Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Het Tilburgs Alfabet (Van aajkes tòt zaandkèùl) werd geschreven door Jace van de Ven.

Klik hier voor de letters die niet tot de officiële spelling behoren:

C

Q

X

Y

A

B

D

E

F

G

H

I

J

O

Z

Wil Sterenborg

Van zaag tot zwòrst

zaag, zaagt

verleden tijd enkelvoud van 'zien'

zag

- Cees Robben – Hij zaag de gedoentes, vervallen, keduuk (19551119)
- Cees Robben – En witte wek zaag... (19590822)
- Cees Robben – Hij zaat op z’n hukkes, en zaag hoe ’t laand/ mee huiskes bebouwd wier... (19551119)
- Cees Robben – Hij zaag d’n baos en vroeg hêêl zêêg (19600701)
- Cees Robben – Hij zaag unne boer... verjaogd en op zuuk/ Naor laand ieveraans... (19551119)
- Cees Robben – Ge zaagt er gin niemand (19590822)
- Cees Robben – Akkoe nie gezien hâ.../ Mar 'k zaag oe... (19610602)

- Cees Robben – Hier zaagde naa mannen van taggetig jaor (19571221)
- Cees Robben – Aanders zaagde nie.. (19721020)
- Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... (19560505)

- Cees Robben – Zô zaakum te zitte (19590801)

- De Wijs -- Dochte gij de’k dè nie zaag, ‘k zè nie van gisteren (20-03-1968)

- Tony Ansems - En ze zaag me goed te staon, maar ze zaag me nog nie hangen... (De dochter van Dorus de Boer; van de cd Tilburgse Liekes American Style; 2008)

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - we zoagen 'm

- DANB - Ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me

- GD94 - ge zaagt er niks mir van

zaaje

werkwoord, zwak

zaaien

WBD (Hasselt:) 'zaaje' - kunstmest strooien, ook 'strooje' genoemd

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zoaien en moaie

DANB 'khè hier graas gezaojd'

B zaaje - zaajde - gezaajd

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - tis goed óm wòrtelzaod te zaaje (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1965) - gezegd bij plotselinge stilte in een gezelschap

WBD I:1394 'zaaje'; I:1426 bieten zaaien: 'zaaje', 'légge'

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Geen umlaut, volgens krt. 48 en blz. 91/92.

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaaje ww - zaaien

zaajers

zelfstandig naamwoord, meervoud zowel met als zonder de s

Henk van Rijen - hom van de vis = zaajers

Frans Verbunt (1996) - zaajer - haring met kuit

Cees Robben – aacht vorse bukkeme, liefst meej mölluk/ En gin zaaiers... (19680405)

WBD III. 4. 2:78 zaajers - kuit, ook genoemd: 'kuit' of 'zaad'

WNT ZAAIER - 6) vrouwelijke visch, inz. haring

zaajstuk

zelfstandig naamwoord

zijstuk

WBD zaajstuk (sic) (II:950) - zijstuk (v. h. handweefgetouw)

Cees Robben - Prent van de week - 28-11-1959

zaand

zelfstandig naamwoord

zand

- Behalve de Twem was er toentertijd in Gool op den weg nor Poppel 'n klein twemmeke, dè wil zeggen 'n fietsbaontje van zaand. (Kubke Kladder; ps. v. Pierre van Beek; NTC; Uit ‘t klokhuis van Brabant 6; 21-11-1929)

- Zaand wil haost niemand meer. De meensen worren vort zoo

grotsch dè z'oe nog nie meer zien staon mee oe zaand. Er Is geen huisken zoo klein of daor lee vort van dè lienekenolie (linoleum)

- Klaoske Vaok is zaand aon 't strooie,

grib, grab, grauw,

't wil oe in oe eugskes gooie,

Cees Robben – We hebben ’n haoven mee waoter d’r in.../ Mee zaand... en veul aauw ijzer... (19540515)
Cees Robben – Of zô mar in ’t zaand... in ’n gaotje... (19570525)
Cees Robben – Toet wit zaand toe... (19610519)

WBD III.4.4:138 'zandhoop'= heuvel

WBD III.4.4:139 'zandhoop'= duin; ook 'zandbult'

WBD III.4.4:151 'klapzand' = stuifzand, ook 'vliegzand' of stof'

WBD III.4.4:153 'scherp zand' = drijfzand

WBD III.4.4:187 'zandplaat' = zandbank;

WBD III.4.4:188 'zand' = slib

WBD III.3.1:402 'zandpad' = pad

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zand zn - zand

uitdrukking: gin zaand afgaon
overdadig gegeten hebben
Cees Robben – Ge zult gin zaand mir afgaon... (19591107)

WNT XXVII:818 'daar zal je geen zand van afgaan'

Hees IV:75 'gin zand mir afgaan'

Ghijs (1166) 'dêêr za(l) je géén zand van af- (of) gae/goa'

Straatroep van een zandboer:

— Za..., zaa, scho... schoon wit zaaaand… / dubbeltje de maaaaaand! ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

Zie ‘zaandboer’

Zaand, ’t
toponiem
Het Zand; Tilburgse wijk
Cees Robben - Café-Hotel Restauraant Boerke Mutsaers in ’t Zaand. (19540227)
Cees Robben – Hij gaat op zoek maar ’t is wel vreemd/ Hij vindt geen Oel of Loven/ Geen Körvels-huukske of ’t Zaand/ Geen Padde-waaikes en geen Vraand/ Geen höfkes en geen hoven. (19651224) De prent gaat over de verstedeling van Tilburg waardoor oude wijken en natuur verdwijnen.

zaandboer

zelfstandig naamwoord

handelaar in wit zand

Schoon wit zand werd bijvoorbeeld gebruikt om op de vloeren van cafés te strooien maar ook in het woonvertrek van de armeren.

- Wij hebben hier Van Oeffeltje nog, mar in Tilburg wont geenen eenen zaandboer. ‘Uit het land der Brabantsche week’, Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930, door ‘W.v.M.’ = Willem van Mook.

- Jè nou, Ik bedoel 'n witten zaandboer... (idem)

Tekening van Staf Rijckers in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930

Tekening van Staf Rijckers in Nieuwe Tilburgsche Courant 31-07-1930

zaanderig
bijvoeglijk naamwoord
zanderig
Cees Robben – Aon de raand van de stad/ Leej unne zaanderige pad (19580222)
 

zaandjan

zelfstandig naamwoord

WBD I:1448: 'zaantjanne' - zandjannen, bep. soort aardappels

zaandkèùl

zelfstandig naamwoord

zandkuil, namelijk het graf

Jace Van de Ven: Z is ne zaandkèùl, daor èndigde in... (Tilburgs ABC)

zaandlicht

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - zandwinplaats

WTT 2016 - Dus wsch. de plaats waar zand 'gelicht' wordt. Vergelijk: WNT ZAND - Zandlichter, bep. type zandschip.
 

accipiter nisus

zaandvoogel

zelfstandig naamwoord

sperwer (Accipiter nisus)

DANB As de kiepe ne zaandvoogel zien, dan wòrre ze bang.

zaank

zelfstandig naamwoord

zang

Pierre van Beek - èrgeraans et zaank óp hèbbe - (vermoedelijk:) ergens naar verlangen en loeren op de gelegenheid het te krijgen. Verklaring van C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - mij onbekend.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - zank, o. in de uitdr. ' 't zank hebben' - neiging hebben om ruzie te maken, slecht gehumeurd zijn. Vgl. Duits 'Zank'

Dwdb Zank - heftiger Wortwechsel, Streit.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m., 'zank' - zang; zegsw. 'erges de zank op hebbe' resp. 'krege - in fig. zin: de smaak van iets te pakken hebben/krijgen (en daardoor) zich iets tot een gewoonte maken of gemaakt hebben.

WNT ZANG, zank

zaante

werkwoord, zwak

— zaante - zaantte - gezaant

R de vloer met zand bestrooien (in een boerenwoning)

WBD de vloer met zand bestrooien (ter versiering zandfiguren strooien op de geschuurde of geschrobde vloer van woonkamer of salon)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw. ww. tr. 'zanten' - zanden, met wit zand bestrooien

zaat

werkwoord, persoonsvorm

zat

— verleden tijd enkelvoud van 'zitte'

Cees Robben – Al zaate in munne broekzak te kaorte... (19830909)Henk van Rijen - dòr zaate zat zatte - daar zaten behoorlijk wat dronkaards

zabbere, zabbele

werkwoord, zwak

sabbelen

de tong die aaltij babbelt,

en overal aan zabbelt,

en iederendeen beknabbelt (Piet Heerkens; uit: De Kinkenduut, ‘Kwaoie tong’, 1941)

Cees Robben – Ze duimen nog... ze zabbele... (19580531)

Zabberend gòn ze dan nòr hèùs... (Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980; uit: Maaimònd)                       

Henk van Rijen - sabbelen

WBD III. 2. 3:10 'zabberen' = knabbelen

WBD III. 2. 3:10 'sabbelen' = idem

Stadsnieuws -  Ons oopoe heej gin taande mir, ze moet op de kuukskes zabbere (100108)

WNT ZABBEREN, sabberen - l) kwijlen

zachjes

bijwoord 

zachtjes, stilletjes

WBD III. 4. 4:251 'zachtjes', 'zacht' = gedempt (van geluid)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijw. - zachtjes; komp. 'zachjezer'

zaddoek

zelfstandig naamwoord

zakdoek

Naarus - Hij [de pastoor] kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Henk van Rijen - hij heej zene spòrspòt in zene zaddoek zitte - zijn spaarcentjes

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zaddoek/zakdoek (krt. 110)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m. 'zaddoek' - zakdoek

WNT ZAKDOEK - in enkele bronnen, waarin men de spreektaal tracht te benaderen, wordt de geassimileerde vorm zaddoek aangetroffen

zak, zèkske

zelfstandig naamwoord

zak

Uitdrukkingen

- MP - Et kan beeter van den zak as van den baand.

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et zit nòg in wije zakke (Kn'50) - het is nog toekomstmuziek  

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - twee zakken óp de schòrt hèbbe (Pierre van Beek - TT ' 70) - zichzelf goed doen, inhalig zijn

- Henk van Rijen - der wòrre wèl meer zakke toegebonde die nie vol zèn - je hoeft niet zoveel te eten als je maar kunt

- Cees Robben - 'meej zunne kop in 't zak'

- Hessels 2020 - Wanneer je ergens teleurgesteld afdruipt: - kòp int zak! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER)

- Frans Verbunt (1996) - daor zulde ginne zak zout opeete - daar zul je niet lang blijven

Andere betekenissen

- WBD III. 1. 1:225 'zak' = balzak

- WBD III. 4. 4:145 'zak' = dal

- WBD III. 4. 4:295 'zak' = honderd pond (ook 'wicht')

- A.P. de Bont - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zak, zelfstandig naamwoord  m. - zak: in z'ne zak schiejte - betalen

zakke

werkwoord, zwak

zakke - zakte - gezakt

1. figuurlijk gebruikt: iemand zakken, d.w.z. in een zak doen, uit de weg ruimen

- Pierre  van Beek - Iemand kunne zakken èn verkôope - hem verre overtreffen in iets...

- De Wijs -- Ik kan oe zakke en verkôôpe… (23-10-1963)

- Hessels 2020 - Als je je superieur voelt t.o.v. een ander: - ik kan em zakken èn verkôope! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

2. dalen, krimpen

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zakken as brèùn bier (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - snel minder worden

- WBD III. 4. 4:274 - 'zakken' = krimpen

zakneusdoek

zelfstandig naamwoord

zakdoek

N. Daamen, Handschrift 1916 - "zakneusdoek - zakdoek"

WNT ZAKNEUSDOEK - 1) zakdoek (afgezien van . . . slechts in Vl. -Belgische en N. -Brab. bronnen aangetroffen. 2) Halsdoek (verouderd)

zaksel

zelfstandig naamwoord

WBD III. 2. 3:267 'zaksel' = droesem

zambak

zelfstandig naamwoord

zandbak

uit 'zaand' (met klinkerverkorting) + d-syncope + assimil. n+b

zangert

zelfstandig naamwoord

zanger

- Daor waar 'n optreje van John Ray, de beroemde karakokozangert.  (Uit: F. van der Meer, Ferry van de Zaande, verhalen van een echte Tilburger, 2010.)

zangfraater

zelfstandig naamwoord

frater die zangles geeft aan leerlingen

Interview Jolen - 1978 - “Fraater Klazianus, dè was ene goeje, en hille goeje, mar die was nie goed…die was te goed! En dan hadde fraater Kobius, fraater Jacobius, dè was er êene van en mindere klas! En dan hadde fraater Wilhelmo, dè was ene zangfraater!”. (transcriptie Hans Hessels, 2013) ► KLIK HIER om naar de pagina met de audiobestanden van dit interview te gaan

zanpad

zelfstandig naamwoord

zandpad

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 28) uit cluster ntp wordt de t verzwegen, met klinkerverkorting uit zaand

zaod, zaojke, zòdje

zelfstandig naamwoord

zaad

M zoad

De Wijs -- (Moeder tegen haar kind bij de weeklijkse bad-beurt) Gij mot nie onder ’t vogelkooike gaon staon want as er ’n zaoike in oew oor valt, begient ’t te schiete (27-12-1968)

Cees Robben – [Vader tegen ongehuwde zoon:] Ge hèt nogal geaffeseerd om oew höfke in ’t zaod te krèège... (19810710)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zit den hòf al in et zaod? ('87) - is de vrouw al in verwachting? (informatie door de pastoor)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - óp zaod staon (Alg. Brabants) - gelijk staan met de inzet bij spelen

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zaod int bèkske hèbbe (JM'50) - geld bezitten

WBD 'zoot' (I:1427) ; suikerbietzaad: 'zaot' (Hasselt) ; 'peezaot' (I:1429) ; knolraapzaad (I:1429) ; 'raopzaot'; stoppelknolzaad (I:1431) : 'gruunzaot'

Henk van Rijen - ze heej der bèddeke wir int zaod - ze is weer zwanger

Frans Verbunt (1996) - et zaod nèffe de voor gôoje - vreemdgaan

Frans Verbunt (1996) - hij was nòg nie òn zen zaod

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaod zn - zaad

WBD III. 4. 2:77 'zaad' - kuit, ook genoemd:'zaaiers'

WBD III. 1. 1:226 'zaad' = sperma

WBD III. 2. 3:73 'zaad' = haringkuit

WBD III. 2. 3:73 'zaad' = haringkuit

zaodballe

zelfstandig naamwoord meervoud

zaadballen = testikels van slachtvee

Audio-opname 1978 -- “… èn dan wiere zogezeej die, die, jè, die zaodballe dan…ballekes…hè…dè waare dan zon, zon  dinge, die moese ammel bewaord blèève!” (Interview met dhr. Bertens; transcriptie Hans Hessels 2013)

KLIK HIER om het bestand te beluisteren  

zaodèg

zelfstandig naamwoord

zaadeg

WBD zaodèg, (Hasselt:) zaojeeg – zaadeg (vroeger gebruikt om het (meestal met de hand) gezaaide graan in de aarde te werken;

zaodgoed

zelfstandig naamwoord

zaad

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  m. 'zaadgoed' - zaad dat voor de voortplanting dient.

zaodstrèng

zelfstandig naamwoord

WBD teellid v. e. hengst, ook genoemd (Hasselt) 'koowker'

zaog, zògske

zelfstandig naamwoord

zaag

M zoag

De timmerlui ha'n zoo-mar kwaoi gereedschap in die daoge:

WBD (II:2370) 'spanzaoch' - spanzaag

WBD (II:2705) 'hantsaoch' - handzaag

Schilderij van Herbert Lathangue

zaoge

werkwoord, zwak

zagen - geen vocaalkrimping

R. J. 'dan hah 't 'ie 'm er afgezaogen'

B zaoge - zaogde - gezaogd/gezaoge

Figuurzaogen waar veur ons un flötje van enne cent en zaogskes inzetten gin probleem. Héle kerststallen hebben we ötgezaoge… (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Gravure - Kraanzagers aan het werk. De knecht stond onder de te zagen balk omdat daar het zaagmeel neerdwarrelde.

zaogemèèl

zelfstandig naamwoord

zaagmeel, zaagsel

Henk van Rijen - zaogemèèl

WBD II:2394 ' zaochméél' - zaagmeel, zaagsel

WBD II:2395 ''zaogeméél' - zaagsel, zaagmeel

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAGEMÈÈL zelfstandig naamwoord  o. - hetzelfde als zaagmeel

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZAAGMEEL heb ik meer dan eens voor 'zaagsel' horen gebruiken. Z. a.

zaogsel

zelfstandig naamwoord

zaagsel

WBD 'zaochsel' - zaagsel (II:2394)

zaogsele

werkwoord, zwak

zaagselen

WBD zaogsele - zaagselen, zaagsel met een zeker vochtgehalte over het vel / leer strooien, dat te droog of te hard is na het looien (II 652)

Afbeelding uit: Kroniek van de Kempen

zaojbak

zelfstandig naamwoord

zaaibak

WBD I:1432 'zaojbak'

zaojkörf

zelfstandig naamwoord

zaaikorf

WBD I:1434 'zaojkörf'

zaojsel

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - zaaisel

zaok, zòkske

zelfstandig naamwoord

zaak

Cees Robben - men zaok bestao fèfteg jaor;

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - haard wêrreke is z'n zoak nie - hard werken is zijn zaak niet

Henk van Rijen - op slòt van zaoke - per slot van rekening

Henk van Rijen - op stuk van zaoke - per slot van rekening

zaol, zòltje

zelfstandig naamwoord

zaal, zaaltje

zadel, zadeltje

Teegen et zòltje stònd en fiets meej en nuuw zòltje.

zadel

- WBD zaol - karzadel (zadel v. e. voor de kar gespannen paard)

- Cees Robben – Hij zit mistal al op ’t pèèrd vurdet ’t zaol d’r op leej... (19810724) [iemand die voor zijn beurt spreekt]

- Cees Robben – Moet ik op dè zaoltje..? (19731116)

zaal

- Henk van Rijen - der waare zoale vol zaole - er waren zalen vol zadels

- Hessels 2020 - Bij het opmerken van een man met een forse, dikke vrouw: - die spult gèèren in en grôote zaol! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Aanvullende bronnen

- A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  vr. en o. 'zaal' - zadel

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZAAL - zelfstandig naamwoord  m., verkleinwoord zölke, samenst. dans-, feest-, zaalmaker

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAAL zelfstandig naamwoord  m + v, niet o. - zadel, fr. selle

WNT ZADEL, zaal

zaoleg

bijvoeglijk naamwoord , bijwoord 

zalig

Cees Robben - de kòffie spuulde de zaolege nòsmaok wèg; zaoleg nuujaor;

Cees Robben - ist nie vur oew zaoleghèh, dan ist vur oew straf.

Cees Robben - enen zaolege kòrsemes;

WBD (III. 3. 3:339) zaolege = heilige

Bosch zaolig

zaoleghèd

zelfstandig naamwoord

zaligheid

De euwege zaoleghèd

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZALIGHEID zelfstandig naamwoord  v. - D'acht Zaligheden, naam eener buurt van acht werkmanswoningen te Sint-Lenaards. Ook in 't N-O der Kempen bekend als benaming voor acht dorpen in de Noordbrab. Meierij: Bladel, Duizel, Eersel, Hulsel, Knegsel, Netersel, Reusel en Steensel.

zaolrug

zelfstandig naamwoord

WBD paard met doorgezakte rug (zadelrug), (Hasselt) : 'zòlrug'

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zelfstandig naamwoord  m. 'zaalrug' - een in het midden doorgebogen rug zoals men die bij paarden en doorgezakte daken van boerenhuizen aantreft.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAALRUG zelfstandig naamwoord  m. - ingezakte rug v. e. peerd

zaon

zelfstandig naamwoord

dik van de melk

WBD room (het vette deel van de ongekookte melk, dat boven komt drijven als men de melk rustig laat staan)

WBD III. 2. 3:133 'zaan' = melkvel: ook 'vlies'

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zo'n, zelfstandig naamwoord  m. 'zoo'n' - zaan, room van melk

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAAN zelfstandig naamwoord  m., niet v. - room van melk

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zaon zn - zaan, room v. d. melk

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zaan - room

WNT ZAAN, zane - 1) melkroom

zaoneke

werkwoord, zwak

zaniken — zaoneke - zaonekte - gezaonekt

WBD   III. 3. 1:258 'zaniken' = zeuren

WBD   III. 3. 1:293 'zaniken' = zaniken

WBD   III. 1. 4:53 'zaniken' = aarzelen; 50 'zaniken' aandringen

WBD   III. 1. 4:253 'zaniken' = drenzen

WBD   III. 1. 4:256 'zaniken' = kreunen

zaoterdag

zelfstandig naamwoord

zaterdag

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - Zoaterdaag — zaterdag

Henk van Rijen - zaoterdaggenaacht - zaterdagnacht

Op ene zaoterdaggemiddag hak ze toch bij dere slip. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007) 

zat

bijwoord, bijvoeglijk naamwoord 

genoeg, dronken

Agge mar zat zöpt, wòrde wèl zat.

Pierre van Beek - zat genóg - vaak genoeg

Pierre van Beek -- Wie des avonds "zô zat as 'n kanon" is, loopt veel gevaar des morgens "zô ziek as 'n krab" te zijn, beweert men in Tilburg al is het ons niet duidelijk waarom hier nu juist die "krab" en dat "kanon" bij te pas moeten komen. . (Tilburgse taalplastiek 2 Nieuwe Tilburgse Courant - zaterdag 11 februari 1950)

De Wijs  -- ’t Is genog, ‘k zègget zat (feb. 1962)

Frans Verbunt (1996) - zat zèèn òf onderweege - altijd onder invloed

Frans Verbunt (1996) - zatopgenog - uitdr. : meer dan genoeg

Frans Verbunt (1996) - en nuchter kalf èn ene zatte meens stôote derèège nie gemak

WBD III. 1. 4:403 'het zat worden' = iets vervelend vinden

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zat bw, bijvoeglijk naamwoord  - genoeg, dronken

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zat, bijvoeglijk naamwoord  en bijw. - zat: 1) dronken; 2) genoeg, voldoende

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZAT - dronken

Bosch zat - dronken

zatlap

zelfstandig naamwoord

dronkaard

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - goej vòlk, goej zatlappe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1968) - verontschuldigend voor mensen die veel drinken maar voor niemand onaangenaam zijn

WBD III. 2. 3:260 'zatlap' = dronkaard

WNT ZATLAP - 1) hij die dronken is; dronken man of vrouw

zatsel

zelfstandig naamwoord

- Pierre van Beek - voor dronkenschap toereikende hoeveelheid sterke drank (Tilburgse Taalplastiek 176)

- WBD III. 2. 3:4 - 'zatsel' = drank

- WNT - ZATSEL - (Vl. -België en Brab.) wat dronkenschap tot gevolg heeft; het zich bedrinken, zuippartij, zatladderij; hoeveelheid drank waaraan men zich bezat.

- Hessels 2020 - Op een feestje bij mensen die niet zo royaal zijn met de drank: - daor zulde gin zatsel haole! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Aanvullende bronnen

- C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZATSEL o. - quantum drank waarvan iemand zat kan worden.

- A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zatsel, zelfstandig naamwoord  o. 'zatsel' - hoeveelheid bier waaraan iemand zijn genoegen kan drinken.

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZATSEL zelfstandig naamwoord  o. - de hoeveelheid die men drinkt om eens dronken te zijn.

- Bosch - zatsel - dronken, dronkenschap

zattekul

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - dronkemanspraat

Stadsnieuws -  Pròt tòch nie zonne zattekul; strak hèdder wir spèèt van. (160806)

WNT ZATTEKUIL, ZATTEKUL (Vl. -België) hetzelfde als zatlap

zattepraot

zelfstandig naamwoord

dronkemanspraat

Cees Robben – ’t Is enkelt mar wè zattepraot... (19610106)

- Woordverkorting? (zattemanspraat)

zè, zij

persoonlijk voornaamwoord  

zij, ze (enkelvoud)

Zo zè zôo zèèn? - Zou zij zo zijn?

zèè

werkwoord, persoonsvorm

- 1e pers. enk. tegenwoordige tijd c. q. imper. enk. van 'zèèn': ik ben

Frans Verbunt (1996) - hier zèèk zik; dè ziek zeej

Cees Robben –’k Zèè ziek-zeej... (19570824)
Cees Robben – Ge ziet toch dekker zèè... (19720911)
 

zee
werkwoordsvormen van ‘zègge’; 3e persoon enkelvoud tegenwoordige tijd, en 1ste en 3de persoon enkelvoud van de verleden tijd
Cees Robben – ‘k Zee “vraokoewiets of zekkoewiets”... (19550716)
Cees Robben – “Ieder die z’n asse-kröske/ Mee den Paose nog hee staon/ Krijgt van den pastôôr ’n pekske...”/ zee meneer den kapelaon..... (19550226)
Cees Robben – “Vur Paose is ’t paase” zee Snijers... (19550402)
Cees Robben – “Unne vliegende schotel”...! / Zee Jaanse ontdaon... (19540925)
Cees Robben – “Zeg maokt is mensie,” zee m’n vrouw.../ en affeseert ’n bietje... (19550716)
Cees Robben – Wè zee-tie... (19720901)
 

zeebraand

zelfstandig naamwoord

Van Dale - zeebrand = weerlicht zonder donder

WBD III. 4. 4: 85 'zeebrand' = weerlicht

zeebravink

zelfstandig naamwoord

zebravink - Taeniopygia guttata

Interview Van den Aker (1978), transcriptie door Hans Hessels (2014) - “…voogeltjes hèk ok aatij gehad, knòrrievoogeltjes, zeebravinkskes èn zôo..” Klik hier om dit bestand te beluisteren

zèède

werkwoord, persoonsvorm

ben je, bent u

2e pers. tegenwoordige tijd van 'zèèn', regelmatig, met samengesmolten enclitisch pronomen.

— Dezelfde vorm doet dienst in het meervoud met toevoeging van 'göllie'

Zèède belaojtòffeld! = ben je belazerd;  

Henk van Rijen - kèk, zèède gèt! - kijk, ben jij het:

WvM 'daor sedde ghay gedopt'

van het werkwoord 'zeggen'

zeg jij
Robben gebruikt de oude vervoeging tegenwoordige tijd, van ‘zègge’: ‘zegde’, waardoor schijnbaar een verdubbeling ontstaat.
Cees Robben – En dè zèède gij... [En dat zeg jij] (19691121)
 

zeef

zelfstandig naamwoord

betekenis onduidelijk

Van Delft - - Hij die onbegrepen speelt, "spult een aander van 't zeef" of "laidt een aander van zijnen nest".(Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

WTT 2016 - Het gezegde lijkt afkomstig uit de kaatsbalsport. Zie:

WNT - lemma Zeef I, b - Kaatsspel - Racket met drie voeten en een bodem als een zeef, dat men op den grond zet en waarop men den bal doet opspringen om hem vóór het opslaan op een bepaalde hoogte te krijgen. — Zijn zeef keeren of aarzelen, van gedachte veranderen; zijn woord intrekken. Gewest. in W.-Vl.

zeeg (1)

zelfstandig naamwoord

WBD melkzeef, ook genoemd: 'zeef', zèègschootel' of 'filter'

WBD zeegdoek, zeegdoekske - filter in de melkzeef

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZIJG (zèèg) v. – melkfilter

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJG zelfstandig naamwoord  v. - melkzeef, melkteems

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  'zèèg' zn - melkzeef

zeeg (2)

bijvoeglijk naamwoord 

tam (van dieren)

braaf (van mensen)

- uit 'zedig' door d-syncope en klankverlies achtervoegsel (= suffix)

WBD zeeg, 'zèèch', (Hasselt) 'zeejch' - mak, gezegd v. e. paard

N. Daamen, Handschrift 1916 - "zeeg - 't is een zeeg beestje (tam)"

Cees Robben – Tam en zeeg... ’n bietje bang (19571207)
Cees Robben – Hij zaag d’n baos en vroeg hêêl zêêg (19600701)

WBD III. 4. 2:36 'zeeg' - tam, niet wild

WNT ZEDIG, ZEEG - 4) bedaard, rustig, kalm; ook: beheerscht, beheerscht handelend, gedisciplineerd optredend. Verouderd.

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeejg - bijvoeglijk naamwoord  - mak, tam

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  ' zeeg ' - mak, gedwee

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEEG bijvoeglijk naamwoord  - zedig: gebruikt in de bet. : tam, gehoorzaam en op mensen gesteld; gezegd van huisdieren: 'n zeeg kètje. Ook van brave, hanteerbare mensen: 'n zeeg mènneke.

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zeeg - mak; < got. sidus 'zede' < gr. ethos 'zede'

zêegene
werkwoord, zwak
zegenen; ook in de betekenis regenen
Cees Robben – ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724)
 

zeeget

werkwoord, persoonsvorm + voornaamwoord of lidwoord

zegt het

Hij zeeget öt zen èège = Hij zegt het uit vrije wil, ongedwongen

- 3e pers. enk. 'zeej' + 'et'

- Het fonetisch hiaat tussen 'zee' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' waar 'j' thuishoorde (Schuurmans, Encl. pron., blz. 22)

De A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
§ 242.

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - ZEGET voor 'zegt het'; z. a.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'hij zeiget' resp. 'zeeget' en 'zeget'

zèèget

werkwoord, persoonsvorm + vn. /lw.

bent het (2e pers. enk.), zijn het (2e pers. mv.)

- 2e pers. 'zèè' (zonder uitgang) + voornaamwoord of lidwoord 'et'

- Het fonetisch hiaat tussen zèè en et is opgelost door inlassing van 'g' (zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242. Ge zèèget zèlf; gullie zèèget zeeker vergeete.

Henk van Rijen - ge zèèget èèges wè ge zeet - je bent het zelf, wat je zei

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJGET - samentr. van 'zijt het': Gij zijget.

zeej    

werkwoord, persoonsvorm

zegt èn zei

- 3e persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van 'zègge' èn enkelvoud  verleden tijd : ik zeej, ze zeeje

- Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824)
- Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112)
- Cees Robben – Gift dan mar limmenade zeej...! (19661021)

- DANB den brouwer zeej dèt nòg te duur is óm te bouwe

- Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) ge zaagt me wèl mar gezee (t) niks teege me

- Hessels 2020 - Als je iedereen vraagt even stil te zijn: - der zeej niemand iets as gij! (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

Aanvullende bronnen

- Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEET (zachte e), in 't Z. ook ZÈÈT - in 't alg.: zegt (3e pers. t.t.)

zeejig
bijwoord
zedig
Cees Robben – d’eugskes zeejig naor beneej... (19550827)
 

zêek

werkwoord, persoonsvorm

zeikte

Frans Verbunt (1996) - meej ze zaat zêek ze

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEK - 2e hoofdvorm van 'zeiken'

zèèk
samentrekking
ben ik
Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824)
Cees Robben – En zelf zèè’k ôk niks werd en alles... (19570907)
Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112)
 

zèèk

zelfstandig naamwoord

urine, gier; flauwekul

uitdr. zèèk óp ene riek - flauwekul, onzin

De Wijs -- Dès gin zinnige praot, dès geleuter (nog platter zou men in Tilburg zeggen) Des zèk op unne riek (13-07-1966)

Audioregistratie 1978 - Daor ging dieje zèèk in, zumme zègge, want wij zin zèèk, aanders zon we gier zègge… (Interview met Heikanters - Transcriptie door Hans Hessels)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et trèkt eróp as zèèk óp ene riek ('47) - het lijkt nergens op

Frans Verbunt (1996) - zèèk hèbben as nen òs

Frans Verbunt (1996) - ge mòkt mènne zèèk nie lauw - mij maak je niets wijs

- Ammol han zun krökske bedder/Waor ze durre zèèk in moese doen… Uit: ‘Unnen droom’, Ad van den Boom, circa 2005.

Ferry van de Zaande-sticker -2013

Enquête over ‘Je favoriete Tilburgse woord’ op Facebookpagina ‘Je bent een echte Tilburger als...’ maart 2013 -

WBD III.1.1. lemma urine – frequent in Tilburg

WBD zeek (sic) - urine (van een dier)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. k, zelfstandig naamwoord  m. - zeik; 'zaek op ene riejk' - iets v. weinig/geen waarde.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIK zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : vloeibare uitwerpselen der dieren, mestgier

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeik zn – urine

Hees zèèk op 'nen riek (IV:43)

Bosch zeik - urine

zèèke

werkwoord, sterk

zeiken, zeuren

- zèèke - zêek - gezeeke

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping: gij/hij zèkt

- Et rèègent dèt zèkt

Van Delft - Een stelletje vroolijke biljarters kwam bij een misstoot tot den uitroep: "'t Is mis, zee Koert en hij z--k naar de maan." (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 117; 5 juni 1929)

Henk van Rijen - ieder hondsgezèèk stin diejen hond te zèèke - om de haverklap...

Sticker op voetgangersstoplicht Willem II-straat. Bij rood laat het licht een kruikenzeiker zien, bij groen loopt hij met zijn kruip over. Het stoplicht is een kunstobject van Marieke Vromans en Irene Vermeulen. Het speelt in op het gegeven dat Tilburgse textielarbeiders in vroeger eeuwen hun urine in een kruik opvingen en voor een paar centen verkochten aan textielfabrikanten. Die gebruikten de zèèk om wol te reinigen en te vollen. De slogan is: Nie zèèke mar kèèke. Foto: CuBra 2019.

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 40) verl. tijd: zêek, maar: zikte gij?

WBD III. 4. 2:38 'zeiken', ook: 'pissen', 'plassen', 'leuteren'

WBD III.1.1. lemma urineren  - frequent Tilburgs: vooral noordelijk

WBD III. 1. 4:271 'zeiken' = aanhoudend klagen

WBD III. 4. 4:68 'regenen dat het zeikt' hard regenen

WBD III. 4. 4:73 'doorlopend zeiken' = aanhoudend regenen

Bosch zeike - plassen, regenen; over hetzelfde onderwerp blijven praten

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. ke(n), zw. ww. intr. 'zeiken' - zeiken, pissen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEZEKEN: 3e hoofdvorm van 'zeiken'; daarnaast: gezeikt

ZEIKEN - wateren, sprekend van dieren; in gemeene taal ook v. menschen

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zèèke ww - zeuren

zeeker

bijvoeglijk naamwoord 

PM onzelfverzekerd, overdreven secuur

dès tòch zónne zeekere!

Dieën Toon dè was innen filosoof, zonnen “zekeren”. (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Frans Verbunt (1996) - 'ene zeekere' - in alle opzichten secuur persoon

WBD 'zeker' = idem

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEKER bijvoeglijk naamwoord  - secuur, enigszins pietluttig en angstvallig: 't is toch zunne zekere.

bijwoord; in een uitdrukking met ‘hèbbe’
zeker; de precieze betekenis is niet uit de prent op te maken; zeker is echter dat het om boosheid gaat, in het bijzonder onmin tussen man en vrouw.
Cees Robben – Jöllie Julia heeget zeker wir nie zeker... [?] (19800125)
Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zeejker bw - zeker

zèèkerd

zelfstandig naamwoord

lett. zeikerd; scheldwoord: flauwerik, zanikerd

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -  zä.kert, zelfstandig naamwoord  m. 'zeikerd' - 1) manlijk schaamdeel; 2) hij die de filosoof uithangt; 3) zanikkous, zeurig iemand

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKER zelfstandig naamwoord  m. - iem. die zeikt; gevaarlijk peerd; heimelijke persoon

zèèkereg

bijvoeglijk naamwoord 

WBD III. 1. 4:226 'zeikerig' = gemelijk

zèèkgat

zelfstandig naamwoord

WBD gierkuil in de achterstal, waarin de aal of gier samenvloeit

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKKUIL zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : zeikput

zèèkmie

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - trut

Stadsnieuws -  òch, die zèèkmie heej aatij wèl wè te maawe (111006)

zèèkmòjer

zelfstandig naamwoord

mier

N. Daamen, Handschrift 1916 - "zaikmòyers - mieren" zie ook: "moierzaik", moejzèèker

WBD III. 4. 2:213 'zeikmoier' (Lasius niger), ook genoemd: 'moierzeik',

'moerzeiker', 'moerzeik', 'muurzeiker', 'mierzeiker', 'mierzeik' of gewoon 'mier'

WNT ZEIKMIER - daarnaast vele nevenvormen in de zndl. dial., bijvoorbeeld ZEIKMOEIER

zèèknat

bijvoeglijk naamwoord 

kletsnat

De Wijs --  (2 jongens knoeien in ’n plas water) - Zèè’k nat?- Jao, zèèknat! (20-03-1968)

De Wijs -- (bij regenweer gehoord: ) bij deez weer zèèk zèèknat (11-02-1965)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKNAT - druipnat

zèèkput

zelfstandig naamwoord

WBD gierkelder, ook 'gierput', 'gierkèlder' of 'beerput' genoemd

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKPUT zelfstandig naamwoord  m. - bij landb. : gemetselde put, waar men zeik in bewaart.

zèèkstròltje

zelfstandig naamwoord

samenstelling uit zeik + straaltje

- 2019 – dun straaltje (Mededelingen van Hans Hessels, opgetekend uit zijn familiekringen Hessels en Marinus 1960-1980.  Voor de volledige lijst Klik hier)

zèèkstuk

zelfstandig naamwoord

WBD gierton (langwerpige, ronde ton of vat, te plaatsen op een Kar, om gier naar het land te brengen, ook genoemd (Hasselt:) 'g??rtón'

Henk van Rijen - flauw stuk

zèèl, zèltje

zelfstandig naamwoord

zeil van een boot

Cees Robben – Ge het ’n gezicht as ’n opgezet zèèl (19831125) [je hebt te veel gedronken]

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - zêl (ê = fr. même)

Frans Verbunt (1996) - meej en opgezet zèèl töskoome

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 22) zèèl

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zä. l, zelfstandig naamwoord  o. - zeil

zeil (als vloerbedekking)
Cees Robben – Ik gao d’r niemer uit... zeej Jan,/ ’t zèèl is vuls te koud (19670428)

zeeltje
zelfstandig naamwoord, verkleinde vorm van ‘zeel’
WNT – lemma ZEEL I.1 - Streng, reep, band, touw, meestal van hennep of leder, maar ook uit andere soepele grondstoffen, naar den vorm vooral hetzij een dik rond touw, hetzij een breede platte reep, op uiteenloopende wijzen gebruikt als werktuig; vaak hetz. als: touw, en in dien zin soms ook als stofnaam.
Cees Robben – ’t zeeltje om z’n ruige snuit/ dè vringt ‘m host z’n taanden uit ((19590509) [over een varken dat met een zeel om de snuit naar de wagen van de slachter wordt getrokken.]
 

zèèle

werkwoord, zwak

Henk van Rijen - zeilen

-- zèèle - zèlde - gezèèld

-- vocaalkrimping in tegenwoordige tijd: zèlt

zèèloore

zelfstandig naamwoord, meervoud 

Frans Verbunt (1996) - grote oren

zêem, zêemlap

zelfstandig naamwoord

zeem

WBD III. 2. 1:323 'zeem' = idem; 321 'zemen' = ramen lappen

Etym. D. sämisch (dus geen ^ wegens naglijder)

zeemelappeg

bijvoeglijk naamwoord 

Henk van Rijen - zenuwachtig

zeemele

werkwoord, zwak

sukkelen, treuzelen

WBD III. 3. 1:58 'zemelen', 'afbiejen' = trekken en talmen

WBD III. 3. 1:292 'zemelen' = traag praten

WBD III. 3. 1:294 'zemelen' = zaniken

Etym. L simila, D. Semmel, N. zemel (en), T. zeemele

zeemelèèchteg

bijvoeglijk naamwoord 

En ze waren er ammaol effen zemelechtig van... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’n Staandbild in Baozel’; feuilleton in 4 afl. in de NTC 20-5-1939 – 17-6-1939)
...de appetekersvrouw, die erg zemelechtig is, liet d'ren boek vallen en gong er bij zitte... (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; De nuuwe kapelaon van Baozel, afl. 2; NTC 8-10-1938)

Frans Verbunt (1996) - zenuwachtig

WNT ZEMELACHTIG (II) - verbastering van 'zenuwachtig'

zeemelèèr

zelfstandig naamwoord

R zeveraar, treuzelaar, sauwelmieke

N. Daamen, Handschrift 1916 - "zemelair - sukkelaar"

WBD III. 3. 1:294 'zemelzeiken' = zaniken

zèèn, zèn

werkwoord, onregelmatig

zijn

-- zèèn - (waar/was - gewist; Btk: zèèn - waar/was - gewist

-- tegenwoordige tijd: ik zèè - gij zèèt - hij is; imp. : zèè

-- vocaalkrimping in vormen als: zèmme, zèn (naast zèèn)

- Dirk Boutkan (1996) - De gebiedende wijs is: bènt / zèè / wist

- Dirk Boutkan (1996) - (blz. 94) ik zèè blij dèk nie meej hullie zèè meegegaon

- Ge meut er nie zèèn, vurdè wij er zèn.

- Cees Robben - ge moet nie bang zèèn van de dôod; dès Toos en Tiest (sing. !)

- Cees Robben - ik zèè dermeej ötgeschaaje; nie dèk zat zèè;

- Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - we zén op de jaacht gewist (ê = die in gête - geiten)

- Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - et kan zèèn, zi Witlox, mar dan gelêûfden ie et nie ('65) - gezegd als men ergens niets van geloofd

- Henk van Rijen - ek zèè ziek zik, dè ziek zi-j - ik ben ziek zei ik, dat zie ik zei hij

- Hessels 2020 - Wanneer je hem of haar voor iets uitscheldt: - wilde gij et zèèn? (Zegsman dhr. Hessels (1931-2006). Volledige bron: KLIK HIER )

- WBD III. 4. 4:197 'er zijn', 'daar zijn' = aanwezigheid

et zèèn
zelfstandig naamwoord
het zijne
Cees Robben – Hij docht ’t zèèn... (19590912)
 

zeenuuwèèchteg

bijvoeglijk naamwoord 

zenuwachtig

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - ' zenuwechtig'

zêep

zelfstandig naamwoord

zeep

Den ‘opwaas’ zô aanders te groot worre en wè dochte gij van de zéép, die dè ging kosten. (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Kee zêep = mej. Zeebregts (blz. 85)

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Toon zêep = Toon Seebregts (blz. 71)

Etym. ohd seifa, D. seife, N. zeep, T. zêep; L. sapo is ontl. aan het germaans.

zêepe

werkwoord, zwak

zepen

Mekaare meej sneuw inzêepe

-- zêepe - zipte - gezipt (met vocaalkrimping)

zeer

bijvoeglijk naamwoord 

WBD III. 3. 3:47 'zere stoelen' = idem (in de kerk)

zèèrk

zelfstandig naamwoord

zerk

WBD III. 5. 3:99 'zerk', 'grafzerk' = idem

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zelfstandig naamwoord  m. - zerk

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZERK (uitspr. zärrek, te Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - zerrek), zelfstandig naamwoord  m. niet v. - grafsteen.

zèès, zèske

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - zeis

zèèt

werkwoord, persoonsvorm

bent

— 2e pers. tegenwoordige tijd van 'zèèn', regelmatig.

-- Dezelfde vorm dient voor het meervoud. - Witte we ge zêêt ? Zwêetvoete hedde, de zêêde... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

zêever

zelfstandig naamwoord

speeksel, kwijl; kletspraat

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zêever óp ene riek ('75) - gezwets, opschepperij

Henk van Rijen - dès ginne zêever - dat is geen kletspraat

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Jaanske zêever = voorbidster in de Hasseltse kapel (blz. 89)

Bijn . de gezêevers = gezusters Evers (blz. 39)

WBD III. 1. 1:187 'zever' = kwijl

WBD III. 4. 4: 46 'zeverig weer' = druilerig weer

WBD III. 4. 4: 69 'zever' = motregen

WNT ZEEVER (I) - 1) spéeksel; 2) vochtige substantie; 3) onzin, kletspraat; 4) fijne regen, motregen

ZEEVER (II) - 1) persoon die onzin, mallen praat vertelt; 2) weer waarbij het aanhoudend regent, miezert; 3) persoon die kwijlt

Etym. Idg. wortel 'seip, seib', D. seifer, N. zever, T. zêever

zêevere

werkwoord, zwak

kwijlen, kletsen, zachtjes regenen

- zêevere - zêeverde - gezêeverd

Wè zêeverde de pestoor toch wir. - wat kletste de pastoor toch weer.

vD. zeveren - kwijlen; flauwe praat verkopen, zaniken

N. Daamen (handschrift 1916) --  "zeeveren - kwijlen; onbenullige kletserij"; "motregen"

Van Delft - - Een straatventer "kwèkt"; een kind "seevert"; een meisje "semmelt" en een arbeider "smoort" een gulden. Dat smoren is een volkskwaal. (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929)

- Zelfs as ‘t pèpesteele regent kunne ze nog blaoier vol zèveren om te beschrève hoe de druppels dur innen kletsnatten boom huppelen… (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cees Robben – ’t Règent ’t zêgent, ’t zeevert op de stad... (19540724)

Cees Robben – Zêêveren... dè doeget naa.. (19580315)

Elie van Schilt - As iemand blêef zêeveren over iets, dan wier ur gauw gezee ’Gao deur verekte zèèkert, mee oe geäuwhoer’. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)

Elie van Schilt - we begonnen nie in September al over Sinteklaos te zééveren. (Uit: ‘Toen Sint Nicolaas nog Sinteklaos was’; CuBra ca. 2000)

WBD III. 3. 1:292 'zeveren' = traag praten; 294 'zeveren' = zaniken

WBD III. 1. 2:95 'zeveren' = morsen, knoeien

WBD III. 1:1:183 'zeveren' = kwijlen

WBD III. 1. 4:271 'zeveren' = aanhoudend klagen

WBD III. 4. 4:65 'zeveren' = lichtjes regenen;

WBD III. 4. 4:70 'zeveren' = motregenen

WBD III. 4. 4:71 'zeveren' = regenen met tussenpozen

Bosch zevere - zaniken, zeuren

A. Weijnen, Etymologisch dialectwoordenboek (1995) - zeveren - lijmerig praten, zaniken

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zêêvere ww - zeveren, motregenen

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEEVEREN - wkw (rg.) kwijlen, flauw praten

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEVEREN (zee:vere) onov. ww - 1) kwijlen; 2) leuteren, kletsen; 3) onpers. : 't zeevert - het regent zachtjes.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw. ww. intr. 'zeveren' 1) kwijlen, 2) lijmerig praten, wauwelen zaniken; 3) motregenen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEVEREN - flauwen praat vertellen; motregenen

zêeverèèr

zelfstandig naamwoord

kletsmajoor

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEEVERAAR – zevererse

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEEVERKLOOT zelfstandig naamwoord  m. - zeeveraar, hij die vervelend praat

ZEEVERKONT zelfstandig naamwoord  v. - ZEEVER, vrouw die gedurig zeevert, vervelend praat.

zêeverkiep

zelfstandig naamwoord

zeveraar

De Wijs -- Ge zèt ‘n zeeverkiep en ge lôpt op ’n kiepedrefke; den grôtste braand is er wel aaf. (04-07-1969)

zêeverlap, -zak

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - kletsmajoor

WBD III. 2. 2:25 'zeverlap (je) ' = slabbetje

Stadsnieuws -  zêeverzal / zêeverlap = kletsmajoor, iemand die altijd speeksel aan zijn lip heeft hangen. (140506)

WNT ZEEVERLAP - 1) persoon die zeevert, kwijlt; 2) slab, slabbetje, zeeverdoek; 3) wauwelaar, zeurkous

zêeverpraot
zelfstandig naamwoord
zeverpraat; onzin
Cees Robben – Des zêêverpraot... (19700213)
 

zègge

werkwoord, sterk

zeggen; verklikken

Dirk Boutkan (1996) - zégge - zee/zi - gezee/gezeed

Wè zo den baos dan gezeet hebbe? Die ha gezee… (Karel en Sjarel, dialoog in Groot Tilburg, 18 mei 1945)

B Hij zin et teege óns viere - Hij zei het tegen ons vieren.

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'dè wordt gezee'; 'zee-n-ie' (= zei hij)

-- zégge - zi - gezee (d) B: gezee

BvD: verleden tijd zi/zeej; part. gezeej/gezeet

— Praesens: ik zèg / gij/gullie zègt / hij zeej; imp.: zèg

— B verleden tijd : ik zi (n), wij zeë (n), gij zi (n) t

Pierre van Beek - Hij zeeter ginnen êene / hij zeeter nie veul - hij is zwijgzaam, gesloten

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - die hee gezeed

DANB er is niks óp em te zègge - er valt niet op hem te zeggen; hij heej gezee

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEGGEN ov. ww - kinderlijke term voor: verklikken, aanbrengen, gecombineerd met 'het' en 'van': dè zak van jou wel 's zegge.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - Part. : in West NBr. 'gezeet', in Oost-NBr. 'gezee'.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zw. ww. (verl. tijd ' zei', 'zeen; vd. 'gezeid') - zeggen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - GEZEED (zachte e) : 3e hoofdvorm v. 'zeggen'; in Z. Kemp: gezèèd

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zègge ww - zeggen

dès te zègge - dat wil zeggen (gallicisme)

Bosch zegge - (zin, gezeed)

zègget

samentrekking; werkwoord, persoonsvorm + vn. /lw.

zegt het (na gij/ge)

Ge zègget teege gin man!

- 2e pers. enk. 'zèg' (zonder uitgang) + vn. of lw. 'et'

- Het fonetisch hiaat tussen 'zèg' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22)

zèksel

zelfstandig naamwoord

PM volledige plas, hetgeen men in een keer urineert

Henk van Rijen - kleine hoeveelheid

WBD III. 4. 4:262 'zeiksel' = scheut

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEIKSEL zelfstandig naamwoord  o. - hoeveelheid water, die in eens geloosd wordt.

C. Verhoeven - Herinneringen aan mijn moedertaal - 1978 - ZEIKSEL (zèksel) o - hoeveelheid urine die in een keer geloosd wordt; vage aanduiding v. e. daarmee corresponderende hoeveelheid drank of andere vloeistof.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  o. 'zeiksel' - hoeveelheid urine die in een keer geloosd wordt.

Leo Goemans - Leuvens taaleigen (1936) - ZEIKSEL, zoiksel

WNT ZEIKSEL - 1) urine of hoeveelheid urine die een mensch of dier in één keer loost

zèkske

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord van 'zak' ('zak' met umlaut)

zakje

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) -    'zekske'

Cees Robben – Meej ’t zekske langs de benkskes (19580426) [collectant in de kerk]

De Wijs  -- In hoe’n zeksken hôj ze? (20-07-1962)

Henk van Rijen -   'Hier zèè-k meej mun zèkske èn-t piske zit urin'

Frans Verbunt (1996) -     'zèkske blauw' - Reckits bleekmiddel in een katoenen zakje

Elie van Schilt - ... ge had wel hier en daor un frietwinkeltje, maar die moesen ut ‘s zondags verdienen, want dur de week zaagde er gin kiep, terwèèl ge toen al vur un dubbeltje un zekske friet had. (Uit: ‘Ge heurt et niemir, Plat Tilburgs van vroeger; CuBra ca. 2000)

WBD   (III. 2. 1:130) 'zakje' = papieren zakje

WBD   (III. 3. 3:137) zèkske, kollèktezèkske, sèntenbèl = collectezakje

zèkt

werkwoord, persoonsvorm

zeikt

't rèègent dèt zèkt - Het regent hard.

Frans Verbunt (1996) - et zèkt de kaajen öt de grónd - het regent heel hard

— 2e + 3e pers. enk. tegenwoordige tijd van 'zèèke', met vocaalkrimping

zèktèèl

zelfstandig naamwoord

nachtspiegel, waterpot

N. Daamen (handschrift 1916) --  "zektail - waterpot"

WNT ZEIKTEIL - zeikpot (sinds lang verouderd; 2) kind dat veel pist, piskous; 3) minachtende benaming voor een kind v. h. vrouwelijke geslacht; piskous. Ook: zeurderig, pietluttig vrouwmensch

zèlfbèèner

zelfstandig naamwoord

Henk van Rijen - snelbinder

zèltje

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

zeiltje

- verkleinwoord van 'zèèl', met vocaalkrimping

zèlvers, zèllevers

voornaamwoord

zelf

Wij doen et zèlvers.

R. J. Heeroodes de kôoning kwaam zèlvers veur [uit een liedje op Driekoningenavond]

Cees Robben - Herodus die kwam zellevers veur. [Herodus deed zelf de deur open. Prent over driekoningenzingen. De tekst is ontleend aan een in die tijd bekend driekoningenliedje. (19540109)]

Piet Heerkens - Eerst klopten we aan Herodes z'n deur

en Koning Herodes kwam zellevers veur.

(Piet Heerkens; uit: De Mus, ‘Driekooningen in Brabant’, 1939)

Naarus - Hij [de pastoor] kwaamp zelvers op z’n prikstuultje, en zoo treffend schoon en zó eenvoudig, sprook ie mee z’n parochiaone, dèk er verschaaie keer minne zaddoek van heb motte gebruiken... (Naarus; ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZELVER (uitspr. zellever) vrnw., door sommigen gebezigd voor 'zelf'

WNT ZELF, zelve, zelfs(t), zelven(s), zelver(s) .

zèmme

werkwoord, persoonsvorm

zijn we

Daor zèmme meej gekuld. Daar zijn we door gedupeerd.

Cees Robben – Wè zemmer toch wir mee gedallaast... (19730519)

-- ww-stam van 'zèèn', met vocaalkrimping en inversie

— Versmelting van ww-uitgang met persoonlijk voornaamwoord . : n + w, leidt tot m.

zèn, zèèn

werkwoord, persoonsvorm

zijn

zèn, zèèn, zen

bezittelijk voornaamwoord .

zijn, z'n

Cees Robben - hij heej zene riek hard nôodeg; hij pròt in zene slaop;

Cees Robben - ónze paa heej meej zen schaors in zen bakkes gesneeje;

Cees Robben - ene boereknèècht die zene (= wiens) rug nòr et wèrke stao;

Henk van Rijen - zen besnut krèège - zijn part krijgen

Dirk Boutkan (1996) - bezittelijk voornaamwoord  'zen' (ongeaccentueerd)

Dirk Boutkan (1996) - 'hum zen' c. q. 'hum' (geaccentueerd)

WvM 'ik ben zunne zoon'

Dirk Boutkan (1996) - '(hum) zen lieke was kòrt mar goed' (zin 90, blz. 99)

Dörrem zongde zen bist de Marialiekes meej, èn ok et Tantemèrgoo. Dè waar wèdaanders as ons taante Sjaan. (G. Steijns; Grôot Dikteej van de Tilburgse Taol 2005)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIJN bvw., te St-Antonius ook ZEN (heldere e) : Ik kan op zennen naam nie' komen.

zènde

participium

zijnde

GD. 06 ge zèèt er es èùt as vrouw zènde

zenèège

voornaamwoord

► èège

► derèège

zijn eigen; zichzelf, zich; mannelijk

Henk van Rijen - hij doeget öt zenèège - hij doet het vanzelf (uit zichzelf)

Henk van Rijen - zenèège moeje - zich bemoeien

WBD III. 1. 2:228 'van zijn eigen af vallen', 'van zijn eigen af gaan', 'van zijn eigen gaan' - flauwvallen

WBD III. 1. 2:231 'van zijn eigen', 'van zijn eigen af' = bewusteloos

WBD III. 1. 4:442 'zijn eigen generen' = zich schamen

B toe zenèège koome - tot zichzelf komen

Pierre van Beek - van zenèège valle - bewusteloos worden

Cees Robben - Ieder vur zich, zi de pestoor. . . èn hij zeegende zenèège et irst

Cees Robben - doeget mar in oewen èègeste

Cees Robben - en stukske grond òn zenèège

V van zenèègen afvalle - flauwvallen

Henk van Rijen - zenèège tekòrtdoen - zichzelf vergeten

Frans Verbunt (1996) - gèère op zenèège

Antw ZIJN (heur, hun) EIGEN - zich; op zijn eigen zijn - geerne alleen zijn. Op zijn (mijn uw) eigen - onafhankelijk

zèske

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

Henk van Rijen - zeisje

zèssie
zelfstandig naamwoord, verkleinwoord van ‘zèès’
zeisje
Cees Robben – Hij [Pietje de Dood] zwaait z’n zessie keer op keer... (19550709)
 

zètdraod

zelfstandig naamwoord

vislijn

WBD (III. 3. 2:217) zètdraod, snoer, lijn = vislijn

zètèèrepel

zelfstandig naamwoord , meervoud 

Frans Verbunt (1996) - pootaardappelen

Stadsnieuws -  Tis èèrmoej agge oe zètèèrepel moet opeete - Het betekent armoede als je gedwongen bent je pootaardappelen op te eten (080209)

zètte

werkwoord, zwak

zetten

-- zètte - zètte - gezèt

teej zètte, kòffie zètte

WBD zuurdêeg zètte - zuurdeeg maken

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - derónder gezèt wòrre (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - gevangengezet worden (men denke aan een gevangenis onder het raadhuis)

WBD I:1439 (Hasselt) aardappels poten: 'zétte'

zètter

zelfstandig naamwoord

aardappel

Van Delft - - "As we dan goed misten, dan haolen we een vat van de roei, de zetters en verrekeseirepul nie meegerekend, nee alleen een vat eeters", zoo keuvelde een Hasseltsche huiswever (Nwe. Tilb. Courant; Van Vroeger Dagen afl. 110; 20-04-1929) [de specifieke betekenis van zetter is niet duidelijk]

zèùge

werkwoord, sterk

zuigen

WSD zuigen, drinken bij de zeug

WBD III. 2. 2: 22 'zuigen' = gezoogd worden

Dirk Boutkan (1996) - zèùge - zôog - gezooge

B zèùge - zôog - gezooge

-- in tegenwoordige tijd geen vocaalkrimping

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zw. ww. intr. zuigen 1) v. d. lucht gezegd, even voor een hagelslag; 2) van mensen gezegd die naar adem hijgen.

zèùger

zelfstandig naamwoord

zuiger

WBD windzuiger (paard dat lucht in de mond zuigt en daardoor oploopt), ook genoemd 'wèndzèùger', 'wèndhapper', 'kribbenbèèter' of 'krib- bèèter'

zèùgtaand

zelfstandig naamwoord , meervoud 

WBD III. 1. 1:105 'zuigtanden' = melktanden

zèùgveule

zelfstandig naamwoord

WTT 2013 - zuigveulen; veulen dat nog niet gespeend is, niet wil zuigen aan de spenen van de merrie, en dus met de fles grootgebracht moet worden. Zie WBD I,4 lemma Het niet gespeende jong van een paard.

Audio-opname 1978 – Dhr. Bertens – “Jan (Akkermans) die keek nie zo naaw, Jan die vatte wèttie krèège kos èn wèt goejekopste was. Jè dan kòchtie in Den Bosch kòchtie zogezeej en stuk of zès van die zèùgveules èn dan kwaampie…òf aacht…èn nòvvenaant wèttie kos krèège…” (Collectie Heemkundekring Tilborch; transcriptie: Hans Hessels ► Klik hier voor audiofragment)

zeuj

zelfstandig naamwoord

zode, zoo, zooi (een zoo vis)

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'n schôon zeu visch gevange

- Gents Wdb: ZEU. Zooi. een zekere hoeveelheid visch

WNT lemma Zoo, I, III, 9a

zèùke

werkwoord, zwak

WBD III. 2. 3:11 'zuiken' = zuigen

zêûm, zumke

zelfstandig naamwoord

zoom

‘Ik zal mèèrge teegen ons Treeske zegge dèsse dieje zêûm van oewe jas der instikt, hij hangt der naa half èùt.’ (Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 2, Tilburg 2007)

WBD 'zéúm' (II:1187) – zoom

-- Naglijder op basis van verwantschap met 'zoom' met scherplange oo.

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zö. m, zelfstandig naamwoord  m. 'zeum' = zoom

zêûme

werkwoord, zwak

zomen & zemen

De Wijs -- Schaai naa is ûît mee dè zeumen, leg liever de zeum in oewen rok (09-07-1967)

Cees Robben – Swels gij zwabbert zal ik zeume... (19780519)
Cees Robben – En vur de rest zeume en waase.. (19750124) [gezegd door een kale man die bij de kapper zijn baard laat bijkippen]

Zumme saome zeume of wilde gij sewèèle dwêêle ? (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - op zêûme nao èn en klèèn lèpke (HM'70) - bijna klaar

WBD 'zéúme' (II: 1185) - zomen

- zêûme - zumde - gezumd (ook in praes. vocaalkrimping: gij/hij zumt

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
zö. me (n), zw. ww. tr. 'zeumen' - zomen

zèùneg

bijvoeglijk naamwoord , bijwoord 

zuinig

WBD III. 4. 4:276 'zuinig' = schaars

zèùneghèd

zelfstandig naamwoord

zuinigheid

zèùpe

werkwoord, sterk

zuipen

- zèùpe - zôop - gezoope

- in tegenwoordige tijd vocaalkrimping : gij/hij zöpt

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ge moet et zèùpen óm en aaj nie bedèèrve (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - waarschuwing tegen verkeerde zuinigheid (Zuipen was vroeger een mengsel van brandewijn, eieren, melk enz., dat tot een half jaar na de geboorte van een kind als traktatie diende voor mannen en vrouwen.

A.A. Weijnen; Onderzoek dialectgrenzen in Noord-Brabant (1937) - zèùpe (krt. 30) 

Kaart uit: A.A. Weijnen, Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant; 1937

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
st. ww. tr. - zuipen

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUIPEN zie wdbb. ; zn, o. - warme drank v. bier of wijn met eieren en suiker

zèùperd

zelfstandig naamwoord

drinker

Dirk Boutkan (1996) - zèùplap

Karel de Beer, Tilburgs bijnamenboek - 2000 - Tooke zèùp = vrouw op Koningshoeven (blz. 96)

WBD III. 2. 3:260 'zuiperd' = dronkaard

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - 'zuiperd' - de daad van zuipen: 'Hij zette-n et op ene zöperd', begon uit alle macht te zuipen.

zèùplap

zelfstandig naamwoord

WBD III. 2. 3:260 'zuiplap' = dronkaard

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 34; zèùplap (zonder vocaalreductie)

zèùpschèèrf

zelfstandig naamwoord

zuiplap, drinkebroer

N. Daamen, Handschrift 1916 - "zuipschairf - zuiplap"

WTT 2016 - mogelijk samengesteld uit 'zuip' en 'scherve' zoals in WNT lemma Scherve 3: 3. Pot of pan, van steen of aardewerk; hd. topf. (...) vgl. lat. testa en hd. scherben, “pot, vaas”.

zèùpschèùt

zelfstandig naamwoord

Frans Verbunt (1996) - dronkelap

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zùipschùit zn - zuiplap

zeuve

telwoord

zeven

zeuvende = zevende

Cees Robben – Zeuve daoge banjerheer...!! (19540814)
Cees Robben – Naa hedde al zeuve kiendjes (19720128)

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - in zeuve doage

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zeuven èn meej de maaj aacht (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1972) -je kunt me nog meer vertellen

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - de zeuve zónde kènne (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1969) - weten waar de schoen wringt

Nuuwe ronde nuuwe kaanse. Meese, ge zult wèl snappe dè’k hêel frêet zèè dèk wir meej maag doen, zèg mar zo frêet azzenen hond meej zeuve lulle. (Ed Schilders; Wè zeetie?; website Brabants Dagblad Tilburg Plus 2009)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
telw. 'zuiven', 'zeuven' - zeven

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEVEN, in 't N. en W. der Kemp. ZEUVEN, telw.

WNT ZEVEN, zeuven

zèùver

zelfstandig naamwoord

zuivel

Henk van Rijen - òffere vurt spèk ènt zööver - financieel 'afkopen' dat men op bepaalde dagen tegen de wens v. d. kerk wel vlees resp. zuivel genuttigd heeft.

zèùver

bijvoeglijk naamwoord 

schoon

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - nie zèùver zèèn òn zene stèrt (HM'50) - gezegd van iets dat 'gezuiverd' moet worden (!)

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zó zèùver as en ôog vól matèrrie (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - zo schoon (?) als een oog vol etter: niet zuiver [N. B. volgens WNT is 'materie' een eufemisme voor 'ziektestof, etter']

WBD zèùver lènne (II:868) - heellinnen

Henk van Rijen - en zööver duukske - een schoon doekje

WBD III. 3. 1:362 'niet zuiver' = verdacht (onbetrouwbaar, onguur)

WBD III. 2. 1:281 Onder 'rein' wordt voor Tilburg wel 'schoon' vermeld maar niet 'zuiver'

WBD III. 2. 2:31 ' (nog) niet zuiver' = nog niet zindelijk (kind)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - bijvoeglijk naamwoord  en bijw. 'zuiver' - 1) schoon: 'ene zöveren handdoek'; 2) mak, goedaardig, pluis; 3) eerlijk, rechtvaardig

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZUIVER bvw. - zonder uitgang voor vr. en meerv. : 'n zuiver flesch, zuiver handen. Toch zegt men: 'de zuivere waarheid'

Jan Naaijkens - Dè's Biks (1992) -  zùiver bijvoeglijk naamwoord , bw — schoon, zuiver

WBD III. 4. 4:235 'zuiver' = helder

zeuvetien

telwoord

zeventien

B zeuvetien

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 88) zeuvetien

zi, zin

werkwoord, persoonsvorm

zei(den)

Hiernaast komen ook voor 'zeej, zeeje'

Ze zin dèsset nie din. - Ze zeiden dat ze het niet deden.

Kees en Bart (krantenrubriek in Groot Tilburg, ca. 1935) - 'Hij zin dè t ie . . . ', 'Hij zin mar niks'

-- Verl. tijd van 'zégge'; zee met vocaalkrimping

DANB ge zaagt me wèl mar ge zit niks teege me

DANB de mèèd zi dèttie gelèèk ha

Henk van Rijen - ek zit em es goed - ik zei hem eens de waarheid

Dirk Boutkan (1996) - ik zi, gèj zit - hèj zi - wèj zin - gulie zit - zulie zin

CiT (17) 'Zoj zi, zaj zuke '

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 68) zimme (< zinme)

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZEE (zachte e), in 't Z. ook ZÈÈ, 2e hoofdvorm van 'zeggen'

Bosch zin - Witte wè ze zin? = zeiden

Gravure bij d ebijbelpassage waar Jezus de zonen van Zebedeus (links) ontmoet.

zibbedeeuske

zelfstandig naamwoord , verkleind

Van Dale - een zebedeus - een weerloze tobber, (gew.) sul

N. Daamen, Handschrift 1916 - "Zebedeeuske (simpel, onnoozel meisje) 't is zoo'n Zebedeeuske van een meske"

"Mar Hanna, wè bende toch 'n zebedeezeke!” (Jan Jaansen; ps. v. Piet Heerkens svd; ’Oome Teun op collecte’; feuilleton in 3 afl. in de NTC 12-8-1939 –26-8-1939)

Frans Verbunt (1996) - ook: 'zibbediske'

WBD (III. 3. 3:197) 'sibbedees', 'dutseltje' = kwezel

WBD (III. 1. 4:37) 'zebedeus' = ezelachtig persoon

Bosch zebedéuske - bedeesd, klein, onaanzienlijk mannetje of vrouwtje

WNT ZEBEDEÜS - 3) Onnoozel, sullig persoon; onnoozele hals, sul, sukkel ook wel: bedeesd, schuchter persoon

Dichterlijke definitie door Frans Hoppenbrouwers uit 'Kempische karakters' (CuBra 2012):

Zibbedéés

Een zibbedéés is doorgaans vroom,

de voorgrond is niet haar terrein

want zij wil graag de minste zijn:

een zedig streven vol van schroom.

zidde

werkwoord, persoonsvorm

zei je

Wè zidde gij? Wè zidde gullie?

Cees Robben - Wè zidde meneer?

— 2e pers. enk. + mv.

-- Zee(j) verkort tot 'zi': encl. pron.

ziebeliene
zelfstandig naamwoord - stofnaam (textiel)

zibeline

Henk van Rijswijk - 2013 - Uitgesproken als 'ziebeliene' (Schriftelijke mededeling)

Henk van Rijswijk - Zibeline: Strijkgaren of kamgaren mantelstof met in één richting gestreken glanzend lang vezeldek. Extra glans kan worden verkregen door bijmenging van mohair. Gebruikt voor winter overkleding. De belangrijkste nabewerkingen zijn vollen, ruwen en strijken. Geweven in inslagsatijnbinding.

(Herinneringen aan zijn opleiding aan de Hogere Textielschool - 1 september 1950 tot en met juli 1954), http://www.cubra.nl/auteurs/henkvanrijswijk/textielschool.htm
J.T. Bonthond, Woordenboek voor de manufacturier (1947) Zabel. Ook Zibeline. Marterachtige diersoort in veel variaties. Betere soorten hebben zacht bruine tot zwarte haren.
WNT – lemma Zibeline – 1994 - znw. vr., g. mv. Uit fr. zibeline, zelf uit it. zibellino, dat weer is terug te voeren op slav. sobol ‘sabel’. Vgl. ook SABEL (I). 1. Ben. voor een soort van marter (Mustela zibellina); sabel. Zibeline. Siberische en Japansche sabelmarter met zeer fijn haar, BAALE [1913]. 2. Bont afkomstig van het bij 1) genoemde dier.
BAALE [1913]. 3. Soort van wollen stof; Zibeline, zachte keperbindige japonstof van crossbred garen (glanzende, halflange wol) in sterk sprekende kleuren soms effen, meest gestreept of geruit. Eenigszins geruwd, naar één richting gestreken haren. De wol in het garen is gemengd met langere haren als mohair, rameh, kunstzijde, die niet meeverven...

ziede
samentrekking
zie je
zelfstandig naamwoord
Cees Robben – Ziede niks aon me..? (19661104)

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 97) 'vèùl vaorze zied (?) (h)ier nie veul

— Stam + enclitisch pronomen

ziedet
samentrekking van tegenwoordige tijd van ‘zien’ met persoonlijk voornaamwoord ‘je’ en voornaamwoord ‘het’
zie je het
Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... (19560505)

zieget
samentrekking
(ik) zie het

Hij zieget vort slèècht = Hij begint slecht te zien.
Cees Robben – Ziedet-naa... Hij zaaget-nie... Ssssssst Lewie.... Ik zieget... (19560505)
Cees Robben – Ik zieget al (19870313)

-- 2e pers. + 3e pers. enk. 'zie' + 'et' (vn of lw)

-- Het fonetisch hiaat tussen 'zie' en 'et' is opgevuld door inlassing van 'g' (Zie Schuurmans, Encl. pron., blz. 22)

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen (1836) - ZIEGET. voor 'ziet het': Bijns: ‘ men sieget voor oogen’. Z. a.

Cornelissen & Vervliet - Idioticon van het Antwerpsch dialect - 1899 - ZIEGET - samentr. van 'ziet het'

ziek
samentrekking van eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ‘zien’ met persoonlijk voornaamwoord ‘ik’
zie ik
Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824)
Cees Robben – Ge het ’n schôôn vrouw opgezet/ Kees.. En d’r is zôô nogal wè afval aon ôôk ziek... (19640221)
Cees Robben – Want mee dezen bril ziek niks... (19801212)

ziem
samentrekking van ‘zie’ en ‘hem’
zie hem
Cees Robben – ‘k ziem alle dag (19590516)

zietjer
samentrekking
ziet hij er
Cees Robben – Wè zietjer toch goed uit, Merie... (19720121)
 

zieje

werkwoord, sterk

zieden

B zieje - zój - gezóje

korte ie

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. -
st,ww. (verl. dw. 'gezooie(n); tr. en intr. - zieden, koken

J. H. Hoeufft, Proeve van Bredaasch Taal-eigen(1836) - GEZODEN is hier veel gemeener, dan elders voor 'gekookt'

ziek

bijvoeglijk naamwoord 

ziek

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ziek van de luie piek (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - niet echt ziek

WBD III. 1. 4:403 'ziek worden', 'er doodziek van worden' = iets vervelend vinden

ziel

zelfstandig naamwoord

ziel

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - ik smèèr men ziel meej en spèkzwaord, zi Door, dan schèùft ze den duuvel dur zen haande (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - )

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - zen ziel rijdt óp ene kreugel (Nicolaas Daamen (Handschrift Tilburgs) - 1916 - ) - het gaat hem voor de wind

WBD III. 1. 4:185 'ziel' = gemoed

WBD III. 1. 4:258 'zielepoot' = ongelukkige

zien

werkwoord, sterk

zien: er uitzien

Cees Robben - dan ziede blauw, dan ziede rôod

Kernkamp - Bezorging Dialectenquête 1879 - kêk! - zie!; hij ziet - hij ziet

Mandos - Brabantse Spreekwoorden - 2003 - te veul Knègtel gezien hèbbe (Pierre van Beek - Tilburgse Taalplastiek 1966) - te diep in het glaasje gekeken hebben (wijnhandel Knegtel voerde een eigen merk)

-- zien - zaag - gezien

— Praesens: ik zie - gij ziet - hij zie; imp. : zie/kik

B: verleden tijd : ik zaag, wij zaoge, gij zaogt

k'zèè ziek zee. Je dè ziek zee... (Hein Quinten, Tilburgse spreuken; ca. 1990)

Henk van Rijen - naa ek er zei, zieket - nu ik er ben, zie ik het

Frans Verbunt (1996) - we meuge mekaare niemir zien van onze paa, zi de vrijer; dan doe mar gaaw de lamp èùt, zi et mèdje.

Dirk Boutkan (1996) - (blz. 69) ik laot sem zien - ik laat ze hem zien; ik laot senet zien - ik laat ze het zien

zifke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

Henk van Rijen - zeefje

zift

zelfstandig naamwoord

zeef

WBD (III. 2. 1:174) 'zift' = zeef

zigget

werkwoord, persoonsvorm + vn. / lw.

zei het (na gij/hij/zij/et /gullie)

ze zigget zo zachjes

Dirk Boutkan (1996) - gèj zi-get

2e pers. + 3e pers. enk. 'zi' (verkorting van 'zeej') + vn. of lw. 'et'

- Het fonetisch hiaat tussen 'zi' en 'et' is opgelost door inlassing van de klank 'g', met dubbel teken ter accentuering van de korte 'i'. (Zie Schuurmans: Encl. pron., blz. 22) De A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - § 242.

zije

bijvoeglijk naamwoord 

zijden

hôoge zije - hogehoed (cilindermodel)

ene zije - een mietje

WBD III. 2. 2:99 'hoge zijden' = rouwhoed, hoge hoed

zijeg

bijvoeglijk naamwoord 

halfzacht (Henk van Rijen -- : zèèjeg)

zik
samentrekking
zei ik
Cees Robben – Hier zèèk-zik... Dè ziek-zeej... Wè ziek-zik... ‘k Zèè ziek-zeej... (19570824)
Cees Robben – Hier zèèk.. zik.. (...) meej zaand... zik... meej zaand zeej..? (19620112)
Cees Robben – Hier hedde limmenade zik... (19661021)
 

zil

zelfstandig naamwoord

WBD III. 4. 4:291 'zil' = kwart bunder

zilgetèùg

zelfstandig naamwoord

WBD zeelgetuig (samengesteld uit de beide strengen en de buikriem van een paard) (Hasselts woord)

zilte
zelfstandig naamwoord
het zilte, het zeezoute (van vis)
Cees Robben – Nao al ’t zuut der vurrige daogen/ ’t zilte naa op oewen dis..... (19540306)

zilver
stoffelijk bijvoeglijk naamwoord, verkorting van zilveren
Cees Robben – ’k vier m’n zilver fist... (19600701)
 

zimke

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

kleine zeem (lap)

zimmezètje

zelfstandig naamwoord , verkleinwoord

-- Van fr. 'chemisette' = halfhemd

PM onderkleding, halfhemd

Van Beek - een "zimmezetje" is een slabbetje, dat de wevers als zwart zondags sieraad droegen;  (Nwe. Tilb. Courant; Typisch Tilburgs afl. XI; 10 jan. 1958)

Cees Robben – En hij riep dan ôôk meteen.../ “’t zèn inscripsies... pree-histories”/ En hij spelde – kazjeneej - .../ - zimmezetje -.. – de pertienes/ - Staon op ’t gutje... bij de pleej... (19570119)

WBD III. 1. 3:98 'chemisette-tje' = borstrok

WBD III. 1. 3:143 'chemisette-tje' = bef

A.P. de Bont -- - Dialekt van Kempenland - 1958 e.v. - zelfstandig naamwoord  o. - chemisette, onderlijfje (gehoord v. e. oud-pensionaire.)

Landh - ziemezätje       

Weij (T&T 38:88) Moet een verkleinwoord zijn van een frans leenwoord.

BDW zimmezetje - soort halfhemd (Tilburgs)

Naar het begin van de pagina