|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
De start van het Woordenboek van de Tilburgse Taal werd in 2013 mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.
Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:
De letter I is voor het laatst aangepast en aangevuld op 7 september 2023. De redactie is nog niet voltooid. |
|
I |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van ieder tot it |
 |
|
ieder onbepaald voornaamwoord ieder, iedereen, elk - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - ieder et zèène, èn de kaoje dervan dêele ('68) - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - ieder et zèène èn de kaoj niks - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - ieder vur zenèège, Gòd vur ons alle èn Van Gènd & Lôos vur Tilburg èn omstreeke
iederendêen onbepaald voornaamwoord iedereen samentrekking uit 'ieder en een'
- Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens
svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant
31-12-1938 – 18-2-1939 - ...dè weet iederendeen... - Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes, ‘Vrouwke Misére’, 1944 - 'nen boom mee duuzende peeren eraon,/ van die lekkere, zuute, sappige flappe.../ mar iederendeen die kwaam er van gappe! - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - dè hòn ze iederendêen moete geeve - dat hadden ze iedereen moeten geven - Stadsnieuws: 'As ge iederendêen tevreeje mot haawe, dan komde nie òn oewèège toe' (030007) - F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Want we praote hier tòch over 'n blad dè iederendêen kent. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - iederendeen - vn. iedereen
- Cornelissen & Vervliet; Idioticon van
het Antwerpsch 1899:
iel bijvoeglijk naamwoord ijl, dun, uitgedund, zwak -Informant Toine Raaijmakers; Dès zôo mar iel zôo, nie? (tuin met weinig planten) - WBD III.1.1:21 'ijl' = slank, tenger
ielk, ielek onbepaald voornaamwoord elk, ieder - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'in ielk geval'; 'ielken Zondag'; 'ieleke keer'; 'op ielk gebied' - ielken stap... (H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Ons volk’, 1932) - Dan krege ze ielk in [een] pèr [peer] die gestoofd was. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra) - Cees Robben – de blaoier vallen vruug van ielek bömke... (19570704) - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IELK onbepaald voornaamwoord (ouderwets) iedereen, elk; uit (een)iegelijk? - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - 'ielk' - elk; 'ielken dag' - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - IELK, voor een ieder, hetzij bij verbastering van 'elk' of bij zamentrekking van 'iegelijk', waarvan ook 'elk' misschien zamengetrokken is
- Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899 -
iemers bijwoord immers ►ommers - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006 - Et mocht iemers niks kosten.
onbepaald voornaamwoord iemand - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad (1984) - 'Was er daor iemes die men riep?' - J.M. Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882 - Ze waar hiermee bekaant klaor, toen ze op ins in de verte iemes heurde ankomme. [Daar geannoteerd met: iemand.] - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): iemes (passim)
- Kubke Kladder - Van
zisdaogen-wedstrijden hee Jantje [Pijnenburg] netuurlijk nog nie
veul keis gegeten, hoewel ge iemes die aachter den zisdaogen-koning
twiddes wordt, toch niemer meugt wegbesemen.
-
Ge kunt zoo iemus in de bruidsdaoge toch nie alleen laote. (Karel en
Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 4 mei 1945) - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - in iemes zen hart begraove liggen as en boerekont in en turkslèère broek (Daamen, Handschrift 1916:) - in iemands hart gesloten zijn - Dialectenquête 1887 Willems - iemes: Ge zot iemes bang maoke. - De kraant zuukt iemes die et schonste Tilbörgs pròt, èn ik dòcht bij men èege: dè gaok tòch es perbeere, diejen iemes te wòrre. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009) - WNT IEMAND - iemend, ieman, iemen - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IEMES, ouderwetse vorm voor! iemand. - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - imes, voornaamwoord, 'iemes' - iemand - Jan Naaijkens, Biks: iemes voornaamwoord - iemand
Afbeelding uit het 'Tilburgs Leesplèngske' dat in 1997 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven. De illustraties zijn gemaakt door Jan van de Wiel.
zelfstandig naamwoord bed waarschijnlijk van 'òpper', opgestapeld hooi - WTT 2012 - de ontwikkeling kan dan zijn: òpper > upper > uuper > ieper - Sterenborg: Verwantschap van iepert met uupert is twijfelachtig. Verwijzend naar bed, slaappplaats
- Cees Robben – tenaacht leuterde wir in oewen
iepert... (19731005) - Piet van Beers – ‘Griepepidemie’: Wè zèède toch ònt sjouwe buurman,/ isser iets meej jullie Miep.?/ —Jao, die leej sins giesteremèèrge/ in derren iepert meej "de griep". (Spoeje doemmeniemer; 2009) - Piet van Beers – ‘Zêever’: tot derre wekker smèèrge's bromt:/ Tèèd dègge öt oewen iepert komt. (Spoeje doemmeniemer; 2009) - Stadsnieuws: Sondags komtie nie vur èlleven öt zenen iepert; tis tòch schaand war! (310310) - Henriëtte Vunderink; 'Kaawe jatte', uit: Tis de moejte wèrd, 2011 - Komt öt oewen iepert, jè komt er mar èùt. - Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -
Verwijzend naar nijpen, knijpen - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - in zenen iepert zitte - in de knel; 'm knijpen Ontkoppeling WTT 2012 - Sterenborgs suggestie (boven) is dus dat er oorspronkelijk een verschil is geweest tussen 'iepert' en 'uuper'. 'Ieper' zou dan betrekking hebben op 'knijpen, nijpen, kniepen, niepen, terwijl 'uuper' op een slaapplaats betrekking heeft. ►uuper
ierf persoonsvorm erfde verleden tijd van èèreve
Ieteljaon zelfstandig naamwoord Italiaan - Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra - ... dieën aanderen Tilburgsen Pustoor, die Jaon hiette mee z’ne vurnaom en die zoo schon Latijn sprook dè de Paaus zee: U bent zeker een Ieteljaon? Neeë Heilige Vaoder, zet ie toen: Ietel nie, mar Jaon wel.
iet zelfstandig naamwoord iets - Jan Naaijkens, Dè's Biks - 'iet' - iets
iet òf
wèt
ietje een beetje - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IETSKES bijwoord - een klein beetje
iever, uuver zelfstandig naamwoord - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: IEVER zelfstandig naamwoord mannelijk - ijver, Fr. zèle. veul iever hemmen.
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
ieveraans bijwoord ergens - met uiteenlopende bijvormen ieveraans
...
ieveraans in de haai geboren... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens
svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afl. in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - Cees Robben – Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119) - Cees Robben – ’t Was ieveraans in ’t Meule-end... (19560609) - Cees Robben – ...ieveraans verloren geleej (19850726) - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben - As get nergenââns veint, motte ieveraans kèkke (23-10-1963) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - 'hè de ieveraans mèn kèmke zien ligge?' - Stadsnieuws: Hèdde gij sewèèle ieveraans menen bril gezien? Nèè nieveraans.' (211203) ieverand ...ieverand in 'nen sloot langs de weg... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de Nieuwe Tilburgsche Courant 12-8-1939 –26-8-1939) ieverans
- As ie
ieverans op 'n station komt... (Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens
svd; ’Oome Teun naor zee’; Nieuwe Tilburgsche Courant 18-11-1939) - Leuwerik, boven 't jonge koren/ heur ik oe bellekes ieverans rinkele (Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘Leeuwerik’, 1949) ieverus - Daamen, Handschrift 1916: "ieverus - hij mos irst nog ieverus zain (ergens)" ievraand - A.J.A.C. van Delft - "Ievraand" wil zeggen: ergens. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen afl. 111; 27 april 1929)
ievrans Algemene bronnen - WBD III.4.4:198 'ieverans', 'ieverens', 'ieverantergens' = ergens - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - IEVERHANDS voor 'te eeniger plaatse', 'ergens'. Van iever of iewer en hands, zoo veel als aan deze of gene zijde. - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - ievers - ergens (vla. brab.) = ie(ik)+waar+bijwoordelijke -s - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: IEVERANS bijwoord -ergens, Fr. quelque-part; bij Sch. en Hfft. ook 'ieverhands' ook 'ievers' en in 't N. der Kemp. 'ergerans'. 'Ieverans niet' - nergens.
ik, ikke persoonlijk voornaamwoord ik uitdrukking - êenen ik èn êene gij - grove steek bij het naaien van twee stukken tegen elkaar, zonder overlapping - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - ikke, ikke, ikke èn de rest kan stikke - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): IK, indien achter de persoonsvorm zonder klemtoon ('k), dan vaak daarmee verbonden: zak (zal ik), gòk (ga ik), stòk (sta ik), hak (had ik), zok (zou ik), wok (wou ik). - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: IK daarnaast 'ikke(n.)'. Encl.: ek, ekik, ekikke.
ikkenôok zelfstandig naamwoord en verkleinde vorm elastiek, elastiekje ook aangetroffen: èllestiek - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - elastiekje
- Naarus, website CuBra, circa 2003 - As ge daor op dè zulderke komt ziede
vliegtuigmodelle en teekeninge en plaote, ’t is net in museum.
Zweefvliegtuige hangen mee touwkes aon ’t zolder, d’r zèn ok
motervliegtuige bij mee innen houteren schroef en illestieke moters. - Lodewijk van den Bredevoort - Tegen enne bol schuppen, enne prop papier, meej ellestiekskes verend gemokt. Die ellestiekskes kregen we deur enne fietsbaand aon ripkes te knippen en die dan om dieje prop papier te spannen. Asset un bietje meej zaat koste der wel un ketier tegen aon schuppen, veur de ellestiekskes der allemol wir af waren gesprongen. (pseudoniem van Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)
zelfstandig naamwoord elektriciteit - Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926 - Op straot daor hangen groote bollen,/ De noemen ze naa elektriek… - Piet van Beers:
Ik hèb tòt naa toe nôot geweete - Cees Robben – Aalleej... Zet den illetriek aaf.. (19690228) - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Dè was ammel gas, toen was er gin illèktriek!” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Interview met de heer De Kok (1978) – Nèè, dè was… irst stôom! Jè, èn toen nòdderaand, toen hèbbe we en mesjiene gekòcht, en stôommesjiene gekòcht. (…) Dè hèb ik zèllef meej opgebouwd. (…) Èn nòdderaand ist illèktriek gewòrren, hè! ►Klik hier om de audiobestanden van dit interview te beluisteren - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - de stôommallemeules lôope vort op illetriek - de stoomcarrousels draaien tegenwoordig op elektriciteit - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - illèktriek - Cursus in Tilburgs – een krantenrubriek circa 1940 - (62) 'De stoommallemeules lopen vort op illetries' - Stadsnieuws: Toen den illektriek ötviel, hèmme mer en kèrske gebraand (220807) bijvoeglijk naamwoord - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): illetrische ... - Piet van Beers:
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 08 19 - illetrieke dekes - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 01 23 - Ok ’n goei illetrieke deeke / Haauwt oe wèrm in dè geval- Cees Robben – Dilletrieke laamp is kepot, köster... (19750425) illetrieke draod Tegenwoordig meestal de 'dodendraad' genoemd. Dit onder stroom staande draadwerk moest met name tijdens de wereldoorlogen voorkomen dat Nederlanders de landsgrens overschreden. In onderstaand voorbeeld worden ook smokkelaars daar het slachtoffer van: - Willem van Mook, voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926 - Vlak bij de grens worren ze opgejaogd dur de kommiezen, de smokkelaers zuuken lijfsbehoud in 't vrèmde laand. Mar om daor te komen moeten ze dur den elektrieken draod, de moordende afrastering die de Dùtschers in de oorlogsjaoren tusschen Brabant en Vlaonderen spanden.
illetriesch bijvoeglijk naamwoord electrisch - KAREL. Aha, ik gleuf dekkoe begrèp: ge stokt stiekum ’n illetriesch straolkacheltje. Dè meude nie menneke, dè witte toch. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 26 januari 1945)
illetriezjèèn zelfstandig naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - elektricien
ilt 1. zelfstandig naamwoord eelt - Cees Robben – Ak mar wè in m’n haanden krèèg... En as’t mar gin ilt is... (19760220) - Lechim - mar ik weet de dieje groffen breeje/ gin ilt mir op zen haande heej. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Kèrmes haauwe) - Lechim - Zèn haande zèn êenen bonk ilt... (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: As vadder belond) - WBD III.1.2:350 'eelt' = eelt; ook 'weer' of 'zweel' 2. bijvoeglijk naamwoord (met voor- en achtervoegsel) - Zen iltige haande strilden de blaoier (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Onzen oopaa) - Hij wreef oover der schouwerblaoi/ meej zen verilte haand (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Blôot slao dôod...)
immansiepaosie zelfstandig naamwoord emancipatie - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 05 29 - We lève in 't jaor van de vrouw / Dè hiet immansiepaosie.
immel, eemel, êemel bijwoord eenmaal
- Cees Robben – 'k Zie 'm na-mar immel
nooi-war... (19680119) - Interview Hermans - 1978 - “…ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… mar as ons moeder öt bèd komt èn ge had daor nòg wè staon, dan krêegde nòg ruuzie… dè moet in bèd wir goed gemòkt wòrre… hahahahaha… hahaha… zôo ist immel!” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - tis ok immel wènter, war - het is uiteindelijk ook winter, nietwaar - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - dès naa immel de kaoje kaant dieter òn is - dat is nu eenmaal de slechte kant die eraan zit.
immòl bijwoord eenmaal - Interview met de heer De Kok (1978) – …want ik was dan vort immòl en jaor òf zeuvetien, achtien èn zôo… (transcriptie Hans Hessels 2014) ►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren
impertaansie zelfstandig naamwoord importantie, belang - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 01 18 - Mar wè d'n börger gère hee / Is van gin impertaansie / De hòògeschool krègt zunne zin / D'n börger de kwietaansie.
impesaant bijwoord - van Frans 'en passant' ► zie meepesaant
impl òts, inplòtsvoorzetsel in plaats van - Spa rôod Spa blauw of Spa gèèl te drinke, implots van wèèn of Sjèrrie. (Nel Timmermans; Onze klèpclub; CuBra; 200?) - SJAREL. Wel, inplots dè de auto's stil hielen en er Engelschen uit spronge, sprong innen plisieagent op hullie toe. (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 9 februari 1945)
impòrt zelfstandig naamwoord import, dat wil zeggen: inwoners van een dorpsgemeenschap die daar niet geboren zijn - Cees Robben – Toen den import bij ons tege pisse plasse begos te zegge is ’t gezèèk begonne... (19800523)
inbaokere werkwoord, zwak - WBD III.1.3:8 'inbakeren' = zich warm aankleden
inboere werkwoord, zwak financieel achteruitgaan, interen, inboeten - inboere - boerde in - ingeboerd lange oe - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - inbu.re(n) zwak werkwoord overgankelijk - inboeren, door boeren in vermogen achteruitgaan.
ind zelfstandig naamwoord eend verkleinwoord intje - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - meervoud: 'inte', enkelvoud 'int' - Elie van Schilt - unne schóóne vijver mee indjes... (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000) - Elie van Schilt - Op weg naor de bossen en ok in de bossen zelf hadde hier en daor un slótje en un venneke, daor gingen we in ut vurjaor dikkopkes vangen, inde-aaieren zuuken of jong indjes. (Uit: ‘Tilburg waor zen oe bossen’; CuBra ca. 2000) - WBD eend, ook genoemd 'êend' - WBD ind, eend, poel poel poel - roepwoorden voor de eend, ook 'èndvoogel' - WBD ènd, woerd, wuunder (korte uu) - mannelijke eend - WBD ind, indje - vleinamen voor een eend - WBD eendje - roepwoord voor een jonge eend - WBD indje, klijn eendje - vleinamen voor een jonge eend - WBD III.4.1:204 'eend' resp. 'wilde eend' - wilde eend (Anas platyrhynohos) - WBD III.4.1:207 'eend' - krakeend (Anas strepera)
inder
bijvoeglijk naamwoord - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): 'nen eenderen toeschort' - Ok agge strak de pèèp ötgaot/ hèdde van staand gin hinder/ want bij St. Pieter òn de poort/ zèn we allemòl wir inder. (Lechim; pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Gin verschil) - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder!” ►Klik hier om dit bestand te beluisteren - Stadsnieuws: Tis ammòl inder, òf ge naa dur den hond òf dur de kat gebeete wòrt (030509) - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899 - EENDER - eenderlei, dezelfde: Dat is ter eendere, dat is eender.
inderhaand bijwoord hetzelfde; eender; van dezelfde hand - H.A. Sterneberg s.j., Een Busselke Braobaansch, uit: ‘Oh! Klotterende klompen’ (1932) - 't is al inderhaand...
indoen - WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer; ook genoemd 'binnedoen', 'inhaole', 'ópstalle' of 'binnegaon' - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - indu.un, onregelm.ww.tr. 'indoen' 1) onderdoen, zaaizaad door eggen in de grond brengen; 2) inhalen, van de weide naar de stal brengen.
indraaje werkwoord, zwak indraaien - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der zene strèùf indraaje (vB Tilburgse Taalplastiek 1972) - een goede plaats veroveren; soms in het bijzonder m.b.t. een vrijer
induffele werkwoord, zwak - WBD III.1.3:7 'induffelen' = zich warm aankleden; ook: 'inpakken' en 'aanduffelen'
indvoogel zelfstandig naamwoord samenstelling van eend en vogel - 2020 - Bij het opmerken van een vader met kroostrijk gezin: - èn ieder schòt is nòg ginnen indvoogel! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). ►Volledige bron: KLIK HIER
|
|
inêene bijwoord ineens - Inêene waar ik trug in de tèèd. Ik moes inêene òn vruuger dènke. (Tillie B.: pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012)
infentrie zelfstandig naamwoord infanterie - Interview Jolen - 1978 - “Ik zèè in dienst ooveral gewist, hil Neederland deur, jè. Gewoon infentrie… òn de grènze…daor wast mist veur, hè, òn de grènze”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan
infermaosie zelfstandig naamwoord informatie - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): infermaosie
ingespanne
bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - ik zèè er nie op ingespanne - ik ben er niet op ingesteld - Cursus in Tilburgs – een krantenrubriek circa 1940 - "k Zèr nie op ingespanne' - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - AANGESPANNEN: 'Goed aangespannen of ingespannen zijn' beteekent hier niet slechts van goede paarden, wagen en tuig, maar in 't algemeen, wel van allerhande gereedschap voorzien zijn.
ingiete werkwoord, sterk ingiete - gôot in - ingegoote - Informant Ad Vinken; inschenken - Informant Ad Vinken; Zak nòg es en tas kòffie ingiete?
ingoojs zelfstandig naamwoord, meestal bijwoordelijk gebruikt ingooi, de inworp bij het voetbal, 'et is ingoojs' - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Ingoojs – Inworp
ingpòt zelfstandig naamwoord inktpot - Dirk Boutkan (1996) - uit cluster ngtp wordt de t verzwegen
inhaawe werkwoord, sterk inhouden; (zich) bedwingen inhaawe - hiel(d) in - ingehaawe - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - 'Omdè-k hil de tèèt munne laag ha motte inhaawe' - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INHOUDEN - te beteekenen hebben
inhamp zelstandig naamwoord - WBD III.4.4:186 'inhamp' = inham
inhange werkwoord, sterk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - erom houden, boven het hoofd hangen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - 'Dè za-d-ur inhange òf ie ut hòlt' - Het zal erom houden of hij 't haalt. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - 'Dè za-d-ur inhange vur-um' - Daar staat hem wat te wachten.
inhaole werkwoord, zwak inhalen inhaole - hòlde in - ingehòld ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping - WBD (van koeien) naar de stal brengen na de zomer, ook genoemd 'ópstalle' - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - oew schaoj inhaole - je schade (achterstand) inhalen - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - inhalen, thuishalen, onder (zijn) dak brengen, bergen, binnenhalen - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INHALEN - inhuldigen, plechtig ontvangen; Fr. inaugurer; bij landbouwers: Den oogst naar de schuur voeren. - Jan Naaijkens, Biks: inhaole werkwoord - inhalen
inhèbbe
werkwoord, sterk inhèbbe - had in - ingehad gewoonlijk onpersoonlijk - WBD III.2.3:258 'een stuk inhebben' = dronken zijn - WBD III.2.3:259 'een brom inhebben' = dronken zijn
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn
moedertaal (1978):
- A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - inhebben 1) in zich hebben, bevatten; 2) binnen hebben, binnen de schuur gehaald hebben. - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INHEBBEN - INHEMMEN - vorderen, eischen
inkalve werkwoord, zwak inkalven - WBD II:1006 - inkalven; afkalven: het afzakken van het kettinggaren; ook wel afkalve, kalve of kalvere genoemd
inkèùle werkwoord, zwak inkuilen - WBD I:1441 aardappels poten met de schop in afzonderlijke kuiltjes: inkèùle
inkhoorentje zelfstandig naamwoord verkleind eekhoorntje - Frans Verbunt, Tilburgs voor Tonpraoters, 7de perbeersel, 1996 - eekhoorntje - Stadsnieuws: 'Der zaat en inkhoorentje onder den bôom buukenotjes te zuuke'(141007) - WNT INKHOORN - gewestelijke bijvorm van eekhoorn
inkhurntje zelfstandig naamwoord, verkleind eekhoorntje; zie ook 'inkhoorentje' - Dialectenquête 1876 - inkhurntje - Jan Naaijkens, Biks: inkhoorn zelfstandig naamwoord - eekhoorn
inkoome zelfstandig naamwoord inkomen hier figuurlijk gebruikt
- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen
van Hans Hessels, 2022 - Grôot inkoome – Gezegd als een vrouw
wijdbeens op een stoel zit
inkôope 1. werkwoord, sterk inkopen 2. zelfstandig naamwoord meervoud inkopen - WBD III.2.2:2 'inkopen gedaan hebben' = zwanger zijn
inkrèège werkwoord, sterk inkrijgen - WBD (van een koe) er gin kalf kunnen inkrèège - niet drachtig willen worden - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - inkrijgen, drachtig doen worden.
Pootstok om in te krukken - afbeelding uit: Kroniek van de Kempen
inkrukke werkwoord, zwak aardappels poten met de pootstok - WBD I:1441 inkrukke
inlègge werkwoord, zwak inleggen - WBD I:1440 aardappels inleggen met de hand: 'inlègge' met de schop: 'inkèùle', poten met de pootstok: 'inkrukke', poten in de voor: 'inspaoje'
inmaantele werkwoord, zwak inmantelen - WBD II:1052 - inmantelen, het plooiend vouwen van stukken weefsel die van het getouw genomen zijn; ook: optòffele
inne telwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - ene (een zekere)
inneeme werkwoord, sterk innemen - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Daor kunde vergif op inneeme – Dat gaat gegarandeerd gebeuren.
innegte, innigte telwoord enige ► ènnegte
inpaase werkwoord, zwak - WBD III.1.2:26 'inpassen' = opschuiven; ook 'opschikken', 'ruimen'
inrèège werkwoord, zwak inrèège - rêeg in - ingereege geen vocaalkrimping in tegenwoordige tijd - WBD II; 744 dichtbinden: het met touw dichtbinden van een veteropening, voordat men begint met overhalen
inschaore werkwoord, zwak geen vocaalkrimping - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - verzamelen, ophalen - J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - INSCHAREN - K. Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - INSCHAREN - het vee in de weijde brengen. Doch wordt doorgaans gebruikt van ene gemene weijde, die op zekeren bestemden tijd ingeschaard wordt.
inschiete werkwoord, sterk inschiete - schoot in - ingeschoote - WBD inschieten - WBD aantrekken: schiet gaa in mèn lèèrze - trek gauw mijn laarzen aan - WBD inschieten (het deegbrood in de oven plaatsen) - WBD inschiete (III:1O38) - inschieten (v.d. weefspoel /inslag); ook: schiete, inslaon, durslaon, slaon of gooje - WBD inschiete (II:104l) - inschieten: inweven van een kleur of patroon - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - bij buren een of meer mikken resp. broden laten bakken. - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INSCHIETEN, bij naaisters: 'Nen lap in een kleedingstuk inschieten' - er eenen lap innaaien om het te herstellen.
inschòt zelfstandig naamwoord - WBD II:713 inschot: de plaats waar men met de voet in de schoen schiet
insgelèèks bijwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - insgelijks, eveneens, van hetzelfde - WNT INSGELIJKS - evenzoo, evenzeer, eveneenz
inslag zelfstandig naamwoord de draden die bij het weven in de breedte lopen; in tegenstelling tot de kettingdraden, die in de lengte lopen. - Interview Hermans - 1978 - “…mar as ge nòg van de veezel af irst et gaare moet spinne, war… daarnaa nòg verwèrke tòt kètting èn inslag in de weeverij èn dan nòg es et stuk 54 meeter maoke..” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren
inslagkeejper zelfstandig naamwoord inslagkeper - WBD II.4. p. 868 – Een keper waarvan het oppervlak (de 'bovenkant van het weefsel') hoofdzakelijk door inslagdraden wordt gevormd - inslagkeper: het type inslachkeejper, K 183 (= Tilburg) .
inslaachsatèèn – inslaachsetèèn zelfstandig naamwoord inslagsatijn - WBD II.4. – Satijn waarvan het oppervlak (de 'bovenkant van het weefsel') hoofdzakelijk door inslagdraden wordt gevormd - inslagsatijn - inslaachsatéén, K 183 (= Tilburg); inslaachsetéén.
inslaon werkwoord, sterk inslaan inslaon - sloeg in - ingeslaon (hij slao in) - Mandos - Brabantse spreekwoorden (2003) - der et roejke ingeslaon hèbbe (vB Tilburgse Taalplastiek 1969) - de laatste adem uitgeblazen hebben (Weverstaal; zie onder roejke) - WBD II:1038 inslaon - inslaan: inschieten van de weefspoel; ook: durslaon, slaon, inschiete, schiete of gôoje - WBD III.4.4:88 'inslaander' = hevige donder; ook 'inslag'
inspaoje werkwoord, zwak met de spade inbrengen, inspitten - WBD I:1442 aardappels poten in een voor: inspaoje - Stadsnieuws: Dè waar de grotste lòl: iemes inspaoje in den Dèùn = Dat was de grootste gein: iemand ingraven in de Drunense Duinen (230108)
insteeke werkwoord, sterk insteken - WBD 'instêêke' (II:1166) - insteken (= vademen: een draad door het oog van een naald halen)
int zelfstandig naamwoord inkt - Cees Robben – Hij greep naar int en naar pampier (19651224)
Detail uit Prent van de week van 29 juni 1957
- J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - INT voor inkt of, gelijk anderen spellen, enkt. Sommigen leiden het woord af van het Poolsche inkaust... - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INK, INT, ENK - ent, griffel: eenige inten op 'nen boom steken. - Noord en
Zuid, jrg. 25, 1902, p. 241 – Int, inkt. De vorm int was ook in 't
Mnl. naast inct in gebruik. Over de etymologie van dit woord zijn de
geleerden het niet eens. intèds bijwoord intijds, tijdig, op tijd - Kees en Bart; krantenrubriek ca. 1930 - 'intijds' - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - ge moet et intèds laote weete - je moet het tijdig laten weten - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - toeter intègs - claxonneer op tijd - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - intets, bijw. 'intijds' - bijtijds - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch, 1899: INTIJDS (ij kort) bijwoord - bijtijds, tijdig - Jan Naaijkens, Biks: intèds bw - op tijd
intèère werkwoord, zwak interen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - interen, inboeten, erop toegeven - Stadsnieuws: Ik hè gin geluk meej et kaorte, ik tèèr in op menen buut (120409)
interesaant bijvoeglijk naamwoord belangwekkend, interessant in ouder Tilburgs vooral gierig De betekenis 'gierig' is afgeleid van het Franse intérêt, (eigen)belang - N. Daamen - handschrift 1916 - "interessaant - 't is nen intressaante vent (gierig, hebzuchtig)" - Kees en Bart (krantenrubriek ca. 1930): intersaant, intersaanter = interessant(er)
- A.J.A.C. van Delft - "Een interessaant wijf" is een
vrouw die zuinig is, op het gierige af. (Nieuwe Tilburgsche Courant; Van
Vroeger Dagen afl. 109; 13 april 1929) - A.J.A.C. van Delft, uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956) - En toen ie grotter wier, ies ie zo gierig geworre, zonne vrak, zo interessaant, zonne pin, zo gierig as de naacht. - Pierre van Beek – Een goede eigenschap daarentegen is zuinigheid. Voor zuinig bezitten we ook 'n eigen woord en wel "interessaant". We hoorden het vooral gebruiken met betrekking tot een vrouw. Zo is een "interessaant wijf" een zuinige vrouw. (Tilburgse taalplastiek 7 Nieuwe Tilburgse Courant – zaterdag 18 maart 1950)
- Cees Robben – Hij zeej dôôdgemoedereerd dek
unne interessaante meens zèèè... (19591107) - Informant Piet Mutsaers; - enen intersaante meens - iemand die steeds op eigen voordeel uit is. - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: INTRESSANT - eigenbelangzuchtig, inhalig, op zijnen interest uit, schraapzuchtig.
intreej zelfstandig naamwoord entree(geld) - Interview Hermans - 1978 - “Ge had vruuger niks as veugeltjes vange…biejeskoope dè was er nòg nie as presies Divvenijns op den Heuvel mar dè was en kwartje intreej!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren
inwije werkwoord, sterk inwijden - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “… omdè de Noordhoekse kèrk nie ingeweeje was toen dieje tèèd…” ► Klik hier om dit bestand te beluisteren
inzêepe werkwoord, zwak inzepen inzêepe - zipten in - ingezipt - Cees Robben – Zakkoewis inzeepe... (19560128)
inzètte werkwoord, zwak inzetten - WBD inzètte - inzetten, inwerken, in bewerking nemen, c.q. be- of verwerken van huiden (II:596) - WBD inzètte (II:l036) - opsteken van pijpspoelen; ook: opdoen
ir onderscheidend voegwoord van tijd - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - eer, voordat
irgiestere bijwoord eergisteren - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 04 23 - Zò zaat de Peer irgiestere / Aon èèn stuk deur te daoze
irlek bijvoeglijk naamwoord eerlijk - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek (1998) - eerlijk - Dirk Boutkan (1996) - irlek (met vocaalkrimping)
irst telwoord, bijwoord eerst
- Cees Robben – Mar ‘k moetet irst nog zien...
(19600219) - Dialectenquête 1876 - hij is den irste - A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant; Antwerpen 1952 - doe irst dè raom is toe; de irste mis - A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - irste, geen 'urste' (blz.12)
irste rangtelwoord eerste - Cees Robben – Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... Mar ’t is kepot...../ dauwtrappen is vort van de baon....../ dè hee jandoome afgedaon! (19540508) [Deze prent werd gemaakt naar aanleiding van een dreigende hernieuwing (handhaving) van het oude verbod op katholiek getinte manifestaties op de openbare weg, meestal ‘het processieverbod’genoemd.] zelfstandig gebruik - Cees Robben – ’t Irste wettie zeej... (19580726) - Interview Hermans - 1978 - “Daor hadde vruuger dieje pèttemaoker van Appels èn hedde daor dè kefeej van Eerdewijk, daor gingde mistal en borreltje vatte. Mar witte wè dè is?... Den irste smòkt nie zo goed as de vierde!” (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om het interview te beluisteren
irstes telwoord in de eerste plaats - Irstes Vrede op ’t programma. (Naarus; pseudoniem van Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
irtie samentrekking van 'eer' (voordat) en 'hij' met t als verbinding - Audioregistratie 1978 - Êene persôonewaoge hing òn, aachter die lookoomootief èn dan en rij veejwaoges, en stuk òf tien, vèftien. Die zaate vol veej irtie in Den Bosch was, hor! Dikkels zat meejgereeje meej onze vadder, daor swoensdag Bossche Mèrt! (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)
is bijwoord eens, 'ns
- Cees Robben – Kèkkis of ie kèkt Pietje... En
as ie kèkt... Nie kèèke... (19541224) - Dialectenquête 1876 - mok de gloaze is vol - vul de glazen - Dirk Boutkan (1996) - zuukt is nòr menen oed - A.P. de Bont, Dialekt van Kempenland (2), 1962 - is, respectievelijk es, bijwoord 'is' (zwakke vorm van) eens - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch 1899: EENS (uitspraak is) bijwoord wordt veel aangewend zonder bepaalde beteekenis en geeft aan de uitdrukking eenen zweem van verzachting = Ne keer
Isedoris eigennaam de heilige Isidorus - Cees Robben brengt Sint Isidorus in beeld als geneesheilige die men aanroept bij klachten over de stoelgang; het verband is nog niet opgehelderd. De prent werd gemaakt naar aanleiding van een bijeenkomst van de Broederschap van Sint Isidorus in het Sint Elisabeth Ziekenhuis. - Cees Robben – Heiligen Isedoris/ Wil mij arme kloris/ Lekker laten p...../ Nu we u aan gaan roepen... (19740104)
- Cees Robben 4 januari 1974
isser samentrekking is er - Cees Robben – “Isser dè eene van ’t Gurke Tonia...?” “Nee hörre... d’ -Informant Toine Raaijmakers; wordt bij ons ginne Turk vermist...” (19560303) - Cees Robben – ’t Kiendje isser... God zij daank (19600422) - Cees Robben – M’n vrouw isser wir bij, meneer dokter... (19790427) - Cees Robben – Ongelèèk isser bij die van men nôôt bij.. Ze haauwt aaltij d’ren pôôt stèèf... (19790518)
isset
issetter
issus
eet 2e+3e persoon tegenwoordige tijd van 'eete', met vocaalkrimping
- Cees Robben – Dan it ie al d’n vorse worst en
hil m’n soepvlees (19641231) - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - It... Wè tussen oe têene zit... - Tenenkaas
|
