Tuinboon - tèùnbôon & Tilburgse volksbenamingen
Samengesteld
door Ed Schilders / 20121215
WOORDENBOEK VAN DE BRABANTSE DIALECTEN
Tuinboon - Benaming voor de als groente
gegeten, vrij grote, platte zaden van de grote of Roomse boon.
Tuinbonen worden laag bij de grond gekweekt, in tegenstelling tot
prinsessenbonen die aan persen of staken groeien. Uit de dikke
peulen worden met de duim de boontjes gedrukt en direct gekookt.
boeretêene
zelfstandig naamwoord, alleen
meervoudig gebruikt
Daamen, Handschrift Tilburgs (1916):
"boerenteenen - tuinboonen, groote boonen"
Piet van Beers – ‘Wie tuinbonen wil eten moet Februari niet
vergeten’ : Ik hè ze al in de Wêyk gezet/ en merrege gaon ze er in/
M'n Boeretenen wel te verstaon/ en dê is naor munne zin. (With Love;
1982-1987)
Piet van Beers – Ik hèb gezien
dètter m'n vrieskaast/ Aorig vol begient te raoke./ Sprèùtjes,
peekus èn asperges/ kôol spinòzie, pastinaoke.// Pultjes, èrtjes,
kappesèèners, boeretêene, èègenhèèmers./ Krotjes, bontjes van de
staok./ Èlke week is ´t wir raok. (Uit: 'Ogste' - CuBra 19 juli
2004)
WBD
III.2.5:84 'boerenteen' = tuinboon - frequent in Tilburg
Stadsnieuws: Vruuger noemde ze knaawbôonen ok wèl boeretêene (200208)
Hans Heestermans, Witte nog? (1988-1994): boere-teene, platte teene (II:51)
C. Verhoeven, Herinneringen aan mijn moedertaal (1978): BOERETEE:NE mv. grote bonen, moffelbonen
J. Cornelissen & J.B. Vervliet, Idioticon van het Antwerpsch dialect
(1899): BOERETEENEN zelfstandig naamwoord mannelijk, mrv. - platteboonen, groote tuinboonen; in de
Kemp. labboonen geheeten
Jan Naaijkens, Dès Jan Naaijkens - Dè's Biks - 1992 --
boeretêene - tuinbonen
Reelick, Bosch' woordenboek (1993 & 2002): boereteene - tuinbonen
► boeretêene
flòdderbôone
zelfstandig naamwoord,
meervoud
Frans Verbunt:
tuinbonen
WBD
III.2.3:84 'flodderboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'knauwboon'
-- zeldzaam in Tilburg
► flòdderbôon
grôote
bôon
zelfstandig naamwoord
grote boon = tuinboon
Alleen bekend uit WBD
III.2.3:84: zeldzaam in Tilburg
klein teentje - klèèn tintje
zelfstandig naamwoord 'teen', verkleind en
extra benadrukt door bijvoeglijk 'klein'
WBD
III.2.3:84: Jonge tuinboon die met de peul gegeten wordt. Jonge
tuinbonen zijn heel fijn van smaak. Oudere, grotere tuinbonen
blijven ook na het koken stug en zijn daardoor minder smakelijk.
► klein teentje
knaawbôon
zelfstandig naamwoord
tuinboon
Daamen - Handschrift 1916:
"Knaauwboonen - tuinboonen"
Wurrom kunne die jong van de tegesworrige tèd ok nie mir mee
knaauwboone speule? Hoe koom ut dè dè ut de mode is gegaon? (Naarus;
ps. v. Bernard de Pont; in: Groot Tilburg 1941; CuBra)
Cees Robben: 'Witte wek wek Wies? knaauwbôône'
WBD
III.2.3:84 'knauwboon' = tuinboon, ook 'labboon', 'flodderboon' -
frequent en uitsluitend in Tilburg
-
Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980,
Tilburgse Koerier:
Iederen dag wè-d-aanders
Sjaan schèpte en mòndag op
nou, dè rook lang nie gèk
Ik hèb geschraanst tòt ’k niemir kos
van lapbôone meej spèk.
Dinsdag was et presies gelèèk
dè zaat nie goed bij mèn
mar ze zeej: “Man, ge ziet tòch wèl,
dèt moffelbôone zèn.”
En woensdag wir dezèlfden hap
ik vuulde me genèpt
Ons Sjaan riep: “Heej schiet op, ik hèb
knaawbôone opgeschèpt.”
Toen et vandaog krèk inder was
ging ik pas goed te keer,
ze laachte èn zeej: “Asteblief,
tèùnbôone vur meneer.”
► knaawbôon
labbôon
zelfstandig naamwoord
tuinbonen,
vicia faba
WTT 2012 --
de labboon, en dus geen verbastering van lap-boon
.
Piet van Beers – ‘Goeje raod’: Kees Hènne zeej: '"Ik lèg zo
medêene,/ de Labbôon, Knaawbôon, Boeretêen
èn Tèùnbôon in dezelfde rij/ èn ik leg er moffelbôone bij."
(Brabants Bont 1; z.j., ca. 2005)
WBD III.2.3:84 'labboon' = tuinboon, ook 'flodderboon' 'knauwboon'
WBD: Algemeen in
Tilburg
Hees
labbòòne (II:29,51)
Biks labbòòne - zelfstandig naamwoord - tuinbonen
Bont
labo'n - zelfstandig naamwoord vr. labboon, tuinboon, grote boon
Hft
LAB-BOONEN, of 'lap-boonen' heet men hier veel de anders zoogenaamde
Roomsche-, boeren- of groote boonen. Z.a.
Goem. LABBOON - zelfstandig naamwoord vr. (< ladboon)
[?]
Antw. LABBOON zelfstandig naamwoord v. - groote tuinboon
WNT Vicia faba -- 'bezuiden de Moerdijk' (1911)
Verster LAPBONEN, zie Moffelbonen
EDW labboon - tuinboon (zelfstandig naamwoord l.)
► labbôon
moffelbôon
zelfstandig naamwoord
tuinboon
Hij gaaf ze spèk meej moffelbôone/ boerebrôod meej en schèèf zult/
mar ze han liever kwattastrooisel/ goei eete was er òn verspuld.
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: ‘Gift ze mar zuut‘)
Moffelbôône
die zèn te taai/ Peeje vend ze te flauw,/ En ak' oover andievie
praot, / Zee'se : «Dès kattespauw...»
(Lechim; ps. v. Michel van de Ven; ongedateerd knipsel 1960-1980;
uit: 'Gift ze mar zuut')
Piet van Beers – ‘Op dieet’: Mar...moffelboone meej 'n papke,/
zèn nie te eete zonder spek. (Spoeje doemmeniemer; 2009)
WBD III.
2.3:84 'moffelboon' = tuinboon, ook 'labboon'
- noorden van Tilburg
WNT MOFFEL
(I) 3) Groote boonen heeten in Brabant moffels of moffelboonen.
Bosch
moffelbone - tuinbonen
Hft
MOFFELBOONEN noemt men hier, in Braband en elders, de zoogenaamde
groote boonen, ook boerenboonen geheeten, om derzelver schil
waarschijnlijk alzoo genaamd, heerschende in het woord 'moffel' het
denkbeeld van iets dat tot bedekking dient . Z.a. (ook genaamd
'moffels' of 'boeren-wanten').
Verster
MOFFELBONEN: Roomsche bonen, Boerenbonen. De boeren zeggen
Flodderbonen, op zommige plaatsen Lapbonen.
► moffelbôon
morrelboon
(mòrrelboon - mòrrelbôon ?)
zelfstandig
naamwoord
tuinboon
Niet in
Sterenborgs oorspronkelijke kaartsysteem opgenomen
WTT 2012 --
Alleen aangetroffen in
WBD III. 2.3:84, maar daar wel aangeduid als 'verspr. Tilb.'
= verspreid over Tilburg. Mogelijk een variant op
'moffelbôon'.
► morrelboon
scheetlaoter
zelfstandig naamwoord
tuinboon
die in sterke mate de ontlasting bevordert, gatverschuiver, blazer
WBD
III.3. 2:85 'scheetlater' = ontlastingsboontje
► scheetlater
tèùnbôon
zelfstandig naamwoord
Lodewijk van den Bredevoort – ps. v. Jo van Tilborg, Kosset den
brèùne eigeluk wel trekken? Dl. 1, Tilburg 2006) Ons moeder haolde
soms de gruunte op de mèrt. Eèrpel, bôontjes, erwten en tèùnbôone
teulde we zelf, we han aachter et hèùs enne hille grôote hof.
Piet
van Beers -- Wie tèùnbôone wil eete,/moet (ze in) Februari/ nie
vergeete (te zètte). (www.CuBra; ca 2005)
► tèùnbôon
|