INHOUD - WTT -

HOME

Het Woordenboek van de Tilburgse Taal is gebaseerd op de verzameling van Tilburgse dialectwoorden van Wil Sterenborg.

¶

De digitale versie verschijnt vanaf 2011 op CuBra onder redactie van Ed Schilders.

Vanaf april 2020 is Hans Hessels mederedacteur van het - WTT - .

¶

De digitalisering van de collectie Sterenborg werd mede mogelijk gemaakt door

¶

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

¶

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling van het Tilburgs behoren:

C

Q

X

Y

A

B

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

T

U

V

W

Z

- WTT -

Redactie: Ed Schilders, Hans Hessels

Gebaseerd op de verzameling Tiburgse dialectwoorden van

Wil Sterenborg

Van maadeke tot muwke

►Dossier maaj

maajbluumke, maajblömke

meibloempje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

- WBD III.4.3:291 - maajbluumke - madeliefje (bellis perennis), ook genoemd: 'meizoentje', 'meizoetje' of ►paosblom of waajbluumke ►mezuutje

Schilderij van William Bougereau - Daisies - (1896)

maajbôom

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - maajbôom - meiboom, mastboom die in mei uitloopt

- WBD III.4.3:98 - maajbôom - den; ook genoemd: dèn, dènnenbôom, maast, mastenboom, spar, gròffe maast, hèksemaast of waajbôom

- WBD III.3.2:311 - maajbôom - tak op huizen in aanbouw

maaje

werkwoord, zwak

maaien

- Interview echtpaar Staps 1978; transcriptie Hans Hessels 2015 - Èn dan spande ons moeder diejen eezel èùt èn dan spande ze em in dè aander kèrke. Èn dan lisser de zeis op, op dè kèrke èn dan gong ons moeder gras maaje…mèn moeder. Want die kos… ons moeder kos beeter maaje as mèn vaader!

- WBD - – maaien (van een paard) - onder het stappen de hoeven naar buiten bewegen

- WBD III.2.1:415 – maaien - idem, ook 'afmaaien'

- Dialectenquête Willems 1887 - zoaien en moaie

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Et hôoj is nòg gruun; tis pas gemaajd...

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - geen umlaut (blz. 91/92)

maajmònd

zelfstandig naamwoord

meimaand

- Cees Robben; Prent van de week 1957-05-04 - Prent van de Hasseltse kapel, die traditioneel in de aan Maria gewijde meimaand druk bezocht wordt.

- Interview Van den Aker 1978; transcriptie Hans Hessels 2014 - Hasselse kapèl ôok. Daor gingde sondagsmèèreges, sondags, sondags nògal dikkels nòr toe. Mar jè, dès èlke keer in de maajmònde mar, hè!

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

maajs

1 bijvoeglijk naamwoord

van mei

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - maajse mèrt - markt half mei, waar ook boerenvolk geworven werd voor het nieuwe huurjaar

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - maajse scheut - groeipijn

2 zelfstandig werkwoord

maïs

maajscheut

zelfstandig naamwoord

- Frans Verbunt; Woordeboek van de Tilburgse Taol, 1996 en volgende 'perbeersels' - groeipijn

 - Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - maajse scheut - groeipijn

maajsteek

zelfstandig naamwoord

aantasting door wormen; wörmsteek

- WBD III.2.3:160 – maaisteek – wormstekig

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - maaisteek - wormsteek in appelen of peren – Dieën appel is vol maaisteken...

maajtak

zelfstandig naamwoord

- WBD III.4.3:116 - maajtak - groene berkentak

maoger

bijvoeglijk naamwoord

mager

- vergrotende trap: maogerder, superlatief: maogerst

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Bad Baozel, feuilleton in 8 afleveringen in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-12-1938 – 18-2-1939 - Daorbij was ze zoo maoger as 'nen musterd...

- Cees Robben; Prent van de week 1967-08-11 - maoger geremt – mager geraamte

- WBD III.1.1:22 - mager - mager

- WBD - maoger, schraol of schier - mager, gezegd van een kalf

maogpènt

zelfstandig naamwoord

maagpijn

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Den jongen dokter; feuilleton in 3 afleveringen in de Nieuwe Tilburgsche Courant, 1939-04-22 -- 1939-05-08 - 't Bleef de eerste daogen druk en 't waar net, of ineens alle jonge dochters verkouwen ware geworren of maogpent kregen...

- Cees Robben; Prent van de week 1981-03-20 – ...ge zult er gin maogpent van krèège...

maogsap

zelfstandig naamwoord

maagsap

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-01-26 - Ge kunt beter 'n paor knoezelbuskes minder hebbe dan dè de èspinne aon oe neus hange, of dè oe maogsap bevriest...

maoj

zelfstandig naamwoord 

made, maden

- Pierre van Beek; Typische zegswijzen, aflevering 5; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1959-08-25 - Moe als ’n maai...

- Cees Robben; Prent van de week 1959-08-01 - Hij viste meej piere/ meej pluimen en maoije...

- Cees Robben; Prent van de week 1968-10-11 - hengelaar op weg naar visstek: - Hedde maoikes..? Antwoord: Jao, mar 'k gao toch...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 75 10 09 - Mar rap wè waoter bij de soep / En bij de zult wè kaoikes, / Die waare wel nie himmol vors / Mar ge zaagt nog gin maoikes.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Wèn kaoj maoj - Wat een slechte maden

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Deel 1, Tilburg 2006 - Wij kréége pillekes tegen de maoje...

maoke

werkwoord, zwak

maken

maoke - mòkte - gemòkt, met vocaalkrimping; ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mòkt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - maok et naa èfkes - toe nou!

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Hij mòkt er nie veul van! - Hij brengt er niet veel van terecht!

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - ruziemokster

- Cees Robben; Prent van de week 1960-09-16 - Ik maoket zellef niemir meej...

- Cees Robben; Prent van de week 1985-05-10 - Mèn mesien maoket gelèèk, mevrouw...

- Piet van Beers; ‘t Èlfde buukske, 2010; Karnavalslezing, 2004 - Mokt dègge 't goed mòkt./ Mòkt dègge' t goed stelt./ Mòkt dègge goed zèèt vur oe èège

- WBD - ònzèt maoke - de eerste voor ploegen (in De Hasselt)

- Willems; Dialectenquête 1887 - Mok de gloaze is vol! - vul de glazen

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Die deur is van beukenhout gemakt.

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Dè maoke ze meej den dôojer van een aaj

- WBD III.4.4:318 – maken - repareren

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - maoke - maken

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - maoke

maol

zelfstandig naamwoord

maal, maaltijd

- WBD - koe die voor de eerste keer drachtig is, ook 'vèèrs' genoemd

- WBD - kalfmaol - jonge koe, ook genoemd: 'vèèrs', 'vaors', 'vijrs' of

'kalfvèèrs'

- WBD - afgekalfde maal - een maal die voordat ze naar de markt gebracht wordt, reeds kalft

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - , deel 2, Vocabularium, 1958 - mo'.l, moo'l, maal - tweejarig kalf dat, aangestierd, nog moet kalven

- WNT - – maal - naam voor eene koe van l 1/2 of 2 jaar, die nog niet heeft gekalfd.

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - – maol - tweejarig kalf

maole

werkwoord, zwak

malen

- WBD III.4.4:206 – malen - verpulveren

- Willems; Dialectenquête 1887 - maole - maolde - gemaole

maol haawe

werkwoord, sterk

een maaltijd aanrichten

- Pierre van Beek (onder pseudoniem Kubke Kladder); uit 't klokhuis van Brabant, aflevering 9; Nieuwe Tilburgsche Courant, 30-02-22 - 's Middags om twee uur hebben we in 't Guldhuis bij Merieke Kuijpers in "'t Engeltje" groot maol gehawen.

maon, mòntje

zelfstandig naamwoord en verkleinwoord

maan

- WBD - halve maon - half-cirkelvormig raam, vaak toegepast in stalruimten

maone

werkwoord, zwak

manen

- Willems; Dialectenquête 1887 - maone - mònde – gemònd, ook in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij mònt

maone

zelfstandig naamwoord, meervoud van maon

manen

- WBD - manen (van een paard), ook genoemd ‘moone’

- WBD - maonstaopel, maonstòppel, (Hasseltse term) mònstaopel – manenstrang; gewelfde bovenkant van de paardenek, die met manen begroeid is

maonôog

zelfstandig naamwoord 

- WBD - – maanblindheid; oogaandoening bij een paard (Hasseltse term), elders 'blèsôog' genoemd

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - maanoog - oog met een witte plek erop, van paarden gezegd

- WNT - maanblind - gezegd van paarden die zeker terugkeerend gebrek aan de oogen hebben dat vaak op blindheid uitloopt

maonstaopel

zelfstandig naamwoord 

- WBD - manenstrang - gewelfde bovenkant van de paardenek begroeid met manen, ook genoemd 'maonstòppel' of (Hasseltse term) 'mònstaopel'

Maontje
eigennaam, verkleind uit ‘Maon’ (‘Maan’ van Emmanuel)
- Cees Robben; Prent van de week 1970-11-20 - Peer van Dun en Maontje Môône...

maot, mòtje

zelfstandig naamwoord 

1 maat, werkgezel, collega

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Moete meej oewe maot meej? - Moet je met je collega mee?

- Cees Robben; Prent van de week 1979-09-14 - Gij beslèècht men wel, maotje....

- Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels, 2014 - Mar toen zèg ik ok teege men andere maote, we waare toen meej zeuve man die daor bè mekaare waare, ik zèg…

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- WBD III.3.1:228 – maat - gezel, makker, vriend(in)

2 maateenheid

- H. Mandos en M. Mandos van de Pol; Brabantse Spreekwoorden, 2003 - Da’s ginne maat, da's 'ne liter. Dat is geen maat, dat is een liter. Kaartterm. Als iemand bij het kaarten een goede maat blijkt te hebben gekregen. Woordspeling. (Een maatje = 0,1 liter.) Opgetekend Tilburg 1967, zegsman J. Sicking.- Informant Frans Raaijmakers - Alles meej maote, zi de klirmaoker, en hij sloeg zen vrouw meej d'el.

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 103, Nieuwsblad van het Zuiden, 10-06-1970 – Wordt er van een man gezegd, dat hij "danst op heur maot", dan hebben we te maken met een man, die geheel en al door zijn vrouw gedirigeerd en geregeerd wordt. Dus een pantoffelheld.

- WBD II:1384) - maot - maat, hoedenmeter

- Cees Robben; Prent van de week 1959-09-05 - Wè dist ’n schrepel maotje.. [De prent gaat over Peerke Donders, die inderdaad zeer mager was.]

Sticker van de Tilburgse carnavalsvereniging Maotje Mir. De naam heeft zowel de betekenis 'meer vrienden' als 'grotere kledingmaat'. Foto CuBra 2020.

maotschappij

zelfstandig naamwoord 

maatschappij

- Kees en Bart; in Tilburgsche Post, circa 1925 – maotschappij of 'mòtschappij'?

maozele

zelfstandig naamwoord, meervoud

mazelen

- WBD III.1.2:369 - mazere - mazelen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mazelen - de blauw mazelen

mar

voegwoord, bijwoord van modaliteit

maar

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - maar - in het noorden der Kempen ‘mar’ en ‘mer’

voegwoord

- Ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me...

bijwoord van modaliteit

- Cees Robben - Gaoget op de mert mar vraogen! (1954-03-06)

- Cees Robben - En zuuke mar... (1954-04-17)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Hòmmet mar zat... - Hadden we het maar in voldoende hoeveelheid...

mardel

zelfstandig naamwoord

merel

- H.A. Sterneberg s.j.; Een Busselke Braobaansch, uit ‘Vurreej’, 1932 - De mardel maag de vink verslaon...

margonie

zelfstandig naamwoord

mahonie, mahoniehout

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); uit ‘Groot Tilburg’, 1941; CuBra - ’t Is van fèn gepolijst margonie mee vurnaome deftige tierelantijne er aon...

Marienus, Jantje

eigennaam, zelfstandig naamwoord

Marinus, Jantje

ook als eponiem: jantjemarienes

- WTT - – jantjemarienes zèèn – strontzat zijn

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 64, Nieuwsblad van het Zuiden, 26-09-1968 - Specifiek Tilburgs is de uitdrukking: "Hij is hardstikke Jantje Marinus", die nog velen als zeer bekend in de oren zal klinken. Het betekent - de oningewijde raadt het nooit! - hij is... dood. Jantje Marinus was exploitant van een zeer bekend café, dat graag door middenstanders werd bezocht. Het stond achter de Heikese kerk aan het smalle steegje naast de eveneens verdwenen winkel van Bronsgeest, welk karakteristiek straatje uitmondde in de niet meer bestaande Prins Hendrikstraat bij het Willemsplein. Waarom "dood" nu uitgerekend aan de naam van Jantje Marinus is verbonden, mag - wie het weet - ons komen vertellen.

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 104, Nieuwsblad van het Zuiden, 02-07-1970 - Een oude Tilburger, die van vroeger zat te verhalen, toverde onbewust een sprekend beeld te voorschijn toen hij vertelde, dat Jantje Marinus voor zes cent een borrel schonk "waar ge mee twee ogen in kondt kijken". Niet te vragen hoe groot die borrel wel was. En ook niet hoe lang geleden. Dat kan alleen maar vóór de eerste wereldoorlog geweest zijn. "Jantje Marinus" was in die dagen en ook nog wel later een nu afgebroken middenstandscafé op de hoek van het straatje van Bronsgeest naar het Piusplein, achter de Heikese kerk

- Stadsnieuws - Ik sloeg die wèps hartstikke jantjemarienes - Ik sloeg die wesp hartstikke dood (2007-12-16).

Markoen

eigennaam, heiligennaam

Markoen, Sint

- Hein Mandos; Brabantse Spreekwoorden 2003 - Sinte Marcoen veul eten en weinig doen. Met Sint Marcoen veel eten en weinig doen. (Met Sint Marcoen ging men ter bedevaart naar Dorst bij Breda waar de heilige vereerd werd. Hij werd aangeroepen om genezing te verkrijgen van eczeem en andere ziekten o.a. het koningszeer = kropzweren, een soort geelzucht die de koningen van Frankrijk en Engeland genezen konden. Opgetekend: Tilburg-Dorst 1990.

- WNT - markoen – uitdrukking: ...(van) het sinte Markoen hebben - het koningszeer hebben (in geheel Vlaamsch België gewoon).

- G.H. Dexters; Brabantsche folklore, jaargang 1932 - Sint-Markoen en 't Sint-Markoenzeer - Te Weert en de Neerglabbeek mogen de Sint-Markoenlijders geen varkenskop eten. Men hoort er vaak zeggen: ‘Die of die mag van den kop niet eten!’

Illustratie Naumann - gallinula chloropus

markoot

zelfstandig naamwoord

Schilderij van M. Monnot (detail) - 'Koperen marmiet'

marre
werkwoord, zwak
‘maar’ zeggen, tegensputteren
- Cees Robben; Prent van de week 1982-09-03 - Toe vuruit, en nie gemard...
- Cees Robben; Prent van de week 1983-09-23 - Niks te jao-marre...
►gemard
 

marris

samentrekking

maar eens

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-05-18 - Asme dè vast marris wiesse!

marsepèèn, marsjepèèn

zelfstandig naamwoord

marsepein

- Piet Heerkens; De Kinkenduut ‘Mijn irste broek, 1941 - Speklaosie, marsjepijn, te veul om op te eten...

- Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 - Ge moogt oewe schoen zètte, èn de vòllegede mèèrege waare de peeje ènt aaw brôod wèg, èn laager en spikmènneke in, òf en marsepèène vèèrekespotje, òf ene kinkenduut van gevulde seklaa.

marsjesee, majesjesee, masjesee, masseseej

zelfstandig naamwoord 

marechaussee

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - masjesee

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - marsjesee (frequent)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - marechaussee

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - masseseej

martelaarès

zelfstandig naamwoord 

martelares

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 180, Nieuwsblad van het Zuiden, 02-10-1970 – Het Rijke Roomse Leven heeft ook zijn sporen nagelaten in de taal van de spraakmakende gemeente. "Beter een martelares dan zondares" herinnert aan de 'troost' voor de nabestaanden als een moeder in het kraambed stierf.

maseur

zelfstandig naamwoord 

schoonzus, uit Frans ‘ma soeur’, mijn zuster

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - maseur – schoonzuster

masjenèès

zelfstandig naamwoord

mayonaise

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Daor han ze vruuger extra grôote friekendèlle èn agge in 't wiekent kwaamt krêegder gratis dubbel masjenèès op...

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Dus zörg ik vur goeie spòrtvoeding, friet meej extra veul masjenèès... 

masjienaol

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

machinaal

- WBD II:941 - masjienaole wèèver, masjienaolwèèver – fabriekswever

- WBD II:949 - masjienaol, masjienaal wèève - machinaal weven, fabrieksweven

mastappel

zelfstandig naamwoord, zowel enkel- als meervoud

dennenappel, dennenappels

- WBD III.4.3:101 - mastappel - dennenappel; ook genoemd ‘mastappeltje’, ‘appel’, ‘mastendol’, ‘mastendolleke - meervoud. maastappel

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - maastappel - denneappel

►mast, mastendòl

mastendòl

zelfstandig naamwoord

dennenappel

- WBD -
III.4.3:102 - mastendòl, mastendòlleke - mastappel of mastappeltje

►mast

Mastepieperke - Regulus regulus - goudhaantje

mastepieperke

zelfstandig naamwoord 

goudhaantje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - goudhaantje (regulus regulus); ook 'maasttieterke'

- WBD III.4.1:71 - mastpieperke - goudhaantje, ook 'masttieterke'

mats

zelfstandig naamwoord

stamp, stamppot

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, Tilburgs dialect, handschrift 1916 - savoije mats, oranje mats, en verder alle gematste stamp - groenten met aardappelen

- WBD III.2.3:119 vermeldt geen 'mats'

- Ed Schilders; WTT 2012 - Mogelijk afgeleid van het werkwoord 'matsen'; zie - WNT - lemma 'matsen'. En dan in de betekenis van 'metselen'. Vergelijk: het fijnmaken van het gerecht: prakken.

matser, matskòp

zelfstandig naamwoord 

glazige aardappel

- Ed Schilders; - WTT 2012 - zie 'mats'; mogelijk dus een aardappel die door ouderdom vooral geschikt is om te 'matsen', te prakken, stamppot van te maken.

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - matskoppen van aaw errepuls mee lawaaisaus

matteklòpper

zelfstandig naamwoord

mattenklopper; hier: de stang waaraan de te kloppen mat werd opgehangen

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Deel 1, Tilburg 2006 - Oôk rekstokken, aon de mattenklopper. Wij noemden dè dwarsèèzer tussen twee paole zôo, omdè ons moeder der aaltij de matten overgooide, om ze öt te kloppen...

matteriejaol

zelfstandig naamwoord 

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - matteriejaol - materiaal, gereedschap

matterrie

zelfstandig naamwoord

etter

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - Zo zuiver as 'n oog vol materrie. Zo zuiver als een oog vol etter; geciteerd in Mandos, Brabantse Spreekwoorden 2003 - Spreekwoordelijke vergelijking. Niet zuiver.

- WNT - IX:310 – materie - 4b) In 't bijzonder, als euphemismus voor ziektestof , etter enzovoorts

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - materie, matere - etter (diverse dialecten)

Scène uit de Tilburgse Revue 'Hemel en Aarde' (1989). De deelnemers moeten het woord raden dat de assistente op het bord heeft geschreven zonder klinkers. De ABN-sprekers staan voor met 26-0 tegen de Tilburgers. De ABN-sprekers geven als antwoord: 'imposant'. En verliezen.

meepraoter

zelfstandig naamwoord

meeprater (figuurlijk)

- Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; Dialect en spreekwijzen, 1959-01-10 - 'n meepraoter is 'n sikje, 'n kinbaardje.

mèèrege

bijwoord

morgen

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - smèèreges - ’s morgens

- Kees en Bart; in Tilburgsche Post, circa 1925 - toe merregenmiddag; alle mèèreges zaat ie thèùs - elke morgen...

- Cees Robben; Prent van de week 1964-01-31 - Ik wor mèèrege vèèf jaor...

- Cees Robben; Prent van de week 1973-06-29 - As’t dan mèèrege wir net is as vandaog...

- Cees Robben; Prent van de week 1971-01-22 - Ak mèèrege iets nuus begien...

- Cees Robben; Prent van de week 1974-02-08 - ‘k Mot mèèrege vruug op, Suus..

- Cees Robben; Prent van de week 1965-09-03 - Ochèèrum ons vèèreke... ’t mot mèèrege stèèreve..

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Holt mèèregen es en mèèrgpèpke!

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - mä.r(e)ge(n); zelfstandig naamwoord - morgen, ochtend; bijwoord - morgen

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Mèèrege kómt er wir nen dag waor de mèùze nie òn gezeete hèbbe...

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Er wòrt van èèges mèèrege...

- WBD III.4.4:122; - morgen, morgend - ochtend

- Willems; Dialectenquête 1887 - mèrrege

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen; Brussel 1936- morgen; bijwoord - mè:rege

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - mergen (uitspraak märregn); bijwoord - morgen

mèèrege, van de

zelfstandig naamwoord in tweede naamval
vanochtend, hedenochtend
- Cees Robben - (een ‘aanzegger’ spreekt:) - Merie heeget laote schiete.../ Van de mèèrege om vèèf uure/ Heese d’r gat dichtgeneepe.. (1964-06-05)
- Cees Robben; Prent van de week 1964-06-05 - Van de mèèrege om vèèf uure
 

mèèregeziekte

zelfstandig naamwoord

ochtendziekte

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Dettie veul laast hee van de merregeziekte is nie zô errig, mar hij rektet toe dettie naor bed gao. (1969-07-04)

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Hij hee veul laast van de merge-ziekte en des nie zo erg assie ’t mar nie rekt tot den aovond. (1966-02-24)

mèèrel

zelfstandig naamwoord

merel; Turdus merula

Illustratie: Naumann - turdus merula

Luister naar het geluid van de merel

► Piet Heerkens 2 gedichten over de mèèrel

mèèrg

zelfstandig naamwoord 

merg

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Hòlt mèèregen es en mèèrgpèpke!

mèèrgpèèp

zelfstandig naamwoord 

mergpijp

- Cees Robben; Prent van de week - mèèrig-pepkes (1961-12-21)

meerije

werkwoord, sterk

meerijden

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 106, Nieuwsblad van het Zuiden, 30-07-1970 - "Hij rijdt nogal eens mee" kon men te horen krijgen, welke uitspraak met een bedenkelijk gezicht gepaard placht te gaan. Zij hield dan ook niet zo'n goed nieuws in. Zij duidde er op, dat de betrokkene regelmatig naar het ziekenhuis in de stad ging, hetzij voor zichzelf of voor bezoek aan een opgenomen familielid. Zo kreeg "meerijen" of "er in zitten" (in de tram) tenslotte de waarde van veel tegenslag hebben.

meerkat

zelfstandig naamwoord 

- WBD III.4.2:101 - meerkat - modderkruiper (Misgurnus fossilis), ook 'weeraal' genoemd

meeroeje

werkwoord, zwak

meeroeien

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - hij zal nie lang meeroeje - hij zal het niet lang volhouden

mèèrpel, mèrpel

zelfstandig naamwoord 

glazen knikker

- Nicolaas Daamen Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mairbel - wit marmeren knikker

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Wen schôon mèrpelke, kwok et zôo êen hò...

- WBD III.3.2:96) - mèèrpel, stuiter, proem - grote knokker

- Hans Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; Roosendaal 1988-1994 - murpel, murbel, marbel, marber, (I:8, 24)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - marrebol, marrenbol. merrebol, merrenbol, marmbol, marbol, marbel, mirps, merbel - marmeren of glazen bolletje waar kinderen mee spelen.

- Leo Goemans; Leuvens taaleigen; Brussel 1936– marmer – uit Frans ‘marbre’

- WNT - marmer - 3) een voorwerp van marmer, b) een marmeren ook wel ivoren of glazen knikker; in deze toepassing komen voor: marmel (zelden marmer), marbel, merbel, ook marrebol, marbol en marboel, ook marmbol; marm is als eene wijziging van marmbol te beschouwen. Andere vormen zijn molber, molper en mulver.

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - marbel, molleber, mulver, murmel, murpel, mervel, mervelär - knikker

mèèrt, mèrt

zelfstandig naamwoord

maart

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Mèrt ist nòg te kaaw om te katsele. - In maart is het nog te koud om te kaatsen.

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer; Tilburg 1996 - maart

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - märt - maart

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mèèrt - maart

- WNT - – maart - meert

mèèrvölle

zelfstandig naamwoord

merrieveulen

- WBD - vrouwelijk jong van een paard, ook genoemd 'mèrreveuleke'

- WBD - vullemèèr - dragende merrie, ook genoemd 'völmèrrie'

- WNT - merrieveulen - vrouwelijk veulen

mees

zelfstandig naamwoord

mens
- Cees Robben; Prent van de week 1958-08-23 - Wè gin mees normaol behappen kan...
► meens

meesjoefele

werkwoord, zwak

stilaan meelopen

- meesjoefele - sjoefelde meej- meegesjoefeld

meespeule

werkwoord, sterk

meespelen

meespeule - spulde meej – meegespuld, ook vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij spult meej

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - meespelen, meespeulen - aan een spel deelnemen

meet

zelfstandig naamwoord 

1. eindstreep, aankomststreep (bijvoorbeeld bij wielrennen)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - startpunt, begin, van meet af aan ►mitje

- WBD III.3.2:24) - meet, schreef, streep - meet

2. meter, peettante

- WBD III.2.2:90 - meet, meetje - meter (bij doop); ook genoemd: peet, peetje of petetante

3. pand van een weideperceel

- WBD - gedeelte van een perceel weiland, dat zich bevindt tussen afwateringssloten; Hasseltse term

mèèt

zelfstandig naamwoord 

1. mijt

- WBD III 4.2:235 – mijt (Tilburg), wemel (zeldzaam in noorden van Tilburg), kalander, klander (Tilburg); De mijten (Acari) vormen een zeer uitgebreide familie van kleine spinachtige diertjes, die veelal schadelijk zijn. Sommige leven parasitair op andere organismes en voeden zich aan hun gastheer, anderen leven van producten van de mens, zoals meel en kaas.

2. grote hoeveelheid

- WBD III.4.4:260 – mijt - grote hoeveelheid

meete

werkwoord, sterk

meten

- WBD II:665 - meete - meten (m.b.t. leer)

- Willems; Dialectenquête 1887 - meete - maat – gemeete; vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: gij/hij mit

- C.J. Verhoeven, Haorese woorde, spreuke en gezegdes; Almere 2007 - mèète - meten

meeter

zelfstandig naamwoord

meter

- Frans Hessels (1931-2006); uitspraken opgetekend door zoon Hans Hessels, 2020 - Als je een beetje in de weg loopt in een kleine ruimte: - gao tòch es wèg van dieje vierkaante meeter!

►Volledige bron: KLIK HIER

meetrasnat

zelfstandig naamwoord 

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - kookvocht van aardappels; werd vroeger bewaard om op vrijdag te dienen om de botersaus te binden

- Ed Schilders; - WTT -  2012 - Mogelijk is het deel 'tras' overgebleven uit 'patras', aardappel.

- Ed Schilders; - WTT -  2017 - Als het voorgaande juist is, kan 'meetrasnat' in feite een samentrekking van 'mee' en de samenstelling 'patrasnat' zijn. Wat eten we vandaag? We eten 'aardappelen met aardappelsaus', 'èèrepel mee trasnat'.

meeval

zelfstandig naamwoord

wat de verwachting overtreft; geluk, meevaller

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Dès ammòl meeval!

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek; Nieuwe Tilburgsche Courant; uit ‘t Klokhuis van Brabant, aflevering 3, 1929-10-23) - Den boer hee dees jaor wir 'ns meeval gehad.

- WBD III.3.1:133 – meeval, meevaller, bof, voordeeltje, tref - meevaller

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - meeval - goeden uitval; Ik heb met die zaak meeval gehad - in plaats van te verliezen, win ik er nog wat aan.

meevuure
werkwoord, zwak
meevoeren
- Cees Robben; Prent van de week 1964-03-13 - Wegge ruurt/ Degge meevuurt... [Wat je aanraakt, dat moet je nemen]
 

mekaanst

bijwoord

bijna, bijkans, bekaan(s)t

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 – ‘t schilt mekaanst de helft...

- WBD - mekaanst (frequent)

mekaor(e), mekaar(e), bekaare

voornaamwoord

elkaar

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Toen ik ut uîtmekaar had, wies ik wel hoe ut in mekaar zaat. (1966-02-24)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - mekaare, bekaare

- Cees Robben; Prent van de week - As ge mekaare mar begrèpt... (1958-07-05)
- Cees Robben; Prent van de week - Daor zaate twee döfkes/ hil dicht bij mekaar... (1959-08-22)

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Mar toen zèg ik ok teege men andere maote, we waare toen meej zeuve man die daor bè mekaare waare... Ik zèg: “As göllie nouw wilt blèève wèrreke”, ik zèg: “...dan moete vort binne blèève”, ik zèg: “...want ze brènge oe naor hèùs! Vendaog òf mèèrege krèège we nòg en pak slaog erbij!” 

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - – mekaar; ook de vorm ‘mekare(n)’ komt voor. 

- WBD III.4.4:310 - door elkaar - ongeordend; ook ‘door mekaar’

- C.J. Verhoeven, Haorese woorde, spreuke en gezegdes; Almere 2007 - mekare

- Dialectenquête, Willems 1887 - bij mekaor - bijeen

- Dialectenquête, Willems 1887 - in mekare slaon - ineenslaan

- Dialectenquête, Willems 1887 - óp mekare plèkke - opeenplakken

- Dialectenquête, Willems 1887 - Ze hebbe mi mekoar gevochte!

mekeere

werkwoord, zwak

mankeren, haperen

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - ...daor mekeert niks aon

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Daor zal nie aon mankeere... (1963-10-23)
- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Doe de groete thûîs! - Dè zal nie mankeere! (1970-09-23)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - mankeeren - letten, deren, hinderen, eenige ongesteldheid of lichamelijk gebrek hebben

meleur, malleur

zelfstandig naamwoord

ongeluk, pech

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 152, Nieuwe Tilburgsche Courant – Dat zijn meleuren en daar moet je voor bidden! - troostwoord tot iemand die pech heeft; uit het frans ‘malheur’, met vocaalreductie

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); uit ‘t Klokhuis van Brabant, aflevering 4, Nieuwe Tilburgsche Courant 1929-11-02 - Naa snapte wel, dè den deeze of de geene per ongeluk wel 'ns zis borrels vat as ie wit dè-‘t-ie er mar vijf hebben kan; dè zen meleuren en daor motte vur bidden.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - malheur (kaartspelersterm)

meljoen

zelfstandig naamwoord, telwoord

miljoen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - meljoen

mèlk, mèllek

zelfstandig naamwoord 

melk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - mèlk van de blaaw koej – taptemelk; sterk afgeroomde melk

- Nel Timmermans; Wètter ammòl òn de deur komt; CuBra, 200? - Dè noemde ze losse melk, èn mistal laag er zon bietje en blauwig waos op dieje melk, dan was ie òngelèngd meej waoter.

- Hein Mandos; Brabantse Spreekwoorden 2003 - De melk is gegisseld (opgetekend Tilburg 1940) [De melk is met water verdund.]

- WBD III.4.3:39 - mèlk - sap in planten; ook ‘vòcht’ ►zie mölk 3

Schilderij (detail) van Adolphe Charles Marais - 1856

mèllekboerehondehaor

zelfstandig naamwoord, spotwoord

haar van een mens dat lijkt op het haar van de hond die voor de hondenkar van de melkboer gespannen was

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - mellukboerhondehaor

- Tony Ansems; As unnen boer op ’t laand lopt; cd Gatvermiedenhoet, 2010 - Hij krabt in zijn melkboere honden haor... 

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 06 19 –

Stambòòm

 

Ons Sjefke hee ’n hundje

Waor ie hèèl veul van haauwt

’n Joekeltje dè aaltij blaft

En overal aon knaauwt.

 

’t Sjouwt as raozend deur ’t huis

En vliegt van hers naor geens

Wie zunne vadder is gewist

Jè, dè wit echt gin meens.

 

"De melkboer vroeg ’m vleeje week:

"Sjefke, wès dè veur ras?”

Toen zeej: "Messchien vènde ’t zot

Mar dè wies ik giestere pas."

 

"Hij is nie van hòòge komaaf

Mar dè is gin bezwaor,

Hij is van ’t zelfde ras as gij

Melkboere-hondehaor."

mèlleke

werkwoord, sterk

melken, zeuren

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Lig nie zo te mèlke! – Zeur, zanik niet zo!

- Informant Frans Raaijmakers - Die moeste meej de nòld mèlleke, die moeste meej de nèptang mèlleke - een moeilijk te melken koe

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - Ge hèt gelèèk dègge nen òs kopt: die hoefde nie te mèlleke!

- Pierre Van Beek; Typisch Tilburgs, aflevering 11, Nieuwe Tilburgsche Courant 1958-01-10 - Van iemand, die zich niet lichtvaardig laat beetnemen, zegt men, dat men hem ‘niet in een mendje melkt’.

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - mèlleke - molk - gemolleke

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 -  verleden tijd ‘mälkte’ en ‘molk’ - melken

- Willems; Dialectenquête 1887 - mèlleke - molk - gemolleke

- WBD III.3.1:181:294 - melken – speculeren, zaniken

mèlleker

zelfstandig naamwoord 

- WBD III.1.4:60 – melker - kieskeurig persoon

mèlkmik

zelfstandig naamwoord 

met melk bereid wittebrood

voor het verschil, in het Tilburgs, tussen: ►mik en ►brôod

► ròggebrôod

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - De aanduiding melkbrood mag uitsluitend worden gebezigd voor tarwebroodsoorten (witbrood, bruinbrood) ‘waaraan melkbestanddelen in hun natuurlijke verhouding zijn toegevoegd, zodat het melkvetgehalte ten minste 1,5% van de droge stof bedraagt.’ (Koninklijk besluit van 4 juni 1998)

Nieuwe Tilburgsche Courant 29-10-1927

mèlktaande

zelfstandig naamwoord, meervoud

melktanden

- WBD - melkgebit van een kalf

mèlton
zelfstandig naamwoord

stofnaam (textiel)

- Henk van Rijswijk; Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool, 1 september 1950 tot en met juli 1954 - Melton: sterk gevolde lichte wollen stof, niet geruwd, soms licht geschoren met een viltlaag aan beide zijden. Gebruikt voor mantelpakjes, jassen en mantels. Geweven in platbinding, keper of visgraat.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954),

►Klik hier voor het artikel op CuBra van Van Rijswijk

- J.T. Bonthond; Woordenboek voor de manufacturier, 1947 – Melton: Kamgaren bukskin in dubbelkeper geweven, veelal in donkere tinten geverfd. De stof is iets geruwd en voelt zacht aan. Zwaardere kwaliteiten worden vaak als versterkte of dubbelweefsels geweven.

mèm

zelfstandig naamwoord 

mem, tepel

- Informant Frans Raaijmakers - òn dirste mèm ligge - een wit voetje hebben

- Informant Ad Vinken; - Van den irsten dag aaf hèk bij men schôonmoeder òn d'irste mèm geleege...

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mèm - borst, speen; on d'aachterste mèm ligge - achtergesteld worden, op de laatste plaats komen

- WBD III.1.1:116 – memmen - borsten van een vrouw

- WBD III.1.1:118 – mem

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 – mem (in de Kempen ook mäm), moederborst; aan de mem liggen... 

mèn, mèèn, men (m'n)

bezittelijk voornaamwoord

mijn, die van mij, de / het mijne

- Voorbeeld van originele systeemkaart Sterenborg - Mèn boek; dès van mèn.

- Cees Robben; Prent van de week 1954-04-17 - van mèn kiep...

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - mene tön, menen ooverbuurman, menen ond, menen buurman

zelstandig naamwoord

de mijne

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 73 05 17 - "De mèn [mijn vrouw] hè'k bij St. Job gevonde / Aon de scharrekraom - zee Tiest.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - de mèn, de mènne; mijn vrouw, mijn man

- WBD III.2.2:88 - de mijne; echtgenoot

►mene

mènde

verleden tijd van ‘mèène’

meende (je, ge)

tegenwoordige tijd van 'mèène', vragend

meen je, bedoel je

- Cees Robben; Prent van de week 1955-10-15 – De weffere mende?

mèndje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘maand’

mandje, ook ‘meninkje’

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 135, Het Nieuwsblad van het Zuiden, 28-10-1971; Verkondigt iemand een mening, waarbij de toehoorder van oordeel is, dat de man er maar een slag naar slaat en het best eens mis zou kunnen hebben, dan kan die toehoorder zijn scepticisme uitdrukken met: "Mèndjes zijn geen körfkes". We hebben hier een aardige woordspeling met uitbuiting van een dialectische klankovereenkomst. Er worden hier "mandjes" en korfjes tegenover elkaar gesteld. Een kleine mand is o.a. in het Tilburgs een "mèndje". Het in de uitdrukking opgenomen "mèndje" heeft eigenlijk niets met een kleine mand te maken. Het is afkomstig van "mening", in gewestelijke taal klinkend als "mèèning". Hiervan wordt dan het verkleinwoord "mèndje" (met enige vrijheid!) geconstrueerd. In dit verband wijzen wij ook op het allitererende (aan het begin rijmende): "Gissen doet missen".

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Dan gingde Driekôonenge zinge... Dan ginge ze de straoten aaf èn dan hadde zon mèndje bij... Zon körrefke, èn dan krêede ooveral en paor ... òf en snoepke èn zôo.

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Dialectenquête, Willems 1887 - Ze droagt aaier in ’t mêndje... - Ze is zwanger...

- WBD - kalvermèndje - muilkorf voor een kalf

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - – mèndje

mene
bezittelijk voornaamwoord

meestal geschreven als ‘munne’
mijn, de mijne, van mij
- Cees Robben; Prent van de week - Wè bonst munne knar... (1954-04-24)
- Cees Robben; Prent van de week - Vogels fluiten op munne buiten/ schône weskes... (1954-06-12)
- Cees Robben; Prent van de week - [Vraag van een vriend aan een zieke...] Hoe is ter meej bruur?... Nog aaltij deuzig war... En zinkes in munne kop... (1960-02-12)
- Cees Robben; Prent van de week - ’t Körsje kraokt in munne mond... (1960-06-24)
- Cees Robben; Prent van de week - Munne rooie kôôl groeit de buurt in.. (1964-09-18)
 

menèège

voornaamwoord, samentrekking

mijn eigen, me, mezelf, zelf

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Dè moet ik tóch vur menèège weete.

meneezie

zelfstandig naamwoord

manege 

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - meneezie

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - meneejzie 

mèngbier

zelfstandig naamwoord 

- WBD - versnijbier; bier dat men gebruikt in een brouwerij om te versnijden, te mengen met een ander brouwsel

menier

zelfstandig naamwoord 

manier

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - menier; óp die menier

- Lauran Toorians; Blauwke; CuBra, 200? - Mar 't was gin menier van doen...

menister

zelfstandig naamwoord 

minister

- Dialectenquête, Willems 1887 - Naauw hemme we wir nije menisters - Nu hebben we weer nieuwe ministers.

mènnegt(e)

zelfstandig naamwoord

menigte, grote hoeveelheid

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Ik kôôp fleskes veur 5 cent en verkôôp ze veur 3 cent en verdien toch…. deur de mennigte (1963-10-23)

- WBD III.4.4:255 – dur de mennigt - menigte, troep

bijvoeglijk naamwoord

menig(e), heel veel

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - mennigte keer

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mènnigte

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – mennig; wordt hier, even gelijk op meer plaatsen, in de volkstaal gezegd voor ‘menig’

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - menigte – Da’ zal u menigte frangs kosten! (in de Kempen)

mènneke

zelfstandig naamwoord

mannetje

verkleinde vorm van ‘man’, met umlaut

1. kleine man, jongen, koosnaam voor volwassen man.

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Kom mar gaa, mènneke... - Kom maar gauw, jongen...

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg 1984 - Menneke gao toch slaopen...

Tekening: - Cees Robben - uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. van de Ven jr., 1946

- Jan Triborgh (pseudoniem van John Majoie); serie van 4 artikelen uit Nieuwe Tilburgsche Courant over de feestelijkheden vanaf 27 oktober 1954 ter herdenking van de tiende bevrijdingsdag van Tilburg – “Kènde gij mèn?” Waarop de ander direct reageert: “Jè, ik kèn jouw hil goed mènneke!” En de eerste weer ad-remt: “Dan deugde gij òk nie!”

- Cees Robben; Prent van de week - Waor leej m’n schaors, troeleke..? Op d’n naoricht... menneke... (1958-01-18)

- Grôot Diktee van de Tilburgse Taol 6 - ...èn dan klèèn mènnekes vur de vrouwestèmme. 

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - et mènneke lópt bèrrevoets

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - manneke(n); in de Kempen ook: männeke(n) en menneke(n)

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mènneke

2. van de mannelijke soort

- Cees Robben; Prent van de week - ’n menneke... of wel ’n wefke (1957-05-25)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Zôo ut mènneke, zôo ut gespènneke. - De vakman herkent men aan zijn gereedschap.

- Stadsnieuws, 2009-06-03 - Meej zon pak aon zèède wèl et mènneke. - Met zo'n kostuum aan kun je wel voor den dag komen.

3. deurwaarder

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998– mènnekes - belastinggaarders die in pension gedaan werden bij mensen die belastingschuld hadden; ter vereffening hiervan.

- Pierre van Beek; Typisch Tilburgse uitdrukkingen, aflevering ?, Nieuwe Tilburgsche Courant 1959-08-29 - Bij een moelgevecht klonk het: ‘Bij ons hebben de Mennekes nooit op de vloer gezeten lek bij jullie’. Dit stamt uit de dagen, dat het nogal eens voorkwam, dat bij beslaglegging door de deurwaarder alles in huis werd verzegeld en twee heren daar dan dag en nacht de wacht hielden, die men nog bovendien te eten moest geven ook. (Die twee wakers waren ‘de Mennekes’.)

- Karel de Beer; Bijnamenboek, Tilburg 2000 - de mènnekes - zonen Mutsaerts-van Waesberghe

4. zangvogel

- WBD III.4.1:24 - mannetje (ook manneke) - mènneke - mannelijke zangvogel

5. vis

- WBD III.4.2:70 – mannetje - mannelijke vis

6. hond

- WBD III.2.1:476 - mannelijke hond

7. kalf

- WBD - mannelijk kalf

8. schaap

- WBD - ha mènneke-; ha jónge, schaopke, woojke, wòjke - vleiwoorden voor het schaap

9. meikever

- WBD III 4.2:162 - meikever met witachtige rug

Dit lemma bevat de specifieke benamingen voor een meikever die met meel bestoven lijkt te zijn.

mulder – Tilburg
mulderke – Tilburg
molenaar – Tilburg
bakker – frequent in Tilburg
bakkerke – Tilburg
kapucientje – Tilburg, Goirle
manneke – frequent in Tilburg
wijfje, wijfke – frequent in Tilburg

- Piet Brock; Vuurstintjes ketsen, 1996 - Mölders/ Ge he’t z’in soorten:/ ‘nen bèkker of kappesien,/ ‘n mènneke of ‘n wèfke,/ dè kunde hil goed zien.

►lantèèremènneke

mènnekeskneuter

zelfstandig naamwoord

mannetjesputter

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mennekus knueter - een flinke man, krachtig en uit één stuk

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 81, Nieuwsblad van het Zuiden, 06-06-1969 – Wordt een mens gekwalificeerd als "mennekeskneuter", dan hebben we te maken met het ABN-equivalent van "mannetjesputter", waarmee een grote sterke man of vrouw wordt getypeerd.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - harde werker

mènsie maoke

aan de slag gaan, aanstalten maken, serieus gaan werken

uitdrukking 

de oorsprong van ‘mènsie’ is het Oudfranse ‘mention’ voor melding, gewag

- Ed Schilders; - WTT -  2012 - Hoewel in het taalgebruik ‘mènsie’ en ‘apprènsie’ synoniem gebruikt zijn in uitdrukkingen met ‘maken’ voor bijvoorbeeld ‘aanstalten maken’, is ‘mènsie’ geen verkorting van ‘apprènsie’. In de betekenis ‘melding’, ‘gewag maken’ komt de uitdrukking al voor bij Kiliaen

► apprènsie

- Cees Robben; Prent van de week - Zeg maokt is mensie, zee m’n vrouw... (1955-07-16)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - werk maken van iets, acht geven, gewag maken, complimenten maken, serieus doorwerken

- WNT - mentie - in de uitdrukking ‘mentie maken’ - melding, gewag van iets maken; dezelfde uitdrukking komt ook in Zuid-Nederland voor in den zin van ‘aanstalten maken’.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - – mänsi, mentie; alleen voorkomend in de uitdrukking ‘mänsie maoken op iejt’ - werk, drukte, komplimenten maken.

mènt

meent

tegenwoordige tijd van ‘mèène’, met vocaalkrimping

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - gij, hij, zij, et mènt

mènteneere

werkwoord, zwak

in stand houden; van Frans ‘maintenir’

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - in stand houden, zich doen gelden

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mènteneere - in ere houden, handhaven

- WNT - mainteneeren - iemand onderhouden, van het noodige voorzien; vroeger in ruimere toepassing dan thans.

menuut, menuutje

zelfstandig naamwoord 

minuut, minuutje

- Cees Robben; Prent van de week ongedateerde bron - Dè veraandert meej de menuut...

 - A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Hij kómt nôot en menuut te laot!

meraokel

zelfstandig naamwoord 

wonder, mirakel

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Tis gin meraokel dèttie wir zat is. - Het is geen wonder dat hij weer dronken is.

- Cees Robben; Prent van de week - Tis gewoonwèg en meraokel!

- Cees Robben; Prent van de week - ...dè klinkklaor en smeujig meraokel (1957-09-21)

- WBD III.3.3:344 - meraokel – mirakel

- WNT - mirakel - bovennatuurlijk feit

meraokels

miraculeus, mirakels, buitengewoon, wonderlijk

bijwoord

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit ‘Vurjaor‘, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960-1980 - Tis ieder jaor wir en meraokel/ dègge dè wir belèève meut.

- Cees Robben; Prent van de week - Ge trèft er meraokels goej weer óp...

- Cees Robben; Prent van de week, obgedateerd knipsel - Dè hèdde meraokels goed gedaon!

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - bijwoord - mirakels, buitengewoon, zeer

 - WNT - mirakelsch - hetzelfde als het vreemde woord miraculeus

Merieke van-hèmke-raokt-m'n-gatje-nie...

milde spotnaam voor deftige dame

- Cees Robben; Prent van de week - Merieke van-hemke-raokt-m'n-gatje-nie... (1962-03-02)

► Jan-stap-nètjes

mèrketon

zelfstandig naamwoord

grote gele perzik; uit Frans ‘mirlicoton’

- Leo Heerkens; uit ‘De knaorrie’ (Piet Heerkens); ‘Vruuger en naa’, 1949 - Vruuger, och man, 't geluk hong veur 't grijpe,/ zijjig en zoft as 'ne merkaton/ mar naa; oei-oei, wa kan 't er nijpe,/ na ben ik al blij mee 'n klein bietje zon.

- WBD III.2.3:171 - merkaton

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - – mèrketòn

- WNT - – merketon - In Zuid-Nederland de naam van eene soort van groote gele perzik, waarvoor men in het Fransch de namen vindt: mirecouton, mirelecoton, millicoton, mericoton, merlicoton, berlicoton.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - merkaton - groote gele perzik die rijp is op 't einde van de herfst

mèrkèùs

zelfstandig naamwoord 

modderkruiper, weeraal

De etymologie van de Tilburgse naam is onbekend.

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - merkuis – visch, weeraal

- WNT - modderkruiper (Misgurnus fossilis) Uit de familie der karpers, zoo genoemd omdat hij onrustig wordt en aan de oppervlakte komt bij naderend onweer.

mèrkòl, mòrkòlf

zelfstandig naamwoord

Vlaamse gaai, meerkol, markol, broekekster, schreeuwekster

- Van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 110, Nieuwe Tilburgsche Courant 1929-04-20 - Als wij des zomers vogeltjes gaan zoeken dan ‘gaon we veugeltjes zuuken’ en we vinden veugeltjes op aijkens en mee naokte jong van bremkwetjes, piedieven, kweiken, schrijvers, kakeluutjes, blaauwkupkes, merkoven, koolmees...

- WBD III.4.1:147 – markol, merkol, mjarkol, morkol, mòrkòlf - gaai (Garrulus glandarius); ook: broekhannek, hannekbroek, hannebroek, roeter, broekekster- meerkol - daarnaast andere namen voor verschillende vogels: 1. in beteekenis gelijk aan meerkoet (‘kol’ doet denken aan het Fries); 2. Vlaamsche gaai, Corvus glandarius, vanouds ‘marcolf’, zie aldaar

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mèrkol

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - maarkolle (Achterhoek, Veluwe); contaminatie van ‘maarkolf’ en ‘meerkol’ (meerkoet)

mèrmerêere

werkwoord, zwak

mompelen; uit het Frans ‘murmurer’

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 07 09 - Zò zit ons Sjaan te mèrmereere...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 10 29 - "Asser strak wir gevoetbald wordt / En 't komt nie op de teevee / Dan schaai ik 'r kaaihard mee uit / Dan poel ik nòòt mir mee." /  Zò mèrmereerde òòme Tiest

mèrrebel

zelfstandig naamwoord

glazen knikker; uit Frans ‘marbre’

► mèèrpel

- Willems; Dialectenquête 1887 - marmer

mèrrie

zelfstandig naamwoord

vrouwelijk paard

- WBD - vrouwelijk paard, ook genoemd ‘mirrie’

- WBD - fòkmèrrie, fòkmèèr - fokmerrie

- WBD - mèèrvölle, mèrreveuleke - vrouwelijk jong van een paard

- WBD - völmèrrie - dragende merrie, ook genoemd ‘vullemèèr’

mersjeere

werkwoord, zwak

marcheren

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 66 06 03 - Vier aovenden d'n èkker in / Dur bossen en dur haai / Mersjeeren langs d'n Buunder / ‘t Baksven en langs de Laai.

mèrt, mèèrt

zelfstandig naamwoord, eigennaam

de maand maart

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Ene dreuge mèrt is gèld wérd, ast in april mar rèègene wil.

- Stadsnieuws, 2008-03-30 - Ene drêûge mèrt is gèld wèrt, ast in april mar rèègene wil.

mèrt

zelfstandig naamwoord

1. markt

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - de vrèddagse mèrt - de vrijdagse markt

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mert

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - mert

- Piet Heerkens; uit ‘Vertesselkes; ‘Hannes Kaokel, van Baokel’, 1944 - Zeg Hannes, mergen is 't Boekelsche mert,/ ik kan zo wijd nie loope;/ gij gaot dus mergenvruug daorheen/ een van ons koei' verkoopen!

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, eerste reeks, aflevering 13, Nieuwe Tilburgsche Courant 1950-05-11 - Komt men ‘als Jan met kraaien naor de mert’ of ‘mee vijgen nao Paosen’ dan is men met zijn voorstel te laat.

- Cees Robben; Prent van de week - Gaoget op de mert mar vraogen. (1954-03-06)
- Cees Robben; Prent van de week - rond de Mert (1959-02-07); de Oude Markt

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 06 06 - Gao ik is naor de knènemèrt

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 61 01 20 - Vruuger zin ze: "Wès Tilburg 'n gat / 't Lèkent nog nie op 'n stad, / ’n Dierepark en 'n automèrt / De rest is nie de moeite wèrd…

- Hein Mandos; Brabantse Spreekwoorden 2003 - Daags nao de mert komen, net as Jan mee z'n eksters. Daags na de markt komen, zoals Jan met zijn eksters. Spreekwoordelijke vergelijking. Komen als mosterd na de maaltijd: te laat komen. Varianten: ipv Jan: Hannes, Thomas: ipv eksters: kieviten [‘kievitís hier een ‘draagmars]; opgetekend in Tilburg 1970

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Asse daor en koej nie verkòcht hòn, dan ginge ze nòr de Bosse mèrt, die Tilburgse boere…

► KLIK HIER om dit bestand te beluisteren.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - dirste mèrt - de eerste markt van het jaar (vroeger in maart)

- Gerard Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol, 2000 - Lopt bevobbeld saoterdags mar es oover de mert.

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer, 2009 - 'k gao int vervolg mar nor de mèrt toe/ vur blomme, gruunte èn vur frèùt.

- Stadsnieuws, 2008-05-28 - Ons moeder ging aatij nor de vrèddagse mèrt om vis te kôope.

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Dan ging ik smèèreges de straoten aaf om de zak van Max òp te haole. Èn die di'k dan wir verkôope òp de mèrt.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - – märt – 1. markt, marktplein; 2. marktprijs, prijs

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - mer(k)t, mart; in de Kempen ook ‘mät’

- WBD III.3.1:327 – markt, dorpsplein

- WBD III.3.1:329 – marktveld, marktplein

- WBD III.3.1:86 – markt, jaarmarkt

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - Ge kunt hier aajer krèègen óp de mèrt...

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, blz. 13, 1937 - mèrt

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

in de uitdrukking ‘dur de mèrt’: gemiddeld, meestal
- Cees Robben; Prent van de week - Dur de mert zeggen wellie.. ’t is wir naatje... (1958-03-15)
- Cees Robben; Prent van de week - Dur de mert... (1956-07-21)
- Cees Robben; Prent van de week - Des dur de mert nie pluis... (1966-04-29)

2. stront

uit Frans ‘merde’ (verkort)

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mert - ik heb er mert aan (str...) [stront]

mèrte

werkwoord, zwak

markten, naar de markt gaan; op de markt aanbieden

afleiding van ‘mèrt’ (markt)

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 91, 5-12-1969; "Een goei paard wordt niet gemert" heeft zowel een letterlijke als een figuurlijke betekenis. Iedere boer weet, dat een goed paard niet op de markt komt. Dit heeft in zijn eigen omgeving wel een zodanige reputatie, dat zo'n dier gemakkelijk onderhands verkocht wordt. Als we dit volksgezegde zouden willen moderniseren, dan behoeven we maar het woord "paard" door "auto" te vervangen. In overdrachtelijke zin gebruikt, wordt met het "paard" een "meisje" bedoeld. Een te goeder naam en faam bekend staand meisje komt gewoonlijk vanzelf wel aan een vrijer. Zij behoeft in ieder geval niet de jongens achter na te lopen.

- Cees Robben; Prent van de week - Mietje Mutsers was aon ’t merten (1962-04-13)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 10 27 - Efkes mèrten

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – markten; wordt hier in het gemeen gebruikt voor ‘ter markt gaan’, zoo wel om te koopen als om te verkoopen.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - – markten; de markt bezoeken om te (ver)kopen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - merten

mèrtmister

zelfstandig naamwoord

marktmeester

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - mèrtmister

mertuntje

zelfstandig naamwoord

sleutelbloem

meschient

bijwoord

misschien

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Meschient kómt óns oomaa en zóndag. - Misschien komt grootmoeder zondag.

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925- meschiend (frequent), misschiend, mischiend

- Jos Naaijkens; ‘Mèn voljèère’; CuBra - Ge hègget meschient al deur.

- Tillie B. (pseudoniem van Nicole de Jong); uit een column van haar website ‘Tilburgs Taolbuuroo’, 2012 - Meschient wòrtie wèl et nuuwe gruune hart van onze stad waor we meej zen alle wir frêet op kunne zèèn.

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Messchient kunde zèllef iets verzinne.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - misschiens, misschienst

mesien
zelfstandig naamwoord
machine
- Cees Robben; Prent van de week - Mèn mesien maoket gelèèk, mevrouw (1985-05-10)
 

mesjèster

zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord

ribfluweel, ribfluwelen stof

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - en mesjèsterse broek - ribfluwelen broek van machester

- Piet van Beers; With Love; ‘Baos in eige huis/tuin’, 1982-1987 - Ik vat 'n Aauw Mesjester broek/ en doe m'n leerzen aon,/ 'n fleske kaauwe slappe thee/ en ik zeg Salluu we gaon.

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; ‘De buurvrouw vertèlt’, 2009 - Waor is m'n aaw mesjèsterbroek...

- Stadsnieuws, 2008-07-13 - En mesjèsterse broek verslètte nie zo gemak

- Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus, 2009 - Ze stonke nòr smoutolie, dè wèl, mar ze mòkten ok laoke èn ze mòkte flenèl. Èn rips, èn baaj, èn ok mesjèster.

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mesjèster

mesjèt

zelfstandig naamwoord

manchet

- WBD III.1.3:139 – manchetknoop

mesjien, mesjientje

zelfstandig naamwoord

machine

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - mechienen (meervoud), 't mesjien (frequent), 't vliegmesjien, vliegmechienen

- Leo Heerkens; uit ‘De kinkenduut’, Piet Heerkens; ‘t Mesjien’, 1940 - Haaw ik van ou, raar stuk spektaokel?/ stemt die meziek van ou me tevree?/ Och, gij stampt en gij doet mar, mesjien,/ en spek mar goed dik mijn portemenee.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit ‘Moederdag’, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960-1980 - De moederkes van teegesworrig/ douwe der wasgoed int mesjien.

- Interview Bertens, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 – As ge nou en mesjien moest wasse, want die had tweej mesjiene vur gehaktmesjiene, heej... Aachter hatttie et staon vur de Joode èn veur gewoon zogezeej, we zulle mar zègge jan-en-alleman, de kattelieke èn, èn dinge... Klik hier voor audiofragment

mèske

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

meisje, verloofde, dochtertje

- Nicolaas Daamen (Tilburgs dialect, handschrift 1916) - "Ik zai gevreeê", zin 't meske, en ze war mar ééns gekust, op het lelleke van d'r oor. Geciteerd in: Mandos, Brabantse Spreekwoorden 2003 en daar als volgt toegelicht: "Ik ben gevrijd", zei het meisje, en ze was maar eenmaal gekust, op haar oorlelletje. Zeispreuk.

- Nicolaas Daamen (Tilburgs dialect, handschrift 1916) - Soep zonder selderie en bonen zonder spek en 'n mèske zonder vreijer, dè't is toch al te gek. Geciteerd in: Mandos, Brabantse Spreekwoorden 2003.

 - Willem van Mook; voorwoord in programmaboekje van de Korvelse revue ‘Vruuger en naa’, 1926 - Ik zie nog alles vur me staon,/ De stadslui mee d'r meskes.

- Cees Robben; Prent van de week - Ze zagen nog gin meske staon... (1960-03-04)
- Cees Robben; Prent van de week - M’n meske lispelt... (1966-10-14)
- Cees Robben; Prent van de week - Ik kan mar nie aon ’n meske komen, vadder... (1977-01-07)
- Cees Robben; Prent van de week - Ik heb vur m’n 18de nog nôôt ’n meske gekust... (1980-11-07)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Ons mèskes hèn goej lulle. - Onze meisjes hebben gemakkelijk praten.

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Ze zètte ze aaltij ònt wèèrek veul, de mèskes, die waare de duupe. Want agge dan mèskes hèt, war, die en jaor òf neege zèn èn ge hèt en grôot höshaawe, war, dan moese ze veul meejwèrke.

►KLIK HIER om het interview te beluisteren

- Dialectenquête, Willems 1887 - veul mèskes; 'n meske as mulk en bloed - eene blozende deern

- Dialectenquête, Willems 1887 - meske - meisje, meiske

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - ...der mèske is nòr et bós gegaon - ...haar dochtertje is naar het bos gegaan

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – ‘mesken’ hoort men hier doorgaans voor ‘meisken’, ‘meisje’. In Zuid-Braband zegt men veel, zelfs onder lieden van den beschaafden stand, ‘maske’ en ‘maeske’.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - mèske

Kaart 96 uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

mèskesmèrt

zelfstandig naamwoord, bijnaam, volkstoponiem

'meisjesmarkt'; speciaal de Heuvelstraat, waar jongens meisjes plachten te flaneren en contact zochten

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); uit ‘t Klokhuis van Brabant, aflevering 5, Nieuwe Tilburgsche Courant 1929-11-14 en 07 – ’t Gebeurt ôk wel is ‘nen ennigte keer, dè 'k 'sondagsaovends - as ik gin zin om te kaorten hè - evetjes mee m'n fiets op en neer rij. Ik zet m’n fiets on ‘t station en dan maok ik ‘n blökske van den Heuvel over de “mèskes-mert” - dè is toch de Heuvelstraot is nie? - dur de Nuuwlandstraot en over de Spoorlaon terug.

mèskesmèrte

werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Heuvelstraatje pikken (waar de jeugd elkaar ontmoette)

mètje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘mat’

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - matje

mètselèèr

zelfstandig naamwoord

metselaar

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 – metselair, metselaer

Dirk Boutkan & Maarten Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer; Tilburg 1996 - ...onze mètselèèr is zo vèt as en vèèreke..

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant; kaart 84, 1937 - mètselèèr

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - ...ónze mètselèèr is zó vèt as en vèèreke...

-meu

zelfstandig naamwoord

- WNT - meu (zie moei); eerst is ‘moei’ een naam voor de tante die zuster is van de moeder, doch het is daarna ook toegepast op de zuster van de vader, ten slotte op de vrouw van den oom.

- Cees Robben; Prent van de week - zi toen ons Maajke-meu

meubelèèr

zelfstandig naamoord

meubilair

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 06 18 - Mar 't meubelèr van 't nuuw stadhuis / Za' drie meljoen gaon kosse.

meude

werkwoord, persoonsvorm, samentrekking met het onderwerp

mag je, mag u

Tweede persoon enkelvoud of meervoud van meuge; jij mag, jullie mogen

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Dè meude nie doen!

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Meude göllie meej?

- Cees Robben; Prent van de week - En dörrom meude hier naa staon. (1959-09-12)

- Cees Robben; Prent van de week - .. en liege meude nôôt... (1964-12-31)

- Cees Robben; Prent van de week - Dè meude gerust, Miena... (1984-04-06)

meuge

werkwoord, sterk

mogen

meuge - môog – gemeugd of gemooge

tegenwoordige tijd enkelvoud ‘ik/hij maag’, ‘gij meut’

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Dè moes nie meuge! - Dat moest niet mogen!

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - - meuge - mócht – gemeuge; ik/hij mag, gij meugt

- Informant Bernard van Dijk - móch en niet môog

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 63 11 22 - Merieke moog d'n irste keer / Naor 'n echt bal toe gaon

- Dialectenquête, Willems 1887 - meuge

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); De nuuwe kapelaon van Baozel, aflevering 2, Nieuwe Tilburgsche Courant 1938-10-08 - ..want ie zaat al aon z'n vierde borreltje, en meer dan vier moog ie er nie nemen van z'n vrouw...

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek / Uit het klokhuis van Brabant, aflevering 10, Nieuwe Tilburgsche Courant 1950-04-08; - Het kan in het huwelijk echter ook wel eens anders uitpakken, zodat er voortdurend "gekeven" en geruzied wordt over allerlei kleinigheden. In zo'n geval stond de volksmond klaar met: "Van mekaar meugen (mogen) ze nie en bij mekaar (elkander) deugen ze nie"...

- Cees Robben; Prent van de week - ...dè lèève môôg... (1959-08-22)

- Cees Robben; Prent van de week - Fleej-week-from môôk-ôôk maagdeke zèèn.. (1965-11-12)

- Stadsnieuws - Akket gevraoge ha, hakket nie gemeuge. (2009-11-25)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Gè meut nie meej - jij mag niet mee

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Et is aaltij zôo en et zal nôot aanders worre, wegge nie meugt lèkt, lekkerder, schônder en leuker.

- Henriëtte Vunderink; Jong zèèn, uit ‘Tis de moejte wèrd’, 2011 - Dingen doen diege èègelek nie meugt.

Samentrekkingen met het onderwerp

- WTT -  – maa’k? - mag ik?

- Pierre van Beek; Tilburgse Typen, aflevering 13, 1958-03-28 - Dè meugde nie... - Dat mag niet...

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; ... in (een) wèkje geleeë zaag ik op ’t bordje van de Tilburgsche Cursus, hil meewaorig afgedrukt staon: ‘Niks meude mir’. De Tilburgsche Cursus was een cartooneske rubriek in Groot Tilburg. Het plaatje was steeds hetzelfde: een professor bij een schoolbord. Op het schoolbord stond een treffende Tilburgse uitspraak geschreven.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Mie, meume meew meej? - Mie, mogen we met je mee?

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - meens, meumer op? - meneer, mogen wij erop? (bijvoorbeeld achter op een kar)

Aanvullende bronnen

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - meugen voor mogen - Dit is geenszins eene verbasterde uitspraak; want, dat men oudtijds zoowel ‘meugen’ als ‘mogen’ zeide, getuigt nog heden ten dage tegen ‘heug en meug’...

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - meugen - mogen; meugen van - verlof hebben van

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - meujge

- WNT - mogen, gewestelijk ‘meugen’

- WBD III.3.1:230 - mogen, gaarne mogen, lijden, goed kunnen zetten; staan op iemand - iemand graag mogen

meugelek

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

mogelijk

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant; kaart 62, 1937 - meu(j)gelek

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . MEUGELIJK en MEUGENTLIJK bvw, bw. - mogelijk, Frans: possible, peut-être

meugelekhei, -hèd

zelfstandig naamwoord 

mogelijkheid

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 – meugelijkhei

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - meej gin meugelekhèd - onmogelijk

mèùk-

voorvoegsel

pruts-

de etymologie is onduidelijk

- Cees Robben; Prent van de week - Nog aaltij mieke-muik-wèèrik... [Nog steeds prutswerk...]

- WNT - meuken - muiken (beide vormen hebben een overvloed aan betekenissen)

mèùke

werkwoord, zwak

rijpen

- WBD III.2.1:375 - meuken - fruit in een donkere, koele, soms geheime bergplaats leggen om het rijp te laten worden

mèùkele

werkwoord, zwak

aanrommelen, prutsen, onhandig bezig zijn

mèùkele - mèùkelde – gemèùkeld (steeds lange èù)

- Informant Frans Raaijmakers - Zit nie zó te mèùkele! Houw tòch óp meej oe gemèùkel!

- Cees Robben; Prent van de week - Ze muikelt en koetert in ’t rond... (1970-01-02)

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit ‘Sneuw‘, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960-1980 - Mar ge mèùkelt mar wè aon... 

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 – t’is unne taotolf die zit te miemökele...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Zèède onderhaand tèène meej dè möökele? - Ben je stilaan uitgestunteld?

- WBD III.1.2:18 - muikelen - mompelend heen en weer draaien; ook: koeteren

- WBD III.1.2:96 – muikelen – morsen; ook: dabben

- WBD III.1.4:372 – meukelen - verkeerd handelen

- WBD III.4.4: 89 – muikelen - geluid van naderend onweer

- WBD III.4.4:321 - bemuikelen - bevuilen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - meekelen - Veel geweld doen om aardappelen of iets anders met spade of riek in den grond te krijgen. Langzaam vorderen aan iets: Ge moet u wa'meer spoeien, ge meekelt den eenen tijd aan den anderen.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - mörkelen, mörken - pruttelen, knorren, zijne ontevredenheid laten blijken

- A. de Jager; Woordenboek der frequentatieven in het Nederlandsch, Gouda 1875 – muichelen; frequentatief van ‘muiken’, dat naar zijn oorsprong betekent: iets ter sluik of heimelijk verrichten.

mèùkend, meukende

bijvoeglijk naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - möökende kaort - kaarten die tijdens het spel nog goed moeten worden

mèùl, möltje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord 

muil

- WBD III.4.2:32 - muil - bek; ook genoemd: bakkes, bek, kweek

- WBD III.1.3:245 - muil - muiltje

Tekening: - Cees Robben -
uit ‘3 jaar voetbal concentratie’ van A.P.M. van de Ven jr., 1946

meule

zelfstandig naamwoord

molen

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 151, 1972-03-23; - “Als het waait, draaien alle meulens". Daarmee wordt aangegeven, dat men met geluk wèl kan varen, aldus onze zegsman. Het lijkt ons echter niet uitgesloten, dat we hier te maken hebben met een sceptische opmerking, waarmee men door het voorwaardelijke "als" belachelijk wordt gemaakt. Zo in de geest van die andere uitdrukking: "Als ons kat een koei was, dan konde (kon je) ze melken". We hebben ook daarvan wel eens de scherpere variatie gehoord: "en dan konde gij ze nog nie melken."

- Dialectenquête, Willems 1887 - ...den mulderszoon is op den meule

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - meulen; figuurlijk: de tanden, het gebit

- Hans Heestermans, Witte nog? Over Bergse en Westbrabantse woorden en uitdrukkingen; 8 dln.; Roosendaal 1988-1994 - IV:22 - meule

- WNT - molen, daarnaast meulen

Samengestelde woorden met ‘meule’

- WBD - vurmeule– voorploeg; het losse, tweewielige voorste deel van de ploeg (Hasselt)

- WBD - dur de meule draaje - worstvlees en -vet kleinmaken, ook genoemd ‘durdraaje’

- WBD - óntkiemingsmeule – moutpoetsmachine; apparaat waarmee het geëeste graan van kiemen en onzuiverheden werd ontdaan in de brouwerij

- WBD - schrootmeule - moutmolen (in de brouwerij)

- WBD - standerdmeule – standerdmolen

- WBD II:994 - schèèrmeule, haspelmeule - scheerraam, grote haspel; ook: schèrraom, schirraom of schèrkrôon genoemd

- WBD II:l027 – wèndneule, wéntmujl – windmolen, windmeulen

- WBD II:2814 - meujle - voorstel van een samengestelde kar

figuurlijk ‘mond’

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Die wèèven, derre meulen stond ginne ôgenblik stil...

Meulenènd
toponiem
Het Moleneind - gebied in de Heikant
- Cees Robben; Prent van de week - ’t Was ieveraans in ’t Meule-end... (1956-06-09)
 

Meuleschòt
toponiem
Molenschot - buurtschap bij Tilburg, tegenwoordig (2020) onderdeel van gemeente Gilze-Rijen.
- Cees Robben; Prent van de week - Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (1954-05-08)
 

meulepèèrd

zelfstandig naamwoord 

struise vrouw; letterlijk: molenpaard

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Dus ik zèg, ‘Tieske, as gij meej dè meulepèrd wilt traawe, zèllef wete.’

- Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’, maart 2013

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - meulepèrd - molenpaard; grof gebouwde vrouw

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - molenpaard - 1.paard dat de molen in beweging houdt; 2. zwoeger; 3. grof gebouwde vrouw.

- J. Berns e.a.; Brabantse spot- en schertswoorden, Nijmegen 1975 -meulen(n)pèèrd; struisch, stevig vrouwmensch

- WNT - van toepassing op eene vrouw van lompe, groote gestalte

meulestèller

zelfstandig naamwoord 

assortimentsteller

- WBD II:938 - meulestèller – assortimentsteller

- Anoniem; Tilburgs folklore; ‘n Kaoi rikkemedaosie’, Nieuwe Tilburgsche Courant 1959-11-19 - De meulesteller was unne neetoor/ die Nillus wel 'n bietje zocht,/ Om dettie bij hum, gin sigaore/ of 'n rulleke pruimtebak kocht.
► voor de volledige tekst zie rikkemendaosie.htm
 

zelfstandig naamwoord en het verkleinwoord

muis, muis van de hand, muisje

Illustraties: Rolf Janssen

- Karel de Beer; Bijnamenboek, Tilburg 2000 - de mèùs - frater Euphratius, frater Hungero

- Henriëtte Vunderink; Et möske; uit ‘Tis de moejte wèrd’, 2011 - Der zaat en möske in mene tèùn,/ zon klèèn grèès spitseg ding.

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 98, Nieuwsblad van het Zuiden, 09-03-1970 – "Twee vrouwen in één huis zijn as twee katten mee één muis". Dat "akkedeert" niet. Die maken ruzie. "Akkederen" komt van het Franse "accorder", dat is: overeenstemmen.

- Dialectenquête, Willems 1887 - muizen en roate (meestal: muis en roate) (ui = eu van Meuse)

-Miep Mandos-v.d.Pol - Aantekeningen Brabantse spreekwoorden (manuscript, getranscribeerd door Wil Sterenborg) - En mèùs heej meer dan êen hölleke... - Het is altijd gemakkelijk over meer dan één mogelijkheid te kunnen beschikken...

- WBD III.2.1:497 - mèùs of mèùskat - muizenvanger

- WBD III.1.1:151 – muis - muis van de hand

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - muis, kat (die bijzonder goed muist)

meut

werkwoord, persoonsvorm

mag, mogen

2e persoon enkelvoud + meervoud van ‘meuge’ met weglaten van de ‘g’

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Gij meut nie meej.

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Tilbörg, dègge zôo meut blèève!

- Cees Robben; Prent van de week 1975-05-16 - Bruurke, gij meut die krintjes nie uit de mik pölleke...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Ge meut er nie òn dènke... - Je moet er niet aan denken...

meute

werkwoord, zwak

kletsen, ouwehoeren

meute – meutte - gemeut

- Informant Piet Mutsaers - aawbètte, aawmeute

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - meuten - kletsen; gewoonlijk in verbinding met ‘ouw-‘, vergelijk ‘ouwehoeren’. Wie het doet, is een ‘meut’ of ‘ouwmeut’, waarschijnlijk van ‘moet’ of ‘meuj’; tante (zuster van moeder)

- Lex Reelick; Bosch’ woordenboek, 1993 - meute

zelfstandig naamwoord

gemeut

geklets, geouwehoer

 - Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Agge meej un half oor meej lösterde nao der gemeut waarde subiet hillemaol op de hôogte meej wetter in de buurt spêûlde.

Naar het begin van de pagina

CuBra Home

meuw, muwke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

meeuw, meeuwtje

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann, Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer; 1996 - möw – meuw

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - - meeuw

► muwke

mèùze

werkwoord, zwak

muizen

- WBD III.2.1:506 - mèùze – muizen; ook jaoge genoemd

mèùzekeutel

zelfstandig naamwoord

muizekeutel

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 104, Nieuwsblad van het Zuiden, 02-07-1970 – Zei-gezegde: "Dat is ander koren", zei de mulder en hij beet in een muizekeutel.

meuzelke

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

- WBD III.2.3:127 – meuzeltje - klein stukje vlees of kaas

mèùzemeelis

zelfstandig naamwoord, samenstelling van muizen en melis

- Pierre van Beek – Tilburgse Taalplastiek, aflevering 57, Nieuwsblad van het Zuiden, 01-06-1968 – De uitdrukking "'t Is muizen melis", die ons wordt toegezonden, hebben we nooit eerder gehoord. Volgens onze zegsman betekent ze, dat er armoe heerst: "Erremoei is troef". Muizen treden daarbij wel op, want we zeggen in zo'n geval, dat "de muizen dóód vur de kast ligge(n)". Nou dan is het wel erg. Maar we overdrijven nogal graag. In het Bargoens (dieventaal) betekent "melis" zak of buik. Verder werd er vroeger een mindere kwaliteit broodsuiker mee aangeduid.

mèùzetèèrf

zelfstandig naamwoord

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – muizentarwe; vergif voor muizen

meziek

zelfstandig naamwoord

muziek, ook: de harmonie (onzijdig)

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg 1984 - schôndere meziek

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 – ‘t muziek

- Korvelse Revue ‘Vruuger en naa’; advertentie, 1926 - Toneelspul, zang, meziek en daans

- Cees Robben; Prent van de week - Den irste zondag van de maai/ dan trokken wij dur stad en haai/ mee de meziek naor Meuleschot/ naor Lôôn of Beek.... (1954-05-08)

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - …in de aoola hier van, van et hèùs, dan was ok zon, zon hèrmenieke van die aaw manne die ok ammel bij de meziek gewist waare vruuger èn naa meej de aaw manne bij mekaare gebleeve zèn. Èn dan geeve ze hier òf daor zon, zon konsèrtje, hè… Et Hèrmenieke noeme ze derèège, hè… Dès leuk!

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Mar nèt as vruuger van Orfeejus (Orpheus) ôok, die hadde en schôon, en bèùtegewoon goej harmenie èn die spulden in et Wilhelminapark. Ginge ze sondagsmiddags, spulde ze dan en meziekske, hè. Èn nèt as op den Heuvel op de kiejòsk ok al… Daor heej vruuger ok ene kiejòsk gestaon die muziek gaaf. Körvel presies inder! 

►Klik hier om dit bestand te beluisteren

mezjèère

zelfstandig naamwoord, spelvorm bij het kaartspel rikken

uit het Franse 'misère'; omdat de speler geen enkele slag mag halen.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 70 06 11 - Hij rikt, zij paast, ik doe d'r aacht / D'n buurman wil mesjère / 'n Bèkske tròòst, 'ne kaauwe pils / Zò hè'k 't lève gère.

mezuutje

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

madeliefje, meizoetje

► maajbluumke

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mezuutje - dubbelbloemig weibloempje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – mèèjzuutje - madeliefje (Bellis perennis)

- H. Heukels, Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten (1907 & 1987) - mezuutjes (Vlaamsche naam) - Bellis perennis L. - madeliefje

middag

zelfstandig naamwoord

middag

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - op de middag, in de middag

middageete

zelfstandig naamwoord

middageten, warme maaltijd genuttigd rond het middaguur. Fabrieksarbeiders kregen tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw nog vaak 'tussen de middag' vrijaf om thuis de warme maaltijd te gaan nuttigen.

- WBD III.2.3 - warme maaltijd op de middag, meestal bestaande uit vlees of vis, aardappelen en groenten; frequent in Tilburg

midde

zelfstandig naamwoord

midden; in het Tilburgs niet onzijdig maar mannelijk

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - dur de midde - middendoor, in tweeën, doormidden

- Interview De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - As en vrouw, as en vrouw, as en vrouw ene klèène krêeg dan ginge ze em, meej drieje ginge ze em òngeeve! Èn dan môog ik in de midde lôope want et was ene klèène van mèn.

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

- H. Mandos en M. Mandos van de Pol; Brabantse Spreekwoorden, 2003 - midden dur den hèrd gaon: verwaand zijn

middehaand

zelfstandig naamwoord

- WBD - het middendeel van een paard, ook genoemd ‘middelhaand’' of ‘lèèf of ‘midderib’ (Hasselts)

middelek

bijwoord

onmiddellijk

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Toen dè febriek afgebraand is, hèbbe zem (Cees van Arendonk) middelek teege de grond òn gespoote… jè… jao… dès afgebraand daor… op de Körvelsewèg.

►KLIK HIER om dit bestand te beluisteren

middelgang
zelfstandig naamwoord
middengang, middenpad in een kerk
- Cees Robben; Prent van de week 1964-12-31 - ... in de baank vlak bij de middelgang

- WBD III.3.3:23 – middelgang of breeje gang – middengang, middenpad; middelschip - middenschip

Illustratie: Tijs Dorenbosch

zelfstandig naamwoord

medicijn(en)

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Oome Teun en de dames; Nieuwe Tilburgsche Courant 1940-01-20 - Er is mar één middelcijn, zee oome Teun, ge moet ze (de vrouwen) van 't begien aaf onder oewen duim haawen...

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Den jongen dokter; feuilleton in 3 afleveringen, Nieuwe Tilburgsche Courant 1939-04-22 - 1939-05-08 - ...en hij (de huisarts) hee-t-er m’ne man deurgebraocht zonder appeteker en zonder middelcijne!

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); Den Sik van Baozel; feuilleton in 8 afleveringen, Nieuwe Tilburgsche Courant 1939-02-25 - 1939-04-18 - ...dè-d-is nog de beste middecijn!

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - (Moeder met kinderwagen tegen moeder met kinderwagen...) Dan mok wir naor ’t consolatie bero en za’k wel wir aandere middelezijn krège (1963-10-23)

- Cees Robben; Prent van de week 1964-02-28 - ...èn dan krèègt ie wir aandere middelesèèntjes...

- Cees Robben; Prent van de week 1982-07-30 - Vruuger zaag ik blauw van de snevel (...) en naa vort van de middelsèène...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 80 09 04 - "Jè, Tiest ge hè't 'n kaauw gevat / Dès 'n kerwaai van weeke." / "Ge klopt mar ied'ren dag 'n aai" / Zee 'tie toen teege Miete, / "En daor motte as middesèn / 'n scheut Cognac bij giete."

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 05 09 - Aander middelcèn

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 09 01 - We weten ’t is nie gemak / Ge mot veul jaore leren, / Om as arts in de middelcèn / Straks òk iets te prestere.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 59 02 21 - Ons Jaans haolt strak / 'n Fles konjak / Dan is de griep zó téne / Op ’t Körvelplèn / Bij Jaansen zèn / De biste middelcènen.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier,  57 09 27 - D'r stao ’n kastje bij m’n bed / Gelèk vol middelcènen.

- Interview Bertens, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Daor din ze zogezeej in e… zèg et es gauw… in… ts.. ts.. ts… gòdvernondejuu… die gebrökte ze zogezeej vur e… vur middelsèène… vur têen èn taander gebrèùke...
- Interview Bertens, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Nou weet ik tòch gòdverdomme nie wèlk febriek dè dè was... Was dè bij den Organon?... Bij den Organon, jè!! Presies, daor wasset jè, daor wiere die ammel zogezeej vur middelsèène gebrökt.

►KLIK HIER voor audiofragment

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Èn dan… had ze zon blaos bezije op dieje mond zitte, dan was die... die middelsèène òn et wèrreke gewist òf zôo…

►KLIK HIER om dit bestand te beluisteren

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven; Tilburg heeget nôodeg; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960-1980 - ...of midveur van Velocitas...

mie, Mie

zelfstandig naamwoord, eigennaam 

vrouw in het kaartspel; geit

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - schuppemie - schoppenvrouw

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - schuppemieje – bepaald kaartspel dat ermee eindigt dat een der spelers met schoppenvrouw blijft zitten

- H. Mandos en M. Mandos van de Pol; Brabantse Spreekwoorden, 2003 - ...et eróp hèbben as den bók op mieje (Kn'50.) - ...er zo belust op zijn als de bok op geiten

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - Mie (mi.i), Marie; verkleinde vorm Mieke; bij het kaartspel is de miej een benaming voor de vrouw

mie-karèèm

zelfstandig naamwoord

halfvasten; uit Frans

- WBD III.3.3:228 - mi-carême – halfvastenzondag;- van Frans ‘mi-carême’

mieke, Mieke

zelfstandig naamwoord, eigennaam

verkleinwoord van de naam ‘Mie’, geitje

- WBD - mieke, mieke mieke, gijt, gèt - roepwoorden voor de geit; mieke, mieneke mieneke - vleiwoorden voor de geit

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mieken; miekegeit - geit in de kindertaal

miekemèùk

treuzeltrien, droomster

zelfstandig naamwoord; de etymologie is niet vastgesteld

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Wè zèè de tòch un miekemöök! - Wat ben je toch een droomster! 

miekemèùkwèèrek
zelfstandig naamwoord
prutswerk
- Theo de Wijs; in een brief aan Cees Robben, 1970-01-10 – Dès mieke-muîk – werk (knoeiwerk). Ge gooit ut veur z’n kont.

- Cees Robben; Prent van de week 1977-09-09 - ’t Is wir mieke-muik-wèèrik, Wimke... Ge hetter wir meej oew pet naor gegooid...

- Cees Robben; Prent van de week 1986-07-25 – Nog aaltij mieke-muik-wèèrik, Wout... (...) en vuls te vlug vur z’n kont gegooid

mie ketoen, mieketoen

zelfstandig naamwoord

traditionele Tilburgse dans

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - boerendans

Muziek van de Mie Ketoen, zoals gespeeld door het Tilburgse duo straatmuzikanten Mie Fiedel en dere meens. Uit: Rolf Janssen, 'We hebben gezongen en niks gehad'; 1984

mielietèèr

zelfstandig naamwoord

militair

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Dies mielietèèr bè de soldaote - Dubbele benaming.

zware geweven stof om uniformen van te vervaardigen

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - ...mar as ge dan die goedere hòd, ik zal zègge mielietèèr, duffel, hil dè zwaore goed... Toen ginge ze vort de uuriene van de mènse, ginge ze ooveral ophaole die vroeger toen…zèèk noeme ze et, war. Dè ginge ze toen daor bij verplaatse om et boeltje nòg dicht te krijge.

mieljeu(w)

zelfstandig naamwoord

milieu

- Interview echtpaar Staps, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Mar naa zègge ze van mieljeuw èn hiegiejeene...

miemaaw

zelfstandig naamwoord

zeur

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 - Nòr die miemaawe moete niemir löstere...

miemaawe

werkwoord, zwak

- Zegsman Toine Raaijmakers - leuteren

miemèùkel

zelfstandig naamwoord

onhandig iemand, stoethaspel

mienejoo

naam van een schapenras

mogelijk bedoelt de spreker in het volgende audiofragment het schapenras merino

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - De fijnste wolle die koome öt de Mienejoo schaap, öt Frankrijk èn Itaalieje…

►KLIK HIER om het interview te beluisteren

mieneke

zelfstandig naamwoord

troetelnaam voor een geitje

letterlijk ‘mientje’ 

- Cees Robben; Prent van de week 1961-09-29 - ’t mieneke van Jantje Ram/ Moes op gezette tijje/ Vur de vuruitgang naor ’t Laor.../ Want daor stond vruuger kaant en klaor/ Den bok... der kontereije...

mienoorès mieniem
eigennaam

Verwijzing naar de kloosterorde Ordo Fratrum Minorum Capucinorum, ofwel de in Tilburg zeer bekende kapucijnen, de minderbroeders capucijnen.
- Cees Robben; Prent van de week 1957-07-06 - ...paoter Bernardus / minores miniem...

► kappesien

mientje

zelfstandig naamwoord, eigennaam, verkleinde vorm

meisje, rokje

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - ...’t is zoo’n mientje - onnoozel meisje; ...’t is mar 'n mientje - kleedje of mogelijk rokje

mier hèbbe

werkwoordelijke uitdrukking

ergens een hekel aan hebben

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; CuBra - Aan glad gebuunde zeil of perketvloeren hèk innen mier, as innen Israëlliet aon spek.

Mierd

zelfstandig naamwoord, eigennaam

Hooge of Lage Mierde

ook: de Mierde, Hôoge èn Lêege Mierd

miere

werkwoord, zwak

vervelend doen, klieren

miere - mierde – gemierd; lange ie handhaaft zich

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Lig nie te miere! - Verveel niet zo!

- A.J.A.C. van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 118; ‘Naar beschaafder spraak’; Nieuwe Tilburgsche Courant 1929-06-08 - Iemand, die allerhande karweitjes uitvoert zonder dat men weet, wat het allemaal is, wordt toegevoegd: - Wè zèdde toch aon 't mieren?; De zieke stumper lag te mieren in z'n bed. 

- Cees Robben; Prent van de week 1986-05-23 - Gullie miert, maauwt en moppert

- Stadsnieuws, 2007-02-11 - Lig nie zo te miere, man, soodemieter aanders mar op!

- WBD III.1.4:271 – mieren - aanhoudend klagen

- WNT - – jeuken, aan iets peuteren, peuterwerk doen; in Zuid-Nederland.: mikken, op iets turen, loeren.

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - miere - zeuren

miereaajkes
zelfstandig naamwoord, meervoud, verkleinwoord
miereneitjes; vaak gebruikt als onderdeel van het voedsel voor zangvogels; in feite geen eitjes maar de reeds verpopte larve van de bosmier, het verzamelen ervan is tegenwoordig verboden.
- Cees Robben; Prent van de week 1986-01-17 - ’n half ons miereaaikes vur m’n veugeltjes...

Vogelmuur (Stella media)

miert

zelfstandig naamwoord

1. vogelmuur (Stellaria media)

vaak gebruikt als vogeltjesvoer in volière

- Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - miert - plantje dat hier menigvuldig voorkomt

- WBD III.4.3: 276 - De vogelmuur (Stellaria media) is een klein onkruidje, dat bijna het gehele jaar bloeit, op alle mogelijke plaatsen voorkomt en zeer algemeen is.

- WBD III.4.3:277 - miert (frequent in Kempen en in het midden van Tilburg)

2. watermuur (Myosoton aquaticum, ook Malachium aquaticum)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - watermuur (Malachium aquaticum)

- WBD III.4.3:277 - De watermuur (Myosoton aquaticum of Malachium aquaticum) heet in Tilburg miert. Het is verwant aan vogelmuur, maar groeit alleen op vochtige plaatsen.

3. gewone guichelheil (Anagallis arvensis)

- WBD III.4.3:315 - rôoje miert - guichelheil (Anagallis arvensis)

Het guichelheil (Anagallis arvensis) is een 5 tot 40 cm lage plant met liggende stengels dat tapijten vormt. De bladeren zijn eivormig en ongesteeld en groeien tegenoverstaand. De rode of vleeskleurige bloemen groeien in de bladoksels en hebben vijf kroonblaadjes. De bloemen zijn alleen bij zonnig weer in de voormiddag geopend. De bloeitijd duurt van mei tot september. Guichelheil groeit op bouwland, in moestuinen en grazige duinterreinen.
4. muurpeper (Sedum acre)

- WBD III.4.3:365 – mier; ook genoemd: vètkrèùd of peeperplantje

De muurpeper (Sedum acre) is een klein zodevormend vetplantje van 5 tot 15 cm groot. De stengels zijn kruipend en kort. De lichtgroene bladeren zijn kort en bolrond, staan dicht opeen en bedekken elkaar dakpansgewijs. De bloeiende stengels verschijnen in juni en juli en groeien rechtop; de stervormige bloemen zijn geel en hebben vijf kroonblaadjes.

5. sterremuur (Stellaria media cyrillo)

Zie 1

- H. Heukels, Woordenboek der Nederlandsche volksnamen van planten (1907 & 1987) - mier (Stellaria media cyrillo); muur, ten oosten van Tilburg

Mies Blaons, Mis Blansj
eigennaam, merknaam
Miss Blanche; merk van virginia sigaretten dat zeer populair was in de jaren vijftig en zestig
- Cees Robben; Prent van de week 1956-06-09 - Mies Blaons van ’t Meule-end... [De prent gaat over een witte mol die door een kat werd gevangen. De witte mol werd opgezet en - volgens Robben - in een museum getoond.]

mieter
verkorting van ‘soodemieter’; bastaardvloek
- Cees Robben; Prent van de week 1964-06-19 - As de mieter naor boven... want gij brengt er het brekspul in...

1. zelfstandig naamwoord

ellende, droefenis, treurnis; uit Frans ‘misère’

- Piet Heerkens; De Mus; Kenderpraot, 1939 - Kenderpraot,/ ik heur 't zo geere!/ Babbelen uit 'ne kendermond/ maokt me los van veul mizeere... 

- Piet Heerkens; De Kinkenduut; Mijn irste broek, 1941 - ochheere, wè’n misère...

- Henriëtte Vunderink; k Zal van oe blèève haawe; Vruuger, 2007 - Mar wij as kènder wiese van/ gin zörregen èn miezèère...

- Henriëtte Vunderink; Tis de moejte wèrd; Jong zèèn, 2011 - Zij kènne nòg gin zörrege, gin miezèère.

2. werkwoord, zwak

term in het kaartspel rikken

- Tilburgse scheurkalender, 2007-08-28 - miezjèèr - Speelwijze waarbij de speler meent te kunnen voorkomen dat hij een slag haalt.

- oope miezjèèr - idem, met de kaarten open op tafel

- oope miezjèèr meej en pròtje - de tegenspelers mogen overleggen, dit laatste noemen natnekken ook wel ‘misère ouvert consultative’

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - (ik) miezèèr; ik speel en ga geen enkele slag halen; de speler heeft zeer lage kaarten. Als hij zelfverzekerd is, biedt de speler ‘oope miezèèr’, waarbij hij zijn kaarten op tafel legt; de drie tegenspelers mogen echter niet overleggen hoe zij hun kaarten gaan uitspelen om de bieder er alsnog ‘in te spelen’. De hoogste vorm van lage kaarten hebben, is het bod ‘oope miezèèr meej en pròtje’: de tegenspelers mogen overleggen.

- Cees Robben; Prent van de week 1971-01-02 - En opa riep/ Dan naa of nôôt... miesèère!!/ Heel hendig wier ’t spel gespuld,/ Hij zôtter eene haole...!!! (De laatste regel uiteraard gezien vanuit opa’s tegenstanders)

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Meej aoze kunde nie maoze... - Met azen kun je geen ‘misere’ spelen...

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Af en toe wiert er éne kaod, omdè zenne maot der neffen braoide of omdettie meej de liste slag der nog in misèèrde

Cees Robben - Prent van de week - 2 januari 1971

Vrouwke Misère en de Dood. Afbeelding uit De Engelbewaarder, jaargang 62 (195-51).

Vrouke miezèère

hoofdfiguur in een populair volksgedicht van Guido Gezelle. Vooral als voordracht bij feesten en partijen geliefd in vele varianten.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Ik kos reedelek vurdraogen al zeg ik etzelf dus vroeg ik et woord vur ‘Vrouwke Misère’. Ik heb der sukses meej gehad, elke verjaordag as hullie taante Toos kwaam, waar et: ‘Lodewijk draogde gij Vrouwke Misère nog ens veur, dè vèèn ik zôo schôon.

►KLIK HIER voor de versie van Pater Piet Heerkens op CuBra

miezere

werkwoord, zwak

motregenen, miezelen

miezere - miezerde – gemiezerd (korte ie)

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Zót naa hil den dag blèève miezere! - Zou het nou de hele dag blijven motregenen!

- WBD III.4.4:65 – miezeren - lichtjes regenen

- WNT - miezelen - zacht, dun regenen; verwant met ‘mist’

miezereg

bijvoeglijk naamwoord

druilerig (van het weer)

- WBD III.4.4:39 - miezerig weer - wisselvallig weer

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958 - miezerig - 1. regenachtig, druilerig; 2. iezegrimmig - ...wa heesse toch e miezerig gezicht!

- WNT - miezerig - druilerig of ook slechtgehumeurd; stuursch. Het woord beteekent ook: onwelvarend, ziekelijk.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - miezer; miezerig - bedrukt, treurig, ziekelijk; hij zag er zoo miezer uit; ze kan zoo miezerig zien

miezezon

zelfstandig naamwoord

lichte jas; zowel in voorjaar als najaar draagbaar, echter ook voor dameskleding in gebruik

- Ed Schilders; - WTT -  2013 - Uit het Frans ‘demi-saison’ met weglating van de als lidwoord opgevatte eerste lettergreep; dat wil zeggen: bij ‘demi’ is het deel ‘de’' opgevat als het Nederlandse lidwoord ‘de’, alsof er stond: de ‘misaison’, uitgesproken ‘miesezon’ of ‘miezezon’

- Cees Robben; Prent van de week 1974-03-22 - Ik docht ik laot m’n koo-ver-kooke mar is uit en ik trek mee dees weer m’n miezezonneke mar is aon...

- Cees Robben; Prent van de week 1957-07-06 - Den pronten staand van geenekaant/ Die haauwe vaast mee haand en taand../ en draogen nog meej eere.../ d’n missieson.. d’n sjetten sok/ ‘t flenelleke.. d’n baaijen rok/ al is ‘t ôok nie te keere....

Cees Robben - Prent van de week 22-3-1974

- Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad; Tilburg Plus, 2009 - We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags.

- WBD III.1.3:33 - demi-saison - lichte herenoverjas; ook: demi

Tilburgsche Courant - 26-10-1879

Demi-saison - advertentie uit Nieuwe Tilburgsche Courant 1895

► Dossier Miezezon / demi-saison

Uit een artikel in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 25-3-1936

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord: mikske

- WNT - Etymologisch zal ‘mik’ wel verwant zijn met het Franse miche’, doch men kent dit verband niet.

- Ed Schilders; - WTT -  2012 - De etymologie is sindsdien duidelijker geworden. ‘Rey - Dictionnaire historique de la langue française’ geeft onder lemma ‘miche’: est issu (1172-1190) du latin populaire ‘micca’, forme renforcée de ‘mica’ “parcelle, miette”.

1. witbrood

brood, tarwebrood, melkbrood, waterbrood - brood waarvan tarwebloem het voornaamste meelbestanddeel is en waarin zemelen met het blote oog niet waarneembaar zijn. (Koninklijk besluit 4 juni 1998)

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 108 , NvhZ, 13-08-1970 - Is een zaak of situatie zoals zij behoort te zijn, valt er geen omissie, gebrek of tegenspraak te ontdekken, dan kan de Tilburger voldaan constateren: "Het klopt als twaalf aaieren (eieren) mee 'nen mikken boterham". (Mik is wittebrood). Wij voor ons zijn op het eerste gezicht geneigd te denken, dat dit een nogal ongewone maaltijd betekent en dat het derhalve helemaal niet klopt. De gedachte zal hier derhalve wel uitgaan naar een stevige maaltijd. Als zodanig is het dan wel wéér in orde. Het is: "dikke mik!"

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - ...òch èèrm stèùversmikske, wè hèdde tóch wèèneg krèùm [...wat stel je toch weinig voor].

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - ...meej de Paose krèège me mik óp mik èn kèès dertusse

- A. Wibbelt; uit het feuilleton Ome Teun en de iemkers (Nieuwe Tilburgsche Courant vanaf 07-09-1940, vertaald en naverteld door Piet Heerkens - Den aawe Teurlings wiste de taoffel aaf mee 'nen slip van z'ne kiel, sloeg de kat naor den aanderen hoek van de kaomer en smeet et brood en de mik in de kaast.
- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Hier zèn twee mikke; mar ik lus gin mik. - Hier zijn twee wittebroden; maar wittebrood lust ik niet.

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - ene mikken botteram - een boterham van wittebrood

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - dikke mik - dik in orde; dikke mik meej zuure zult - heel dik in orde

RVan brôod wòrde grôot, van mik wòrde dik

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); Nieuwe Tilburgsche Courant, column 1930 - 1930 - Swels Toontje, na een pruim tabak uit Tiesten tabaksbuil achter zijn kaken te hebben gewerkt, de voornaamste gebeurtenissen uit zijn zwerversleven zat te vertellen, zorgde Kee voor de boterhams. Er verscheen op de tafel een halve boerenmik en ‘n stuk gekookte kinnebaksham, waar iemand ‘ne moord voor doen zou. Toontje genoot al zichtbaar van deze voorbereidselen alleen. Toen de goeie boerin nog een tas dampende koffie ingeschonken en mee ‘ne punt van d’ren blauwen schort ‘ne tip van de tafel schoongeveegd had, zei ze voldaan: “Ziezoo Toontje, ge kunt aan den slag,” en ze voegde er lachend bij: “as ge nie genog hed wittet mar te zeggen!”... Toontje was niet te lui om aan te vatten en ie begos z’n eigen goed te doen. Breeë sneeën as schoenzolen van maat achtenveertig rispte-n-ie van den mik.

- Piet Heerkens; D’n örgel; Van de luien bekker, 1938 - Daor was er eens 'nen boeremik,/ ‘nen boeremik mee krente/ van drie en dartig cente,/ en de mik waar lang en dik./ En de boeremik laag dik en lang,/ al donkerbruin van bove,/ te bakken in den ove,/ mee 'n kleurken op z'n wang.   

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit Moederdag, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960 - 1980 - ..zis man moes worre ötgezakt/ drie sneekes mik, vier dikke rogge/ meej en flitterke gehakt

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit Moederdag, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960 - 1980 - Dan snee ze (moeder) irst de witte mik/ En ‘t kuntje daorvan dè krèèg ik / De smaok daorvan vergeet ik nôôt/ Nao alle daoge roggebrood.

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); uit Moederdag, ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960 - 1980 - Ik haol wir vorsgebakke mik/ Bij onzen ègen bekker/ Want toen die mee vekaansie/ Was ‘t nergeraans zó lekker.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Ik zô’t gaon missen, et eten van die grôte sneeje mik meej reuzel.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Ze lieten twee blikskes corned bief aachter en zonne vierkaante witte mik, bij ons waar et brôod aaltij langwerpig.

- Piet van Beers; CuBra, 2008 - Ik haaw nie zôo van mik./ Ge kunt er slèècht van poepe./ Mar….”wit” meej vèrse aardbeie/ daor kunde me vur roepe.

- Zegsman Hans Hessels; Uit het geheugen van Hans Hessels, 2022 - Mik òf soep in oew ôoge – oogvuil

Schilderij van Gerrit Heda (detail) - Stilleven met witbrood - 17e eeuw

Nieuwe Tilburgsche Courant - 11-2-1921

- WBD III.2.3:186 – mik - wittebrood; ook ‘witte mik’ of ‘wit mikje’; brood van fijn gebuild tarwemeel waar alle zemelen uit verwijderd zijn

- WBD III.2.3:192 - ronde mik - rond wittebrood

- WBD III.2.3:188 - mik – tarwebrood        

- WBD III.2.3:193 - mik - langwerpig wittebrood

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – mik - Deze soort van brood wordt hier veel gebakken, zoowel van tarwe als van rogge.

- K. Heeroma; Brabants uit de 18e eeuw (woordenlijsten Verster, 1968) – mik - Een soort van brood uit bloem van roggemeel en zomtijds uit tarwemeel gebakken.

- WNT - mik - Thans in allerlei streken de naam voor brood van tarwe of van roggebloem (soms ook van grof meel)

►mikke vink

2. putgalg, vorkvormige vertakking

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - mik - 1. wittebrood; 2. plaats waar aan een boom een zijtak groeit; 3. kruis, plaats waar de benen beginnen: toe z’ne mik toe.

mikke vink

zelfstandig naamwoord

bepaald soort feestelijk brood

- A.J.A.C. van Delft; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-12-05 - Zoo hadde bevoorbild mikke vinken. Nou ziede die niemeer, net zo min as unne mik mee vinken. (…) Mikke vinken waren kleine broodjes op een stokje van brooddeeg gebakken met soms een paar oogjes van krenten er in en een kippeveertje als staartje. Die werden gestoken in een, liefst ronde, roggemik, die met Sinterklaas op tafel prijkte: dat was de mik mee vinken

milledie, milledieke

zelfstandig naamwoord

melodie

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg 1984 - ...ik ken 'n milledieke

Milstraot

toponiem

Meelstraat

- Interview Van den Aker. 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Toen wonde wij nòg in de Milstraot (Meelstraat), zo lang is dè geleeje... Jè, ik hèb driejenvirteg jaor in etzèllefde hèùs gewond in de Ballingstraot…

►KLIK om dit bestand te beluisteren

min

bijvoeglijk naamwoord

klein, jong

- Interview Jolen, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Hil men lèève gerokt…siegaare… Jao, mar toenk nòg zo min was rokte ik nie veul siegaare... Het gebeurde òf zôo, mar siegrètte nie, die hèk nôot gerokt!

►KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

minneke

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

vrouwelijk jong van een geit; variant op ►mieneke

- WBD - minneke - vrouwelijk jong van een geit

- WBD - mieneke mieneke - vleiwoorden voor een geit

- WBD III.2.1:492 - minneke, minneke poes - benaming voor een kat, roepnaam van de kat

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - minneke, minnekepoes - naam dien men aan eene kat geeft

minnekes

bijvoeglijk naamwoord, bijwoord

minimaal

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); 't Klokhuis van Brabant, aflevering 3; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-10-23 - ...'t stond er zoo minnekes bij

- WBD III.1.1:25 - minnekes - zwak; ook ’min’

minnebroeder

zelfstandig naamwoord

minderbroeder (kloosterorde)

- Cees Robben; Prent van de week 1964-12-31 - Toen we nog vreeje waarde unne echte “minnebroeder”... Naa zèède vort unne kruisheer...

 - Ed Schilders; - WTT -  2012 - De uitdrukking (bij Robben) is een woordspel met de twee kloosterorden minderbroeders en kruisheren. Minderbroeders zijn franciscanen (Ordo Fratrum Minorum, O.F.M.), volgelingen van Franciscus van Assisi; naastenliefde kenmerkt hun streven. Kruisheren behoren tot de Orde van het Heilig Kruis (Latijn: Ordo Sanctae Crucis, OSC); de uitdrukking is uiteraard ook gebaseerd op de uitdrukking dat iets of iemand ‘een kruis’', een last, is; vergelijk ‘ieder huisje heeft zijn kruisje’.

- Van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 111; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-04-27 - Zoolang ze vrijen, zijn het minnebroeders, doch getrouwd worden het kruisheeren.

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 15; Nieuwsblad van het Zuiden, 1964-10-21 - Ja, hoe gaat het eigenlijk met die mannen: “Zolang ze vrijen zijn het minnebroeders, getrouwd worden het kruisheren”.

- Noord en Zuid, jaargang 7, 1884, pagina 148 - Zoo heet ook de minderbroeder (minoriet of Franciscaner monnik) in het Middenederlands nog minrebroeder, en zelfs nog bij Hooft, Henrik de Grote (uitgave 1626, bladzijde 146). Verkeerde opvatting van hett woord heeft de assimilatie van ‘nr’ tot ‘nn’ in de hand gewerkt en den vorm minnebroeder doen ontstaan.

►Zie voogel voor een vergelijkbare uitdrukking

mis

zelfstandig naamwoord

1. mest

- Van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 110; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-04-20 - We hebben dan tegelijk veul mis voor ons eirepullaand, want huskemis deugt nie daorveur. Dè witte, war

- Weekblad van Tilburg; Een roestpraatje, 1867-10-05 - Veur 't mis.

- WBD - mis, mist - mest, stalmest (in Hasselt)

- WBD - miskèùl - mestkuil, mestvaalt

- WBD - mis rije - mest naar de akker brengen (op Korvel)

- WBD - mis aftrèkke - mest van de kar trekken (in Hasselt)

- WBD - mishupke – mesthoopje; op de akker liggend hoopje mest (in Hasselt)

- WBD - mis brèèjke - mest verspreiden (in Hasselt)

- WBD I.4.1:54 - mis - vogelmest, ook ‘vogeltjespoep’ genoemd

- A. Weijnen; Etymologisch dialectwoordenboek, 1995 - mis, mes - mest

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - mis – mest; z’n mis hoo:g draoge - lange benen hebben.

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant. 1937 - mis (kaart 56); mis, mist (bladzijde 143); zie afbeelding hierboven.

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mis, mes - mest

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mis - mest

2. mis (rooms katholieke kerkdienst)

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek aflevering 104 , NvhZ, 02-07-1970 - Droeg iemand een broek, die in de ogen van de spraakmakende gemeente aan de te lange kant bevonden werd, dan dreef men daarmee een milde spot met de opmerking: "Hij gaat de liste (laatste) mis afzeggen". Die "laatste mis" gold de hoogmis, welke het langst placht te duren.

- Cees Robben; Prent van de week 1981-06-19 – (Priester...) Moet ik de Prefatie zingen, köster..? (Koster...) Nèè, paoter, ’t is vandaog ’n stille mis... We zingen aleen mar wè möpkes...

- Cees Robben; Prent van de week 1979-11-30 - Mee ’n miske beklonken.

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - Et schiet nie op, et lèèkent wèl en mis meej drie heere...

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - De pestoor doe ok gin twee misse vur êen gèld!

- Grôot diktee van de Tilburgse taol 2006; èn dan nò de liste mis nòrt kefeej 

- WBD III.3.3:117 - vruugmis, vissersmiske, liste mis, geleeze mis, stil miske, hôogmis, gezonge mis, zingende mis, Latijnse mis, sweekse mis, kèndermis, schoolmis, rouwmis, dôojemis 

3. mis, miske

zelfstandig naamwoord

mes, mesje

- Piet Heerkens; De Kinkenduut; Laaster, 1941 - vlijmend scherpe missen...

- Piet Heerkens; D’n örgel; Scheeresliep, 1938 - Missen en scheeresliep!/ Was er daor iemand die-t-er mijn riep?

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg, 1984 - ...en ik wet m'n meske al op m’ne schoen’

- Cees Robben; Prent van de week 1960-06-24- En ’t mis gevat...

- Cees Robben; Prent van de week 1961-12-21- Legt oew mis en oew verket/ op oew bordje...
- Cees Robben; Prent van de week 1966-04-29 - Rits-rats.. dittie meej z’n mis...
- Cees Robben; Prent van de week 1967-03-17 - Den dokter (chirurg) moes twee keer z’n mis aonwitte...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - miske steeke (spel); een mes vanaf diverse lichaamsdelen in de grond werpen

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - Ge krêêgt men mis vur zeuve knikkers en êêne proem!

- Elie van Schilt; As ge katteliek geboren wierd; CuBra, circa 2000 - ...want vur det bróód gesneëien wier, mokte de moeder mee ut mis drie kruyskus op ut bróód.

- Piet van Beers; Het zeventiende boekje; Wèèkkraantfist, 2010 - Mar.... alles wè ik kreeg vurgezet, aat ik meej ene leepel, en mis, of ene verkèt.

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Ik weet nóg goed dèsse öp ‘n gegeeve moment mene maot Grötje van Èèrp öpgelaoie han. Hij waar òngehauwe vur verbôje waopenbezit, want hij ha ‘n mis in zene rug

- WBD II:1015 – rietmes; plat metalen voorwerp voor het inrijgen van de rietkam

- WBD II:1061 – mis, més - mes

- WBD II:2922 – paolmes - paalmes (in de klompenmakerij)

- WBD II:2922 – krammes - krammes (in de klompenmakerij)- WBD -
- ploegmis – ploegmes, ploegschaar (in Hasselt)

- WBD - rösmis – kouter, lang smal mes

- WBD - spits mèske - bepaald slachtersmes om de runderhuid door te snijden

- WBD - splitmès - slachtersmes waarmee men de huid losmaakt van het runderlijf

- WBD - splitsmès - slachtersmes, aan beide zijden scherp, om slachtvee te doden

- WBD - vèldermès - slachtersmes met spitse punt om de runderhuis door te snijden:

- WBD - vilmis - bepaald slachtersmes

- H. Mandos & M. Mandos-van de Pol; Brabantse Spreekwoorden, 2003, lemma Tilburg - In Tilburg steken de messen boven de daksparren uit. (Er werd vroeger in Tilburg veel gevochten.) Daksparren zijn betrekkelijk dicht naast elkaar dwars over de gordingen aangebrachte balkjes, die het dak dragen.

Mesthaak, ca. 1870 - uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991

Broodmessen met handgreep en armsteun - uit: Rijke oogst van schrale grond, tentoonstellingscatalogus Noordbrabants Museum, 1991

Schilderij: Gino Severini - 'Betrapt' (1904)

zelfstandig naamwoord

misdienaar

- Theo de Wijs, schriftelijke mededeling aan Cees Robben - Stao ik in de weg? Nè, waant ik zèè misdienèèr gewist (17-10-1972); Ik kan goed uit de voeten in een kleine ruimte...

- Elie van Schilt; As ge katteliek geboren wierd; CuBra, circa 2000 - kender van unne metseléér, draoimaoker of duveléér, die wieren gin misdienéér.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007- Op et altaar stao de priester meej un paor misdienèèrs…

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - De misdienèèrs, ochèèrm de mennekes, ze moese meej blôote haande die misbelle laote rinkele. De pestoor ha handschoenen aon, die jungskes nie. Ze stonden der bij te janken.

- WBD III.3.3:158 - misdiender - misdienaar

misfòlt 

zelfstandig naamwoord

mestvaalt

- WBD - mesthoop op het erf, ook ‘misthôop’ genoemd

- WBD - – mestkuil; vaak omlijst door een laag stenen muurtj; ook ‘misfölt’ of ‘miskèùl’ genoemd

- WBD - misfölt - mestkuil, ook ‘misfòlt’ genoemd

- WBD - miskèùl – mestkuil

mishaok 

zelfstandig naamwoord

- WBD - – mesthaak; gereedschap om de mest uit de stal of van de kar te trekken

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mishaak, meshaak, mesthaak - drietandige omgebogen haak om het mest uit den stal of van de kar te trekken

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mishaok - tweetandige vork

mishôop, mishupke 

zelfstandig naamwoord, verkleinwoord

mesthoop

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998– mishoop - mesthoop, rommeltje, troep

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - mishoop – vuilnisbelt

- WBD - mesthoopje op het land (in Hasselt)

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - mishoop, meshoop - mesthoop

Misjenaaresstraot

toponiem

Missionarisstraat

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Koske van de Wouw wonde op de hoek van de Misjenaaresstraot in dè kefeejke daor! 

►KLIK hier om dit bestand te beluisteren

misse

werkwoord, zwak

mesten

- Van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 110, Nieuwe Tilburgsche Courant 1929-04-20 – “As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters”, zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - Goed dek giestere gemist heb.T'is vandaog zo mistig! 

- WBD - – misse - mesten (op Korvel)

misselek

bijvoeglijk naamwoord

misselijk 

echter hier niet in de betekenis van 'neiging tot braken' of 'onpasselijk' maar om aan te geven dat iets niet zeker is of onbekend.

- WNT - misselijk - onzeker, hachelijk; thans verouderd. Bij deze betekenis denkt men onwillekeurig aan het werkwoord ‘missen’; een woordje ‘misselijk’', daarvan inderdaad afgeleid, bestaat in West-Vlaanderen in de zin van: kunnende gemist worden, ontbeerlijk.

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Hoe laot ie töskómt, dès misselek!

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Hoeveul er in de pòt zit, dès misselek!

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - misselijk - moeilijk te raden. Als bijvoorbeeld gevraagd werd wat iemand wel aan bezit of inkomen had en het antwoord luidde ‘dès misselijk’, betekende dit dat het bedrag zeker niet laag zou zijn.

Andere betekenissen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - misselijk - met ‘n persoon als onderwerp - moeilijk, lastig van karakter, knorrig, gemelijk: 'ne misselijke meens'; ook: woest, baldadig; driftig, oploopend; onpasselijk; met zaak als onderw.: onaangenaam, allendig

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 - misselijk - voor misnoegd, te onvrede; bijvoorbeeld ‘misselijk over iets zijn’.

missiekiendje

zelfstandig naamwoord

- Elie van Schilt; As ge katteliek geboren wierd; CuBra, circa 2000 - Dun pastoor en ok dun fabrikaant zagen ut liefst un huyshouwe mee un stuk of aacht jong, ut mòògen ur ok gerust meer zèèn, mar det wò nie zeggen det iederèèn zun èègen daor aon hield. Durum kwamen Cappesienen of Paoters aaf en toe donderpreken houwen, ze noemde die weken dan un missieweek. De meesen waoren daor dan zó van verschoten, veul din ut dan wir zó as ut moes. Dus nie mee ut kruyske de kerk uyt of daogen tellen. Wier ur dan negen maonden laoter un kiendje geboren, dan was ut un missiekiendje. Dus zò'n kiendje had zun lèèven te danken aon ut katteliek zèèn van zun ouwelui.

missezin

zelfstandig naamwoord 

smoesje

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Dès nòg ene schôone missezin! - Dat is nog eens een mooi smoesje!

missieson
zelfstandig naamwoord
kledingstuk, demi, lichte jas; zowel in voorjaar als najaar draagbaar, ook voor dameskleding in gebruik; uit Frans ‘demi-saison’
- Cees Robben; Prent van de week 1957-07-06 – D’n missieson ►miezezon
 

misstik

zelfstandig naamwoord 

- WBD - meststik - gereedschap voor opeengeperste mest

mist 

zelfstandig naamwoord

mest

- Cees Robben; Prent van de week 1961-12-29 - En pruufde van d’n mist...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Zólang èèrpel zètten as ge mist hèt... - volhouden zolang je kunt

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - ...in dieje mist ziede dieje mist nie - in die mist zie je die mest niet

- WBD - – mist - mest, stalmest, ook genoemd ‘mis’ (in Hasselt)

- WBD - mistkalf - mestkalf

- WBD - mistvörk - mestriek

- WBD - mistkèèr - mestkar

- WBD - mist laoje - mest laden

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - mis (kaart 56); mis en mist (bladzijde 143)

mist, miste

bijwoord
het meest; overtreffende trap van ‘veul’; vergrotende trap ‘meer’

- Cees Robben; Prent van de week 1955-08-06 - En naa treft mèn wel ’t mist...

- Cees Robben; Prent van de week 1958-05-24 - Wie heej naa z’n èègen ’t mist laoten paaien...?

- Cees Robben; Prent van de week 1980-07-1 – ’t Staoter zôô mar schraol bij... Jè, wie nie mist, mist ’t mist... Wie niet mest, mist het meest... en daarom staat het gewas er maar schraal bij; tegenwoordige tijd hier van ‘misse’ (missen) en tegenwoordige tijd van ‘miste’ (mesten)

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, 1970 - Wie et miste heej, stèèrft et nôojst (ook geciteerd in Mandos; Brabantse Spreekwoorden, 2003)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Nòr de miste van de liste fiste is ie meej gewist.

mistal

bijwoord

meestal

- Rolf Janssen; We hebben gezongen en niks gehad, Tilburg 1984 - óns moeder zaat mistal te spinne

- Cees Robben; Prent van de week 1957-05-25 - Wij schudden ons mölderkes mist uit de heg ...of vonge ze rond de lantèère op straot...

- Cees Robben; Prent van de week 1965-04-16 - As ge’m iets vraogt gift ie mistal gin sjoegel...

- Cees Robben; Prent van de week 1970-10-16 - En boven deze soeppot hong... Mistal ’n locht van smôôr

- Cees Robben; Prent van de week 1978-06-30 – Mistal drek

- Jos Naaijkens; Mènne ceeveej; CuBra - Wèl vúr 19.00 uur belle. Ze leej mistal vruug in bèd.

- Piet van Beers; Spoeje doemmeniemer; Frietkot, 2009 - Op Zondag hèk mistal gin zin om te kooke.

miste

werkwoord, zwak

mesten

- Cees Robben; Prent van de week 1957-03-09 - M’n haande vol blèène van ’t kreugeltje douwe... van ’t misten en spaoje

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven); Kèrsmes vruuger...; ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier, 1960-1980 - Akt aachteraaf bekèèke moet/ vierde we Kèrsmes vruuger goed./ Meej en knèntje, zèlf gemist/ ha hil et höshaawe grôot fist. 

- Piet van Beers; Brabants - A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland 2 (1958) - 1, z.j., circa 2005 - Van veul heure zègge: Ik hèb wel es heure zègge,/ dè hij, die 't miste, mist./ De grotste èèrpel ötstikt/ Dès aaltij zôo gewist.

mistegetije

bijwoord

meestentijds, meesttijds, meestal

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - meestegetijje

- Stadsnieuws, 2008-11-19 - Hij heej mistegetije nòg gin tèèd om rusteg zenen botram te eete

mistentè(è)ds

bijwoord (met adverbiale ‘s’)

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - mistentè(è)ts - meestal, meestentijds

- Grôot Dikteej, 2007 - Mistentèèds zitter en vrouw in de spreekkaomer...

mistentij

bijwoord

meestal

- Jan Jaansen; (pseudoniemen van Piet Heerkens svd); feuilleton ‘Bad Baozel’, 8 afleveringen, Nieuwe Tilburgsche Courant 1938-12-31 - 1939-02-18 - De barones laag mistentij op et bed...

mister

zelfstandig naamwoord 

meester, schoolmeester, onderwijzer

- Cees Robben; Prent van de week 1968-06-28 - Mister, ge mot er op tèèd wè aaikes onder lègge...

- Cees Robben; Prent van de week 1970-08-21 – (Onderwijzer tegen leerling...) Gij Pietje... de drie trappen (van vergelijking) van sterk. ...stèèrik, mister... onnut stèèrik ...en ’t pèèrd van Jantje Groenen, mister...

- Cees Robben; Prent van de week 1984-01-06 - Dè weet ik, mister...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Wè zal de mister ene slòdder beure! - wat zal de meester veel verdienen!

- Stadsnieuws, 2006-09-13 - In Tilbörg waare hil wè misters die ôot fraater han wille wòrre

- Karel de Beer; Bijnamenboek, Tilburg 2000 - de mister - Jos Eras (bladzijde 38)

- Karel de Beer; Bijnamenboek, Tilburg 2000 - de meester - Eduard van Spaendonck (bladzijde 73)

- WBD III.3.1:450 – mister - meester, hoofdmeester, hoofd, schoolhoofd

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mister - meester, onderwijzer

mistere
werkwoord, zwak
meesteren; naar de dokter gaan; vergelijk ‘heelmeester’
- Weekblad van Tilburg; Een roestpraatje, 1867-10-05 - Want mistere kost iet, dè beloof ik.
 

misterknèècht

zelfstandig naamwoord

meesterknecht

- Interview De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Jaa jaa jaa… jaa jaa… ik hèb er tweejendèrteg jaor… meesterknecht, noemde ze dè toen. Baas, hè. Mar dè was vruuger, dan zin ze mar “ôo, dè was ene misterknèècht”, hè…

- Interview De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Ik krêeg bericht dèttek dan èn dan om, om twaalf uur moes koome bij Riche op den Heuvel, hè! Daor was de misterknèècht van de fabriek, hè! Van en Duitse firma!

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

Foto: Henri Berssenbrugge - Regionaal Archief Tilburg

misthôop

zelfstandig naamwoord 

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - mesthoop, puinhoop

- Elie van Schilt; - Aachter in onze tuin, laag net as bij iederéén de misthòòp, daor laag van alles, de mist uit de konijnehokken, èèrpelschellen, afval van gruunte, sjuust en ok dieje misthòòp had ok zunnen eigen stank. Stonk ie te hard, dan wieren er un paor schoepen zaand overgegooid en dan stonk allèèn de zijkaant nog.

mistkeever 

zelfstandig naamwoord

mestkever

- WBD III 4.2:175 – mestkever - Mestkever is de algemene naam voor een familie van kevers die van mest leven; de bekendste twee soorten zijn de grote zwarte mestkever (Geotrupes stercorarius, ongeveer 2 cm) die vooral op de hei voorkomt en z’n nest volpropt met mest en de kleine veldmestkever (Aphodius fimetarius, 5-8 mm), een klein algemeen voorkomend kevertje met een oranjebruin schild en een zwart borststukje dat leeft op en van halfdroge paarden- en koeienmest.
Samengestelde woorden met mest- en strontinsecten:

- WBD - strontkever (frequent in Tilburg)
- WBD - mestkever (frequent in Tilburg)
- WBD - strontmulder (midden van Tilburg maar zeldzaam)
- WBD - strontbeest (Tilburg)
- WBD - stronthommel (Tilburg)

Geotrupes stercorarius - Wikipedia

Aphodius fimetarius - Wikipedia

mistvörk 

zelfstandig naamwoord

mestvork 

- WBD - – mestriek; ook genoemd 'riek'

miszeej

verleden tijd en voltooid deelwoord van ►‘miszègge’
iets verkeerds gezegd hebben, tegengesproken
- Cees Robben; Prent van de week 1960-07-01 - Hij hô d’n baos nôôt iets miszeej...

miszègge

werkwoord, sterk

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 - miszègge - verkeerde dingen zeggen, de mond voorbij praten

miszin

verleden tijd van ►‘miszègge’

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - missin – miszeiden; missin ik wè? - zei ik iets verkeerds?

- Cees Robben; Prent van de week, ongedateerde aantekening - Mar ze miszin gin woord...

- WNT - – miszeggen – l. iets zeggen dat verkeerd, onjuist, ongepast is; 2. iemand iets beleedigends zeggen

mitje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van meet

meetje, op de grond getrokken streep

mitjesteeke

werkwoord, sterk

meetje steken

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 - mitjesteeke – kinderspel; landje veroveren

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; CuBra - ...en dan was 't hil den dag mitje steke.

- Pierre Van Beek; Tilburgse Typen, aflevering XIII; Nieuwe Tilburgsche Courant, 28 maart 1958 - En “mitje stêke”, een spelletje om centen, was vroeger bij politieverordening verboden.

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Toen din ze niks as mitje steeke, war, èn stintje klètse! Der konde klèèn èn der konde grôote meej doen mar et ging aatij om de sènte èn dè waare mist grôote. Die hòn meer sènte as de klèèn mar ze môoge dan tòch wèl ene keer van hullieje vadder meej doen!”.

►KLIK HIER om het interview te beluisteren
- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Dan zètte ze op de wèg, want dè was vruuger ammel zaand, zôo en streep. Dè was hier en dwarsstreep èn dè was in de midde en huudje op. Dan gingde daor vier meeter vendòn staon… kwaamde op de streep, war, dan waare die sènte van jou… waarde die in diejen hoed êene, dan môogde er êene veur bèzètte, die vur de meet dieter nie opgekoome was …

►KLIK HIER om het interview te beluisteren

- Interview Jolen, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - …mitjesteeke… sènt … meej sènte…mar meej, meej de èège vèèf, dè witte nie zeeker hè…meej de èège vèèf… Mèèj de èège vèèf, dè noemde ze zôo hè… èn stintje klètse?

►KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - …èn hakdòlle èn stintje klètse, stèltlôope èn mitje steeke…

- Interview Van den Aker, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Mitje steeke; Zon plavèùs laag er dan op de grond èn dòr leeje ze dan sènten op, hè. Mar dan moeste in de vèrte gòn staon èn dan hadde van die èèzere böllekes èn dòr wier dan geschoote. Èn wie dan et kòrtste bij zon plevèùs laag die môog dan irst, hè!”

►KLIK HIER voor audiofragment

- - Interview met Heikanters, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Èn mitje steeke! Mitje steeken, hè! Dè was ok meej sènte. Dan hòdde we en streep getrokke in de grond meej zon klèèn hökske der boovenop èn dan gingde zôo op enen afstand van en meeter òf drie èn dan meej zonne sènt! Èn wie daor op die meet kwaam òf wie dèt kòrste bij èn wie daorin kwaam krêeg alles!

►KLIK HIER om naar de pagina te gaan met het audiobestand

- Van Delft; Van Vroeger Dagen, aflevering 104; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1929-03-09 - Iets soortgelijks was het meetje steken. Hierbij ontbrak de steen en de ijzeren bol, zoowel als de ‘proem’ of ‘merpel’. (Deze laatste zijn een plaatselijke benaming voor een stuiter van steen of glas.) Men ‘stak’ (wierp) met centen naar een half ovale lijn, waarboven nog een klein vierkantje in het zand geteekend was. Wie het dichtst bij de streep lagen, wonnen het geld, waarmee geworpen was, en wie in het vierkantje kwam, was de voornaamste winner.

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - De kleen brakke zen in dun hof ont mitje steke!

- Hein Quinten; Tilburgse spreuken, circa 1990 - Kiesde gij bij ut ‘Mitje steke’ ‘Obburus’ of ‘Munt’ ?

- Cees Robben; Prent van de week - mitje steeke meej schèfkes; blikken bovenstukken van garenpijpen

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Ok midjesteken wier veul gedaon. Ge moest dan perberen van un bepaolde afstand centen in enne getékende hoed op de grond te gooien. As oe dè lukte, mochte alle centen, die er omhene lagen, hebben. Wij deeje daor nie aon meej want wij han gin centen, et blééf bij kèèke.

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, Hilvarenbeek 1992 - mitjesteejke - meetje steken

- WBD III.3.2:206 - mitjesteeke - meetje steken

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - meet - geteekende schreef, waar men den voet of de hand moet houden om het spel te beginnen; meetje schieten - een spel waarbij de jongens met geldstukken werpen naar eene op den grond getrokken schreef

möddekevèùl

zelfstandig naamwoord 

smerige vrouw, smerig meisje

mogelijk is 'möddeke' afgeleid van 'modder'. ►mòdden

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - möddekevuil - smerig, vuil meisje

- WNT - – modde, moddeke - scheldnaam voor eene vrouw, inzonderheid, naar het schijnt, voor een vuil, lomp en onhandig vrouwmensch

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – modde, moddeken - wordt hier, in de straattaal, wel gebruikt voor een vuil, slordig, vrouwspersoon

mòdden

werkwoord, zwak

overhoophalen

- WBD III.1.2:74 - modden, modderen - overhoophalen

moeder, moejer, moederke

zelfstandig naamwoord

1. moeder

- Cees Robben; Prent van de week 1954-02-13 - ’n moederke vol stil geluk......

- H. Mandos en M. Mandos van de Pol; Brabantse Spreekwoorden, 2003 - zen èège moeder nie gekoozen hèbbe (Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, 1969) - gezegd als er kritiek komt op de mening, c.q. het gedrag van de moeder.

- WBD III.2.2: 66 – moeder - idem, ook ‘ons moeder’

2. echtgenote

- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Dè was en dwèèltocht, war, toedè we tös kwaame èn dan laagen ons ôogen al en bietje boovenop… èn dan kwaame we tèùs èn dan viele we in de bèdsteej oover ons moeder heen, omdè ge zat waart!

►KLIK HIER om het interview te beluisteren
- Interview Hermans, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2013 - Ge had nie veul sènte, ge kost nie veul ònlègge… èn mènne kastelein, assie oe kènde dan pofte ie wèl… mar as ons moeder öt bèd komt èn ge had daor nòg wè staon, dan krêegde nòg ruuzie… dè moet in bèd wir goed gemòkt wòrre… hahahahaha… hahaha... zôo ist immel!

►KLIK HIER om het interview te beluisteren
 

moedermeejsallêen, moedermeejnsallêen

bijwoord

moederziel alleen

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - moejermiesallee:n - moederziel alleen

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - moedermens(ch)alleen, moederziel-alleen - gans alleen

moefele

werkwoord, zwak

moffelen, verbergen

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - iets wegmoefele - doen verdwijnen

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – moffelen - verbergen. Het is een zeer goed woord, komende van ‘moffel’, ‘mof’, eigenlijk iets dat bedekt, wordende ‘moffel’ in het Hoogduits ook genaamd zekere soort van ketel, door de scheikundigen gebruikt wordende. In het Fransch zijn ‘mouffles’ wanten of handschoenen van welke de vingers niet van elkander gescheiden zijn.

- WNT - moffelen – iets behendig in zijn moffel wegstoppen

moefelèèr

zelfstandig naamwoord 

moffelaar

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, aflevering 187, 1974-07-15 - Van verbergen gesproken: In dit verband kennen we het woord “moefelèr”. Dat is iemand, die iets stiekum verbergt, ongemerkt wegpikt of iets laat verdwijnen. We hebben hier te maken met “wegmoffelen”, wat ons doet denken aan de “mof”, een accessoire van dames uit het begin van deze eeuw, dat meestal uit bont bestond en in de winter gedragen werd om beide handen in weg te steken. Toen kloosterlingen nog habijten met wijde mouwen droegen, plachten zij vaak hun handen in die mouwen te steken. Daardoor kregen ze wel
de spotnaam van “moefelèr”.

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 – moefelèèr - iemand die iets verbergt

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - kloosterling (die zijn handen in zijn wijde mouwen stak)

- Stadsnieuws, 2006-02-11 - Meej dije moefelèèr moete ötkèèke: hij naajt oe wòr ge bij staot!

Typoscript - Archief Pierre van Beek

moeje

werkwoord, zwak

bemoeien

moeje - moejde – gemoejd, korte oe

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - zenèège moeje - zich bemoeien

- Voorbeeld van de originele systeemkaart van Sterenborg - Waor moejde oewèège teegenaon? - Waar bemoei je je mee?

- Jan Jaansen (pseudoniem van Piet Heerkens svd); De nuuwe kapelaon van Baozel, aflevering 11; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1938-12-10 - ... hil de omgeving moeide z'n eigen mee de opvoering

- Karel en Sjarel; dialoog in Groot Tilburg, 1945-05-18 - Asse naa nie is héél gaaw gaon publiceere wie die zen, dan zulle wij er ons ège is mee gaon moeie, Karel.

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 2, Tilburg 2007 - Daor ha ene paus, bisschop of pestoor zen èège niemer tegenòn te moeie.

- F. van der Meer; Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010 - Ik zèg, ‘Moeide gij oewèège nèèreges tegenaon, verrekten drèùpsnor!’

- WBD III.1.4:106 - moeial, bemoeial - snotneus

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958, deel 2, Vocabularium, 1958 - moeien - zich bemoeien met

moejzèèker, zèèkmoejer

zelfstandig naamwoord

mier 

- Informant Piet Mutsaers – mier

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - moierzaike – mieren

► ‘zèèkmòjer’

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - moeizeiker - mier; ook ‘zeikmoeier’ 

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - muurzeiker – mier; in de Kempen: moerzeik, moerzeiker

moeljènnie
zelfstandig naamwoord

machine waarop het garen gesponnen wordt voordat het bij het weven gebruikt kan worden; in de tweede helft van de 19de eeuw vervangen door de 'self actor' ►salfak

naar de Engelse naam ‘mule jenny'

- Gerard van Leijborgh (pseudoniem van Lambert de Wijs) - De laatste Tilburgsche huiswever 2, in Nieuwe Tilburgsche Courant 1940-11-09; aan het woord is Frans van Geloven, de laatste huiswever - Het garen kregen we op zgn. tuiten, soms ook op strengen, er waren toen nog geen blikken pijpen en het garen werd dus zoo maar op de spil van de selfading# of moeljenie* gesponnen en daarvan gewoon afgetrokken. Dit garen werd dan door ons op het ‘scheerijzer’ gezet en vandaar in gangen op het scheerraam gedraaid, totdat we de juiste hoogte van de ketting kregen.

- Ed Schilders; - WTT -  2020 – Opmerkingen bij het voorgaande citaat uit Van Leijborghs De laatste Tilburgse thuiswever – 1) moeljenie: bedoeld is de fijnspinmachine genaamd mule-jenny. 2) selfading is mogelijk een zetfout; bedoeld wordt ‘selfacting’, in het Tilburgs 'salfak' genoemd. Over de salfak had Van Leijborgh al eerder geschreven: ‘Onze oude Tilburgsche spinners spreken nog met weemoed over de oude ‘muljenies’ die hun wat meer ‘zweet’ gekost hebben dan de moderne ‘selfactors’ (Historische Tips, Nieuwe Tilburgsche Courant, 7-4-1926).

.

De Mule Jenny, het enige bekende exemplaar dat door de uitvinder Samuel Crompton zelf gebouwd is; collectie Bolton Museum and Archive Service.

Advertentie Nieuwe Tilburgsche Courant 15-10-1899

Advertentie Tilburgsche Courant 19-3-Willems 1876

moelvèèchte

werkwoord, sterk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - bekvechten

moer

zelfstandig naamwoord 

- WBD III.4.2:135 – moer - bijenkoningin

- WBD III.4.4:165 – moer - zwarte, ondoordringbare aardlaag

- WBD III.4.4:166 – moer - veengrond

moerbalk

zelfstandig naamwoord 

- WBD - – ankerbalk; zware dwarsverbinding tussen twee tegenover elkaar geplaatste stijlen; bevordert de stabiliteit van een gebouw

Vaccinium myrtillus

moerbeezie

zelfstandig naamwoord

blauwe bosbes 

- Frans Verbunt; Tilburgs vur tonpraoters, zeuvende perbeersel, 1996 - blauwe bosbes

- Paul Spapens e.a.; Goedgetòld, diksjenèèr van de Tilburgse taol, Tilburg 2004 - blauwe bosbes, moerbei; zie: klòkkebaaje

- WBD - De blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) is een klein struikje uit de heidefamilie. Het is een bodembedekker in bossen op zure grond met fijn getande, lichtgroene blaadjes, met bleekpaarse bolvormige bloempjes en met blauw bestoven besjes met kenmerkend blauw sap. In Tilburg ook: klokkebei, klokkebeien, sint-jansbezem.
- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, 1992 - moerbeejzem - blauwe bosbes

moerke
zelfstandig naamwoord

verkleinwoord van ‘moer’ - moeder
- Cees Robben; Prent van de week 1960-11-18 - ...goeie moerke 

moes, mos

verleden tijd van ►moete

moest

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - ...wij moesen mar 's zeggen dè ...

- Cees Robben; Prent van de week 1956-05-12 - Wè d’ ons moeder toch moes spaoren/ vur de swiet... de kaskenade... De prent behandelt het feest van de Eerste Communie en de kosten daarvan, die ook voor ‘het oog van het kerkvolk’ gemaakt werden.

- Cees Robben; Prent van de week 1959-09-12 - Swels det ik efkes wochte moes...

- Cees Robben; Prent van de week 1965-04-02 - Hij moes z’n port hebben...

- Cees Robben; Prent van de week 1967-03-17 - Den dokter (chirurg) moes twee keer z’n mis aonwitte..

- Cees Robben; Prent van de week 1980-06-20 - Wè waren ze toch wèès mee d’ren irste klèène... Hil de reutemeteut moes er op...

- Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 68 08 08 - Mientje moes op ziekebezuuk

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Ze mossen oe gehad hèn! - ze hebben je nodig

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - Agger nie meej schreuwe most, dan moster meej laage...

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - most - 2e hoofdvorm van ‘moeten’

- WNT - moeten - als verleden tijd heeft het Middelnederlands naast ‘moeste’ ook ‘most’

moeskòp

zelfstandig naamwoord

stroper

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - moeskòp – stroper

moeskòppe

werkwoord, zwak

- WNT - – moeskoppen – l. uit stelen gaan, stroopen, vooral van soldaten; 2. moorden, doodslaan.  

-moet

zelfstandig naamwoord 

- Informant Piet Mutsaers - tante, oudtante; wordt achter de eigennaam gezet, bijvoorbeeld Hannemoet

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - moet, ook -moei en - meuj (-mö:j); achter de naam als aanduiding van oudtante of tante; miemoet.

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958, deel 2, Vocabularium, 1958 - moet – tante; achter de voornaam geplaatst

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 - moet, mut - moei; wordt altijd voorafgegaan door een eigennaam: Trienemut, Annemoet.

- WNT - moet – moei; naam voor de tante die zuster is van de moeder...

moete, mòtte

werkwoord, sterk

moeten

- Kees en Bart; Tilburgsche Post, circa 1925 - dè mótte gelêûve

- Cees Robben; Prent van de week 1962-10-05 - En desseme gadeeseme nog tesse mosse ôôk...

- Cees Robben; Prent van de week 1987-01-02 - En naa zegde onderwege nie .. akkoe naor huis breng, degge wir mot (hier dus: naar de wc moeten’

- Willems; Dialectenquête, 1887 - mó'k - moet ik?; mottewe - moeten wij? mótte - mós - gemótte; mót – moet; mótte - moeten

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - mótte

- WBD III.1.4:328 - moeten, moet; moetje - verplichting

samentrekkingen met ‘moete’

moetem
moet je hem
- Cees Robben; Prent van de week 1978-12-22 - Dan moetem is in z’n hemd zien staon...

- Cees Robben; Prent van de week 1964-07-31 - Moeten daor zien staon te kèèke...

- Cees Robben; Prent van de week 1982-09-24 - Dan moettem overdag ôôk mar de kaans geven

moetet
‘moet het’, of ‘moet je het’
- Cees Robben; Prent van de week 1960-02-19 – Mar ‘k moetet irst nog zien...
- Cees Robben; Prent van de week 1973-05-11 – Dan moetet lepeltje d’r uit haole...
moetiejer
moet hij er
- Cees Robben; Prent van de week 1981-05-08 – Dan moetiejer zunne tèèd mar over doen...
► moes

moezelien

zelfstandig naamwoord 

moezelien; stofnaam (textiel)
- WBD II.4, pagina 879 - los geweven stof van katoen, wol of zijde; genoemd naar de stad Mosoel in Turkije; mousseline: moezelien, K 183 (= Tilburg) 

- J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier, 1947 - mousseline - Zacht en doorzichtig weefsel in effen binding geweven. Effen en bedrukt. Katoen mousseline: ketting en inslag uit zacht getwist garen. Wol mousseline: zacht getwist kamgaren. Toepassing: dameszomerkleeding.

- WNT - 1908 – mousseline - in de volkstaal ook wel ‘moezelien’; van Frans ‘mousseline’. Benaming van zekere los geweven stoffen, oorspronkelijk van katoen, doch later ook wel van zijde of wol.
 

moffel

zelfstandig naamwoord 

- WBD III.4.4:278 - moffel - mondvol

moffelbôon

zelfstandig naamwoord

tuinboon

►Zie dossier tuinboon

Illustratie: Thomé - tuinboon, 'knaawbôon', 'lapbôon', 'boeretêen', vicia faba L.

Kleurenets - Molenaar - W. Witsen - 1910

mölder

zelfstandig naamwoord

1. molenaar (maalder)

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - mölder naast mulder

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Et zô nog efkes duren, veur dè we naor de mölder moese, om enne zak rog te laote maole.

- Toine Raaijmakers - Van een moeilijk probleem: Dè kan alleên Gòd èn de mölder schaaje.; Lòt dè God èn de mölder mar schaaje.

- Lowie van Dorrus Misters; Onze Tilburgse folklore, aflevering 20 ‘Over mulders en molens’; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1952-10-04 - Waarschijnlijk heeft ieder van ons wel eens het spreekwoord gehoord: Dat zullen we God en de mulder maar laten scheiden, die scheiden zo veel. (…) Velen zullen de mulder wel eens bezig hebben gezien. Het aangebrachte koren of graan gaat eerst naar boven tussen de maalstenen, het meel hiervan gemalen komt door een gleuf van ca. 25 cm naar beneden. Deze gleuf heeft schuin opstaande wanden van 10 tot 15 cm hoogte en aan het einde is er een plankje, dat in de gleuf past en er bij het scheiden tegen kan worden gezet. De zak waarin het meel wordt opgevangen, hangt open aan die gleuf met twee haakjes. De voorkant van die zak wordt opengehouden door een haakje verbonden aan een touwtje, dat over een katrolletje loopt en waaraan een gewicht is bevestigd. Toen de boer de zak bracht, was er bijv. 50 kg graan in, dus er zou ook 50 kg meel in moeten komen. Neen, zegt de mulder, want van dat meel verstuift onderweg of blijft kleven aan molenstenen en waar het verder passeert. De mulder staat onder bij de zak en meent op zeker moment dat er genoeg in is. Hij neemt bovengenoemd plankje en zet het tegen de latjes aan het eind der gleuf. Nu loopt er geen meel meer in de zak. De mulder heeft gescheiden, even de zak losgemaakt en op de bascule. Is er te weinig in, dan gaat er een schep bij, andersom een schep er uit. Dat is het scheiden van de mulder en iedereen zal nu het bovenaangehaalde gezegde wel begrijpen.

- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek, aflevering 11; Nieuwe Tilburgsche Courant, 17 april 1950 – “Dè zullen we den duvel en de mulder mar laoten schaaien, die schaaien 't zô veul!”, waarbij gesuggereerd wordt, dat de molenaar nogal relatie heeft met de duivel. De uitdrukking wordt in het algemeen gebezigd als men bedoelt aan te geven, dat men een zaak maar op haar beloop moet laten - er zich niet in moet verdiepen.

- Pierre van Beek; Tilburgse taalplastiek, aflevering 11; Nieuwe Tilburgsche Courant, 1950-04-17 - De molenaars schijnen vroeger bij het volk een niet al te goede reputatie te hebben genoten. Vanwaar anders de uitdrukking: “Als de mulder z'ne Paosen gehouwen heej, is de pastoor deur z’n werk”? Hieruit blijkt, dat men aannam, dat een mulder ieder jaar nogal wat op zijn geweten heeft en daarom zijn Paasbiecht maar liefst tot het laatste moment uitstelt. Die zwaarbezette kerfstok kan hem moeilijk anders zijn toebedeeld, dan dat men hem verdacht van het achterhouden van meel wanneer hij graan te malen kreeg.

- Pierre van Beek; NvhZ, Tilburgse Taaklplastiek, aflevering 178, 25-08-1973 - "Mulders- en brouwersvarkens zijn altijd het vetst" wordt gebruikt in de betekenis van: baas boven baas. Er wordt hierbij uitgegaan van de gedachte, dat er bij molenaars en brouwers altijd overvloedig voedsel voor de varkens aanwezig is.

- Pierre van Beek; NvhZ, Tilburgse Taalplastiek, aflevering 104, 02-07-1970 - "Dat is ander koren", zei de mulder en hij beet in een muizekeutel."

- Pierre van Beek; NvhZ, Tilburgse Taalplastiek, 18-07-1964 - De molenaar scheen in het verleden niet veel vertrouwen genoten te hebben. Men insinueerde graag, dat hij van de te malen gebrachte rogge meel achterhield, zoals men van de kleermaker wel zei, dat hij "stof door het oog van de naald haalde". Als het allemaal waar was, valt het te begrijpen, dat de molenaar, wiens ziel wel heel zwart moest zijn, niet hard liep om te biechten te gaan, maar dit liever zo lang mogelijk uitstelde. Daarvan hebben we dan de uitdrukking overgehouden: "Als de mulder zijn Pasen gehouden heeft, is de pastoor door z'n werk".

- Pierre van Beek; Tilburgse Taalplastiek, NvhZ, 22-10-1965 "Gij zijt er zeker enen van de mulder" kon een kind met wit haar wel eens te horen krijgen, maar zo'n kind begreep die uitdrukking dan vaak niet en steevast volgde dan de vraag: Waarom.

- Interview met Heikanters, 1978; transcriptie door Hans Hessels, 2015 - …èn bij de mölder moes ik ok gòn wèrke. Daor nèffen ons bè die van Tuurlings… èn die zin aaltij teege mèn: “Jaon, ge kunt beeter hier wèrke as daor bè de mölder!” Ik zeg: “Wòrrom?”, want daor wèrd priema gekokt netuurlek! “Daor zien ze hoeveul dègge it! Öt zon grôote schaol ziede dè nie!”

- Cees Robben; Prent van de week 1957-05-25 - En ik ken er gin man.. Alleenig nog molder Mathèèse...

- Cees Robben; Prent van de week 1958-05-24 - Dè laoten we God.. en/ D’n mölder beschaaijen

- J.H. Hoeufft; Proeve van Bredaasch Taal-eigen, 1836 – mulder - molenaar èn meikever. Ik achte het zooveel te zijn als meuler, meulder, van meulen, hetwelk men, zoowel als molen, vindt bij Kiliaan

- Dialectenquete Willems, 1879 - Den mulderszoon is op den meule...

- K. Heeroma; Brabants uit de 18e eeuw; woordenlijsten Verster, 1968 - mulder – molenaar

- Josef Cornelissen & J.B. Vervliet; Idioticon van het Antwerpsch dialect (stad Antwerpen en Antwerpsche Kempen), Gent 1899 . - meulder - molenaar, mulder

► mulder - volksliedjes over de molenaar op CuBra, verzameld door Ben Hartman

2. meikever (Melolontha vulgaris)

Melolontha vulgaris

Meikevers vangen - uit: Kroniek van de Kempen

Rolf Janssen - We hebben gezongen en niks gehad, 1984 - Wanneer de meikevers weer te vinden waren in de buurt van de beukenhagen, werden deze door de kinderen gevangen. Ze werden opgeborgen in een lucifersdoosje met een blaadje sla. Vervolgens bonden de kinderen een draadje garen aan de poten van het dier en begonnen dan te zingen tot hij ging vliegen:

mùlderke, mùlderke telt oew geld
en gao dan nog ’s vliegen
 

► citaten over de mölder - meikever

► Cees Robben - rijmprent over mölders, capecientjes en bekkers

► De eerste meikever van het jaar in Tilburg - een overzicht uit de kranten

► Open Taalkaart Meikever uit de Taalatlas van Nederland

Jan Breughel de Oudere - Boeket (en detail)

 

Meer over meikevers in het - WTT - ... ► bèkker ► bèkkerke ► hègmölder ► kappesien 2 ► kappesientje ► konningske ► meikever-document ► mènneke 9 ► tèlle

3.Bijnaam

De Mölder = Kees Teurlings (blz.77) [Tuerlings was een molenaar]

4. merel

- WBD III.4.1:80 'malder' = merel, ook 'mulder'

mölderbla

zelfstandig naamwoord

beukenblad; geliefd voedsel van de meikever
- Cees Robben; Prent van de week 1957-05-25 - en ’n mölderblad toe...

mölderbladhèg
zelfstandig naamwoord

beukenhaag, waarin de meikever graag verblijft
- Cees Robben; Prent van de week 1957-05-25 – We gaven ze gruun van de mölder-blad-heg...

mölk, möllek

zelfstandig naamwoord

melk, maar in het Tilburgs specifiek voor karnemelk in gebruik geweest; gewone melk was

►’rôome’ of ‘romme’.

► mulk

1. karnemelk

- Interview met Heikanters, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2015 - Bij ons vènte ze rôome, rôome hiet dè! ...in de straot vènte, èn möllek, dès karnemèlk!

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mulk – karnemelk

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - ...aongebraande, geschifte mölkse pap...

- Lodewijk van den Bredevoort (pseudoniem van Jo van Tilborg); Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? deel 1, Tilburg 2006 - Ik weet zeker dè’k overal naor zô gaon zuuke mar nôot van ze lang zal ze lève nie, naor aongebraande, geschifte mölkse pap, zôas die bij ons hiete.

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - dieje karnemèlk..

- Dirk Boutkan & Maarten Kossmann; Het stadsdialekt van Tilburg: klank- en vormleer, Tilburg 1996 - In het woord ‘mölk’ (melk, karnemelk) vinden we ronding en centralisering vóór ‘l’.

- WBD - mölk, rôome, rómme (in Hasselt) – melk; ook ‘karnemelk’ genoemd

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, 1992 - mölk - karnemelk

- C. Verhoeven; Herinneringen aan mijn moedertaal [= Udenhouts], Baarn, 1978 - mölk – karnemelk; ‘n gezicht ès mölk - een pips en grauw gezicht

- A.A. Weijnen; Dialectatlas van Noord-Brabant, Antwerpen 1952 - die mölk (verouderd) is dun en zuur

- A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant, 1937 - mölk - karnemelk

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

►möllekepap

2. kuit; hom

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mulk - hom van visch, hoofdzakelijk van haring en bokking

- Cees Robben; Prent van de week 1968-04-05 - Aacht vorse bukkeme, liefst meej mölluk/ En gin zaaiers...

- WBD III.4.2:79 - mulk - hom, ook ‘hommeke’ genoemd

►hèrring

3. het uitlopen van het zaad van rogge

- Nicolaas Daamen; Tilburgs dialect, handschrift 1916 - mulk - de rogge laag pursies in z'n mulk toen de vorst kwaam; het zaad was in den grond als melk aan het uitloopen

mölkaaj

zelfstandig naamwoord 

- WBD - bebroed onbevrucht ei (van een kip)

- A.P. de Bont; Dialekt van Kempenland, deel 2, Vocabularium, 1958, deel 2, Vocabularium, 1958 - - mulkei - ei zonder kiem

- Jan Naaijkens; Dè’s Biks, 1992 - mölkaaj - ei zonder dooier

mölleke

1 werkwoord, zwak

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - melken

zelstandig naamwoord

monument

 - Lechim (pseudoniem van Michel van de Ven), De Tilburgse Koerier, 67 06 02 - De Tongerlose Hoef // Eens zèdde gij iets schòòns gewist / Ge waart 'n monnement, / ‘t Is triest, ak naauw zie hoe dè gij / Vort afgetaokeld bent.

zelfstandig naamwoord

accordeonspeler

uit 'harmonica'

- Kubke Kladder (pseudoniem van Pierre van Beek); ‘t Klokhuis van Brabant 9; Nieuwe Tilburgsche Courant, 30-02-02 - In tegenstelling mee aandere jaoren wanneer we 'n orkestje van de Hermonie hadden, hôn we deze keer 'ns twee trekmonnicaspeulers genomen, den Doedel en den Tjoeker. Die kèrels speulen vur 'n paor gulden d'r vingers blauw as ge mar zorgt dè ze volop te drinken hebben, want dè 'ne monnica-artiest zonder bier nie speulen kan is zo klaor as 'n klontje.

- Stadsnieuws ongedateerd knipsel - Diejen blènde mooniekaspeuler keek stiekum òfdègge wèl gèld in zen pèt gôojde...

- Henk van Rijen; Mèn Tilbörgs Wôordeboek, 1998 - monniekaspeuler – accordeonist 

Illustratie uit: 'We hebben gezongen en niks gehad', Rolf Janssen, 1984

De legendarische Tilburgse straatmuzikant Jan Kortenraij (1869-1936), alias Jan de Kater.

► Rolf Janssen - KLIK HIER om een CuBra-PDF te downloaden van het hoofdstuk over Jan de Kater uit 'We hebben gezongen en niks gehad'.

monsienjeur

zelfstandig naamwoord

monseigneur

- Naarus (pseudoniem van Bernard de Pont); Groot Tilburg, 1941; CuBra - Monsienjeur Deken Sanders...

monster

zelfstandig naamwoord

monster

- WBD II.4:1043 - môoster – monster, in de betekenis van ‘doorsnede van een weefsel’; deze doorsnede bestond uit slechts enige ingeweven draden ofwel schoten, en gaf de plaats aan waar het weefsel moest worden afgeknipt.

monteleur

zelfstandig naamwoord

monteur; in de schoenindustrie

- Interview De Kok, 1978; transcriptie Hans Hessels, 2014 - Èn dè was den…bij van Aorendonk wassie monteleur gewist, schoenmonteleur, hè!

►KLIK HIER om de audiobestanden van dit interview te beluisteren

mòntje

zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm

maantje

verkleinde vorm van ‘maon’, met vocaalkrimping