PRINT DEZE PAGINA

Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Bijlage

palletoo, palletooke, paletot

►palletoo

zelfstandig naamwoord

WNT PALETOT (uitgesproken als in het Fr.), in 19e eeuw overgenomen uit fr. 'paletot'. Los bovenkleedingstuk van mannen en vrouwen; wijde zakvormige of nauw aansluitende overjas of overmantel.

WTT 2011 - Frans: paletot < Middelengels: paltok, paltock < mogelijk Latijn: pallium (mantel). Vanaf het begin van de 19de eeuw in gebruik voor uiteenlopende modellen jassen voor zowel mannen als vrouwen; in het algemeen: overjas voor mannen, mantel voor vrouwen. De lengte varieert. Voor mannen is de paletot vaak double breasted, met op de rug een band die het geheel een (licht) getailleerd voorkomen geeft.

- Daarnaast ook de stof waarvan dergelijke kledingstukken gemaakt werden.

Cees Robben - Prent van de week - 13-10-1967
 

- We droege gin boezeroen mir, mar missiezonnekes. Èn palletoo èn kooverkookes. Dè waar ammòl vur ooverdaags. (Ed Schilders; Wè zeetie?; Website Brabants Dagblad Tilburg Plus; 2009)

Henk van Rijen (1998): 'palletooke'

De Bont, Dialect v. Kempenland (1958): Zelfstandig naamwoord m. - paletot

WBD III.1.3:21 'paletot' = jas

Goemans, Leuvens taaleigen (1936): PALETOT - palto, Zelfstandig naamwoord m.

WTT 2013 - Zeer ruim verspreid in Vlaanderen

¶ Beschrijving van de eerste paletots in Tilburg in 1859

Kees Smeulders – 1926 - 1859. Omstreeks dezen tijd kwam een nieuw heerenkleedingstuk in de mode, dat de bestaande jas en rok met slippen gedeeltelijk zou verdringen, althans eene blijvende concurrentie aandoen.
Terwijl een jas of rok behalve de rugnaad ter weerszijden van deze tot dan toe twee verticale naden vertoonde, met nog een hor zontale naad om het lichaam, die lijf en slippen saam verbond, had het nieuw model sche kleedingstuk alleen één rugnaad en was iets korter dan een jas. Later is onder de armen toch weer een doorgaande verticale naad aangebracht ten einde het nieuwe kleedingstuk beter om het lichaam te doen sluiten.
Terwijl vroeger aan de voorzijde van een jas of rok ter weerszijden een rij knoopen met de noodige knoopsgaten tot sluiting waren aangebracht had het nieuw modelsche kleedingstuk slechts één rij knoopen in het midden die door eene gulp onzichtbaar waren, zooals heden nog gebruikelijk is.
Tot dan toe waren de mouwen in jas of rok nauwsluitend, van de schouders tot de handen. Daarentegen had het nieuwe kleedingstuk trechtervormige mouwen, die aan het benedeneinde vele malen wijder waren dan thans, en bij opheffing der handen, laag nederhingen, evenals die in de toga van een predikant of advocaat.
Op den rug was dit kleedingstuk met een monnikskap “versierd" evenals de paters Capucijnen en andere middeleeuwsche orden dragen, en aan deszelfs punt prijkte een kwast. Men noemde het nieuwe kleedingstuk een paleto, niet te verwarren met pantalon, waarmede een broek wordt aangeduid.
Ofschoon deze nieuwerwetsche kleeding aanvankelijk veel bekijks had en veel bespot werd, heeft ze toch een geruimen tijd opgang gemaakt, en onze tegenwoordige korte zomer- en lange winterjassen, zijn er nog een overblijfsel van.
Ofschoon veel later heb ik in mijn jeugd eenige jaren het kleer- en pettenmakersvak beoefend, wat ik tot mijn leedwezen heb moeten staken. Daarom heb ik van het bovenstaande een tamelijk nauwkeurige beschrijving kunnen geven. (Nieuwe Tilburgsche Courant, 1-5-1926)

De oudste Tilburgse vindplaats is een advertentie in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 2-5-1875

Nieuwe Tilburgsche Courant van 8-0-1877

Nieuwe Tilburgsche Courant van 20-11-1889

Nieuwe Tilburgsche Courant 26-4-1924

Sherlock Holmes in Nieuwe Tilburgsche Courant - in een feuilleton van 8-7-1897

¶ WTT 2013 - Het feuilleton is de vertaling van een van Arthur Conan Doyle's korte Sherlock Holmesverhalen 'A Case of Identity' (1891). De kleding van Miss Mary Sutherland (wier verloofde, Hosmer Angel, verdwenen is) wordt daarin - rechter kolom - beschreven door Watson. De originele tekst luidt: "Well, she had a slate-coloured, broad-brimmed straw hat, with a feather of a brickish red. Her jacket was black, with black beads sewn upon it, and a fringe of little black jet ornaments. Her dress was brown, rather darker than coffee colour, with a little purple plush at the neck and sleeves. Her gloves were grayish and were worn through at the right forefinger. Her boots I didn't observe. She had small round, hanging gold earrings, and a general air of being fairly well-to-do in a vulgar, comfortable, easy-going way."

Hier is 'jacket' dus vrij vertaald met 'paletot'.

Een afbeelding bij het verhaal laat zien dat Miss Sutherland inderdaad geen paletot droeg volgens Doyle:

Holmes en Miss Sutherland (bron: Wikipedia)

In de jongste (2013), meesterlijke BBC-serie gebaseerd op de verhalen van Sherlock Holmes draagt acteur Benedict Cumberbatch (Holmes) een fraai gestyleerde 'paletot':

Bron: website Sherlockology (BBC)

Paletot in 'Anna Karenina' van L. Tolstoy (1877)

- Sergej Iwanowitsch begaf zich naar de andere zijde van den trein. Tusschen de pakken en kisten, die op het perron lagen opgestapeld, ging Wronsky in zijn lange paletot, met de handen in de zakken, als een dier in de kooi, op en neder, terwijl hij steeds op twintig passen snel terugkeerde. Toen Sergej Iwanowitsch hem naderde, scheen het dezen, dat Wronsky hem niet wilde opmerken.
- Op den hoek van het trottoir stond Stipan Arkadiewitsch in een korten modernen paletot, een kleinen scheefstaanden hoed op, met zijn witte, blinkende tanden tusschen de roode, tot lachen geopende lippen; hij stond daar vroolijk, jeugdig en schitterend en zijn roepen klonk zoo dringend en hardnekkig, dat Karenin wel moest ophouden.
- En toen hij met zijn vrouw verzoend was, trok hij een olijfkleurige paletot met fluweelen kraag aan, nam zijn hoed en begaf zich naar het atelier, geheel vervuld van het bezoek dezer aanzienlijke Russische personages, die met équipage gekomen waren om zijn schilderij te zien.
- Middelmatig en gedrongen van gestalte, bracht Michaïlof met zijn gejaagden gang, zijn kastanjebruinen hoed, zijn olijfkleurige paletot en zijn nauwe, ouderwetsche pantalon een indruk te weeg, die door de alledaagschheid van zijn lang gezicht en de mengeling van verlegenheid en gemaakte waardigheid niet gunstiger werd.

Crime scene Millingen

Nieuwe Tilburgsche Courant 14-5-1896

Modebewust - koningin Wilhelmina

"... onze lieve blonde Koningin in een leverkleurige paletot..."

Tilburgsche Courant 21-10-1900