|
|
||||
| INHOUD WTT | ||||
| HOME | ||||
|
Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door |
||||
|
Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven. Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren: |
|
F |
|
Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg
Van faasie tot fundemènt
|
||
|
faasie zelfstandig naamwoord van Franse face - Van Delft; Nieuwe Tilburgse Courant, Van Vroeger Dagen aflevering 110, 20-04-1929 – [De melkboer interrumpeert:] "Naa, gij bent ok 'n schón", doch mondvlug antwoordt de ander: "Mèr as 'k zónne kop ha as gij, liep ik er direct onder uit", en de ander gekscheert daarop weer goedig: "Wè? As ge zón faosie had as ikke, liepte van verwaondhèt neffe oew schoene." - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – gezicht, gelaat fabriekaant, fabberiekaant zelfstandig naamwoord fabrikant - Piet Heerkens; uit: Brabant, ‘Tilburg zingt’, 1941 - We hebben de schoonste stad van et laand,/ en onze vadder is fabberikaant! - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1958-03-08 – En we worre mar fabberiekaant... - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1954-06-12 – Gatverdikke dan ben ikke/ Net unne rijke fabrikaant..! - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 181, Nieuwsblad van het Zuiden, 05-10-1973 - "Jan Boezeroen" of de werkman durfde het vroeger niet hardop te zeggen. Daarom fluisterde hij het maar: "De fabrikaant en de pastoor, die lopen in dezelfde voor". Dat liet voor niemand aan duidelijkheid te wensen over. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – segaarekiesjesplènkskesspèèkerskesfabriekaant - klein baasje - Elie van Schilt; uit: ‘Men stad’, CuBra ca. 2000 - Vruuger hadden we ok nog pastoor en fabrikaant/ Die mokte det we nie lééfden boven onze staand. - Elie van Schilt; uit: ‘Men stad’, CuBra ca. 2000 - ut was irst un villa van un rééke fabrikaanten familie. - Grôot Diktee van de Tilburgse Taal; 2005 - de fabriekaanten èn pestoors waare wèl rèèk
fajiet, faljiet bijvoeglijk naamwoord failliet, uit Franse 'faillite' met spellinguitspraak van de 'l' en vocaalreductie - Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 aflevering in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939 - Tot naa toe gonk-ie iederen keer faljiet... - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1981-05-29 - ôok al 'fajiet', ge zieget mar wir... - Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 – FAILLIET - faljit (= 'faljiet') zelfstandig naamwoord vr.
fakkedoelie zelfstandig naamwoord meestal een vrouw die haar huishoudelijke taak verwaarloost - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 172, Nieuwsblad van het Zuiden, 1973-05-03 – Laten we nu maar hopen, dat het meisje geen "lui fakkedoelie" wordt, want dat is een luie vrouw. - Stadsnieuws; dialectrubriekje 2006-12-13 - Die lui fakkedoelie der höshaawe was enen bistestal. - WBD III.1.4:153 'doelie' = domme trage vrouw [geen 'fakkedoelie']
Faos eigennaam uit Servaas > Servatius - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden, 1973-05-11
zelfstandig naamwoord de fabriek - Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven 1958-03-08 - Wij zèn uit ’t laand van febrieke en haai
Nieuwe Tilburgsche Courant - 10-12-1940
- Piet Heerkens; ‘Tilburg’, uit ‘Den Örgel’, 1938 -
- Naarus, pseudoniem van Bernard de Pont; Groot Tilburg, 1940 & CuBra ca. 2003 - As ’t Zondags smèrgens nog stikdonker is, en ik lig nog fèn te knorre en te zaage, net of hil de boomzaogerij van in stoelefebriek op ons slaopkaomer stao, dan vuul ik ineens wè gekrabbel en gefriemel nève me. - Leo Heerkens; bijdrage aan de bundel De kinkenduut van zijn broer Piet Heerkens, 1940 - 'k Zie daor oew kerke, 'k zie oew febrieke,/ werke en bidde, zò is 't oe geleerd;/ hou dà mar vol, m'n roetige stadje,/ dan groeide en dan gao-g-et oe noot nie verkeerd. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Wanneer ze de kolenvergassers opentrokken, moes de waas ôk nie bèùte hangen, die zaat dan binnen de kortste keren vol zwarte stippen. Ik kan wel zeggen dè ons moeder daor nie blij van wier, want dan liep ze te mopperen en moese wij ons èège hillemol èùt et zicht haawe. Wie daor over klaogde, over die roetvlokken en wie klaogde daor nie over as hèùsvrouw, kréég de raod op et ketoor van de gasfebriek -- wij zin aaltij de gasfebriek ok al waar daor de elektriciteitscentrale gevestigd -- ‘Dan gaode mar ergens aanders wonen’. - Jan van Gelooven; De Tilburgse Koerier, 28 februari 2019 -
- Elie van Schilt - ut is vort net un fabriek desse on ut bouwen zen mar nóót afkomt. (uit: ‘Un paor momentjes vur wet ouw monumentjes’; CuBra, ca. 2000) In het oudere Tilburgs vaak onzijdig: et fabriek - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1977-11-11 - De schaauw van ’t febriek... - Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - “Ik hèb mijn vrouw leere kènne, war…bij ons op de zaak, Verschuuren-Peron…hèb ik eerst gewèrkt èn dè febriek dè stond juist teegenoover de Noordhoekse kèrk hier…” ► KLIK HIER om het interview te beluisteren - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1940; CuBra ca. 2003 - Den oudste die hiette Kees, ne goeie jongen, wèd gebrocht, want hij was tegen z’n aachtiende jaor al zelfstaandige wèver op ’t febriek, verdiende inne schoone cent, en as gevolg daor wir van hattie nogal wè aonleg veur opschepperij. - Interview Van den Aker (1978); transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…èn dan ginge wij om twaalef uur, gòn wij schòfte èn dan zètte we de zaak stil èn dan vlug, vlug in et bazzeroentje zôo mar èn en paor klumpkes aon nèt doen òf ge stond te wèrreke, gauw èfkes nòr Fonske Illese (Elissen), gauw en glòske bier drinke èn dan wir in et febriek!” ► Klik hier om dit bestand te beluisteren - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. In de vruugt, as de miste meenschen nog op één oor liggen haol ik bij de boeren de kannen op en breng die in Tilburg naor 't mulkfebriek. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Dezer daogen laas ik in de kraant, dè, al is de winkelweek afgeloope, de lichtjes toch tot nô Sinterklaos blijven hangen. Sjonge, sjonge, dè's nie mis hurre! Wè zal 't electriesfebriek ze verdienen! - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 21 mei 1970- "Gao meer fietse, des gezond"/ Leesde in alle kraante / De baoze van 't fietsfebriek / Zuuke zo nuuwe klaante. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - ... tegenover et gasfebriek. - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, 2006 - Ik hè dees week de toer om de mulkwaogen te rijen. In de vruugt, as de miste meenschen nog op één oor liggen haol ik bij de boeren de kannen op en breng die in Tilburg naor 't mulkfebriek. - F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - ik hèb zèllef zat òn de lôopenden baand gestaon op 't febriek. - F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - et is alwir twintig jaor geleje dèk òp et febriek hèb gestaon. - Grôot Diktee van de Tilburgse Taal; 2007 - ge kost wèl nòrt febriek - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 22 november 1957-
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 6 augustus 1970 –
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 17 februari 1972; na carnaval -
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 12 juli 1979 -
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 26 maart 1981-
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 18 oktober 1979-
- Anoniem; De Tilburgse Koerier, 16 februari 1995 - Een zuster bijvoorbeeld zond het volgende gezegde in: 'Ik heb mar drie dinger gehad en die haaw ik aaltij hoog: tèùs, de kèèrk en et febriek.' - Anoniem; De Tilburgse Koerier, 9 februari 1995 - Een kind dat niet wilde leren, werd gedreigd met de opmerking: 'Straks kunde meej et krökske naor et febriek'. - WBD II.611 lèèmfebriek - lijmfabriek, in de leerindustrie - WBD III.3.1:87 'fabriek', 'gedoe, gedoentje, bedrijf' = zaak - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FABRIK (uitspr. gelijk Franse fabrique) zelfstandig naamwoord o. en niet v.
febriekskoole zelfstandig naamwoord, uitsluitend meervoud fabriekskolen - WBD (III.2.1:253) 'fabriekskolen' = vette kolen, ook genoemd: eierkolen, vetkolen of vette kolen
febriekslap zelfstandig naamwoord spotnaam voor textielarbeiders die met smoutolie moesten werken en naar die olie stonken - Anoniem; Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941 - ‘Hoe was het “in onze streken?"’ - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. ► vèthòl, febrieksmeens, wèrkmeens
febrieksmeens
fabrieksmens, arbeider in een textielfabriek - Anoniem; Nieuwe Tilburgsche Courant 30-01-1941 - ‘Hoe was het “in onze streken?"’ - De scheldtitel waarmede de jongeren [in de textielfabrieken] vooral werden aangeduid was fabriekslap en vethol; de welwillende algemeene benaming was voor de kleinen: draadmaker en voor de grooten fabrieksmeens, werkmeens, en voor allen te samen 't of dè werkvolk! Mét de noodige minachting a.h.b. Dat was misschien nog het ergste van al, dat de waardeering al te veel zich uitte in weinig achting. ► vèthòl, wèrkmeens
febriekswèèver zelfstandig naamwoord fabriekswever - WBD febriekswèèver (II:941) - fabriekswever, ook 'masjienaolwèèver' of 'masjienaole wèèver' genoemd - WBD 'fabriekswèève' (II:949) - fabrieksweven ► binnewèèver ► hèùswèèver / tèùswèèver
feduusie zelfstandig naamwoord fiducie, vertrouwen - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "veduussie - vertrouwen" - Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek aflevering 2, Nieuwe Tilburgse Courant 11 februari 1950 - Dat men niet veel "fedusie" (vertrouwen) heeft in de zaligheidskansen van een advocaat, verraadt de uitdrukking "Hij schiet er in as 'nen avecaot in de hel." - Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – der gin feduusie mir in hèbbe
fèèmaoke werkwoord, zwak fijnmaken - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – fèèn - fèèmaoke: geen kwantitatieve mutatie
feemelèèr zelfstandig naamwoord femelaar - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "femelair - schijnheilige" - WNT FEMELAAR - iemand die zoetsappige en zeurige praatjes houdt
fèèn, fènder, fènst bijvoeglijk naamwoord 1 fijn (niet grof) - Dialectenquête 1876 - fêne kurrels - fijne korrels - Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven 1964-12-18 - Vur fèèn meensen en motreege moette oppaase... - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1971-04-09 - Ons taante Ketoo fèèn? Hukkum op oe gatsofie.. mar d'r gèèt, die is fèèn.. As die keutelt dan potter-nostert ze ... - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1987-11-20 – Zôô fèèn as poppestront... - WBD fèèn riet (II:1016) - fijn riet: rietkam voor dichte ketting - WBD fèèn - gezegd van een paard met dunne fijngebouwde poten, ook 'fèn' 2 zeer godsdienstig, godsvruchtig, zonder zonde(n) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1964-12-18 – Vur fèèn meensen en motrèègen moette oppaase Tirris.. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –Dur fèène rèègen èn fèèn meense wòrde et miste nat - ... bedonderd. - Gezegde, zeispreuk - De fèèn zèn de mèn, zeej de duuvel... - Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek aflevering 7, Nieuwe Tilburgse Courant 18 maart 1950 – "De fèn zen de mèn, zeej den duvel, en de groffen komen vanzelf wel!" spreekt voldoende voor zichzelf. - Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek aflevering 8, Nieuwe Tilburgse Courant 25 maart 1950 – "Van fèn (fijn) meense en motrègen worde vern....; ge zijt nat zonder dè-ge er èrg in hed!" Onder "fèn" wordt verstaan: uiterlijk vroom, dus zonder dat de innerlijke gesteldheid aan het uiterlijk vertoon evenredig is. De H. Schrift - en ook ons volk - noemt die "effenaaf": Farizeeërs! - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1978-03-31 - de fèèn zèn de mèèn, zi den duuvel.
- Informant Toine Raaijmakers; ongedateerd - Dè zèn zon fèèn meense: zo fèèn as poppestront. - Hein Quinten; Tilburgse spreuken; ca. 1990 - Dun dieje doe zun êege nog fender veur as gemaole poppestront... - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; ongedateerd knipsel uit De Tilburgse Koerier 1960-1980 - Èn tòch was et nie zonne fèène/ messchien zit ie wèl in de hèl... 3 gierig - Van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant. Van Vroeger Dagen aflevering 110, 20-04-1929 - Hangen er meerdere hoeden aan een kapstok, dan vragen wij: "Wèffere ies de jouwe". (Welke is de uwe?) "Ne fijne meens" (gierig man) zou er den beste willen uitpikken. 4 aangenaam - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –ik vur mèn vèèn et fèèn - persoonlijk vind ik het fijn 5 verfijnd, beschaafd - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1985-02-15 - daor hèdde die fèèn trip wir ... - Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven 1968-09-08 - 'n aauwverwetse fèèn trip... - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – en fèèn trip - een knappe vrouw
fèèn zelfstandig naamwoord het fijne - Stadsnieuws: Hij kos et nie haawe van et fèèn - hij had het echt naar zijn zin (260406)
fèèngevuuleg bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fijngevoelig
fèènpruuver zelfstandig naamwoord fijnproever - Ed Schilders; Wè zeetie?, Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009 - Tilbörgers zèn fèènpruuvers.
fèèrm bijwoord, bijvoeglijk naamwoord Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – ferm, flink - WBD III.1.4:164 'ferm' = pront - WBD III.4.4:203 'ferm' = rechtopstaand, ook 'fluks', 'steil' - WBD III.4.4:222 'ferm' = behoorlijk groot, flink, groot
fèètelek bijwoord, bijvoeglijk naamwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –feitelijk, eigenlijk
feeter zelstandig naamwoord veter - Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960 -Iemand hebben ze flink te pakken genomen: - die hèbbe ze goed òn zene feeter gehad! ► Volledige bron: KLIK HIER
zelfstandig naamwoord fijtvrouwtje; namelijk een vrouw die zelf geneeskrachtige zalfjes bereidde om onder andere feit te genezen - K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - fèètwèfke = Elisabeth Petronella van Hezik - (1884-1955), ook genoemd et Hasselts wèfke Foto: Actum Tilliburgis (1884-1955), ook genoemd et Hasselts wèfke Evert Pierson --
fèfteger zelfstandig naamwoord rijksdaalder, munt ter waarde van f 2,50 (= vijftig stuivers) - Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'inne feftiger'; eene vijftiger' - Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 2 februari 1945 - Wie betolt er tegesworrig nog innen veftiger vur 'n klèn roggebrooike? - Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 1966-07-13 - Moeder, hedde niet unne feftiger waant de taofel stao hil de tèd te hukkele en m’n kumke stao ôk al te wiemele (rijksdaalder onder tafelpoot leggen) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1966-08-26 – Moeder, hedde nie unne feftiger... - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 25, Nieuwsblad van het Zuiden 1965-01-16 - Verder hebben we als munt nog een "vijftiger", waarmee onze huidige rijksdaalder werd aangeduid. Van Dale kent het woord "vijftiger" in deze betekenis blijkbaar niet. Heel oude mensen in onze stad kan men de uit mode geraakte woorden nog wel eens horen gebruiken. - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, Nieuwsblad van het Zuiden, datum niet bekend - "Ge leert de waarde van een vijftiger (rijksdaalder) pas kennen, als ge er ene moet gaan lenen." Een pittige waarheid, die niet nalaat een milde glimlach op te roepen. Er wordt in uitgedrukt hoe moeilijk het is aan geld te komen wanneer men in nood zit. Er is nog een andere verklaring mogelijk, bijvoorbeeld men waardeert geld pas als men het verloren heeft. Nog iets breder: men waardeert iets eerst als men het niet meer bezit. De Italianen zeggen daarvoor, dat de ezel zijn staart pas kent als hij hem verloren heeft. - G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001 - Kiendjes moeste toen ok nòg kôope. Die wiere nòg nie gemòkt. Èn ze waare duur ôok. Die kosse wèl ene fèftiger kòsse, dòchte wij teminste. - A.P. de Bont; zelfstandig naamwoord m. 'vijftiger' - rijksdaalder (= 50 stuivers) - Jan Naaijken; Dè’s Biks, 1992 - fèfteger - rijksdaalder
fejèèr zelfstandig naamwoord volière - Interview Jolen, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - “Ik hèb aatij veugeltjes gehad…in de fejèèr, aatij…ik ging ze zèllef vange…vinke…in de Diepestraot…Sanneke Hòns, Sanneke Haans, dè was ene lantèèrenònsteeker, die ha zèllef ene vinkeslag aachter zenen hòf…grôote nètte ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan - WBD III.4.1:50 - 'fejère' -'vogelkooike'
fejiet bijvoeglijk naamwoord failliet - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 26 maart 1981-
femielie, fermielie zelfstandig naamwoord familie - Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - femilie - Naarus, pseudoniem van Bernard de Pont; Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003 - ’k Heb is geheurd van ’n fène irste klas Tilburgse fermielie... - A.J.A.C. van Delft; uit: ‘Toen Tilburg nog dorps was: Een heel typisch dialect’, Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 juli 1956 - M'n moeder vertelde, dat ze hum nog as ennen blaog van 'n jaor of tien, toen ie meej kaaischeuten aon 't speulen was, naor z'n vadder zunnen kop mikte meej nen proem, omdat die meej nen kaai op naor de Heilige Fermelie wou gaon. - Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – as ge iemand in de femielie hèt die wijwaoter kan maoke, is oew kòsje gekòcht - Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – femielie zèèn ómdesse in dezelfde winkel snuf gekocht hebbe; - Grôot Diktee van de Tilburgse Taal 2006 - der zaaten in de miste femielies hil wè geoefende kèèle...
femielieleeje zelfstandig naamwoord, meervoud van femielielid familieleden - Interview Van den Aker (1978); transcriptie door Hans Hessels, 2014 - “Dan wier zon zandkar meej pèèrd èn waoge, wier zon lèèk op zon zandkar geleeje…gezèt…èn dan ginge der ènkele femielieleeje, ginge der rondom op zon kar zitte èn dan brènge ze oe van öt de haaj èùt, zak zègge, dèsse oe nòr et dörp toe brènge!” ► Klik hier om dit bestand te beluisteren
fènder vergrotende trap van 'fèèn' fijner (minder grof) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1954-08-14 – Dè kan nie fènder!! - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – fènder / fèèner (in het eerste geval met d-epenthesis en vocaalreductie)
fènkel zelfstandig naamwoord venkel; Foeniculum vulgare - WBD III.2.3:198 - 'fenkel' = venkel; ook 'foele'
fènst overtreffende trap van 'fèèn' fijnst - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1955-02-05 – Des ’t fenste wè ik heb... - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – fènst (van 'fèèn' met vocaalreductie)
fèrmesjèl zelfstandig naamwoord vermicelli - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch, 1899 - FERMESJEL (klemtoon op laatste lettergreep) zelfstandig naamwoord mannelijk - vermicelle - Jan Naaijkens; Dè’s Biks, 1992 - fèrmesjèl zelfstandig naamwoord vermicelli
fermielie ►femilie
fernèst zelfstandig naamwoord bepaalde stookgelegenheid, fornuis de uitspraak is ontleend aan Oudfranse ‘fornaise’ - Informant Toine Raaijmakers; ongedateerd - 'Soms bestond er gelegenheid om vanuit de vuurplaats (ernaast) een zich in de stal bevindend 'fernèst' te stoken, waarin het veevoeder gekookt werd. - WNT FORNUIS: vroeger ook FORNEIS en gewest. FORNOOIS
fesoen zelfstandig naamwoord fatsoen - Naarus, pseudoniem van Bernard de Pont; Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003 - Ge kost mee goei fesoen oew neus nie buiten steken… - Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer, 2009 – ‘Grèèze cèlle’: Mar... ge kunt meej goei fesoen/ èègelek zoiets nie doen. - Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Öt se fesoen – Uit zijn model (van “fatsoen”)
fesoenlek, fesoendelek , fesoendeluk bijwoord, bijvoeglijk naamwoord fatsoenlijk, erg, flink, royaal - Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post 1922-193? - fesoenlek (passim) - Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945 - Wel, in Schiedam dochte de meensche bij d'r ège: kekkis, wij zulle die sinjeure, die hier tijdens de Duitsche bezetting aatij extra levensmiddelen kregen, naawis percies utzelfde menu vurzette as wè de fesoendelukke meensche toen gekrege hebbe. En naaw hebbe ze die N.S.B.-ers suikerbieten-soep gegeve. - Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 25 mei 1945 - De wèreld kan niemir bestaon van goei stamboomen en kaoi capaciteite! De wèreld kan nie fesoendeluk blève draaie op meensche die héél goed zen in 'n bepaold vak, mar gin sjoege hebbe van ut vak waor ze mee stamboome of kedookes zen ingestuperd! - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1964-05-08 - Kom fesoenluk... en nie in oew vaon naor beneeje... - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fesoènlek - flink, royaal (portie) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fesoen(de)lek - WBD III.1.4:438 'fatsoenlijk' = idem - WBD III.1.4:442 'onfatsoenlijk , onfatsoendelijk - onfatsoenlijk
Prentbriefkaart, circa 1920
werkwoord, zwak vozen - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – feuzen - "een wind op sokken laten loopen"
fezaant zelfstandig naamwoord fazant (Meleagris gallopavo) van het Franse 'faisan' via Nederlands 'fazant' - A.P. de Bont: fazant zelfstandig naamwoord m. - fazant - Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 – FAZANT - fazant, zelfstandig naamwoord m. - Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch, 1899 - FEZANT zelfstandig naamwoord vrouwelijk en niet mannelijk - fazant
fiedêel bijvoeglijk naamwoord fideel uit het Franse ‘fidèle’ - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fideel, getrouw
fiedel viool - WBD (III.3.2:327) fiedel, vedel = viool
fieduusie zelfstandig naamwoord, vrouwelijk fiducie, vertrouwen in een goede afloop uit het Latijnse fiducia - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Ik heb er gin fidusie is... (19570720) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Toch hek nog wel fidusie man (19600916)
fief bijvoeglijk naamwoord kwiek, levendig, vlug; uit het Franse 'vif' - Groot Diktee van de Tilburgse Taal, 2008 - we blèève fief èn hêel aktief
fiefstònder zelfstandig naamwoord letterlijk: viefstaander - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 122, Nieuwsblad van het Zuiden 1971-04-16 - "'t Is 'nen echte fiefstaander" en dan dient de Tilburgse mens te weten wat voor soort persoon hij voor zich heeft. Er wordt mee bedoeld een man op leeftijd, die zich enigszins geweld aandoet, o.a. door recht te lopen om nog een goede indruk te maken en jonger te schijnen dan hij is. "Fief" of "vief" komt van het Franse "vif", dat "levendig" betekent.
Vinca minor - maagdenpalm
fiejôol zelfstandig naamwoord viool, viooltje 1 viool; muziekinstrument - Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015 - “Fiejôol speule! Fiejôol speule! Jao, daor konde op daanse. Daor konde op daanse! Asser, asser jongk vollek was dan ging hij fiejôol speulen, heej Piet!?” 2 de bloem - WBD III.4.3:248 stêenfiôoltje - maagdenpalm (Vinca minor) - WBD III.4.3:252 fiôoltje - viooltje (Violceae) - WBD III.4.3:253 bosfiôoltje - bosviooltje - WBD III.4.3:255 fiôoltje - driekleurig viooltje (Viola tricolor)
Foto: collectie Ad Willemen
zelfstandig naamwoord
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – bep. fijne katoen (Franse
fil de coton) [onjuist; wtt]
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1973-07- 20 –
[Twee oudere dames onder elkaar] Wij waren vruuger net zôô schôôn
mee ons fiel-de-kros kousen en ons krep-suu-zjette bloeskes...
- WTT
2012; de verbastering betreft 'fil d'écosse', zoals Swanenberg
schrijft in Goedgetòld (blz.19), van Franse fil d'écosse letterlijk
'draad van Schotland'
►Dossier fiel-de-kòs-kousen en andere damesbenen
Advertentie uit Nieuwe Tilburgsche Courant 1937
fiela
zelfstandig naamwoord
villa
-
Interview Jolen (1978); transcriptie Hans Hessels, 2013 - …dè was
dan ok ene Majoie mar Frits die wonde op de Golsewèg in en fiela.
► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit
interview te gaan
fielefaawe
zeuren
de
etymologie is onduidelijk
fielesefie
zelfstandig naamwoord
filosofie
-
Dialoog Karel en Sjarel; Groot Tilburg, 8 december 1944 - SJAREL.
Allemol fielesefie waor ge gin borde mee afwaascht.
-
Dialoog Karel en Sjarel; Groot Tilburg, 25 mei 1945 - KAREL. Jèjè,
allemol fielesefie a la mangelpee. Ge moet zegge hoe dan!
fielesetaosie
zelfstandig naamwoord
felicitatie
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
60 11 11 - Dès ’n fielesetaosie wèrd...
fieleseteere
werkwoord, zwak
feliciteren
- Naarus (pseudoniem van
Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941, CuBra ca. 2003
-
"Gefieleseteerd bruur...”
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
71 02 18 - Gefieleseteerd Pèn… [dokter Pen]
zelfstandig naamwoord
fiets;
uit Frans vélocipède; vervolgens nog lang gebruikt om de fiets aan
te duiden in de vorm die wij nu nog kennen
Foto:
Regionaal Historisch Centrum / Stadsmuseum Tilburg
- Naarus (pseudoniem van
Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003
- We
waren om half zis op de fielesopée.
- Naarus (pseudoniem van
Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003
- Vleeë
week kwaamp ik op inne mèrge thuis van uilieë kaant aaf mee innen
zwaor gelaoie fielesopèe.
- Naarus (pseudoniem van
Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941, CuBra ca. 2003
- Gaode
guillie dan mar aon ’t diestriebuutiekantoor staon om ’n pepiere
bonneke. Vur dè ge daor om negen uure terèchte kunt, zè ik al lang
wir thuis mee veul meer vietamiene in mènen buik en op mène
fielesopée as er in hil dè kantoor te haole is. Waaichampignons,
spulleke man, meude van mèn die vleesbonnekes haauwe.
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 –
fiets (Franse vélocipède)
-
Stadsnieuws; dialectrubriekje 2008-03-13 - Vrouwvòlk op ene
fielesopeej: naa zal de wèèreld gaaw vergaon.
Tilburgsche
Courant 23-9-1888
fieliesjeefkien
zelfstandig naamwoord
samenstelling uit Philishave + kin
-
Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen
Hessels en Marinus 1960-1980; 2019 – rechthoekige kin zoals in
Philishave reclames
►Voor
de volledige lijst
Klik hier
Fieloomeenaa
eigennaam
Philomena
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden, 1974-09-28
►Filleke
►
Fillemien
fiemelèèchteg
bijvoeglijk naamwoord
- WBD
III.2.2:108 'fiemelachtig' = preuts
fienaol
zelfstandig naamwoord
het
finale, het naadje van de kous
-
Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "Finaal - hij
mot er aaltij 't finoal van weten ('t naadje v.d. kous)"
bijwoord, bijvoeglijk naamwoord
finaal,
helemaal, totaal, definitief
uit het
Franse ‘Final’
►stik
- Kees
en Bart; dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'de wèreld stao fienaol
op d'ren kop'
- Nicolaas Daamen;
Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 –
aantij
et fienaol dervan moete weete.
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978
–FINAAL
(Finaol) bijwoord - helemaal, totaal, definitief: finaol kepot
-
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -
FINAAL bijwoord. - geheel, gansch; waarlijk, wezenlijk! Ik ben
finaal muug.
fiep
zelfstandig naamwoord
fopspeen; strooplikker, lievelingsleerling
-
Jos Naaijkens; ‘Mènne ceeveej’, CuBra -
Tòch waar 'k op school vruuger 'nne goeje jonge. Daor leej 't nie
aon. 'k Waar 't fiepke van de frater.
- K. de
Beer; Tilburgs Bijnamenboek (2000) - fiepke Vemeer = A.Vermeer
- WBD
III.2.2:24 'fiep' = speen;
- WBD
III.2.2:26 'fiep' = fopspeen; ook 'fiepje'
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 - fiep - speen voor zuigelingen
fiepoow
zelfstandig naamwoord
mislukking, afgang
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – mislukking, waardeloos
iets
-
Stadsnieuws; dialectrubriekje 2007-09-30 - 'Dè waar ok ene fiepoow:
we verloore meej vèèf-nul.'
fieteldaans
zelfstandig naamwoord
epilepsie; de ziektenaam 'fieteldaans' is afgeleid van de heilige
die tegen deze ziekte kon worden aangeroepen: St. Vitus van Lucania,
die de zoon van een keizer van deze ziekte genezen zou hebben.
- A.J.A.C. van Delft; 1961, Nieuwe Tilburgse Courant, ‘Bekoring van dialect’ - Hij heeft de fieteldans gehad. - Dit is de St. Veitsdans (dansziekte, zenuwaandoening). - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Onze Jaon (...) hee gin zucht of terring... fieteldaans... bof... of keliek... (19551217) - Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – kind dat niet stil blijft zitten: gin zit in et kont - A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - Fieteldans, fiedeldans - met stuiptrekkingen gepaard gaande zenuwziekte
fietele werkwoord, zwak fiedelen in de betekenis muziek maaken, meestal op een viool of cello (een ‘fiedel’) - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –fiedelen, spelen, zingen
fieteloo, fitelo zelfstandig naamwoord margarine; van het merk 'Vitello'; goedkope vervanging van roomboter - Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 159, Nieuwsblad van het Zuiden 04-09-1972 - We hebben een tijd gekend, dat het verwijt: "Bij jullie eten ze fitelo", waarbij de klemtoon gelegd werd op de eerste lettergreep van dit vreemde woord, als een directe belediging werd gevoeld. Wie het niet weet, kan er lang tevergeefs naar raden wat het verwijt inhield. We hadden hier te maken met een tot soortnaam geworden margarine-merk. De juiste naam was, als we ons goed herinneren, "Vitello".
fiets zelfstandig naamwoord fiets - Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “Toen ik bij Thijssen-Halle (?) ging wèrreke, toen waaren er vier jonges waaren der. En toen ik bij Thijssen-Halle wèrrekte, toen was den irste dèsse daor en fiets krêege, die hadde nòg nôot gin fiets gehad èn ze moese meej viere moese ze fietse leere bij ons op de, op de plòts, op de febrieksplòts!” ► Klik hier om dit bestand te beluisteren
fietse werkwoord, zwak fietsen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fietsen - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – 'Dè fietst ur in' - dat smaakt
fietsemaoker zelfstandig naamwoord fietsenmaker - Groot Diktee van de Tilburgse Taal; 2008 - de fietsemaoker ... ik bedoel dieje meens die die kèrkes mòkt...
Schildje onder reflector op achterwiel van een fiets. Tilburg, Pieter Vreedeplein. Foto CuBra/WTT 2021.
fietseput zelfstandig naamwoord - Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – ondergrondse fietsenstalling
fietsplòtje zelfstandig naamwoord verkleinwoord - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –fietsplaatje, merk v.d. rijksbelasting
fiezelemie zelfstandig naamwoord 1. gezicht, uiterlijk, gestalte - Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 aflevering in de Nieuwe Tilburgsche Courant 12-8-1939 –26-8-1939) - ...en daorbij ha ie 'n gezicht as van aawe lappen, 'n fiezelemie vol rimpels en krassen as 'nen wenterappel. - G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2000 - Nèè, tis meer om zo te zègge hullie hille fiezelemie die et zicht veul lèèvendeger mòkt. - Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 – ze heej en schôon fiezelemie, mar ze moet der kwèèk nie oope doen. - Stadsnieuws; dialectrubriekje 2007-01-10 - Ze heej en schôon fiezelemie, mar ze moet der kwèèk nie oopedoen - ze ziet er goed uit, maar ze is wel grofgebekt.
- WBD III.1.1:62 'fysionomie' = gezicht 2. vrouwelijk geslachtsdeel - WBD III.1.1. lemma vrouwelijk geslachtsdeel - fysionomietje (fieselemieke): uitsluitend opgetekend voor Tilburg; in Lier, en alleen daar, in dit verband nog aangetroffen: blote fysionomie (bloete zjemie). - WBD III.1.1. lemma schede - fysionomie (fiezelemie, foezelemie), uitsluitend in Nieuw Vossemeer en Tilburg.
fikkemiene zelfstandig naamwoord, meervoud vitamienen - Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003 - Volgens mèn han z’r die nuuwste fikkemiene beter uit kunne laote…
Filleke eigennaam, verkleinwoord en samentrekking uit Philomenus; de vrouwelijke variant ‘Philomena’ (ook Phil, Fil, Filleke) komt vaker voor. - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Filleke Snoep. [waarschijnlijk een bijnaam voor een houder van een snoepwinkeltje] (19570706) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Ons Filleke (19720714)
Fillemien eigennaam Philomena - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Jan Dokus en z’n Fillemien (19670428) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Allee, gij Fillemientje (...) Heel mooi, Filleke... (19840120)
filmspulster zelfstandig naamwoord filmspeelster, film-actrice - Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 27 april 1945 - SJAREL. En nog wel 'n aawe filmspulster!
fikoore zelfstandig naamwoord meervoud fik heeft mogelijk betrekking op de oren van een hond (fik) - WBD III.1.1:95 'fikoren' = rechtstaande oren
Finsènsjus zelfstandig naamwoord, eigennaam - Interview (audio) uit 1978 met het echtpaar Staps; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Vincentius; organisatie ter ondersteuning van minder bedeelden en armen - “… van de èèreme, van de soosjaale, van Finsènsjus èn, èn al èn zôo. Daor eete ze wir van, hè!”
firteg telwoord veertig - Willems; Dialectenquête 1887 – firtig - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’n rôôs van firtig jaor... (19660311) [een mooie oudere vrouw] - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’n slengske in oew neus en firtig kôôrs... (19821001)
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden afgedrukt.
fisje zelfstandig naamwoord, verkleinwoord feestje - Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – uit het cluster stj wordt de t verzwegen.
fist zelfstandig naamwoord feest - Willem van Mook; voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926. – Et leste bedrijf begint mee 'n groot schuttersfist op Kôrvel… - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – gedaon waar ’t fist (19590822) - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’k vier m’n zilver fist... (19600701) - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 20 mei 1976 - uit: Meej de fiets - De kermes die valt daorin òòk/ we zen wir uit den braand/ we haawe rond de lendenbòòm/ wirt schòònste fist vant laand. - Ed Schilders; Wè zeetie?, Website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 – [Ons moeder] mòkte ooveral en fist van. Die deej waoter bij de soep, èn dan zisse dèmme “Lewaajsoep” han. - G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003 - We hèbbe fist vendaog, want we doen al tien jaor dees dikteej. - G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003 – Grôot fist meej klèèn èèrpel zogezeej. - Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 7 december 1972 - Hij is wir trug naor Spanje toe/ et fist is wir vurbij. - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – 'Grôot fist meej klèèn èèrpeltjes' - een feest dat pover of niet gevierd wordt
fistag zelfstandig naamwoord feestdag - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –'fisttag' - WBD (III.3.3:208) fistag - feestdag (van een heilige) - WBD (III.3.2:261) 'feestdag', 'naamdag'
fiste werkwoord, zwak feesten - gezegde: Ast is dèt is, dan fisteme - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Aon ’t fisten... (19571123) - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 07 14 - Dan kunne me te liste / Wir virtien daoge aon ‘n stuk / Lui zèn en lekker fiste - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Bij ’n lôôze baor fiste... (1979130) - Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; 2009, ‘Jonges, löster is’ – Van aovent gòn we meej zen ammol/ fiste op ' t Kedènt. - G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2003 - Fiste kunneme in Tilbörg ommers as de biste. Nie dèt dan en bistebènde wòrt.
fitsel zelfstandig naamwoord vitsel - WBD manenschurft (bij paarden), buiten de Hasselt 'vitsel' genoemd
fitsel - boerenschuur waarvan de wand, links van de deur, uit twijghout en leem gemaakt is - uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991fitselstèkke vitseltwijgen - Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - bepaald riet, zgn. 'hónsknòbbehout', gespleten en ineengevlochten, daarna met leem besmeerd. - WBD; vitseltwijgen (het dunne hout, rond twijghout of gekloofde tenen, dat gevlochten wordt tussen de rechtopstaande vitsellatten van een weeg) - Jan Naaijkens; Dè’s Biks, 1992 – fitselstèk - fitselstèk - WNT; VITSEL II ... Het woord is thans bepertk tot Brabant. ... 2) Hetz. als 'vitse', 3), ook als coll.: het vlechtwerk in een wand van teenen en zulk vlechtwerk met leem bestreken. - J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VITSEL, voor eene tien of eenen tienen band. - K. Heeroma; Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) - VITSEL - het rijs of vitsel waarmede de wanden worden gevit. - Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - VITSEL zelfstandig naamwoord o., geen mrv. - gekloven stokken, waarmede een weegt bevlochten wordt, eer men hem met leem beplakt. VITSELEN de vakken van eenen weegt met gekloven stokken of wissen bevlechten, om ze daarna met leem te bestrijken. - A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - vitse, vitsele, fitsele - vlechtwerk van een wandje aanbrengen
flambèèr deukhoed uit het Franse ‘flambard’ - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – flambard, slappe deukhoed - WBD III.1.3:175 'flambard' = flaphoed - Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- flambèèr - hoed (Franse flambard) - WNT FLAMBARD, ontl. aan Franse - slappe, breedgerande vilten hoed.
flantoet zelfstandig naamwoord waarschijnlijk verbasterd Frans de etymologie is onduidelijk - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "flantoet - eene vrouw van niet veel; ook wel als grapje gebruikt"
flaoter zelfstandig naamwoord flater - Kees en Bart; dialoog in Tilburg Post 1922-193? - flaoter
flapdròl zelfstandig naamwoord flapdrol, schijterd, lafaard - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "flapdrol - onbenullige vent, bangert"
flaus zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel) flausch - Henk van Rijswijk; schriftelijke mededeling 2013 - uitgesproken als 'flaus'. Wollen strijkgaren, gevold en geruwd dik weefsel met een verward hoog haardek en een vachtachtig oppervlak gebruikt voor wintermantels. Zowel in ketting als inslag worden getwiste kaardgarens en bouclégarens gebruikt. Geweven in ajourbinding. Dat is een platbinding waarbij door toevoegen en wegnemen van bindingspunten ingeweven openingen ontstaan. Soms ook als dubbelweefsel geweven waarbij boven- en onderzijde duidelijk van elkaar verschillen. Een wollen deken is ook een duidelijk voorbeeld van flausch.
Illustratie uit Henk van Rijswijk, Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954)►http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
flèbbes bijwoord slap, ziek - C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 –FLEBBES (flèbbes), bijwoord. slap, ziek; altijd i.v.m. het drinken gezegd: ge drinkt oew èège flèbbes. - Van Dale; aan de flep - aan de drank, en fleppen - drinken. Vgl. 'leppen'. - WNT FLEPPEN, flappen - 2) met welbehagen drinken, veel van drinken houden, vooral m.b.t. alcoholhoudende dranken, maar ook tot koffie en thee.
fleej bijvoeglijk naamwoord verleden, vorige; in tijdsaanduidingen fleeje Paose - vorige Pasen
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
74 09 05 - De bus gao aanders rije, Trees / - Zee Dorus fleeje week - F. van der Meer, Ferry van de Zaande; Verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Èn fleej jaor hèk mene kepòtte koelkaast nor der toe gebròcht. - F. van der Meer, Ferry van de Zaande; Verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Mar jè, die hèbbe ze fIeej week opgelaoie gehad… - F. van der Meer, Ferry van de Zaande; Verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Naa zaat ik dus fleej week bij 's taante Cor. - Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- fleej bn - verleden
fleej-week-from bijwoordelijke bepaling van tijd twee weken geleden - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Fleej-week-from môôk-ôôk maagdeke zèèn.. (19651112) ► vlee-week
flèèneg, flèènich bijwoord, bijvoeglijk naamwoord vilein, nijdig, scherp uit het Frans 'vilain' = lelijk, onfatsoenlijk, gemeen - Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - Öllieje Sjennie is ’n nèèch hundje... Dè-wel.. Hij is vernoemt flèènich.. (19600122) [Sjennie is uit het Franse ‘Chien’, hond.] - Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "flainig - nijdig, scherp"
Cees Robben - Prent van de week 14-08-1987
flèèr
zelfstandig naamwoord
fleer,
klap, slag
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden 1987-08-14 - Ik
zal oe sebiet en flèèr verkôope...
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –'K-za oe sebiet un flèèr
verkôope' - ... een opdonder geven
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – ene
krèùkezèèker mòkt gin verschil tussen en flèèr, en peut èn en pèèr
-
Stadsnieuws; dialectrubriekje 2009-08-02 - Agge nie ophaawt zakkoe
es en flèèr verkôope dè oewe kòp vort nòr oe kont kan kèèke.
- WBD
III.1.2:32 'fleer' = slag; ook: 'peer, veeg, opdoffer, maai, hengst,
enz.’
- WBD
III.1.2:36 'fleer' = muilpeer; ook:'kaakslag, peer'
- WBD
III.1.2:42 'fleer' = oorveeg; ook: 'lel, oorvijg, veeg, opneuker'
enz.
- A.
Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - flèèr - oorveeg,
klap tegen wang of oren
flenèl, flenèlleke
bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord
flanel;
de verkleinde vorm ook voor een kledingstuk: onderkleed
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’t Flenelleke
(19570706)
- Ed
Schilders; Wè zeetie?, Website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 –
Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte
flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster.
- J.T.
Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Flanel. Wollen,
halfwollen of katoenen weefsel met een kort, door elkaar liggend
haardek. De binding is, in tegenstelling met molton, te zien.
- WNT
lemma Flanel – 1919 - Als stofnaam. Los geweven, gladde of
gekeperde, weinig gevolde, eens geruwde, niet of slechts eenmaal
geschoren wollen of halfwollen stof. Als voorwerpsnaam. Kleedingstuk
van de onder 1) genoemde stof, bestemd om op het bloote lichaam te
worden gedragen. Een flanel wordt gewoonlijk over de geheele lengte
met knoopen gesloten en heeft geen of korte mouwen.
- Els
de Baan; Goed garen, 1994 - Het zachte donsachtige laagje, dat door
het ruwen is ontstaan, maakt flanel onder meer geschikt voor
babyhemdjes, beddelakens, pyjama's en overhemden (bijvoorbeeld de
zogenaamde 'houthakkershemden').
flèst
zelfstandig naamwoord
leem
-
Informant Toine Raaijmakers; ongedateerd - een soort schrale leem,
die de ruimte van de uitgediepte stal opvulde
fleur
zelfstandig naamwoord
uit
Franse ‘fleur’ = bloem; in de bloem van het leven
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – hij waas toen
nog in zunne volle fleur (19650430)
fleur de matras
zelfstandig naamwoord
troostwoord voor eigengeteelde tabak; de slechte kwaliteit kreeg een
exotische naam; letterlijk ‘bloem van het matras’
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –'flöör de matras' -
slechte tabak (term uit W.O. II).
- Ed
Schilders; WTT 2022 – Fleur de matras is eigenlijk pijptabak. De
‘merknaam’ werd geïntroduceerd door Madame Pheip, een van de
hoofdfiguren in de Nero-stripverhalen van Marc Sleen, die
voortdurende pijp rookt. ‘Matras’ zou een verbastering zijn van
‘Madras’ maar een dergelijk tabaksmerk of een dergelijke soort is
niet gevonden.
fleures, flures
zelfstandig naamwoord
Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – pleuris
- WBD
III.1.2:301 'pleuris'
- WBD
III.1.2:308 'pleuris'
- WBD
pleuritis (borstvliesontsteking)
- WBD
heupjicht (ischias)
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- fleures zelfstandig naamwoord -
pleuris
- WNT
FLEURIS - Z-Ndl. vorm naast pleuris
Fluitspeler
- Jean Ganière
flèùt, flötje
zelfstandig naamwoord en verkleinwoord
fluit,
fluitje
- WBD
'fluitkeetel' (II:1390) - fluitketel: stoomketel (voor petten)
- WBD
III.1.1:222 'fluit' = penis
- WBD
III.1.4:109 'fluit' = ondeugende vrouw
- WBD
III.2.2:113 'fluit' = zedelijk slecht meisje
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978
–
FLUIT
(flöt), v. behalve het muziekinstrument ook: gulp v.d. mannenbroek:
oew flö:t stoj ope. vóór de invoering van de gulp, ten tijde v.d.
zgn. klepbroek, zal 'fluit' betekend hebben: mannelijk lid (zie WNT)
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- 'fluit' - benaming van een schaamteloze
vrouw
flèùte
werkwoord, sterk
fluiten
flèùte
- floot - gefloote
hij
flöt (in tegenwoordige tijd vocaalkrimping)
-
Dialectenquête 1876 - fluiten (ui = eu van Franse Meuse)
- Dirk
Boutkan: (blz. 40) verl. tijd flôot, maar: flotte gij?
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – assie flöt
dan liegt ie nòg ...
flèùtkeetel
zelfstandig naamwoord
fluitketel
- WBD
'fluitkeetel' (II:1390) - fluitketel: stoomketel (voor petten)
flewêel
zelfstandig naamwoord
fluweel, zachte, glanzend geweven stof
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –fluweel
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- floer zelfstandig naamwoord -
fluweel (van Franse velours)
- J.T.
Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) zegt bij
„fluweel": „Weefsel met een bovenkant met rechtopstaande
garenuiteinden, ontstaan door een bijzondere apprêtuur. De binding
bestaat uit een grondweefsel, in effen- of keper, waartusschen
draden, die over grootere afstanden los liggen (Inslagfluweel). Door
deze door te snijden en op te borstelen (velvet) ontstaat een
pluche-achtig haardek: poolfluuweejl (of: fleweejl ?)
flierbôom
zelfstandig naamwoord
populier, 'póppelier', 'poopelier', 'pèppel', 'flierbôom',
'waajbôom' (Populus)
- WBD
III.4.3:131 flierbôom - populier; ook genoemd: pèppel of waajbôom
- WBD
III.4.3:166 flierbôom - vlier (Sambucus nigra), ook genoemd: flier
- WBD
III.4.3:168 flierbölleke - vlierbes
Illustratie:
Johan Breuker
flierflèùter (Tilbörgse)
fantasienaam voor een vogel die Tilburgs ‘spreekt’.
- WTT
2021; De vogel en de naam werden bedacht door beeldend kunstenaar
Johan Breuker ter illustratie van Veugeltjes (Jos Swiers, de
Althaea Pers, Den Haag 2021)waarin een voorstel is opgenomen om een
overzicht samen te stellen van zangen en roepen van (bestaande)
vogels, beschreven in het Tilburgs dialect.
fliesieteere
werkwoord, zwak
feliciteren, gelukwensen
- WBD
(III.3.2:263) fliesieteere, besteeke = gelukwensen en een geschenk
geven
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –'fielesetêere,
fiesietêere'
flikkerbumke
zelfstandig naamwoord
esdoorn
- Naarus (pseudoniem van
Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1940, CuBra ca. 2003
-
Ennigte meters daor vandaon groeide in ‘flikker bumpke’, gewitwel
daor groeie van die vleugeltjes aon die draaiend nor beneeë komen en
as ge dè bolleke splitste koste die vleugeltjes fèn op oe neus
plekken. Dè hout is ’t taaiste wèt er bestao, daor maoke ze haomer
en schuupstelen van; bij ons hiette dè ‘flikkerbumpke’ mar ’t was
dan innen ‘Esdoorn' of in ’t latèn innen ‘acer pseudo platanus’.
flitterke
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van flitter
flinter, zeer kleine stukjes
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,
81 03 05 - Toe flitterkes gesneeje.
flip
zelfstandig naamwoord
- Henk
van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – vrijer
- WBD
III.2.2:84 'flip' = jongen met wie een meisje verkering heeft
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- flip - vrijer
zelfstandig naamwoord vrouwelijk
vrouwelijk uitgaanstype
afgeleid van fladderen
- WBD
III.1.3:10 'flodderen' = niet passen (van kleding); ook 'slobberen'
van N. 'flodderen' = fladderen
-
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -
FLODDER zelfstandig naamwoord v - vleister, fleemster: Dat meisken
is 'en eerste flodder - FLODDER zelfstandig naamwoord m. - wandel:
op zijnen flodder zijn
- WNT
FLODDERMADAM - vrouw die veel van opschik houdt; thans: vrouw die
met goedkoope opschik zich het voorkomen van eene dame zoekt te
geven.
zelfstandig naamwoord, meervoud
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – tuinbonen
- WBD
III.2.3:84 'flodderboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'knauwboon'
|
||
flòks
zelfstandig naamwoord
soort sering
- WBD III.2.1:441- flòks = herfstsering (Buddleia loganiaeae)
- WBD III.2.1:444 - flòks = vlambloem (Phlox drummondi)
floorèl
zelfstandig naamwoord
forel
- WBD III.4.2:96 'florel' - forel (Salmo trutta), ook 'forel' genoemd
Forel - Salmo trutta
flôot
floot
verleden tijd van 'flèùte'
flöstere
werkwoord, zwak
fluisteren
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - 'ik weet weh nuuws flùstert z' in m'n oor'
- WBD III.3.1:291 'fluisteren' = roezemoezen
- WBD III.3.1:298 'fluisteren' =lispelen
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 - FLUISTEREN - flöstere, wkw (...rde, ge...rt)
flöt
werkwoord, persoonsvorm
fluit (2e, 3e pers. enkelvoud van 'flèùte')
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 15, Nieuwsblad van het Zuiden 31-10-1964 - Ja, hoe gaat het eigenlijk met die mannen: "Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren". Men vertelt dat ook nog wel anders: "Zit de vogel in de kooi, dan fluit de vogelaar minder mooi".
flötje
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord
fluitje
verkleinwoord van 'flèùt', met vocaalkrimping
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "fluitje - 't goa as 'n fluitje ('t gaat vanzelf)"
- WBD (III.3.2:339) flötje = kinderfluitje, ook 'fieper' of 'fiepertje'
- WBD (III.1.1:222) 'fluitje' = penis
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- flötje - fluitje, piemeltje; flötje flötje flierehout, as ge nie afgòt zèdde stout
flötjesbroek
zelfstandig naamwoord
mannen- of jongensbroek met gulp
- WBD III.1.3:57 'fluitjesbroek' = broek met split
- WNT FLUITJESBROEK - broek die met een gulp wordt gesloten
- Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FLUITJESBROEK zelfstandig naamwoord v.- bij kleerm.: de gewone mansbroek, zooals ze thans wordt gedragen en die van vóór met knoppen en knopsgaten sluit.
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – 'fluit' = gulp van mannenbroek. Vóór de invoering van de gulpbroek (ten tijde van de 'klepbroek') zal 'fluit' wel mannelijk lid betekend hebben.
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- flötjesbroek - broek met gulp
flötjeshout
fluitjeshout; in de uitdrukking 'van flötjeshout'
een fluitje, gesneden uit wilgenhout
- uitdrukking - : waardeloos; iemand van flötjeshout = een sufferd, ene laobes, een prulvent.
- Ad van den Boom; uit: ‘De wèèvers van Tilburg’, circa 2005 - In de Maaj mee vrouw en kender/ Gonge ze op bèèvert nor St. Job/ Dan wir nor huis mee unne stok/ Van flötjeshout, unne schar in top…
- WBD III.4.3:119 flötjeshout - wilg (Salix)
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- flötjeshout (in minderwaardige betekenis)
- WNT: fluitjeshout, het hout van de wilg, is zeer geschikt om er fluitjes van te maken.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - zelfstandig naamwoord o. fluitjeshout, hout geschikt om er in het voorjaar fluitjes van te maken, bijzonder wilgehout.
- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FLUITJESHOUT zelfstandig naamwoord o. - elzen-, sporken- en ander hout, waar de jongens in het voorjaar fluitjes van maken.
fluks
bijvoeglijk naamwoord
- WBD III.4.4:203 'fluks' = rechtopstaand, ook 'ferm', 'steil', 'recht'
flures, fleures
zelfstandig naamwoord
pleuris, populaire benaming voor pleuritis
- WNT XII:2636 pleuris, pleures, plures, pluries, pluris etc.
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- fleures zelfstandig naamwoord - pleuris (drèug of nat)
fluure
werkwoord, zwak
vleien
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "fluuren - ergens (lief, aanhoudend) om vragen"
- WBD (III.2.1:487) fluure = een hond vleien; ook: ònhaole
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 – - FLEREN - vleien, meest van kinderen gezegd.
fluuwèèn
zelfstandig naamwoord
fluwijn
Wikipedia
- WBD III.4.2:53 'fluwijn' - steenmarter - (Martes foina), ook genoemd: 'buisem', 'fret', 'fretje' of 'eierwezel'
foele
zelfstandig naamwoord
Wikipedia
WBD III.2.3:98 'foele' = venkel
foep
zelfstandig naamwoord
foep
etymologie onbekend
- Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980, 2019 – uitdrukking: luije foep; luie, dikke meid
►Voor de volledige lijst Klik hier
Tekening van Frans Mandos Tz - 1945
zelfstandig naamwoord
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – rommelpot
- Stadsnieuws; dialectrubriekje, 2010-01-06 - Meej driekôoninge ginge de kènder meej de foetelpòt langs de deure.
foetelpotspeler - gravure naar een schilderij van Frans Hals
Afbeelding uit Kroniek van de Kempen
►
►
Uit het weekblad Groot Tilburg, dat
tussen 1939 en 1946 verscheen. De tekening van Frans Mandos van een
professor voor een schoolbord dateert uit 1939 en was het vaste
kader van de rubriek 'Cursus in Tilburgs'. Lezers konden korte
Tilburgse zinnetjes insturen, die op het schoolbord werden
afgedrukt.
foetseles
bijwoord
etymologie
onduidelijk
- Ed
Schilders; WTT 2020 - Het woord 'stieks', in de afbeelding hierboven,
werd circa 1960 gebruikt door kinderen die hinkelden. Daarbij moesten
tijdens een sprong de voeten tegen elkaar blijven om met beide voeten in
het volgende hinkelvak te landen. 'Foetseles' verwijst mogelijk - gezien
de tekst - naar een eenvoudigere manier van voortspringen, bijvoorbeeld
doordat de springer zich met één voet mag afzetten. 'Foet' zou dan 'de
uitspraak van 'voet' kunnen zijn.
foetsjee
de travaljee
uitdrukking
in Bastaardfrans
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – maak dat je
wegkomt!
foezel
zelfstandig
naamwoord mannelijk
sterke
drank van slechte kwaliteit, in het bijzonder zelfgestookte jenever
- WTT 2013
- mogelijk is de benaming gekozen omdat de drank vaak clandestien
gestookt, verkocht en geschonken werd.
►foezele en
foezelmaand
- Pierre
van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 125, Nieuwsblad van het
Zuiden, 1971-06-07 - Dat tenslotte met "foezel" slechte jenever wordt
aangeduid, menen we al vroeger gemeld te hebben. Dit woord duikt in de
Nederlandse taal echter pas op in de 18de eeuw. Er bestaat ook
foezelolie. Dit is een mengsel van hogere alcoholen, ontstaan bij de
gisting van suikerhoudende stoffen. Hij heeft een onaangename reuk en
smaak en wordt daarom uit jenever en brandwijn afgezonderd. Nu is het
wel duidelijk hoe slecht smakende jenever aan zijn minderwaardige naam
komt.
foezele
werkwoord,
zwak
1. vals spelen
- Pierre
van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 125, Nieuwsblad van het
Zuiden 1971-06-07 - Foezelen bij het kaartspelen zou, volgens onze
zegsman duiden op "slecht spelen". Wij dachten dat het meer te maken had
met oneerlijk spelen. Men kan ook iets wegfoezelen. Dat betekent
heimelijk wegmoffelen.
2. verbergen
-
Stadsnieuws; dialectrubriekje 2008-11-12 - Ge moet meej hum aatij
oppaase dèttie nie zit te foezele
- WBD
(III.3.2:30) foezele, foetele = vals spelen; ook: ont doen, ont spelen,
vals spelen
- WBD
(III.3.2:187) foezele = een list gebruiken bij het kaarten
- K.
Heeroma - Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster,1968) -
FOETELEN: in het spel bedriegen, onrecht doen - Hier van daan FOETELER.
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- foezele ww - oneerlijk spelen; bedrog
plegen
3. stiekem vrijen
foezelèèr
zelfstandig
naamwoord
foezelaar,
iemand die vals speelt, iets in het verborgene doet
- Pierre
van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 187, Nieuwsblad van het
Zuiden 1974-07-15 - Parallel hiermee loopt de "foezelèr". Ook dat is
iemand die iets "verstopt". (...) In België, waar in cafés de verkoop
per glas van sterke drank is verboden, hebben wij ooit een andere
praktijk beleefd, die van méér brutaliteit getuigde. Toen aan een
grenskantoor de inzittenden van een autobus op Belgisch gebied
"aanlegden", glipten ze door een spleet van de schuifdeur naar een
tijdelijk afgesloten deel van het café. Op de rand van het met zwart
zeildoek bedekte biljart stonden daar de borrels al ingeschonken klaar
als soldaten in het gelid. Dat had daar een of andere "foezelaar" even
versierd...
foezelmaand
zelfstandig
naamwoord
foezelmand
- 1971 -
“Stillekes in de foezelmand geraken” betekent steeds meer bezocht worden
met kwaaltjes, die de groeiende ouderdom signaleren. Een foezelmand is
een lappenmand. (Pierre van Beek, Tilburgse Taalplastiek 125, 7-6-1971)
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – geheime
bergplaats voor clandestiene jenever
Typoscript
Pierre van Beek - Archief Pierre van Beek
foezeltje
zelfstandig
naamwoord, verkleinde vorm
borreltje,
met name jenever
► foezel
- Pierre
van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 187, Nieuwsblad van het
Zuiden 1974-07-15 - Wordt er van een borreltje gezegd, dat het "maar
een foezeltje is", dan heeft men te maken met slechte jenever.
Typoscript Pierre van Beek - Archief Pierre van Beek
fòk
zelfstandig
naamwoord
fok, neus
- WBD
III.1.1:85 'fok' = neus
- WBD
III.1.1:88 'fok', 'grote fok', 'fokker', 'fokkerd' = lange neus
- WBD
III.1.1:90 'dikke fok" = dikke neus; ook 'fok' of 'fop'
- WNT
III:4605 FOK 4) Gew. in Z-Ndl. in den zin van neus, blijkbaar naar den
vorm.
fòkbèèr
zelfstandig
naamwoord
- WBD
(Hasselt:) mannelijke, niet meer zuigende big
fòkkedeere
werkwoord,
zwak
waarschijnlijk een bijvorm van ‘akkedeere’, uit Frans ‘s’accorder’, goed
met elkaar overweg kunnen
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Nèè, dè
fokkedeert nie... Mar ’t doe wel vort.. (19750404)
► akkedeere
- A.P. de
Bont; Dialect van Kempenland, 1958 -. 'fokkederen, bij elkander passen,
overeenkomen, een harmonisch geheel vormen, (zie WNT fokken B5)
- WNT
FOKKEN B) onz. 5) Voegen, passen, betamen, goed uitkomen.
-
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -
FOKKEDéEREN - overeenkomen, bij elkander passen, een harmonisch geheel
vormen, Franse convenir, adapter
fòllie
zelfstandig
naamwoord
hoofd- en
schouderdoek, falie
- Pierre
van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 94, Nieuwsblad van het
Zuiden 29-01-1970 - Een baas kreeg een tip, dat een van zijn mensen zijn
taak niet goed verrichtte. Hij repliceerde met: "Wacht maar eens, ik zal
hem wel eens aan zijn follie trekken". Dit wil zeggen: achter zijn
vodden zitten of ter verantwoording roepen. We hebben hier kennelijk met
een heel ouderwetse baas te maken gehad, want zijn "follie" verbergt het
verouderde gewestelijke woord "falie". Een falie was een lange, zwarte
doek, soms met kap, en met franjes afgezet, die door vrouwen werd
gedragen, speciaal bij begrafenissen.
- Kees en
Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'dè ze d'r faolie om doe ten
teeken van rouw'
- Nicolaas
Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "falie - zwarte doek die de
vrouwen over het hoofd dragen als ze naar de kerk gaan"
Figuurlijk gebruik
- Cees
Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Grauwe follie
[de grauwe regenlucht die als een doek over de wereld ligt]
Als attribuut bij het doopsel
- Interview
Hermans 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - 1978 - “…dè din ze
vruuger onder de fòllie… in mènne tèèd hèk nie, wij hadden al witte
dinge veur mar in de vruugere tèèd ginge ze onder de fòllie… din ze dan
oover der hoofd… èn maantels…èn de klèène op den èèrem, die laag onder
die fòllie, hè, èn zôo ginge ze nòr den dôop!”.
-
► KLIK HIER om het interview te beluisteren
- WBD (III.
3.3:331) 'voile' = rouwsluier; ook 'vollie' genoemd
- WBD
(III.1.3:207) 'voile' = sluier aan een dameshoed
- WBD
III.2.2:100 'falie' = rouwsluier aan een hoed; ook 'rouwband'
- Jan
Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- 'follie' - falie z.a.
- J.H.
Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - Men noemt hier eene
falie wel doorgaans een regenkleed ... Z.a.
-
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FALIE (in
't W. 'feulle' uitgespr.) zelfstandig naamwoord v. ongeveer als boven.
fòllievaawer
zelfstandig
naamwoord
falievouwer
- Nicolaas
Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "falievouwer -
schijnheilige" (synoniem: "femelair")
- Hooft
(uitlegkundig wdb.) FALYVOUWEN. Bedekt, bedrieglijk handelen,
pluimstrijken. FAALYVOUWER. Iemand die bedekt, bedrieglijk handelt. N.H.
588, 36.
- WNT
FALIEVOUWER, mooiprater, pluimstrijker, huichelaar. (In N-Ndl.
verouderd)
-
Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 -
FALIESTRIJKER zelfstandig naamwoord m. - falievouwer, vleier, huichelaar
fondeering
zelfstandig
naamwoord
fundering
- Interview
met Heikanters; Audioregistratie 1978, transcriptie door Hans Hessels -
Daor langs de Lonsewèg, langs de Grint, hè, daor moete eigelek nòg
fondeeringe ligge! Ok van ene meule die daor ôot gestaon heej!
fons
zelfstandig
naamwoord
- Frans
Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – ziekenfonds (de
fons)
► fonsbaos
- Anoniem;
Nieuwe Tilburgse Courant 19 november 1959, Uit Tilburgs folklore, 'n
Kaoi rikkemedaosi - Wettie beurde was vier gulde,/ van de fons van Hulp
in nood.
fonsbaos, fondsbaos
zelfstandig
naamwoord
vertegenwoordiger van een (arbeids)verzekering die de deelnemers
regelmatig bezocht om de premie te innen
- Elie van
Schilt; Uit: ‘Alles is aanders’, CuBra ca. 2000 - Dan hadden we ok nog
un stel baozen, de gasbaos , de fondsbaos van ut ziekenfonds en de
fondsbaos van de verzekering.
- Piet van
Beers; uit: Spoeje doemmeniemer; 2009 – ‘Stil op straot’: Den bèkker èn
de mèlkboer/ de gruunte èn den koolenboer./ De "Fonsbaos" èn de meens
van ' t gas./ ' t Mènneke van de Kèrmiskas.
- Tony
Ansems; De Fondsbaos, van de cd Tilburgse Liekes American Style 2, 2009
- Vruuger as ik stout was/ Zei onze Pa, deze zoon is nie van mijn/ Want
mee heel die maffe streken/ Zal hij er zeker wel ene van de fondsbaos
zijn...
fôoj
zelfstandig
naamwoord
vrouwtjeskonijn
- Henk van
Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – vrouwtjeskonijn
- WBD
III.4.2:63 'vooi' - wijfje van de haas, ook 'wèfke' genoemd
- WBD
III.2.l:510 'vooi'= vrouwelijk konijn: ook: moederbeest
footookaast
zelfstandig
naamwoord
fototoestel
- Lechim,
pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 3 augustus 1972
-
Oe foto-kaast ent wiek-end-sjiertje/ dè oe zò lekker locht beviel/ zèn
veraanderd in enen duimstok/ en ene gewoone blauwe kiel.
fort
bijwoord
voort, voortaan, tegenwoordig
- F. van
der Meer, Ferry van de Zaande, Verhalen van een echte Tilburger, 2010 -
Die wèève hèbben et ammel fort futte hoog in der neusgaote....
zelfstandig
naamwoord
- WTT 2013
- Chocolade- dan wel cacaodrank van het merk Fosco. Vaak wordt
verondersteld dat het chocolademelk betreft, maar Fosco was in feite een
siroop die nog aangelengd moest worden met melk of spuitwater.
- Kees en
Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'wèrme fosko'
- Henk van Rijen; Mèn
Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –
fòskoow, chocolademelk (van het merk Fosco)
- Nicoline
van der Sijs; 'Pseudo-ontleningen', in Onze Taal, oktober 1994 - Deze
'overheerlijke alcoholvrije drank', zoals de fabrikant van Fosco het in
advertenties aanprees, was zo populair dat de merknaam 'Fosco' in
gebruik werd genomen voor iedere chocoladedrank. Vergelijk het merk
'Kwatta' voor repen chocolade in het algemeen, en 'Spa' voor elke soort
mineraalwater. 'Fosco', de drank, is ontleend aan het Italiaans, waarin
het eenvoudigweg 'donkerbruin' betekent. Doordat die betekenis in het
Nederlands verschoven is naar 'chocoladedrank' spreekt men van een
'pseudo-ontlening'. Vergelijk 'tuttifrutti' dat in het Italiaans 'alle
vruchten' betekent, maar in het Nederlands: 'gedroogd fruit'.
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 1 mei
1980 - En Kees lee stiekum mee z’n Sjaan/ Te foezele in de haai/ Dè maag
wel nie van de pestoor/ Mar 't is toch ommers maai.
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 187, Nieuwsblad van
het Zuiden 1974-07-15 - Daarnaast kennen we echter nog een heel andere
"foezelmand". Volgens de drankwet mag alleen in cafés met vergunning
sterke drank verkocht worden. Hoewel daarop streng controle was, werd er
hier en daar toch wel stiekum jenever getapt voor goede bekenden. Dit
gebeurde dan niet in de caféruimte, maar in de keuken of achterkamer. De
jeneverfles zat daar verborgen in de "foezelmaand" en ook wel vaak in de
wieg van de baby. Bij het afrekenen in het cafélokaal gaf men dan op
hoeveel borrels men "achter" had gedronken. Dit gebeurde echter in
"geheimtaal". Had men bv. twee borrels genoten, dan luidde het: "twee
keer tegen de wieg gestoten". Hiermede komt deze uitdrukking, die we
hier al eens summier behandelden als een borreltje drinken, in een
helderder licht te staan. De wieg heeft nu haar verklaring gekregen. Ook
de uitdrukking "twee keer gefoezeld" was gangbaar bij de afrekening.
► voor de volledige tekst zie
rikkemendaosie.htm
NTC 5-2-1920
|
Frans Walch met betrekking tot zijn 'Fosco-genealogie' - 2017 Onlangs Zag ik Bob Fosko op tv en die vertelde over hoe hij aan zijn naam was gekomen (n.a.v. flesjes Fosco chocolademelk, die hij zich van thuis herinnerde). Hoe leggen we nu een overtuigende link van deze pagina naar Anton Roothaert? Rond het jaar 1900 bedacht de toenmalige directeur van de Korff’s Koninklijke Cacao en Chocoladefabriek het recept voor de later populaire chocolademelk Fosco. Aanvankelijk kwam het als een soort chocoladestroop op de markt, die je moest aanlengen met melk dan wel met spuitwater. Het extract werd verkocht in bruine beugelflessen. Vermoedelijk kwam de directeur op de naam Fosco tijdens een reis door Italië. Zijn favoriete paard tijdens de paardenrennen daar luisterde naar de naam Fosco, wat in het Italiaans zoveel betekende als ‘donkergekleurd’, hetgeen de directeur een toepasselijke naam zou hebben gevonden voor zijn nieuwe drank. Met vrouw en drie kinderen, twee dochters en een zoon, woonde deze Korff-directeur, de heer Marinus Louis Haselhoff-Lich in een riante villa te Baarn. Op 31 oktober 1921 overleed hij, twee jaar later stierf ook zijn vrouw. De erfenis werd verdeeld onder de drie kinderen. Een van de dochters, Grietje, trouwde in 1918 een doctor in de wis- en natuurkunde. Het huwelijk, waaruit een zoon geboren werd, bleek uiteindelijk geen succes. De doctor vond in Tilburg een partner die qua geleerdheid beter bij hem paste. Het huwelijk tussen hem en Grietje werd uiteindelijk ontbonden in 1930, maar de scheiding van tafel en bed was al jaren eerder een gegeven. Grietje Haselhoff-Lich kreeg kennis aan een Tilburgse gescheiden advocaat. En zoals dat ging in het zuiden, een gescheiden katholiek met een eveneens gescheiden vrouwvan hervormde afkomst, dat gaf boze roddels. Het kapitaal van Grietje, mede verkregen door dat geniale Fosco-recept, stelde het nieuwe paar Roothaert-Haselhoff-Lich in staat in België zijn geluk te beproeven. De eerder genoemde doctor, de heer Hendrik Walch, verdween met zijn nieuwe vrouw en zijn (en Grietjes) zoon Frans in 1930 naar Indië. Tja, en in 1950 kwam ik dan …
(Frans Walch publiceerde in 1996 de biografie Roothaert.) |
fòtse
werkwoord, zwak
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Hier maokten ze aaier... en fôtsten ze vlot.. (19571221)
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – (biljartterm) ketsen, als de keu niet op tijd gekrijt is
fraans
bijvoeglijk naamwoord, bijwoord
frans
- A.J.A.C. van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen aflevering 117 1929-06-05 - "Daor ies gin woord Fraansch bij" zegt men bijv. als iemand nogal in grove taal uitpakt, of "er een knoop oplegt". De Vlaming zegt hiervoor: "Dat is plat Vlaamsch", d.w.z. dat is onbewimpelde taal, dat is duidelijk gesproken.
- WBD fraans staon - (van een paard) met de hoeven naar buiten gekeerd staan
- WBD III.2.3:272 'een Franse' = brandewijn
fraater
zelfstandig naamwoord
frater
- Groot Diktee van de Tilburgse Taal 2005 - ene fraater hamme ok nog êene in de femielie
fraaterke
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘fraater’
behalve een frater [kloosterling] ook de vogel kneuter
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Unne nist jonge fraterkes... (19760903)
Fraatersgat
zelfstandig naamwoord, toponiem
Fratersgat
- WTT 2013 - 'Fraatersgat' is in Tilburg gebruikt voor twee plaatsen op de plattegrond. 1) zie Peeters, hieronder, 2) de Fraterstraat.
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –Fraterstraat
- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005 - Ene fraater hamme ok nòg êene in de femielie. Die zaat int kloster òn et Fraatersgat vurdèttie nòr Suurienaame gegaon is.
-
gemeenteraadsverslag Nieuwe Tilburgsche Courant 14-9-1929; - Voorstel
tot het plaatsen van twee nieuwe electrische lichtmasten ter vervanging
van één bestaande op het Stationsplein.
De heer DE WIJS (R.K.V.P.), zegt, dat in het voorstel staat 2
lichtmasten inplaats van 1. Hij meent, dat er toch 3 lichtmasten op het
Stationsplein staan. Voorts vindt spr. met alle waardeering voor de
prestaties van den teekenaar wat de teekening betreft, — het ontworpen
model toch niet mooi. Hij vindt de oude mooier dan de nieuwe en zou het
beter vinden de nieuwe masten in denzelfden stijl te laten als de oude.
Vervolgens zou spr. de raad in overweging willen geven ook in de
Koestraat bij het z.g. Fratersgat een lichtmast te plaatsen en een bij
den Bredascheweg bij de Ringbaan, waar het ‘s-avonds zeer donker is.
Nieuwe Tilburgsche Courant, 3-12-1941
- Nieuwe Tilburgsche Courant, 3-12-1941; advertentie - MEVROUW, heeft U bij Henk Verhaaren, Koestraat 121 A t.o. het Fratersgat, nog aardappelen te goed, gewone bonnen, geen afgestempelde, laat deze week afhalen of thuisbezorgen, daar ik met dit vriezende weer niet langer bewaar.
- Ronald Peeters; De Straten van Tilburg, 1987; lemma Molenbochtplein - De kaart van A. Arts uit ca. 1870 geeft als plaatsaanduiding de naam De Molen Bogten. Het is niet uitgesloten dat bogt hier de betekenis had van een door hek- of paalwerk afgesloten ruimte op een erf. De naam is waarschijnlijk ontleend aan de Veldhovense molen, die destijds aan het Rosmolenplein stond. Vroeger heette in de volksmond het eerste stuk van het Molenbochtplein, bij de Koestraat, het Fratersgat, vermoedelijk in verband met de fraterschool aldaar.
fraatersvèt
zelfstandig naamwoord
fratersvet
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – mayonaise of mosterd (bij de frites)
framboos
framboos
zelfstandig naamwoord
- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1939, CuBra ca. 2003 - Gaode glad den aandere kaant uit, dan krègde bosch, mist maast, en die ston in berge en daolen, daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. Ok wilde framboze en brembeezeme.
frammes, frommes, vrommes
zelfstandig naamwoord
vrouwmens, vrommes, vrammes, frammes
- Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - et frammeske: vrammes, vrammesen
- Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes'
- Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Boere-Profeet’, feuilleton in 5 aflevering in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 – 29-7-1939)...al is ze veur de rest 'n heel pront frammes ...
- J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets verachtelijks. .... In 'vrouwmensch' ligt minder eene tautologie dan in MANSKEREL.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 -frames: variant van 'vrames'
frank, frange
zelfstandig naamwoord
frank (munteenheid)
- Willems; Dialectenquête 1887 - drie frange - drie frank
- Tilburgse scheurkalender; 3 sept. 2007 - 'Poepen vur en frèngske' (naar de hoeren gaan in Antwerpen)
- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001- Vruuger hamme tòch ommers ok vrèmd gèld, bevobbeld frangskes as we nòr den Bèls ginge.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - frang, zelfstandig naamwoord m. 'frang' - frank (munt); mv. 'frange(n)'
frannie
zelfstandig naamwoord
franje - uit Franse ‘frange’
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Oew broek is aon ’t reffele... Ge hetter de frannies aonhange... (19770812)
- WBD III.1.3:15 'franie' = rafel
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - fraanie zelfstandig naamwoord vr. - franje
fraom
zelfstandig naamwoord
frame
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –frame (van een fiets)
fraozele
werkwoord, zwak
frazelen, stamelen
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "froasele - het kindje begint al te froasele (stamelen)"
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 aflevering in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - "Vrouw Petit," fraozelde den riddacteur mee 'n zuut mundje...
- Piet Heerkens; uit De Mus, ‘Merel’, 1939 - Oew lollig gefraozel dè dröpt van den tak...
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘De knaorrie’, 1949 - Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot,/ Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot!
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’t Is de wend die fraozelt (19591224)
- Stadsnieuws; dialectrubriekje 2006-12-24 - Dieje zatlap zaat zo mar en bietje vur zenèègen öt te fraozele.
- Van Dale - gewestelijk: stamelen, beginnen te spreken (van kleine kinderen)
- WNT FRAZELEN - In versch. toepassingen op het voortbrengen van geluiden, o.a. van een kind dat begint te leeren spreken.
frat
zelfstandig naamwoord
wrat
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –wrat
- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles.
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- frat - wrat
frèddags
bijwoord
vrijdags, op vrijdag
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 14 september 1978 - Vrèdags zit ik op men hukkes/ al vruug te wochte op de kraant/ want ik vèn de prent van Keese/ iedere week wir int‘ressaant.
freejwiele
werkwoord, zwak
freewheelen
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –uitdrijven op de fiets (Eng. free-wheel)
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- vreejwiele ww - vrijwielen
Afbeelding uit het 'Nuuw Tilburgs Leesplèngske' dat in 2020 door de Stichting Tilburgse Taol werd samengesteld en uitgegeven in samenwerking met Stadsmuseum Tilburg en Bibliotheek Midden-Brabant en Erfgoed Tilburg. De illustraties werden verzorgd door Ruben de Bruijn.
framboos
framboos
zelfstandig naamwoord
- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1939, CuBra ca. 2003 - Gaode glad den aandere kaant uit, dan krègde bosch, mist maast, en die ston in berge en daolen, daor groeien de klokkebaaie mee duuzende kilo’s. Ok wilde framboze en brembeezeme.
frammes, frommes, vrommes
zelfstandig naamwoord
vrouwmens, vrommes, vrammes, frammes
- Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - et frammeske: vrammes, vrammesen
- Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - ''n heele berzie wilde vrammessen'; ''n strant vrammes'
- Jan Jaansen; pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Boere-Profeet’, feuilleton in 5 aflevering in de Nieuwe Tilburgsche Courant 1-7-1939 – 29-7-1939)...al is ze veur de rest 'n heel pront frammes ...
- J.H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - VROUWMENSCH. Dit woord, in Holland bijna een scheldwoord, heeft in deze streken, bijzonder bij de landlieden, niets verachtelijks. .... In 'vrouwmensch' ligt minder eene tautologie dan in MANSKEREL.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 -frames: variant van 'vrames'
frank, frange
zelfstandig naamwoord
frank (munteenheid)
- Willems; Dialectenquête 1887 - drie frange - drie frank
- Tilburgse scheurkalender; 3 sept. 2007 - 'Poepen vur en frèngske' (naar de hoeren gaan in Antwerpen)
- G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2001- Vruuger hamme tòch ommers ok vrèmd gèld, bevobbeld frangskes as we nòr den Bèls ginge.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - frang, zelfstandig naamwoord m. 'frang' - frank (munt); mv. 'frange(n)'
frannie
zelfstandig naamwoord
franje - uit Franse ‘frange’
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Oew broek is aon ’t reffele... Ge hetter de frannies aonhange... (19770812)
- WBD III.1.3:15 'franie' = rafel
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - fraanie zelfstandig naamwoord vr. - franje
fraom
zelfstandig naamwoord
frame
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –frame (van een fiets)
fraozele
werkwoord, zwak
frazelen
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "froasele - het kindje begint al te froasele (stamelen)"
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 aflevering in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939) - "Vrouw Petit," fraozelde den riddacteur mee 'n zuut mundje...
- Piet Heerkens; uit De Mus, ‘Merel’, 1939 - Oew lollig gefraozel dè dröpt van den tak,
- turelatirelatuut...
- Piet Heerkens; uit De knaorrie, ‘De knaorrie’, 1949 - Wè fraozelde zuut en wè leuterde vlot,/ Wè zingde gij, zingde gij, zingde gij zot!
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – En de wend die fraozelt zuutjes,/ liefdesliekes in mun oor.. (19540612)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – ’t Is de wend die fraozelt (19591224)
- Stadsnieuws; dialectrubriekje 2006-12-24 - Dieje zatlap zaat zo mar en bietje vur zenèègen öt te fraozele.
- Van Dale - gewestelijk: stamelen, beginnen te spreken (van kleine kinderen)
- WNT FRAZELEN - In versch. toepassingen op het voortbrengen van geluiden, o.a. van een kind dat begint te leeren spreken.
frat
zelfstandig naamwoord
wrat
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –wrat
- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009 - Mar as ge unne stinpöst op oewen dèrriejèère had, èn as bidde nie hielep, dan moeste bij ’t feitvrouwke van Van Hees zèèn. Die mòkte d’r èège zallefkes. Vur pöste, èkseem, fratte, padscheete, èn alles.
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- frat - wrat
frèddags
bijwoord
vrijdags, op vrijdag
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 14 september 1978 - Vrèdags zit ik op men hukkes/ al vruug te wochte op de kraant/ want ik vèn de prent van Keese/ iedere week wir int‘ressaant.
freejwiele
werkwoord, zwak
freewheelen
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –uitdrijven op de fiets (Eng. free-wheel)
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 -- vreejwiele ww - vrijwielen
frêet
1. betekenissen
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "fréét - trotsch, grootsch"
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 12, Nieuwe Tilburgse Courant 1950-04-25 – Het woord "freet" zal men ook wel tevergeefs in het Nederlandse woordenboek zoeken. Bij ons betekent het "ijdel" of "trots". Zo kan een meisje "freet" zijn op haar nieuwe kleed. Iemand kan "freet" lopen. Soms zit er ook wel iets denigrerends in. Dat is bijv. het geval als men spreekt van "'n frete madam". Het woord madam draagt daartoe trouwens ook het zijne bij want dit wordt hier met enige ironie gebruikt.
- WNT lemma WREED 6; Van personen: dapper, fier, onversaagd; krijgszuchtig. Sinds lang verouderd maar nog gewestelijk aangetroffen...
- WNT lemma WREED 9; Mogelijk in aansluiting bij de betekenis 6, van personen en zaken: trotsch; fier, parmantig; grootsch, imponeerend. Voornamelijk gewestelijk aangetroffen. [ Met bewijsplaatsen van 1806 tot 1900.]
- Cornelissen & Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FREED (scherpe e) - fier, hooveerdig.
- Jan Naaijkens; Dè's Biks - 1992 - frêêt bn - trots, wreed, deftig
- A.P. de Bont; fre.t bnw. en bijw. 'freed' (<vreed <wreed) a) bnw. 1) vurig, levendig, vlug, ijverig; 2) happig, begerig, sterk verlangend naar; 3) indrukwekkend, groots, buitengewoon, kolossaal; b) bijw. l) snel, vlug, vurig; 2) erg, zeer, danig.
2. bijvoeglijk gebruik
- A.J.A.C. van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant; Van Vroeger Dagen aflevering 108, 1929-04-06 – "Het is 'ne freete (trotsche, hoovaardige, fatterige) meensch, da kan d'm aanzien, mar zij is zó'n interessaant (gierig) wijf, da ze 'n dubbeltje deur zou bijten, al was 't dè ze van ouwerdom op d'r taandvleesch liep", sprak de een en de ander antwoordde gevat met de woordspeling: "Dè doen nou al d'r bessems (bezems) en vegers al." Dit is: Die trotsche man had dus een gierige vrouw en de bezems werden versleten tot op het hout.
- Piet Heerkens; De Mus, 1939 - Spraai oewen start 'ns, pronkenden bram, / (...) doe naaw 'ns mooi as 'n freete madam
- Piet Heerkens; De knaorrie, 1949- vruuger hield ze wel van 'n pretje, / naaw is 't 'n freete, zuure mevrouw.
- Groot Diktee van de Tilburgse Taal; 1994 - Wès dè tòch en frêet bòske
2. bijwoordelijk gebruik
- Voorbeeld van originele systeemkaart Wil Sterenborg - Ze liep zó frêet dur et stròtje. - Ze liep zo trots door het straatje.
- Theo de Wijs; correspondentie met Cees Robben, 1970-01-10 - Wè lôpen de nunnekes d’r toch frèèt bij tegesworrig, vruuger waren ze rontelom toe.
- Cees Robben; Prent van de week, Roomsch Leven 1955-07-30 – [laat de muziekkiosk van het Wilhelminapark aan het woord:] Ik ben un kios mee un goei ammezuur... nog frêêt jè.
- Kubke Kladder, pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ’t klokhuis van Brabant op 5, 7 en 14-11-1929 - "'t Is freet koud, hè Kubke", zee ze, zodde nie 'n tas koffie lusse; 'k hè precies 'n vorsch bekske gezet. 'k Zeg gère meid, as ge men 'n tas koffie gift, zède de biste op één nao.
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 19 september 1968 - En Sjaan zaat daor in der nuu baank/ gatju wè wasse frèèd.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 09 23 - De Peer ha saome mee z'n vrouw / Veul overwèrk gedaon / En naauw ha'n ze dan vur de deur / 'n Klèn ootooke staon. // Gatjèn wè was de Peer toch frèèd / En hullie Trees nog meer / D'r wier geboend, d'r wier gepoetst / Ieder wiel duuzend keer.
- Gieleke, waarschijnlijk pseudoniem van van Michel van de Ven (Lechim); ongedateerd knipsel uit onbekende bron, 1960-1980 - Dan zit ie frèèd op de tribune/ Z'n lekkend nuske af te buunen.
- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, gestencilde uitgave circa 1990 - Gedraogt oe frêêt en gao nie zitte freete!
- Lauran Toorians; Blauwke, CuBra circa 2005 - Lôpte'gè mar frîît [sic] te parredeere, geniet mar/ van die lui die nor jou kèèke en denke/ 'dè's een stuk'.
- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Frêet lillek – Ontzettend lelijk
2. 1. zegswijzen met vergelijkingen
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 03 23 - Iederèèn zocht 'r toen hèèl frèèd / As Paosblom bij te lóópe.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 11 06 - Ik waar zò frèèd as unnen haon
- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Zo frêet as enen hond meej zeuve lulle – Zo trots als een hond met zeven lullen
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – zo frêet as nen boer meej en vaon in de percèssie.
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – zo frêet as enen hond meej zeuve lulle.
3. zelfstandig naamwoord, onzijdig
het Standaardnederlands in tegenstelling tot het dialect ('plat')
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Oome Teun als opvoeder’, feuilleton in 6 afleveringen in Nieuwe Tilburgsche Courant 1940-03-02 – 1940-06-04 - Dan vroeg ie aaltij in et freet wè ze bedoelde...
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Oome Teun en de dames’, Nieuwe Tilburgsche Courant 1940-01-20 - En dieë redacteur zaag er mar eenvoudig uit, mar hij waar verschrikkelijk geleerd: hij sprak mee gemak drie taole: freet, plat en de blommetaol!
4. met een werkwoord
4.1 frêet praote
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Kareltje Vinken’, feuilleton in 10 afleveringen in Nieuwe Tilburgsche Courant 13-4-1940 – 24-8-1940 - ...ze leerden hem freet praoten van kleinsaaf aon en onder de schooljong waar ie den eenigste, die geen plat kos praote.
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Naor oome Teun’, Nieuwe Tilburgsche Courant 24-2-1940 - ...toen ineens in hoog Nederlandsch tegen 'n klein ventje [...] "Harrie, geef den Heerom eens gauw een mooi handje, zóó! En nu ga maar gauw tegen moeder zeggen, dat Heerom komt." 't Menneke weg as de foeter! "Wè's dè, oome Teun, praotte gij fréét?! Hoe komde daorbij op oewen aawen dag?"
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘Naor oome Teun’, Nieuwe Tilburgsche Courant 24-2-1940 - ...echte boerekender, mar ze moeten freet leeren praoten, daor helpt geen moederkelieven aon!
- Jan Jaansen, pseudoniem van Piet Heerkens svd; ‘De nuuwe dokter’, feuilleton in 4 afleveringen in Nieuwe Tilburgsche Courant 27-1-1940 – 17-2-1940 - [ze] praotten freet omdè ze d'r eigen wè verheven vuulden boven den gewonen meens.
- Cees Robben; Prent van de week, Roomsch Leven 1961-10-27 – Ik praot nie freet...
4.2. frêet zèn / gaon op
- J.M. Van der Donck, ‘Mooi Truike’, in Joh. A. Leopold en L. Leopold, Van de Schelde tot de Weichsel, deel 1, 1882: En Truike mog wel vreêt zên op urren Driek. 't Waar innen stêrken, knaapen, groaten kèrel.[Daar geannoteerd met: trotsch.]
- Kubke Kladder, pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant, column Uit ’t klokhuis van Brabant 2, 1929-16-10 - Behalve deze eigenschappen toch hee Bartje nog iets aparts, wè-t-'m van z'n soortgenoten onderschaait en waor ie zelf gin bietje freet op gao.
- Ruud Damen & G.W.J. Steijns, Et Buukske - Wè en hoe in de Tilburgse Taol, 2008 - frêet op oewèège - zelfbewust
- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Soms mocht ik neffen onze ôme Henk op et maaimesjien zitten. Daor waar ik vréét op.
- Henriëtte Vunderink; Grôot dikteej van de Tilbörgse taol, k Zal van oe blèève haawe, 2007 - Mar we zèn wèl frêet op onze Willem tweej./ Hij is twiddehaans, mar dè kan ons niks verschille,/ want in Den Haag zon zum toch niemir wille,/ ons Heuvels pronkstuk,/ èn wij doent er gèère meej.
- Tillie B., pseudoniem van Nicole van Wagenberg; uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012 - Meschient wòrtie wèl et nuuwe gruune hart van onze stad waor we meej zen alle wir frêet op kunne zèèn.
4.2.1. carnaval
- Prins Louis d’n Irste; Carnavalsmotto 1994 ‘Frêet op ons èège’, De Tilburgse Koerier; carnavalskrant 1994-02-10 – Het motto van dit jaar “We zen frêet op ons èège" heeft voor mij een bijzondere betekenis. Ik ben er namelijk frêet op om voor de tweede keer de Kruiken en Kruikinnen te mogen voorgaan in de komende carnavalstijd.
- Carnavalskrant; De Tilburgse Koerier 27 februari 2014 – Er is wel wat veranderd in de categorieën wagens. Zo zijn de categoriën hoogkeer en stootkeer samengevoegd tot één categorie: waogens. Deze catego rie, die wordt beoordeeld door één vakjury, is voortaan onderverdeeld in twee subcategorieën: fréét en pront.
De winnende wagen van de carnavalsopstoet 2019: ‘Frêet’, een creatie van vereniging De Bierschaope.
Advertentie van een automobielbedrijf in de carnavalskrant van De Tilburgse Koerier in 1994.
frèèt
zelfstandig naamwoord, mannelijk
1. het (vr)eten, dat wat gegeten wordt
- gezegde: òn de frèèt koome - aan de kost komen
- WBD III.3.2:2 'freet' = voedsel
- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FREET zelfstandig naamwoord m. Wordt in de alg.taal gebruikt voor: eten, voedsel; dat is slechte frèèt; de daad van frèten: op de' frèèt loopen. FRÈÈT zelfstandig naamwoord o.- 't lèèfdig frèèt hebben - altijd kunnen eten.
2. iemand die veel of vaak eet
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Frèèt diege zeèd... (19730921)
freete, frêete, frèète
werkwoord, sterk
vreten
frèète - fraat - gefreete.
vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij frèt(frit?) M: vrit
- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – frèète - (hij) frit
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Mina.. as gij ’t werken het uitgevonden... Dan freet ik den bissem meej steel en al op... (19780203)
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – hèdde nie dan frètte nie
- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - …sjieke restaurants daor ge veur hil veul geld kunt gòn frèète.
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 – [over een opgezette gans in de etalage van een Tilburgse poelier] 'en ze fret nie en ze schet nie'
►frèt
frèète
zelfstandig naamwoord, onzijdig
het eten - et frèète
- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Toen zèèk mar frèète gaon haole bij Kaffee de Menza.
freeterd, frèèterd
zelfstandig naamwoord
veelvraat
- WBD III, 2, 3; Veelvraat; frequent (ook freterd)
freetzak, frèètzak
zelfstandig naamwoord
overdreven eter
- WBD III, 2, 3; Veelvraat; frequent - Zie ook Freeterd
- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FREETZAK zelfstandig naamwoord m. - iemand die veel eet.
frêezele
werkwoord, zwak
opgetekend als ‘ijlen’
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – ijlen
- WTT 2020; mogelijk hetzelfde als 'fraozele'
frèngske
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van 'frang' = geldstuk franc.
frankje
- Ad van den Boom; De wèèvers van Tilburg, circa 2005 - En kochte daor dan vur un frenkske/ Un pekske sugrette van Piraote…
frèt
1 werkwoordsvorm, tegenwoordige tijd 2e en 3e persoon enkelvoud van 'frèète'
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – [Dochter:] Ik wil hot-pens [hot pants], pa... Ge fret mar wetter is, Corneliaaa... (19710430)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Onze Jan is vegetariër geworre... Hij fret vort mee z’n knèèn uit de ruif... (19810717)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Ik heb ’n goei vrouw.. Ze lôôpt nie weg en ze fret de jong nie op. (19850521)
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – hèdde nie dan frètte nie
- Frans Verbunt; Tilburgs voor Tonpraters 7e perbeersel, 1996 – frèt oewe kòp mar op, dan hèdde oew bakkes vol
► frit
2 zelstandig naamwoord, buisem
- WBD III.4.2:52 'fret' - fret (Mustela furo), ook genoemd 'buisem' (Korvel)
- WBD III.4.2:54 'fret' - marter (Martes foina), ook genoemd: 'fretje', 'buisem', 'eierwezel', 'fluwijn', 'steenmarter'
Frie
eigennaam
uit Fredericus
- Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven – Hed-d’ôk pèrkes zonder bökzuut... Frie? (19560915)
- Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven – Dè is onze Frie... (19581206)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Hoe oud zèède naa, Frie..? (19720204)
friekendèl
zelfstandig naamwoord
frikandel
- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Daor han ze vruuger extra grôote friekendèlle èn agge in 't wiekent kwaamt krêegder gratis dubbel masjenèès op.
friekik
zelfstandig naamwoord
uit het Engelse free kick, vrije trap
- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Friekik – Vrije trap (free kick)
friemele
werkwoord, zwak
- WBD III.1.2:22 'friemelen' = krioelen; ook: 'wemelen','wriemelen', 'kriemelen', 'krieuwielen', 'broeliën', 'draaien'
- WBD III.1.2:26 'friemelen' = heen en weer schuiven; ook 'wieberen'
- WBD III.1.4:363 'friemelen' = prutsen
- WBD III.1.4:404 'friemelwerk', 'gefriemel' = vervelend werk
frit
werkwoordsvorm, tegenwoordige tijd 2e en 3e persoon enkelvoud van 'freete'
vreet
- Dirk Boutkan & Maarten Gosling Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg, 1996 – vrèète - (hij) frit; fritte (vreet je)
► frèt
fröllie
zelfstandig naamwoord
jong meisje; eigenlijk verbastering van’vrouwlui’ of ‘vrouwlieden’, dus vrouwvolk, een vrouwmens
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Dè vrammes kende ik al toen ’t nog ’n fröllie was.. (19650716)
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – Kekt toch ammol nie naor die vröllie... (19760702)
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – fròllie - jonge vrouw, vrouwvolk
- WBD III.1.1:5 'vrouwlie' = vrouwen
- Stadsnieuws; dialectrubriekje 2008-06-22 - Dè frammes kèndenik al toen et nog en fröllie waar - Die vrouw kende ik al toen het nog maar een meisje was.
- WNT FRUL 5) Troetelkind, lievelingetje
- De Bo; Westvlaamsch Idioticon, 1892 - FRUL, troetelkind, keppe, lieveling
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - zelfstandig naamwoord vr. 'vrellie', - 'vrouwlie, vrouwspersonen, dim. mv. 'vra:lliekes'
from, vrom
bijwoord
weerom, voorvoorgaande
- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 – komde nòg es from - fleej week from waarde ok al hier
frommes
zelfstandig naamwoord; samentrekking uit vrouw en mens; vrouwmens, vrouw, meisje
- Piet van Beers; Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005 )– ‘’t Spit’: Masseere... dè isser ok goed veur./ Dè lotte dan doen, dur oe vrouw/ of 'n aander "frommes"...
- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Nie dè ik iets teege der hèb, mar ik snap nie wè gij ziet in dè schrèèpel frommes meej der stalpôote.'
► frammes
front, frontje
zelfstandig naamwoord
front, frontje
- WBD III.1.3:47 'front', 'frontje' = halfhemd
- WBD III.1.3:141 'frontje' = gesteven voorstuk van een overhemd; ook: 'plastron'
frôoj
bijwoord
koud, met name van het weer
- Cees Robben; Prent van de week, Rooms Leven – ...zoer weer Wouters... Echt frôôi Sôôi... (19571116).
- WTT 2017 - mogelijk uit het Franse 'froid'.
fròt
zelfstandig naamwoord
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – (textiel) verdikking in draad; knoop in haren; pukkel, puist
- WBD III.4.4:312 'frot' = warboel
fròts
zelfstandig naamwoord
mislukking; bij het biljarten: mislukte stoot
biljartterm; de precieze betekenis is (nog) niet opgehelderd, ondanks de uitleg die Robben geeft
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden – (...) unne frots, Wel alles geraokt mar niks gemaokt... (19840323)
- Cees Robben; Grôot fist meej klèèn èèrepel, 2009 - 'munne pommeraans frotst' [de pommerans is het kopje op de biljartkeu dat met krijt glad gehouden wordt; gebeurt dat niet dan mislukt de stoot]
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – FROTTEN - slecht werk afleveren. - Verwant met FRUT?
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - frót zelfstandig naamwoord vr. en m. - prop (b.v. uitpuilende tabak boven op de pijp); overdrachtelijk: ''n dikke frót' (van een dik vrouwspersoon gezegd).
fròtte
werkwoord, zwak
frommelen
- WBD III.1.2:76 'frotten' = wrijven; ook: 'ruisen, strijken'
- WBD III.1.2:109' frotten' = verfrommelen
- WBD III.1.4:362 'frotten' = prutsen; 367 'frotten' = slordig doen
- WBD III.1.4:370 'frotten' = stuntelen
- WBD III.4.4:224 'frotje' = iets kleins in zijn soort, ook 'opneukerke'
- WBD III.4.4:232 'frotje' = bobbel, ook 'bult'
- WBD III.4.4:310 'gefrot' = in de war
- WBD III.4.4:314 'frotten' = vermengen
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 –FROTTEN ov.ww., niet 'frotteren, boenen, wrijven' als bij Van Dale, maar 'bij elkaar frommelen in een kleine ruimte, slordig opvouwen', en, onoverg. gebruikt: slecht werk afleveren. In tegenst. tot 'aankloten' hebben de woorden 'frotten' en 'modden' altijd een uitgesproken ongunstige betekenis.
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - frótte(n) zw.ww.intr.: tot een prop samenschieten (b.v. garen)
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 – FROTTEN - frote wkw - hard wrijven, boenen
frullen
werkwoord, zwak
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "frullen - Kender ge mot oeë mond nie zò vol frullen"
frut
meestal bijwoordelijk gebruikt om aan te duiden dat iets niet goed gaat of is
1 Bijwoord - mislukt, slecht
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 177, Nieuwsblad van het Zuiden, 12-07-1973 - "'t Is frut mee den bok" betekent in zijn algemeenheid, dat het met een zaak mis is of iets niet functioneert zoals het normaal behoort te doen. Die "bok" lijkt overbodig, omdat de twee eerste woorden ongeveer hetzelfde kunnen zeggen. Toch speelt dat beest wel degelijk een rol, omdat hij in gedachten een heel tafereel oproept, nl. dat van "met de geit naar den bok gaan" en dan terechtkomen bij een bok, die niet doet wat er van hem verwacht mocht worden.
- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek 4 Nieuwe Tilburgse Courant - 25 februari 1950 - "'t Is 'n uir, zeej Jan Tooten en de kat jongde in z'n pruik!", een opmerking, die men horen kan als iets niet goed lukt. Eenzelfde betekenis heeft ook: "'t Is frut, zeej Jan van Pelt!" en "'t Is knudde mee den bok!"
- Kubke Kladder, pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant, Uit ’t klokhuis van Brabant 4, 2-11-1929 - 't Is wir frut bekaant.
- Van Delft - "'t Is 'n uir, zee Jan Tooten, en de kat jongde in z'n pruik", waarvoor men ook wel hoort: "'t Is frut, zee Jan van Pelt", als iets niet goed lukt. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen aflevering 117; 5 juni 1929)
- Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Van Kees en Kee’, 1941 - mar mee de buurvrouw was et frutjes!
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 99, Nieuwsblad van het Zuiden, 09-04-1970 - Een oude, plaatselijke petroleumventer leeft voort in de vergelijking: "Zo frut als de ezel van Stien Ollie". Dit lijkt er ons op te wijzen, dat het ezeltje een nogal kaduuk geval moet zijn geweest.
verwarring: öt de frut doen - ontwarren, ophelderen
- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek 4, Nieuwe Tilburgse Courant - 25 februari 1950 - 't Woord "frut" wordt in Tilburg ook nog gebruikt in het gezegde: "'t Zit in de frut" als men wil aangeven, dat iets in de war is.
- WBD frut (II:1035) - frut: garen dat men (in de spoelgaatjes) erbij stopt
- Jan Naaijkens; Dè's Biks - 1992 -- frut zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord - in de war: in de frut, öt de frut doen
- A.P. de Bont; Dialect van Kempenland, 1958 - frot II, zelfstandig naamwoord vr. en m. 'frut' (alleen in de zegsw.:) op 'n/ene frut ötdraeie - op niets uitlopen.
- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch - 1899 - FROT, FROTS zelfstandig naamwoord v. - verbrodde, mislukte zaak - FRUT bijwoord - frut schieten (speelterm) misschieten, er nevens schieten
2 Zelfstandig naamwoord
friet, patat
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 78 05 11 - Ze hebbe dan ók nie gewocht / En rap 'n fruttent opgezocht. / Daor aate ze wir allebaai / As ied're zondag... frut mee aai.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 79 04 26 - Vierkaante èrpel schelde ie / (De gruuntes naovenaant) / Terwèl ie die aon 't spuulle was / Is hil 't spek aongebraand. / Hij is nao zeuve klaore mét / Naor de frutboer gewist...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 04 17 - Ons Sjaan ging naor de frutboer toe / Dès soms wel is gemak.
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 07 15 - 'ne Frut mee majenèse...
- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 62 04 06 - Ons Sjefke maag zondags aaltij / ‘n Builtje frut gaon haolen.prop van papier
- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek 4, Nieuwe Tilburgse Courant, 25 februari 1950 - Men praat ook van een "frut papier", d.i. een propje in elkaar "gefrommeld" papier.
varkensblaas
frut als verkorting van frutblaos (zie daar)
- Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Heej Toon òf Lewie òf onverschilleg wie twa: “Ge krèègt ene frut as ge et vèèreke zen gat kust” èn zôo ging dè witte nie”. (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels
speen
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "frut of frutje - zoethoudertje, speen"
- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek 5, Nieuwe Tilburgse Courant, 7 maart 1950 - …"frut" was de geïmproviseerde speen, waarmede moeder eertijds de kleine kinderen zoet hield. De moeders deden een paar lepeltjes suiker op een wit linnen lapje, namen hiervan de uiteinden bij elkaar en bonden er een lintje of touwtje om zodat het uiteinde met de suiker een balletje vormde. Als de kleintjes in de wieg lagen te schreien, duwde men ze zo'n "frutje" in de mond. Men zag er de kinderen soms echter ook nog wel mee lopen als ze één tot twee jaar oud waren. Als de remedie tegen het huilen niet hielp, werd de "frut" door sommige moeders nog wel eens "gesopt" in de brandewijn of anisette. (...) Uiteraard gebeurde het nogal eens, dat de huilende zuigelingen hun "frut" op de met wit zand bedekte plavuizen smeten. Moeder streek er dan eens vlug een paar keer mede langs haar schort en dan werd de zoethouder - indachtig het gezegde: "zand schuurt de maag" - weer in het mondje van de kleine gestopt.
- WBD III.2.2:24 'frut' = speen, ook 'fiep'
- WBD III.2.2:26 'frut' = fopspeen
- WBD III.4.4:267 'frutje' = hoeveelheid haren of draden
tabak
- Lechim, pseudoniem van Michel van de Ven; De Tilburgse Koerier, 30
december 1971- Ge lòpt hil den godsgaansen dag/ meej ene frut in oewe
mond/ ent stao gereegeld in de kraant/ ròòke dès nie gezond.
► Klik hier voor audiofragment
► Zie frutboel
3 bijnamen
- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frutje Maos = J.L. Maas
- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frut Hirkes = Heerkens, Piusstr.
- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - frutje Maos = J.L. Maas
- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - in de frut, öt de frut = Dirk van Maren
|
Jongen
blaast een varkensblaas op. De frutblaos werd gebruikt als
ballon en bal of om een rommelpot mee te maken.
Volksprent met kinderspelen; circa 1825 ► Zie ook CuBra-pagina Ben Hartman over het functioneel gebruik van dierenblaas |
zelfstandig naamwoord
varkensblaas
- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - 'n frutblaos vur m'n eigen
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - – Gif mèn mar de frutblaos vadder... (19550205)
- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 128, Nieuwsblad van het Zuiden, 21-07-1971 - "Ieder varken heeft maar één frutblaas". De frutblaas is de blaas van het varken. Deze placht weleer te worden gebruikt voor het maken van de bij de Vastenavondfolklore behorende "foetelpotten" oftewel rommelpotten. Slagers uit vroeger dagen beloofden aan een jeugdige toeschouwer bij het slachten wel de blaas op voorwaarde, dat de knaap het achterwerk van het varken kuste. Een opgeblazen blaas werd door de jeugd ook gebruikt om er mee te "voetballen". Tot echt voetballen leende zij zich uiteraard helemaal niet wegens haar lichte gewicht.
- Nicolaas Daamen; Handschrift Tilburgs Dialect, 1916 – "prutbloas of frutbloas (?) - stuk van een varkensdarm, aan het eene einde toegebonden; men hield de openzijde dicht, na dat men den darm stevig vol geblazen had, draaide dan het stukje darm in een, en liet het dan ineens los, hetgeen dan een min of meer harder knalletje gaf)"
|
Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek aflevering 5, Nieuwe
Tilburgse Courant 7 maart 1950
'n Veelbetekenende glimlach glijdt over het gezicht van de oude Tilburger als hij hoort spreken over de "frutblaos" van het varken. De jongere generaties menen wel te weten wat dit is, doch ze hebben het daarbij vaak mis. Zij bedoelen de waterblaas van het varken, die gebruikt wordt voor het maken van foeke- of rommelpotten ter gelegenheid van het nauwelijks nog hier in zwang zijnde "Vastelaovend-zingen". Vroeger echter verstond men onder "frutblaos" een aanhangsel van de dikke darm van het varken, dat als speeltuig gebruikt werd door de jeugd. Het was een stukje darm van 15 tot 20 cm, aan de onderkant dichtgegroeid en van boven, waar het was afgesneden, open. Het werd volgens Lowie van Dorrus Misters tussen duim en wijsvinger van de linkerhand genomen, opgeblazen, met de rechterhand een paar slagen omgedraaid zodat de lucht niet kon ontsnappen en vervolgens met de duim van de rechterhand van onder ingeduwd, waardoor een soort onwelvoeglijk geluid ontstond. En laten we daar vandaag maar mee eindigen! Waar onze onschuldige "taalplastiek" al niet toe voert! Tja, "van 't een komt 't aander!" Wat ook de bedoeling is! |
Detail uit een voordracht onder de titel 'Opstel van het varken'; datum onbekend . Ingezonden door Ton van den Hout.
Detail uit een schilderij van Vincenzo Campi (1580) - varkensslachters en kind dat de frutblaos opblaost
Schilderij van Carl Bloch - De slachter op het erf - 1887. Op prenten en foto's van de varkensslacht zien we vaak kinderen. Dat komt omdat ze hoopten de varkensblaas, de frutblaos, te bemachtigen. Zo'n blaas kon opgeblazen worden en als speelgoed dienen, maar je kon er ook een foetelpot (foekepot, rommelpot) mee maken (zie onder). Opmerkelijk is dat op dit schilderij de blazen ook zijn afgebeeld. Ze hangen te drogen; pas daarna kan ermee gespeeld worden.
frutboel
zelfstandig naamwoord
frutboel, warboel
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –warboel, rommeltje
- WBD III.4.4:312 'frutboel' = warboel
frutte
werkwoord, zwak
prutsen, prullen
- Kees en Bart - dialoog in Tilburg Post 1922-193? - 'Ze stonden te frutten meej 't apparaat'; 'ene sigarenfrutter'
- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek 4, Nieuwe Tilburgse Courant, zaterdag 25 februari 1950 - Daarnaast kennen we "iets in elkaar frutten". Dat is iets slordig maken. Men treft het woord ook nog aan in "ballenfrutters", de scheldnaam voor de bewoners van het nabije Goirle, welke betiteling zij te wijten schijnen te hebben aan het feit, dat men (de jeugd?) er vroeger zelf ballen in elkaar knutselde.
- WBD III.1.4:362 'frutten' = prutsen
- WBD III.4.4:310 'gefrut' = in de war
- Stadsnieuws; dialectrubriekje 2007-11-11 - Braaje, dès nèt zolang meej en draojke frutte dètter en trui van komt.
- Leo Goemans; Leuvens taaleigen, 1936 – FRUTSELEN - fritsele - knoeien, onbeduidend klein werk verrichten.
- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal (Udenhouts), 1978 – FRUTTEN onov.ww - frutselen, prutsen, zich met onbelangrijk werk en kleine voorwerpen bezighouden, in een laag tempo en met twijfelachtige resultaten; soms ook 'frotten', z.a.
fruttelorem
- bijwoord
- niks waard, onbeduidend
- Cees Robben; Prent van de week, Nieuwsblad van het Zuiden - –Al wek onderhaande neem/ Is fout en fruttelorem... (19710122)
fruttenbòl
zelfstandig naamwoord
fiasco, mislukking
- WTT 2020 - Tis wir fruttenbol meej et weer. - Het is weer waardeloos weer.
fruut, vruut
zelfstandig naamwoord
frut
de etymologie is onduidelijk; mogelijk is het woord afgeleid van ‘fruute’ (zie volgend lemma), waarbij ‘fruute’ verwijst naar het wroeten van een varken met zijn snuit.
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –neus, toet
- K. de Beer - Tilburgs Bijnamenboek (2000) - Dirk Fruut (Van der Aa)
- Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 - fruut zelfstandig naamwoord - snuit; ook: kusje
fruute
werkwoord, zwak
wroeten
- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 –wroeten, overal met je neus in zitten
fundemènt
zelfstandig naamwoord
fundament, achterwerk
- Theo de Wijs; schriftelijke mededeling aan Cees Robben, 17-10-1966 - (Gehoord bij de gym-les van m’n jongste dochter - Ze sprong hoôg genôg mar nèt gedeukt op d’r fundament.
futte
bijwoord, samentrekking
te veel, veel(s) te, vuls te, vulte, futte
- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Die wèève hèbben et ammel fort futte hoog in der neusgaote....
Inhoud Woordenboek Tilburgse Taal