PRINT DEZE PAGINA

Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Dossier

De Hasseltse Kepèl

Samenstelling: Ed Schilders - 20110618

► Hasseltse kepèl

Kees Mandos - illustratie uit Rijmkroniek van Tilburg [voor de volledige Rijmkroniek op CuBra KLIK HIER]

De Hasseltse Kapel

Muziek: Fred Rose, Tekst: Rita & Tony Ansems

As de Maaj maond was begonnen

Gingen wy mee hil 't stel

Onze Pa, en ons Moeder en heel de kender

Naor de Hasseltse Kapel

Gauw 't Roozenhuuke bidde

Die ouw vrouwkes waren snel

En dan saome snoep uit zuuke

Bij de Hasseltse Kapel

Van die lekkere kaneele Steele

Zuuthout, drop en Karamel

Leerden om alles saam te dele

Bij de Hasseltse Kapel

Het klökske van de Hasseltse kepel

heurde tikken, tel nor tel nor tel...

Hier heej den tèèd nie stil gestaon,

het bidden is gewoon dur gegaon.

De klok van de Sint Jan is geresterèèrd.

Dùiven klapwieken op, hil verbouwerèèrd.

De klepel slao 'nen harde klaank.

Vur mêênsen onderwege klinkt de klok astraant.

Mar 't klökske van de Hasseltse kepel

klept al euwen ieder uur van Gods bestel.

't Zingen, 't bidden verwaaien meej 't klok-gelùid

onveraanderd over Den Hasselt ùit.

[Gedicht bij het voltooien van de restauratie in 1972]

Ze stao wir in d'r aauwe glorie

Krek as vruuger, hèèl vertrouwd,

Ok al is 'r rondomheene

Bekaant alles volgebouwd.

Dur de glas- en looie ruitjes

Schènt de zon waozig en pèèrs

Ge heur 't knisperend geknetter

En ruuk 't braande van 'n kèèrs.

't Daansend licht van al die vlemkes

Zetten 't bild in volle glaans

Zuutjes tikken in 'n huukske

De kraole van 'ne rôozekraans.

De trubbel van steigers en specie

Is goddaank aachter de rug

De Hasselt is wir wè't gewist is

D'r Lieve Vrouwke dè is t'rug.

[Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier]

Cees Robben

Lodewijk van den Bredevoort

Tilburg 2006

Wij gingen ôk elk jaor meej hil de klas naor de Hasseltse kapel, in de maaimaond. Dè waar de maond die aon Maria waar toegewijd. In de Hasseltse kapel hasse, volgens aaw meense ôot wonderen gedaon.

Daor gongen de meense naa hene, om ergens beter van te worre. Ze gingen der bidden of Maria hullie beter wô maoke, desnôods vur un nuuw wonder.

De mister of de frater, die ons in tôom moes haawe, et waar toch gaaw drieketier lôope, ha wel zen haande vol. Onderweege vonge we kikkers. Die bliezen we op deur un pèpestrooike in der kont te douwe en dan te blaoze. We liepen dan bekaant den hille tèèd langs et kenaol.

De onderwijzer moes et nie zien, wè wij meej die bisjes deeje, ge hadt zô honderd strafregels te pakken. We vonden onderweege ôk allemol leuke kietelkaaikes, verder laoide we ons zakken vol meej spèkers, stukskes touw en wè we nog meer vonden, waorvan we dochte dè kunnen we misschien nog ôot gebrèùke.

As we in de Hasseltse kapel un tientje van den rôozenkraans meej han gebid, liepen we deur naor et bos van Vermeer, waor we bosspellekes deeje. Mistal waar dè vlagveroveren, waorbij oew kleren ôok nie schôon blééve van al dè zaand. Ons moeder stond dan wir te mopperen as we thös kwamen.

‘Waor hedde gullie wir ingezeten, moete die broek zien en die schoenen. Aon jullie valt ôk ginne eer te behaole. Haolt die zakken leeg. Gao oew èège afwaase, jè oew oren heuren er ôk bij. Zô te zien groeit er nog net ginne spurrie in’.

As ons moeder kaod waar, kon ze d’r èège op un bezundere menier ötdrukke.

Meej onze vadder mochten de kender, de jongens, de zonen en de bruurkes, die al zô ver kosse lôope dan, ôk meej naor de Hasseltse kapel, op den irste zondagmèèrge in maai. Te voet, zôas alles te voet ging in dieje tèèd. Ge kost der mistal nie in, in de kapel, die waar nie zô grôot en hil veul meense gingen er in de maaimaond hene. We blééve dan ôk mar bèùte staon. Un hil rôzenhuuke, bleven we nie afwochte, daor kwamen we nie veur. We kwamen veur de snoepkraomkes.

Irst gingen we nog bij onzen opa aon. Die wôonde hillemol alléén in un hil grôot hèùs, tegenover de kapel. Hij zaat aaltij neffen de plattebèùs. Hij ha zen pet nog op, ik heb hum eigeluk nôot zonder pet gezien. Et zaag er allemol nogal èrremoeig èùt. Hij schènt aachteraaf toch nog geld zat te hebben gehad. Dè kwamen zen kender nao zenne dôod pas te weten.

Hij ha ôk un stuk bos langs et kenaol. Ik heb de bôomen nog meej omgehakt, de dunnekes dan. Et bos moes weg want daor zô un brug komen.

Wij kréége de man aaltij un katje, as we in de maaimaond kwamen, die hattie in un bèùltje zitten, dettie boven op de schouw ha liggen. Hij moes op zen tééne gaon staon om er bij te kunnen.

Veul te buurten ha onze vadder nôot, tegen onze opa. Wij han et ôk aaltij al gaaw gezien en wô’n er wel èùt, èùt dè halfdonkere kot.

Tegen ons zittie mistal gin woord, enne goeiedag kos der amper vanaaf, mar un katje hattie aaltij wel veur ons.

Aon de snoepkraom, bij de kapel, mochten we van onze vadder kiezen tussen enne kanéélstok of enne zuursteel. Ik koos veur enne kanéélstok, van enne zuursteel kréégde zon schraol tong, trouwes die waar ôk lang nie zô lekker. Al lekkend gingen we wir op hèùs aon. Onze vadder meej enne grôote bèùl vol snoep vur de thösblèèvers.

Pierre van Beek

In onze jeugd werden in de meimaand aan de Hasseltse kapel brokken verkocht, die we onsmakelijk "kattespouw" noemden. En ze smaakten er niet eens slechter om. Ze bestonden uit een harde, grijswitte substantie, vol olienootjes, met de velletjes er soms nog aan.

[Uit: Tilburgse Taalplastiek nr. 88, 30 oktober 1969]

In de vroegere snoepwinkeltjes, waar de jeugd haar zondagse cent ging "verbrassen" door voor een halfje te kopen en dan een halfje terug te vragen, zag zij zich o.a. in haar keuze ook gesteld voor een bepaald soort snoepgoed, dat uit de circulatie verdwenen schijnt. Het betrof hier nogal vrije grote blokjes, waarin vermoedelijk nogal wat druivesuiker verwerkt zat, die rose van kleur waren, doch die als hoofdkenmerk de erin verwerkte, hele olienootjes bezaten. Zo'n brok in je mond betekende letterlijk een hele mondvol. Wij hoorden dit snoepgoed, dat bij de Hasseltse kapel in de meimaand nooit op de kraampjes ontbrak, betitelen als een "bakkusvol". Een minder smakelijke kwalificatie luidde: kattespauw. Dit woord legde een associatie met braaksel van een kat. Het vertoonde hiermede op het eerste gezicht wel enige overeenkomst. Smakelijk eten!...

[Uit: Tilburgse Taalplastiek nr. 117, 11 januari 1971]

'D'n irste zondag van de Maai

Dan gonge we te voet

Naor de Sint Jan toe in Den Bosch

Mee unne gróóte stoet.

Dan wier 'r stevig aongestapt

Ge waart nog jong en sterk

Zó'n paor uure fors waandele

Dè lèèk toen kènderwèrk.

Mar naa ge aon d'n aauwerdom

Ok oewe près betaolt

Dan zede vort vergimmes blij

Agge de Lekpot haolt.

Ik doe'get vort op staoikes aon

'k Zè niemir zó fel

Ik zuuk 't wè dichter bij huis

De Hasselse Kapel.

[Ongedateerd knipsel uit de Tilburgse Koerier]

Lodewijk van den Bredevoort

Tilburg 2007

Foto: Henri Berssenbrugge, ca. 1905

In et najaor trof ons nog ene ramp. De Russen han Hongarije onder de voet gelôope. De Hongaren waren de Russische knoet goed zat en om dè de grôotste tiran, Stalin, naa dôod waar en der ene frisse wènd scheen te gaon waaie, dòchte ze, we jaoge ze ammòl mar weg, we kunnen ons èège bôontjes vort wel doppe. Zelfs de primaat, kardinaal Mindszenty deej un beroep op de Amerikanen om hullie te koome helpen. Et blêef bij protesten en demonstraties in laande waor ge môogt zegge wè ge wilde. Op de radio koste elk uur heure hoe den opstand, die al meer dan un week òn de gang waar, verliep.

Hêele hordes Hongaren waaren op de vlucht geslaon toen ze der aachter kwaame dèsse der toch allêen vur stonden. Ok in ons laand wiere der un zooi opgevangen. Onze regering ha wel bij de Russische ambassade geprotesteerd, mar die han daor der èège ginne moer van òngetrokken. Bij het dagblad De Waarheid waare de rèùte ingegooid en de politie ha un kordon om et gebouw moete leggen, aanders zo et in braand gestooke zèèn gewòrre.

De etalagerèùt van de frietboer teegenover ons Lia tèùs, hattet ok moeten ontgelden. Hil de stoep laag vol glasschèèrve. Hij waar enen echte communist wier in de buurt verteld en communisten moesse der toen vur opdraaien ok al han ze’r part noch deel aon.

Wij, brave kattelieke burgers, trokken as protest teege de Russische inval, vanaf den Heuvel in ene lange stoet nòr de Hasseltse kapel. Onderwege hielde wij nie op te bidde vur de slachtoffers.Et êen rôozenhuudje volgde et aander op en òn de litanie van Allerheiligen kwaam pas en end toen we’r bekaant waare. Daor waar hil veul volk vur op de béén gekoome. Monsejeur Mutsaers hield staonde op un verhôging vur de kepèl ene vurige preek en wenste alle communisten naor de hel. Nao nog un rôozenhuudje meej de litanie van Maria der aachteraon gebid te hebbe, wier et Aan U o Koning der eeuwen òngeheeven en gong iederêen wir naor hèùs, nao de zeege van den bisschop. In Hongarije wiere de ònstichters van den opstand opgehangen en de kardinaal waar nòr de Amerikaanse ambassade gevlucht. Daor heetie nog hil wè jaore in dur moete brenge vur ze’m eindelek liete gaon. De meense krêege der wel iets meer te zegge, dè waare ze der in ieder geval meej opgeschoote.

Cees Robben

Uit: De Hasseltse Kapel te Tilburg; 1987

Tekening uit Roomsch Leven; de kaarsjesprocessie naar de Hasseltse Kapel ten bate van de slachtoffers van de  Hongaarse opstand

Krantenfoto van de kaarsenprocessie

De maaimaond stao wir vur de deur

De wènter is wir tène

As naauw mar krek as vurrig jaor

De zon hèèl veul wil schène.

We staauwe wir naor de kepèl

Om troost en steun te zuuke

En raffele in 't noodgebouw

Wir vroom ons röózenhuuke.

Ge ziet zondags 's mèrges al vruug

De hèrmenieje stappe

Om mee veul dorst, de trom vurop

Wir lekker daauw te trappe.

Jè, maai dè is de schoonste maond

Dè wit d'n allerklènste

Die mee 'ne vrijen dag begient

En dè .. . dès 't allerfènste.

Cees Robben

Kom, zee Lewie, ik fiets is op

Waorheene?, vroeg z'n Nel

Ik denk dè'k naor de Hasselt gao

Kèke rond de kepèl.

Mar halverweege kreeg ie dorst

En hij lee efkes aon

Daor zaag ie hangend aon de tóóg

Z'nen aauwe ploegmaot staon.

Ze hebben 'r 'n paor gevat

Wiere allèngskes blijer

En waare vur z'r èrg in ha'n

Al vèf kefeekes wijer.

Teege d'n aovend kwaam ie thuis

Nel zaat nog mee d'r eete

Kepèllekes hai zat gehad

Mar 't Hassels' was vergeete.

1984

Couplet uit het ‘Tilburgs volkslied’

we hebben de Hasseltse kapel

deh weten de jonges en meskes wel

Cees Robben

Uit: Jeugd in een fabrieksstad

1944

De Hasseltse kapel is misschien het enige historische gebouw in Tilburg. Is het uit de vijftiende of uit de zestiende eeuw? Het is een klein bedehuis met een spits dak en een klein koor. Het licht valt er binnen van weerszijden door drie kleine ramen, die door houten roeden in kleine ruitjes zijn verdeeld. Magere houten pilaren met kleurige heiligenbeeldjes versierd steunen het lage gewelf. Boven den ingang verheft zich een lage toren met nederige spits. Daarin hangt een klok:

,,Maria is mijnen naam — Jasper Moer

maeckten mij int jaer ons Heeren

M CCCCCXXXVI" .

Het kapelleke heeft de tijden van de Hervorming meegemaakt. Het heeft de stilte gekend van de ontruiming en de verlatenheid. Er heeft nadien enen wever in gewoond, het bedehuiske heeft gedaverd van het gekletter van een getouw. Er is een herberg in geweest. Er werd in het kleine heiligdom jenever gedronken en brandewijn in kleine heldere glaaskes, er werd bier betapt en kaartgespeeld des Zonsdags en door enen zatten mens misschien wel gevloekt. Maar op den 30sten April 1796 gebeurde het dat het beeld

,,der Alderheylichste Maget ende Moeder Godts Maria

geheel triomphant weergebracht is in de Hasselsche Kapel".

Nu staat er het beeld der Lieve Vrouw wel haast weer honderdvijftig jaar op het barok altaar in den renaissancemantel en den helen dag murmelt het er van de gebeden.

Het was er druk in vroeger jaren als ge er in den jongen Meidag binnen kwaamt. Ge stondt gedrongen in den smallen ingang en de zingende stem van den kwezel bad haar honderd-en-vijftig wees-gegroeten met de onze-vaders en de vijftien geheimen. Als de ene kwezel was uitgebeden begon de andere op een iets lageren toon. Men drong naar voren als een plaats vrijkwam in de ongemakkelijke banken. De zon zette strepen goud licht door de oostelijke vensters. Het altaar was één versiering van barokke krullen, pilaren en tierelantijnen. Het stond vol vazen met papieren bloemen, er naast in de hoeken stonden krukken en daarboven hingen ex voto's, ofschoon ge nooit vernomen hadt, dat daar ooit een wonder was gebeurd, of dat daar iemand was genezen. De Tilburgse vroomheid prevelde hier haar ochtendlijk morgengebed in de benauwde sfeer van een overvolle ruimte.

Later stondt ge op het kleine plein. Er kwaakte een kikvors in den brandkuil voor de kapel en de morgen spiegelde daarin al zijn kleuren. Het rustige plein daar tegenover lag onder de hoge iepen met verstilde gevels en gesloten luiken. Ge gingt een terugweg langs het kanaal, de leeuweriken tierelierden hoog in de lucht van den koelen Meisen dag: het leven was schoon en goed, vooral in de dagen van het voorjaar in deze Brabantse fabrieksstad.

Diep onder den zompigen grond van De Hasselt staat mee de armen in de
hoogte en krom als van eenen gebochelde, het geraamte van Winus Mon-
kels, en boven zijnen schedel drukken de fundamenten van de Lieve
Vrouwe kapel. Want vier honderd jaar geleden, toen 't er allemaal moer
was en wildernis, kroop Winus Monkels iederen uchtend in zijn donkere
hut, en kwam er niet uit voor den avond hem in de duisternis verborg. Dan
hurkte hij achter brembossen of vlierenhout en maakte mee zijnen spitsen
dolk tooverteekens over de vlakte, tot er menschen neven kwamen, die hij
door hun ribben stak om hun beurs te rooven. Zoo is 't ook gebeurd mee
'nen edelman, die over de aardsche wegen ging aan de hand van Onze Lieve
Vrouw. Want toen Winus Monkels dezen braven mensch bij de keel greep,
stuurde zij in de gedaante van struische mannen, twee aartsengelen om den
edelman te bevrijden; zoodat de struikroover van De Hasselt uit consterna-
tie mee zijn armen omhoog in het moer vluchtte, en vier meter diep ver-
zonk.

Sedert dien dag steeg uit het ven een benauwende lucht, en op de plaats
waar Winus was verzonken bleef geenen kikvorsch in leven.
Doch de edelman, die maanden nadien van zijn verre reis weerom kwam,
mee vijf honderd gouden ducaten, gaarde van wijd in 't ronde de boeren
bijeen, en liet hen zand varen van de Oirschotsche hei om de Wijers te dem-
pen , en steenen te bakken voor den bouw van een sierlijke kapel. En Winus
Monkels, die vier meter diep in zijn naakt geraamte stond, waartusschen
zijn ziel in gedaante van eenen vetten wurm tot den laatsten werelddag
moet blijven dolen, kreeg op zijnen schedel den last te torschen van een
kapel, die meestentijds vol zou zijn van devote menschen.

Had hij kunnen bewegen, de fundamenten waren in eenen dag vernield.
Maar omdat van sjagrijn de tanden uit zijn doodshoofd vielen stookte hij
den duvel op niet te gedogen dat die Mariakapel boven zijnen kop zou blij-
ven staan. En daarom is 't gebeurd dat zij in 1743 gedeeltelijk ineenviel.
Doch als ge verdoemd zijt hebt ge ook den duvel niet tot vriend.
Zijn helsche influistering deed de kettersche regeering de kapel verbouwen
tot 'n weverswoning, waar Lauw Jonckers uit Oisterwijk in 't jaar 1754 aan
't getouwe ging. Veertien dagen na zijnen intrek liet hij boven den deurpost
verven: „In de groote miserie". Want veertien dagen had hij van schemer
tot schemer geweven zonder een half el stof te speuren. En als Winus Mon-
kels nog een tong had gehad, zou hij gezegd hebben: „Lauw Jonckers weeft
zijn eigen ongeluk... Ga weg, Lauw Jonckers!" Want bij elk schot van de
spoel rilde Winus zijnen ruggegraat, zoodat heel 't gebinte daarboven
kraakte en de muren bewogen.

Van vrees en armoe heeft Lauw Jonckers zijn getouw in den steek gelaten,
't Was de beste wever in den omtrek, maar tegen Onze Lieve Vrouw, die 't
zoo beschikte, kan ook 'nen wever niets.

't Moet voor Monkels een zwaar temptatie zijn geweest toen de Kalvinisten
in 1794 boven zijnen kop begonnen te dansen en van de weverij een bierta-
veerne mieken. Voor marteling mocht zijnen geest daar 's avonds heimelijk
dolen. Joris Borre, die den vedel speelde, hield geen snaar heel op ieder
instrument en de schalmei van Peer Grynt zwierf den eersten avond, vanuit
zijn handen langs het plafond naar buiten. Het bier smaakte lijk zeepwater
mee zout, en de schoon meiskens kregen als ze den rechterkant uitkeken
aan den linkerkant een klap, zoodat ze iederen avond mee hun vrijers vech-
tens naar huis keven.

Niemand wist dat het de geest was van Winus Monkels, maar langer dan
een octaaf heeft de toeloop naar de taveerne niet geduurd.
„'t Is er behekst!" schreeuwden de Kalvinisten.

Doch het katholiek landsvolk wist beter, en wachtte tot de Franschen kwa-
men, die in 1795 het onteerde heiligdom in eere herstelden.
Sedert dat jaar is Winus Monkels zijn geraamte nog krommer gebogen,
zeker als hij was niets te kunnen beginnen tegen de vasthoudende devotie
der geslachten, die zich boven zijn hoofd voorbereiden tot de eeuwige
zaligheid.