wielewaal (ook: wielewauw)

wiggele

werkwoord, zwak

wiebelen

et Vlonderken is mar smal en zwak,

mar och, et is nie zo lang;

et vlonderke wiggelt, maar haaw oe gemak,

wigt

zelfstandig naamwoord

WBD III.2.3:145 'wigt boter' = klomp boter; ook: 'weg boter’

werkwoord, sterk

wijden, inwijden met een zegening

B wije - weej - geweeje

...toen 't nuuw örgel ingeweje wier. (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun als opvoeder’; feuilleton in 6 afl. in NTC 2-3-1940 – 6-4-1940)
Daor waren al jaoren over hene gegaon en Fraanske waar intusschen al priester gewejen en kapelaon geworren... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939)

Henk, de cisterciënzer wier verheeve tot de dienst der altaren in bloemrijke kattelieke woorden, tot priester geweeje wòrren in gewoon Tilbörgs. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

De pas priestergeweeje bruur van Lia, hullië Henk zo ons huwelijk inzeegene. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD I.8.1457 wije = wieden (183c)

bijvoeglijk naamwoord

wijder, verder (comparatief van wèèd)

zelfstandig naamwoord

wijwaterpisser

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - heilige boon ('80)

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

wijwatervaatje

Pierre van Beek – De verstokte Tilburgse vrijgezel Dusée, die we hier al eens eerder ten tonele voerden, moest de schijnheiligen ook niet. Hij gaf zijn oordeel op de volgende, wel heel karakteristieke en vooral ook plastische wijze: "'k Zie ze nie gère, die zô sloef-sloef, 's mèrgens de kerk binnensjokke en zô lang stil blijven staon om die....ie....iep... in 't wijwaotersvat te dôpen!"... (Tilburgse taalplastiek 8 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 25 maart 1950)

Henk van Rijen - spartelen as en duuveltje in en wijwaotersvòtje - tegenstribbelen, erg

Frans Verbunt (1996) - dès en ècht wijwaotersvòtje: daor sòpt iederêen in

GD 2000 wijwaotersvat

WBD (III.3.3:30) wijwaotersbak, wijwaotersbèkske = wijwatervat

WBD (III.3.3:154) wijwaotersvòtje = wijwateremmer s ook ' wijwatersemmer’

zelfstandig naamwoord

WBD III.4.3:395 wikke - warkruid (Cuscuta europaea)

WBD III.4.3:270 wikke - wikke (Vicia cracca), ook genoemd: wik

werkwoord, persoonsvorm

weekt(e), maakt(e) zacht

tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'wêeke', met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

wil

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil stao aachter de deur (Do'75) – jij hebt hier niets in te brengen

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - jouwe wil hangt òn de kapstòk ('71) - idem

bijvoeglijk naamwoord /bw

wild

WBD dartel (gezegd van een paard), ook 'spuls' genoemd \

WBD wilde - koe van onbekende afstamming

WBD wilde haor - (bij een paard) witte vlekken, ook genoemd 'gedrukt'

N. Daamen - handschrift 1916 - "wilde vairkes - pissebedden"

Henk van Rijen - wilde rammel - dartele, uitgelaten jonge vrouw of meisje

Dirk Boutkan (1996) - wilt + st = wilst (superlatief) (blz.28)

WBD III.4.4:11 'wilde lucht' = onstuimige, bewolkte lucht

zelfstandig naamwoord

weelde

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WILDE voor weelde, waarvoor men oudtijds 'welde' zeide, van 'wel' waarvoor men insgelijks 'wil' vindt. Welde = eigenlijk 'welvaart’ . Z.a.

werkwoord, sterk

willen; vaak met de betekenis 'zullen'

Dirk Boutkan (1996) - wille - wouw/wó - gewild

B wille – wó(n) - gewild; ik/hij wil, gij wilt; wik = wil ik

Cees Robben - Ik zó wille dèk was zôo as hij moes zèèn; jè, wè wilde!

Samentrekking wimme - willen we

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Wimme ók is gòn kèèke?

Samentrekking wik - wil ik

Wik alle toffels van vermenigvuldiging is opzegge tot tien toe? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 23 maart 1945)

Sametrekking wikkis - wil ik eens

SJAREL. Wikkis eerluk zegge hoe ik er tegen aon kèk? (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 4 mei 1945)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEWILLEN; 3^e hoofdvorm van ‘willen’, ook; gewild en gewouwen

zelfstandig naamwoord

WBD III.1.1:72 'wimpel' = wimper

zelfstandig naamwoord

winkelhaak, rechthoekige scheur

WBD 'winkelhaok', 'winkelhoek’ (II:1253) - winkelhaak

werkwoord, sterk

winnen, verdienen, opbrengst hebben van grond
Cees Robben – Ik beteul zelf munnen hof en win veul. (19850517)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge kunt wèl winne, mar nie zinne (HM'70) -je kunt wel kinderen krijgen, maar ze niet naar je zin vormen

Dirk Boutkan (1996) - winne - wón - gewónne

Henk van Rijswijk - Whipcord: zwaar strijkgaren of kamgaren wollen weefsel met steile, sterk opvallende diagonale keperlijnen, steiler dan bij gabardine. De keperlijn is breed, enkelsporig en ligt hoog op de stof. Het weefsel is ook zwaarder dan gabardine en wordt gebruikt voor uniformstoffen, overjassen en bovenkleding.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm 
- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Whipcord. Kamgaren dubbelweefsel voor o. a. regenjassen. De bovenkant van het weefsel is meestal geweven in een verstelde satijnbinding of steile keperbinding (63°). Naam is Engelsen en beteekent whip = zweep; cord = touw.
WNT – lemma Whipcord – 1991 - znw. onz., g. mv. Ontleend aan gelijkbet. eng. whipcord. Ben. voor een geribd geweven stof met een steile, sterk gewelfde keper, meestal van kamgaren gemaakt en o.m. gebruikt voor uniformen, rijbroeken en regen- of rouwkleeding. Tot de stoffen, die voornamelijk in het zwart voor aanneems- en rouwkleeding gemaakt worden, behooren krip, whipcord, cachemir, serge, diagonaalcoating, wollen rips — ook corduroy genoemd — en wollen popeline, V. WESSEM, Kostuumn. 11 [1908].
 

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - (bijnaam voor iemand die mankt)

bijwoord

weer, alweer, opnieuw

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - weerborstel

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wirborsel zn - weerborstel

WNT WEERBORSTEL - l) tegen de vleug in staand haar; 2) (gewestelijk) ruziemaken, onhandelbaar persoon, weerbarstige jongen

zelfstandig naamwoord ►wêergaoj

weerga, drommel, bliksem

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'om de wirgoi nie'

De meens vatte de zak en smèrden um as de wirgaoi. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
En toen naam ik de beene as de wirgaoi. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben - Haorinder de wirgaoj!

Frans Verbunt (1996) - as de wiede wirgaoj - zo snel mogelijk

WNT WEERGA - l) gelijke, evenbeeld; 5) in uitroepen, bastaardvloeken, verwenschingen ... 'als de weerga - in zeer hooge mate, verschrikkelijk

zelfstandig naamwoord, verkleinvorm van weer

Henk van Rijen - weertje

zelfstandig naamwoord

weerlicht, wederlicht

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - as de wirlicht

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEERLICHT znw.m. en niet o. - bliksem; op 'ne(n) weerlicht - op eenen oogwenk.

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wirlicht zn - weerlicht, bliksem

werkwoord, infinitief

wezen

- Zèède wiste waandele? Ben je wezen wandelen?

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - Hèdde wiste kèèke? - Ben je wezen kijken?

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'naor 't uitgepakt weest te kijken'

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''n Zondag was ik mee duiven weest-te lossen'

GD94 ik zèè wiste kèèke

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WEEST, WEESTEN, WEST, WESTEN, in 't N. der Kempen: WIST, WISTEN, verl. deelw. gebruikt voor 'geweest' als er een inf. op volgt.

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - WEESTEN, voor 'geweest', Hebt gij uit weesten wandelen? In Friesland 'weest' voor geweest; in Plat-Duitsch 'west'.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WEESTE (wiste), ook wel 'wezen'; (weg)geweest om te: we zen wezen hooien; hij is wiste pisse.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt.74 plaatst T in het gebied van 'wiste, wieste, weeste' .

tegenwoordige tijd van ‘weete’
weet
Cees Robben – En vur dè ge ’t wit... is ie [de dag] tèine (19561222)
Cees Robben – Wie-wit-waor... (19571123)

Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)
zelfstandig naamwoord
de ‘kleur’ wit
Cees Robben – [over een trouwerij:] Zosse in ’t wit zèèn... God-wit... (19800208)

► weete

bijvoeglijk naamwoord

intiem, vriendschappelijk

Wèst wir wit tusse höllie. - Wat kunnen ze weer goed met elkaar overweg.

gez.Pierre van Beek - Tis wit tòt et stiltje toe. - Ze kunnen het zeer goed met elkaar vinden. (Tilburgse Taalplastiek 131)

Pierre van Beek - Meej die twee is et wit tòt et puntje toe; zó wit as póppestrónt

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - hèdde oew witweeke veur? (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 197l) - vraag aan iemand die op een weekse dag met een witte boord voor de dag kwam.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - dès zôo wit, daor kan ze wèl óp tòffel poepe ('65) - het is dik aan

Frans Verbunt (1996) - wit as poppestront

WBD III.2.3:186 'witte mik' = wittebrood, ook 'wit mikje'

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wit bijvoeglijk naamwoord : wè is 't toch wit tusse-n-ullie - dik aan

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - WIT - wit, bijvoeglijk naamwoord : zoo - als nen doek; hij is wit met — (bevriend)

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WIT bijvoeglijk naamwoord  - in de uitdr. "t is wit' - de onderlinge relatie is vriendschappelijk (zolang als het duurt).

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
wit, bijvoeglijk naamwoord  'wit': "’ t Is zeu wit a's poppestront" d.i. buitengewoon vriendschappelijk.

zelfstandig naamwoord

witharige persoon

Stadsnieuws -  Dieje witkèts van hiernèffe zaat wir aachter de mèdjes aon. (030607)

bahuvrihi (possessief-compositum)

zelfstandig naamwoord

WBD koe met witte kop; koe met witte vlek op het voorhoofd

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WITTEKOP znw.m. - hoofd met wit, vlasblond haar.

werkwoordsvorm; persoonsvorm van weete met voornaamwoord

weet je - 2e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'weete', met vocaalkrimping en samensmelting met enclit. pronomen

► weete

Cees Robben – ...dè witte war.... (19540417)
Cees Robben – Mar witte waor ’t blèèft... (19600311)
Cees Robben – Dan witte göllie ’t wel. (19670428)
Cees Robben – En witte wè den lillukkerd toen zeej... (19671110)
Cees Robben – Hoe witte gij dè (19700501)
Cees Robben – Wittet al... [?] (19800208)

Cees Robben - ...Wittte gij waor degge kattespauwbrokke kunt kôôpe..? (19640424)

verleden tijden van 'wille'

wou(den), wilde(n)

— Verl. tijd van 'wille', sterke vervoeging

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ''k wosse begosse’ (zie opmerking bij 'dè' vw)

Cees Robben – Hij wô wel wè... (19801017)

DANB ik wó dè de pòst enen brief bròcht

Dirk Boutkan (1996) - 'gij wout'

Bosch wossebegosse (ik wossebegosse)

CiT (69) 'Kwòtjoebeet' - ik zou willen dat hij jou beet

werkwoord, zwak

wachten

-- wòchte - wòchtte - gewòcht

B waachte - waachtte - gewaacht

B Mèn mót zenèège vur verraojers waachte. - Men moet zich wachten van verraders.

M waachte

Cees Robben – Swels det ik efkes wochte moes (19590912)
Cees Robben - ‘k Kreeg de kiepekôôrs van’t wochte... (19560714)
Cees Robben – Ik weet wè wochten is... (19670922)

De Wijs -- (Twee ouwe vrijsters kopen bij de boer 4 kippetjes maar willen er (voor de orde) ook 4 haantjes bij hebben. (de Boer:) Dè is nie nodig, 4 haontjes bij 4 kiepen (Een van de vrijsters:) Jè, mar wij weten wè wochten is. (10-03-1967)

Henk van Rijen - dèk van oe haaw dè witte, èn wòchte zak WBD III.4.4:200 'wachten' – wachten, ook 'tokken'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw.ww.tr. + intr. 'wochten' - wachten

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOCHTEN - wachten (trans.+ intr.)

zelfstandig naamwoord

woeker

WBD III.3.1:67 ‘woekerij’ = woeker

tussenw.

WBD woele woele woele woele – roepwoorden voor de eend, waarnaast ook gangbaar zijn: 'poel poel poel', 'eend', 'ind' en 'èndvoogel'

zelfstandig naamwoord

woensdag

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Wuunsdaag - woensdag

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - woensdag vur de wèt, donderdag vur et bèd (Kn'50) - men moest eerst burgerlijk gehuwd zijn, voordat het kerkelijk kon

werkwoordsvorm; persoonsvorm + vn/ lw

wilde het (uitsl. na gij/ge, gullie)

Ge wógget irst himmól nie .

Hij wógget bekaant nie gelêûve.

-- 2e pers. 'wó' + vn. of lw. 'et'

-- Het fonetisch hiaat tussen 'wó' en 'et' is opgelost door inlassing van 'g' (met dubbel teken geschreven ter accentuering van de korte ó) (Zie Schuurmans: Enclit.pron., blz.22) De A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
par. 242)

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - 'wògget' ww - wou het, wilde het

werkwoord, persoonsvorm

waakt(e)

-- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van ‘waoke’, met vocaalkrimping

zelfstandig naamwoord

wol; ook het meervoud 'wolle' is gehoord:

Interview Hermans - 1978 - “De fijnste wolle die koome öt de Mienejoo schaap öt Frankrijk èn Itaalieje…”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren

Van Delft - "Hij is in de wol geverfd" zegt men, evenals: "Er vat niks op", van iemand die zich nergens aan stoort en z'n gang gaat. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

WBD wól - haar (in de leerindustrie) II 609

WBD wól - blootwol, wol v.d. huid van geslachte schapen, II 609

WBD wólle stòf (II:894) - wollen stof

WBD wólle stuk (II:894) - wollen stuk

wolle flenèl
Henk van Rijswijk - Wollen flanel: luxe wollen kamgaren stof met een kort door licht ruwen en licht vollen verkregen viltdek. Geweven in plat- of gelijkzijdige keperbinding geweven. De stof is kwetsbaar. Het verdient aanbeveling om een flanel kostuum na een dag dragen enkele dagen vrij te laten hangen. Afhankelijk van het dessin ook wel krijtstreep genoemd.

WBD II.4. p. 894 – J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij „wol of haar": „Dierlijke spinvezel, afkomstig van de huidbedekking van schapen (wol), koeien, geiten, kameelen enz. (haar). De haren groeien vanuit z.g.n. haarzakken en klitten aan elkaar door een afscheidingsprodukt der talkkliertjes (wolvet). De vezel bestaat uit drie lagen, die om elkaar liggen: a. opperhuidschubben; b. leerhuid en c. merg. De opperhuidschubben liggen dakpanvormig over elkaar en maken de wol verviltbaar (zie vollen). Wolvezels zijn fijner en meer gekroesd dan haren. Lange vezels (tops) leveren kamgarens (worsted). Korte vezels (nous) leveren kaardgarens (woollens). Vezellengte van tops: 170-500 mm; van noils: 36-250 mm.
het type wollen stof; wólle stòf, K 183 (= Tilburg)
 

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Waalwijk

- Mee de tram konde nor Wolluk… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie in Wollek fòrtèùn wil maoke, die moet wakker zèèn ('42) -- wie in Wòllek fòrtèùn wil maoke, die moet dapper zèèn (‘74)

werkwoord, persoonsvorm

woont

Cees Robben - de vrouw waor ge meej saomewónt

Cees Robben - In mèn buurt wónt óm de aanderste deur en vrouw ...

Henk van Rijen - wont ie wèèd? - woont hij ver weg?

-- tegenwoordige tijd sing., resp. verleden tijd van 'woone', met vocaalkrimping

werkwoord, persoonsvorm

Henk van Rijen - woog

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

WBD 'woojke', 'wójke', 'schaopke', 'ha jónge', 'ha mènneke' – vleiwoorden voor het schaap

WNT WOET (I), woete, woetje, wool, wooitje, wootje, wotje - lokroep voor het zwijn, de geit, het schaap

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - tussenw. - roep tot een kudde schapen

werkwoord, zwak

wonen

Dè daor nòg meense woone! - Dat daar nog mensen wonen!

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 23) 'wôone'

-- woone - wónde - gewónd, met vocaalkrimping; -- ook in tegenwoordige tijd vooaalkrimping: gij/hij wónt

bijwoord

Henk van Rijen - waar

Bosch wor - nietwaar (ook: war)

bijwoord

waaraf, waarvandaan

De Wijs -- Ik zè sterk veur veurlichting, dan weten ze tenminste weraaf en weraon (23-02-1972)

R weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is)

bijwoord

waaraan en waaraf; hoe of wat; hoe het precies zit
Cees Robben – Zeg naa gaa worraon of worraaf... (19670603)

zelfstandig naamwoord

losbandige, onstuimige (?)

Pierre van Beek - wòddewil (wòrdewil?) - iemand die niet weet wat hij wil

WBD III.1.4:219 'waardewil' = wispelturig persoon

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - WORDEWIL m. - iemand die niet weet wat hij wil (Udenhout; blz.58, Verhoeven) Samenstelling met 'worden'

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw. m. 'wordewil' - 1) persoon die kan worden wat hij wil 2) het begin van een zaak of voorwerp waaruit nog alles groeien kan.

WNT (XXVI:2190) WORDEWIL (Kempen) - iemand die kan worden, wat hij wil

werkwoord, zwak

wurgen, worgen

— wörge - wörgde - gewörgd

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRGEN (uitspr. wörregen) - kroppen in de keel, wringen, sprekend van spijzen: die patatten wörgen danig in de kèèl.

zelfstandig naamwoord

worm

De wörm zit erin - (het fruit) is door wormen aangetast

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - wurm (met 'doffe u', vgl. mulder en putje = potje)

al hai nog nôot en pierwörmke/ òn enen haok gedaon. (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onder waoter...)

WBD 'wörrem' - worm- of horzelgat in een huid (II 585)

Frans Verbunt (1996) - et wasser zôo stil dègge de wörme in de grond kost heure niese

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
wörem, znw.m. 'wurm' l) worm (vermis); 2) balk langs het dak van een huis, waarop de spanten worden bevestigd.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRM znw.m. - worm, fr. ver

zelfstandig naamwoord

aantasting door wormen; maajsteek, verwörmd

WBD III.2.3:161 'wormstekig', 'wormstekerig' = wormstekig; ook 'verwormd', 'er zit worm in', 'een wormsteek hebben', 'wormsteek (zijn’

bijwoord

waarom

Wöróm hòddet nie tèènemekaare gezeej? - Waarom had je het niet meteen gezegd?

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ... wòróm dè wij ...

Cees Robben – Wörrom z’um daor hôn neergezet (19590912)
Cees Robben – Wörrom haauwde gij oew glas toch aaltij vaast... (19721027)

Henk van Rijen - 'wörum'

Frans Verbunt (1996) - wörom, dörom, omdè ene wörm ginne pier is, dörom

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wörrem - waarom

bijwoord

waaraan

R weete wòròn èn wòraaf - weten waaraf en waaraan (waar men aan toe is)

zelfstandig naamwoord

worpspoel

WBD wörpspoel (II:1034) – worpspoel: handspoel, weefspoel die met de hand geworpen wordt; ook: worpspoel of spoel

werkwoord, sterk

worden

Dirk Boutkan (1996) - wòrre - wier – gewòrre; (B: wòrre - wòrde - gewòrre)

-- Praesens: ik wòr - gij/hij wòrdt; imp.: wòr

-- 'wier' met lange ie

Cees Robben – Die worren daor bewaord. (19600826)

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Krt. 69 geeft 'wier' als verleden tijd in T, doch even oostelijk of zuidelijk: 'w?rde'. [sic]

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - ww. (met gemengde vervoeging; verl. tijd. 'wordde', bij één persoon steeds 'wier'; verl. deelw.' geworre(n)) intr. 'worren' - worden

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WÖRREN wordt gebruikt in den zin van 'gaan' of om eene daad uit te drukken, die staat te beginnen: Ik geloof dat 'et zal wörren sneeuwen.

Cees Robben - Prent van de week - 18-03-1983

wòrred, wòrrend

zelfstandig naamwoord

waarheid

Henk van Rijen - 'wòrret, wòrrent, wòrhèt, wòrhèj’

CM wòrrend

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - waorhei

Ak oe naa de volle “worrent” mot zegge... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

worrend is 'n gevaorlijk iets!  (...)

want de worrend maokt iedereen kwaod! (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘De Worrend’, 1941)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - wie de wòrrend sprikt, moet et hèùs èùt ('50), resp. ..., moetderèùt. - Men dient de mensen naar de mond te praten

Verh. - WARENT (worrunt) v - waarheid (zie blz. 42)

Van Dale - WARENTIG bw + tw Verzw. voor waarachtig.

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - worrend - waarheid (Meierij)

Haor WORRENT - waarheid

werkwoord, zwak

waarschuwen

-- wòrschouwe - wòrschouwde - gewòrschouwd

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - wòrschouwe; waorschouwe

Hij zal oe nog veul liever tien keer worschouwen dan oe eene keer opschrijve. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 4; 2-11-1929)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - waorschouwe

Henk van Rijen - 'wòrschaawe'

Ze han me gewaorschouwd, hij kan hillemaol nie teege zen verlies… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD III.3.1:276 'het waarschuwen', 'waarschuwing’ = waarschuwing

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.tr. 'waarschaauwen', 'waarschouwen’ - waarschuwen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WAARSCHOUWEN - waarschuwen

WNT WAARSCHUWEN, waarschouwen

zelfstandig naamwoord

worst

Tekening: Cees Robben – uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. v.d. Ven jr., 1946

Ik hè verleje week wir de toer mee den möllukwaogen gehad en ik kan oe vertellen dè 't 's mergens om half zeuven nie meevalt. Eenen mèrgen hè'k 't getroffen: 'n Zaoterdag. Toen was 't weer as worst mar nie zô vet, glèk wij dè zeggen. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 7; 30-11-1929)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zit mènneke, èn et bêet van zene wòrst ('69)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - Et kòrt al, zi den Bròk, èn hij bêet van zene wòrst ('69) - Reacties op een aansporing om op te schieten.

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - in wòrsten èn weedevrouwe witte nie wèsse indouwe (Kn'50) - pas op voor een huwelijk met een weduwe

As ge vur un bepaold fist, goei weer moest hebben, koste dè krèège
as ge hullie, die nonnen, enne worst beloofde. Die wier die nonnen nie
beloofd mar de Heilige Clara, aon wie de nonnen de naom clarissen te
danken han. Wè moes enne heilige naa meej enne worst doen. Ze zeeje der nie bij wè vur worst et dan moes zèèn, want daor zèn me toch veul sôorte worst hè’k bij de slager wel ens gezien. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

WBD III.2.3:56 'worst', 'metworst', 'verse worst' = worst van gehakt vlees ook 'droge worst', ‘varkensworst'

zelfstandig naamwoord

Tilburgsche Courant 25-2-1906

Kubke Kladder - Netuurlijk hebben we daor bij ôk op tijd gegeten. Er waren tien worstenbrooikes de man gereserveerd mar omdè 't vrouwvolk er mistal zôveul nie lustte, zaag den braawer kaans er wel 'n stuk of vijftien te verdouwen. (uit: 'Uit 't Klokhuis van Brabant, Nieuwe Tilburgsche Courant 22-2-1930)

Lechim - 'k Zaat in 'n kaffetaaria/ List op ons Sjaan te wochte/ En zaag 'n vrouw en unne meens/ Die worstebrooikes kochte. (ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: 'Gelèk hasse')

Willy van Rooy - En veur 't geld aon drukwerk besteed kosse ze al veul worstebrooikes en segaren kopen. (uit: 'Veur 'n goei doel', in Schôôn en lilluk, 1983)

Piet van Beers - van Hèrderkes, Kooninge/ èn aander schôon wèskes
èn eete van taart,/ worstebrôod en saucèskes/ dan is er vur ons/ de kèrsmis pas goed/ èn wort ôk ´t nuujaor/ vol vreugde begroet. (uit: 'Kèrst en Nuujaor…', www.cubra, ca. 2005)
Lodewijk van den Bredevoort - As ze öt waar, die naachtmis, liepen wij kleumend, stoken deje ze nie in de kerk, meej zen allemolle wir op hös aon. Et waar nog stikkedonker en koud, et ha nie gesneuwd, we waren blij dè we in un wèèrm hèùs kwamen. Ons moeder zette thee en we aten un paor worstebrooikes, die onze vadder zelf gebakken ha, saome meej un snee krintemik, die ôk al deur de haande van onze vadder via de keukentoffel en meej den oven tot stand waar gebrocht. (ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Ed Schilders - Mar dan. Nao de naachtmis. Dan begon et fist. Dan hamme wòrstebrôojkes. (Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Jan Naaijkens - Ons moeder ha honderd worstebrooikes gebakke en binne 't ketier ware ze kuis op. (Dè's Biks, 1992)

WBD III, 2.3 lemma worstenbrood: saucissenbrood, uitsluitend opgetekend voor Tilburg en Tervuren.

WTT 2012 - het bekendste adres voor worstenbrood in Tilburg was de bakkerij (vroeger annex lunchroom) van Marijnen in de Stationstraat. De zaak stond bekend onder de naam 'Ze Zijn Er', waarmee erop gewezen wilde zijn dat er altijd verse aanvoer was.

Advertentie, 1922

De schrijver Nescio noteerde een bezoek aan Ze Zijn Er in zijn 'Natuurdagboek': 26 April [1954] Maandag. Met Zus met den trein van ± 1/2 10 naar Tilburg. Eerst op het terras van de stationsrestauratie kopjes koffie gedronken om op de bus naar Hilverbeek [sic] te wachten (eerst even de stationsstraat op en neer gezanikt, om amandelbroodjes en tabak...) (Verzameld werk – deel 2 Natuurdagboek 1946-1955 - Bezorgd door Lieneke Frerichs – 1996)

Links, met het uithangbord 'Konings Gist', de bakkerij van Marijnen circa 1915. In de achtergrond het station zoals Nescio dat nog gezien heeft. De naam Ze Zijn Er ontbreekt nog op de gevel. Foto: Regionaal Archief Tilburg

Ze Zijn Er - Het pand is tegenwoordig een belwinkel; de naam op de eerste verdieping wordt in stand gehouden. (Foto WTT)

Pierre van Beek -  De heer Woestenbergh was o.a. jaren lang voorzitter van de afdeling Tilburg van de Kon. Ned. Maatschappij voor Land- en
Tuinbouw, die weleer haar jaarvergaderingen placht te besluiten met het eten van worstebrood. Ook goed Tilburgs gebruik!... (Tilburgse Taalplastiek 34, Nieuwsblad van het Zuiden, 10-4-1964)

► Woestenbergh - zie ook tebak
 

zelfstandig naamwoord

wortel

MP gez. Et was er wir van Jan Schrap me de wòrtel ('t was er weer van alle kanten mis)

De Wijs  -- (’n laat getrouwde juffrouw is ondanks alles (of dankzij) in verwachting geraakt) “Jè, jè, nen auwen struik wil nog wel groeien, asser wè sap aon zunnen wortel komt!” (15-06-1963)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et is goed óm wòrtelzaod te zaaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd bij plotselinge stilte in een gezelschap

WBD III.4.3:106 wòrtel - dennenwortel; ook genoemd: stronk, stomp, pöst, pin

WBD III.4.3:55 wòrtel - hoofdwortel, ook genoemd (pin)wortel, (pèn)wortel

WBD III.4.3:402 spèkwòrtel - smeerwortel (Symphytum officinale), ook genoemd: smèèrwòrtel

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - znw.vr. 'wortel' - 1) wortel (radix); 2) peen.

wòrtelzoad

zelfstandig naamwoord

wortelzaad

Van Delft - "'t Is nou goed om wortelzaad te zaaien." "'t Is stil als 't niet waait." Dit is: Allen zwijgen stil, er wordt niet gesproken. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929)

zelfstandig naamwoord

WBD bierpomp (pomp die, als dat niet gebeurt door hoogteverschil, in een brouwerij gebruikt wordt om de gekookte wort naar de koelbakken te voeren)

WNT WORT - afkooksel of aftreksel van mout

zelfstandig naamwoord

wervel, draaibaar houtje als sluitmiddel

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
znw.m. 'wurvel' - wervel

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WRETSEL znw.v. - houten draaiwerveltje Hees wurfel (VII:28)

WNT WERVEL, wa(a)rvel, wi(e)rvel, worvel, wurvel, welver, wilver, wulver - eenvoudig sluit- of klemmiddel voor deuren e.d.

bijvoeglijk naamwoord

mistig

-- afleiding van 'wòssem'

zelfstandig naamwoord

wasem, mist

Cees Robben – Vur de wossum aon de zulder is heetjemop... (19711217) [Zeer snel eten, schrokken; het voedsel opgegeten hebben voordat het de kans heeft af te koelen]

Ik zie nòg hoe ons moeder smaondags/ stond te zwêete òn de tèèl/ toe de rand toe vol meej sip-sop/ meej de wossem in der kèèl... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: ÒN DE WAAS)

Lechim - Gedicht van de week uit de Tilburgse Koerier (1957-1982

Henk van Rijen - ik kos em nie zien van de wòssem

WBD III.4.4:58 'wasem' = mist; ook 'waas', 'mot', 'smook'

werkwoord, zwak

wasemen

wòsseme – wòssemde - gewòssemd

werkwoord, persoonsvorm

wilde, verleden tijd 2e persoon van wille

GD07 As ge vruuger nie wot

persoonsvorm

wou, wilde

verleden tijd van 'wille', naast 'wò’

ik/hij wou(w), gij wout, wij wouwe

bijvoeglijk naamwoord  / zelfstandig naamwoord

gek

De Wijs -- (gehoord bij de kapper:) höllie pa is wouws, höllie moe is appetjoek en, dè kunde wel naogaon, zellef is ie habbetjap (16-01-1975)

Cees Robben – Hullieje pa is unne wous.. hullie moeder unne abbetjoek.. en zelf is ’t ôôk mar unne drie-kwart... Vur de rest gaoget wel. (19840330)

Henk van Rijen - 'waaws'

Van Dale - WOUS - gek (slang)

Bosch waus – scheldwoord: gek

zelfstandig naamwoord

politieagent (van Got. waldan)

- Van Delft - "Pas op, daar komt 'n 'wout' aan." (Korvelsch Hoekje) Dit is: Een agent. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 108; 6 april 1929)

- Pierre van Beek – Een politieagent hoort zich wel men de naam van "Wout" betitelen… (Tilburgse taalplastiek 15 Nieuwe Tilburgse Courant – maandag 5 juni 1950)

- Henk van Rijen - 'waawt'

- De tòffels vloge dur de raome nòr bèùte. Net zolang tòtdè de woute kwaame.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

- WBD III.3.1:345 'wout' = politieagent; 346 wout = rijksveldwachter

- Bosch wout - politieagent

- WNT WOUT - 2) politieagent, diender

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - politiebureau

Bosch woutekiet - politiebureau

WNT WOUTEKIT - politiebureau (ook: boutekit)

wouw (Wouw)

plaatsnaam en pv. (verl. tijd van wille)

Van Beek - "Wouw ligt een uur achter Roosendaal", als antwoord op 't gezegde: "Ik wou..." (Nwe. Tilb. Courant; Tilburgse Typen afl. XIII; 28 maart 1958).

woutewaoge

zelfstandig naamwoord

politiewagen

- Ge moet dè allêenig nie bij ene woutewaoge doen.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

zelfstandig naamwoord

vijver, visvijver

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè-t-ie in den wouwer bij de Trappisten terechtkwam'

N. Daamen, Handschrift 1916 - "wouwer - gracht rondom een huis, kasteel e.d."

Henk van Rijen - 'waawer'

WBD III.4.4:178 'wouwer' = vijver; 183 'wouwer’ = sloot

WNT WOUWER = vijver

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - wijer, wèèr, wouwer - vijver

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wouwer zn - waterloop

Mnl Wdb WOUWER, WUWER, vijver, vischvijver, oude ontleening aan lat. 'vivarium'. Reeds bij Kiliaan en Plantijn.

K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - WOUWER: Ik weet niet dat dit woord voor Vijver gebruikt word, maar er zijn nog velden die Wouwers heten, omdat daar voorheen vijvers geweest zijn.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WOUWER znw.m. - vijver

wrêef

zelfstandig naamwoord

wreef

De Wijs -- (gehoord over ’n pijnlijke voet: ) ’t gao nie goed mee de wrééf van munne voet (09-04-1973)

werkwoord, zwak

woeden (?)

N. Daamen, Handschrift 1916 - "ze wuujen er op (ze zijn er razend op, d.w.z. graag hebben)"

werkwoord, zwak

woelen

WBD III.1.2:74 'woelen' = wroeten

WBD III.1.4:218 'woelig' = onstuimig

B wuule - wuulde - gewuuld

korte uu

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw.ww.intr. 'wulen' - woelen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - WULEN - woelen, Hgd. wühlen

zelfstandig naamwoord

WBD mannelijke eend, ook genoemd 'woerd' of 'ènd'

-- korte uu

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - wuunder: T (ged.) blz. 167

A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - winder, resp. wünder, znw.m. 'wiender' resp. 'wüunder' - woerd, manlijke eend.

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord

Henk van Rijen - woest

Jan Naaijkens - Dès Biks (1992) - wuust bijvoeglijk naamwoord  - woest

zelfstandig naamwoord

weduwe

M,B weuw

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - weuwke Paaj = weduwe Paaijmans (blz.59) WBD III.2.2:55 'weeuw' = weduwe