We zèn te Tilburg,

As ge 's vurmiddags tusschen elleve en twaleve dur de straote gaot, 'k za mar is zegge dur de Heuvelstraot die aaltij deur nog 't wuligst is, dan heurde en ziede bekaantekes niks; aaf en toe ziede maar 'en schoolkijnd over de perrons hinkele, of 'en buiteboerinneke nuschierig op en neer kuiere, omdè ze nie goed wit, waor ze zèn mót, en bij geval kómen er 's menke tije de kère van de ververij over de kaaie hokkele en de dartel paerd slaon dan mit der hoef det er de raome van de glanteriewinkels van staon te rère en rammele, en ók nóg wel is wet aanders, mar veul beteekenet nie, hurre !.... Ge zót zoo zegge, as ge nie béters wiest, dè 's ammol nóg slaope en dè Tilburg 'en errige dooi plaats waas; mar wocht is efkes!.... Hurde daor de klok slaon ? 't Is twalef ure ; — naauw kleppet. Hurde nóg niks aanders ? 't Kleppere van klompen op de kaaie. Kekt naauw is récht vur oe ! — As ge 'ne wild vremde meens bent, zulde mène, det de hel utgaonsdag haauwt zo duvelèchtig kome oe de meense veur, die giender aonkome. Wè zien zer aokelig uit; gliensterend van den óllie; en vaol en bleêk, in todde gekleed, och erm! en junkskes van twalif, dartien jaor en aauw sukkelèrs van sistig, seuvetig ook. Ze hebben ammol 'en krùkske mee en touwke aon der haand; daor is drinken in gewist, waoter mee koffiedrab en stroopkoffie of sekraai. Wè zwaaien ze mit der erms, wè doen zer buust om mar vuruit te kóme, om één uur begien'et febriek wir te draaie en dan motte zer ammol wir zèn, en der zèn der bij die wel 'en ketier wèd motte, en durom, vort mar, vort!

'k Hè vur 'en aacht daog vecaantie en dan zie'k 's ammol nóg is gère terug, die 'k in men jonge daog in men gebórteplòts gekend heb. As ik ne kennisse miens zie, dunkt me dè 'k en lieke ùt den aauwen tèd heur, en ik mot 'em aonspréke, en zegge, dag Bart, dag Piet, dag Hèn, om zen stem te heure en die te vergelèke mee 't lieke dèk in men hart heur. Dès kenderèchtig, zulde zegge, en ge kost gelèk hebbe; mar ik wil dan mar liever aaltij ongelèk hebbe en 'en zuut gevuul nie aafstaon, daor 'k op nuw jonk bij wor. Ik kèk er gin zier nao of menen aauwe kennis en krùkske aon de haand haauwt of 'n en waandelstok mee ’n en gaauwen knop ; want ik weet bij ondervijning det enen èrbedsmeens bij zen steene kruik en gaauwe hart, en enen rèke meens mee zenen gaauwe knop en steene hart kan hebbe, en durom zeg ik mar aaltij : ge kunnet van buite nie sien of ge ’nen engel of ’nen duvel "gendag" zegt.

'[N]en èrbedsmeens, 'nen febrieksmeens! Wie dùrft men uitlaache as ik mee 'n gevuul van irbied van der spreek; as ik die "bezielde wèrktuige, die 't vet en den overvloed ùt den grond vreuke" en die der zweet en der bloed in goud veraandere, vur heêl de waereld, taerewèle ze zelf mee en klein stukske brood te vreje zèn, — as ik die steunpilaore van de maotschappij irbiedig, mee al de liefde en toewijing van men hart gendag zeg!

Wie sprikt me tége. Ginne kriestene meens!

Hartelik gendag spinders en wèvers en stookers en machinisten en spuulders en aonrùssers en gij ammol, bruurs van de groôt goeie guld! Ammol smaokelik éte!

Giender heel wèd aachteraon komt 'enen aauwe sukkelaer, 'nen goeie kennis van mèn. Diepe rimpels heetie in zen gezicht; zen heut hangt 'm wè veurover ; zen ooge zèn nog helder en pinkele van gistighei, zenen stap is zwaor. Dès 'n en aartsvadder onder de febrieksmeense; hij hé gin krùkske, dè draogt dië jonge, die grutvadder tegen 'em mot zegge. Zodde wel zegge det dië jonge nog mar aamperkes virtien jaor is ? Hij is stuup vur zenen aauwer; hij is aonrusser en daor meuge ze wel vlug bij zèn.

Zie zoô ! naauw za 'k onzen aauwen kennis mar is aanspréke ; 'k ben naauw dicht genog bij 'em.

— Dag Nies! hoe gaoget oe wel ; 'k hew in enen euwige tèd nie gezien, en ullie Mechelien ook nie ?

— Wel podorie, bende gij dè, Jan ! Oe komde zoo ùt de lócht gevalle ? Hedde vecaantie ? Dès goed ! 't Mesien kan nie aaltij draaie en 'enen schoolmister hé veul aon zenen kop, zó 'k denke. En wè za 'k zegge ? Ik wor alle daog 'enen dag auwer en sukkel zo zuutjes aon naor de Schèf. Ons Mechelien die is nóg meer versléten as ik; mar 't meens kan der rust neme, des veul werd en Nies mot er mar op uit of de schaauw kan nie blève rooke. Mar laang duret nie mir, Jan, kik is efkes! En Nies naam zen vette muts aaf en liet me zen grès haor kèke !

— Blumkes van 't kerkhof, Jan, 'tbegient 'er lillik uit te zien. Mar ala beneur zin de Pruis, as Pietje de doôd komt kuier ik mee, mar 'k gao 'm nóg ginnen bolscheut tége. We hebben 't hier goed, hurre, en giender motte w’et mar aafwaachte. Mar naauw mot ik vort! Ons Mechelien hée nie gère dèt d’erpels bedèreve. Kom Zondag, as de liste mis ùit is, is nor ons verreke kèke, zuldet doen ?

— 'k Zal stellig kome Nies, ge kunt er vaast op aon !

— Dan zumme vur zistien centen haolen, en saome lekker praote.

Toe 'en Zondag ! haauwdoe woord, hurre!

En Nies gift me de haand en zie me mee zen refèrige oogen aon, en 'k heb 'et schónste lieke awir geheurd. De stem van enen goeien meens is altij 'en schoon lieke !

'Enen spaorzaomen febrieksmeens kunde aaltij aon 'een dinge kenne: as ie oe tége komt zaï daolik vraoge of ge nie is naor zen verreke komt kèke. Die meense hebben aaltij fesoenlik der breuke.

*

**

— Hedde zin om as de liste Mis uit is mee naor 'nen febrieksmeens te gaon ?

— 'k zò'w fistelijk bedaanke, naor 'nen febrieksmeens: mottoe zoo gemenzaom mee febriekswerrekers maoken ? 'nen febrieksmeens, ge most oe schaome !

— 'k wier beus, erg beus ! — Wè kan men ou begrip van welvoegelekhei schille, zeg ik. Ikke men eige schaome, om mee goei fesoenlike meense te spreke, meense mee gaauwe harte? Witte wè? Ik geef gin lor om oe vergulsel van welvoegelekhei! Ielk zennen meug; gij gaodoe ège verveule in de herberg en ik gao plesier en genugen hebben bij den aauwen Nies.

— Veul plesier, heur ik nog achter me en dan: Oe onneuzel !

— 'Nen goeien jongen, mar gin hart, gin gevuul: dè lèft zo mar in 'en klèn kringske en dè kèkt noot van me lève in de donkere huukskes van de maotschappij, waor 's menke tije de gaauwe zon zo vriendelik spult, en oe 'en poezie laot zien, zó natuurlik en zo aondoenlik dè ge ze noot bekaant zóó in hoogere al te zonnige plaotsen aontreft.

De liste mis is uit en ik gao naor den aauwen Nies. En die weten wil of ik bij den aauwen Nies plezier heb gehad en waffere meensekennis ik er opgedaon heb en zoo 't een en 't aander, maag naauw goed lustere :

Witte waor Nies wónt ? Gao mar mee: mar 'nen bolscheut wèd : giender.

Dè hùske mee zen vriendelike rümkes daor nauw net de zon in spiegelt, dè hùske daor 'nen druivevèger tegen op klaovert, en dè midden in den zomer wel op én lôôfhut trekt… daor motte we zén.

We zènder : Nauw licht ik de klink op, stoot tegen de deur : piep ! 't schonst tafreel van huiselik genuge, van tevrejenhei en geluk lee vur oe ope :

Nies zit bij de toffel in zenen ivvegillieboek te lezen en Mechelien hangt de erpels over !

"Dag Nies, dag Mechelien !"

— "Chriestus van Maraante ! bende gij dè Jan ! jonge, jonge, wè zieder goed uit. Gao naauw mar is gauw zitte. Nies trekt de toffel wè veuruit, dan hemme mir plaots. Naauw zak de bobbel mar is haole mee twee borreltjes. 'k Ben sebiet wir terug. Jonge, jonge ! wè zieder goed uit !

— 'k zó mar niks haole, Mechelien, zeg ik, dès al te veul moeite veur oe, en ik geef er toch niks om.

— Nies kekt uit zenen ivvegillieboek op en zee zuutjes aon men oor : Jan, jonge, zó motte nie praote; ge wit toch wel dèk gère in enkel drupke maag hebbe, en as gij niks vat krèg ik ók niks. Jonge, jonge wè zoddet begaoie. Daolik gaon we wè praote, mar irst mot ik men ivvegillie uit hebbe ; neemet ummers nie kolk ? En ie schudt me vriendelik de haand en zet zenen bril goed op zen neus en leest wir heel aondachtig.

Ik gao aan 't tuffelke zitten en terwèle Nies leest neem ik den huisraod mee de oogen op; 'Aachter Niesse stao 'en aauw kammenet, zwart vernist mee draokekoppen [,] al allerande snijwèrk en mee grôôte gekleurde kommen der bovenop. Tegenover 'um hangt een friesche klok van de vurrige euw, mar die nog heel sekuur den tèd aonwèst. Aon de muur hangt de femilieplaot in 'en vergulde lèst en rondeldom de storie van Ginnevéva van Brôbant. Vur de bedstee hange gordène mee rooi en witte damruite. Op den hèrd ligge gin plavuize; hij is van leêm, mar zó sierlik mee wit zaand bestrooid, dè ge d'oneffenhei over 't heut zie.

De deur gao ope en Mechelien komt binne en zet der krafje op toffel. Nies hé zen ivvigellie ùit, doe den boek toe en lee zenen bril 'in 't brillenhùske. Naauw zal 't spul begienne, hurre.

Mechelien giet baai de borreltjes vol, heel vurzichtig zonder iets te slobbe. Ze langt er mèn eenen aon : Laot 'et oe goed smaoke!

Avoe, Nies ! Ik pits er efkes aon en zettem op toffel.

Mechelien gao neffe men aon toffel zitten en we begosse te praote. Irst gonk et gesprek over koeikes en kelfkes, net as atij van den hak op den tak en van mèl [mòl?] op zeuve. Mar te ieste krege w'innen vaasten dra[?]d en die haauwde we vaast. En bende aaltij nog ongetrouwd, zi Nies.

Jè Jan, zin Mechelien, bende aaltij ongetrouwd ?

Aaltij ongetrouwd, zeg ik en dan steek ik 'en segaor aon.

Luster, zi Nies, ge mot dè werk aanders aonpakke: ge zè [?] vuls te bleu, en as dè nie veraandert kundoe gerust in 'en aauwmennekeshuis bestelle. 'k Wil oe is vertelle hoe ik aon ons Mechelien kwaam[.]

Goed Nies, daor za 'k mèschien wet uit kunne leere, zeg ik.

Dè kunde raoije,zin Nies. Ge motter mar nie te veul aonhange, zin Mechelien en ze grinnikte is. 'k Zal niks zegge as de puur worend.

Maar irst 'en condisie. As ielke keer oewen draod brikt doeget wève gin ellen aaf; en as ge m 'in de reje valt, as ik aon 't vertelle zè, raok ik hillemaol in de wèr. Ge mot me durom mar laote praote.

Jommero zin Mechelien...

Daor heddet, awir : luster : op 'enen aandere keer meugde gij wè vertelle. We kunne wel saome zinge mar effegetij praote gao nie.

'k Zal zwège, zin Mechelien, begien mar.

En Nies begos:

*

**

'k Zâ zoo wè vèf en twintig jaor gewist zèn en wèver van men geloôf. Onze vadder waas al enninge jaor dood en ha me niks aachtergelaote as 'n getaauw, wet aauwe rommel van hùsraod en ons goei aauw moeder.

't List waas’t bist. Noot van me lève heb ik 'en meens gezien zo vol zurg, zó vruug en laot doende, zó aaltij in 't zelfde lameur. Daorbij ze haauwde zo zielsveul van me asof ik dere lievenheer waas. In d'irste jaore nao vadders dood hôn we 't hart te veraantwooren, want ik kos nog wènig verdiene; ik gong spoele bij 'nen oom van me, mar ons moeder din al der buust om den kop boven waoter te haauwe, en werkte dag en nacht, en aaltij zong ze 'r een vroolik duntje bij. Ze pluisde wol. Dikkels hè 'k gezien as ze zoo wè ingedommeld waas, dèsze mee der heut knikte in den slaop, mar aaltij deur nóg mee der vingers spulde net of ze nóg aon 't pluize waas. Naauw dan : 'k worde grótter en ik sprong op 't getaauw ; ik wèfde en ons moeder spoelde : we hôn de kaoi daog aachter de rug.

Mar ons moeder hô mee al dië slameur veul geleje en net as ge 't dik zie : èrm meense zèn vruug versléte. Toch bleef ze goed van memorie, mar 't wèrk gong zoo vlug nie meer van de haand.

Op zekere keer kwaam ons moeder bij men getaauw staon en zin zoo tége me : Nies ! luster is : 'k Loop op men liste been, laank kan 't nie mir mee me dure: ik wó dè ge een vrouw zuukte.

Hur is, moeder! zeg ik, dè waas nog zó kaod nie, als ik mar wies, waor 'k er een van daon zo haolen.

Nie wèd eweg, zin moeder, wèd van huis, dicht bij de schaoi, zegge de boere; en wè ge dichtebij het, motte nie wèd zuke. Prakkezeert er mar is op.

Ik nam én pruim ùt mene tabaksbuil en gong deur mee wève, mar docht er terewèle toch op, wèt ons moeder daor mee gemènd kos hebben; „dè ge dichtebij het !" 'k Changeerde men pruim van de een kaok nao de aander en keek mar strak vur me, mar 'k wier 't nie wès. — 'En ketier laoter schoot 'et mien in: "Podorie, moeder ! 'k het geraoije zeg ik : Mechelien van de volder !

"Ge raoijet den irste keer, zin ze; ziede ze nie gère? "Jao zeg ik, 'k wil er niks van zegge: 'k heb er nog noot zoo aon gedocht as naauw. 'k Hê wel is mee 'en meske gedaanst op de guld en mee de kermis, mar as de viool nie mir spulde, docht ik er al nie mir aon. Ik hô aaltij gedocht dè gèt nie gère zot hebbe, en ik gao me den kop nie bréke mee verbóje dingen. Mar as gij 't gèren hêt…

"Jao, Nies ! jao ik zo'w gère gelukkig zien, zin ons moeder.

"Moeder, zeg ik, zwèg stil, waant ik ben al gek van liefde, en ik wèfde der op aon, dè ge zot gezee hebbe : de schietspoel vliegt nog dur de muur. Dè haauw ik aon, moeder, dè haauw ik aon.

Vur én uur docht ik nog aon niks, en naauw daanste me Mechelien ammol vur de oogen. 'k Kost nie mir utstaon. Op eens spring ik van 't getaauw, zuuk men klompen onder de bedstee en loop de straot op.

"Trekt oe sokken aon, Nies, zin 't bezurgd meens nog: ge zult 'en kaauw vatte.

"'k Ben van binne vuurheet, zeg ik, zè mar nie ongerust.

Ik gao récht op 't hùis van den volder aon en doei de deur ope. Mechelien kèrde den herd uit.

"Dag Mechelien ! zeg ik en 'k zet 'n suikerzuut gezicht.

"Dag Nies, zin ze.

"Hedde geheurd, Mechelien, zeg ik, dat Hèn de snijer mee Antjes gao trouwe ?

"Jao wel, zin ze.

En Dries den spinder, ók al ?

"Jao wel, zin ze en mee kèrde ze mar vort. Ik stond efkes te prakkezeeren en beet op men pruim. Mechelien kèrde mar. Toen hô 'k iets bedocht:

Hedde gij gin kennis? zin ik zoo heel onneuzel.

Ikke ? wè jonge nee, zin ze en ze kèrde det den bissem van den steel vloog.

Ik beet awir op men pruim om koeraozie te krège, en om iets te prakkezeeren, dèt er bij paaste. Ik keek Mechelien al aon, die den bessem mar nie aon den steel kos krège — net zó min as ikke. Ze hô'n kleur as en kernillesroos, en ik stond er bij te kèke of ik men snoepcente dur mene broekzak hô laote valle. Ik kos mar niks in men horsjes krège, det er iet op leek. Ik mende nor hùis te gaon om te prakkezeere.

Dag Mechelien, zin ik.

"As ge aanders niks wiest, hodde mar op oe getaauw motte blève, zin ze.

Jao Mechelien, zeg ik, 'k hô nog wel iets te vertelle en veul nus, heel veul nus; mar — ik dùrf oe dè zoo vlak in oe gezicht nie te zegge!

" 't Zâ-wè-zèn, zin ze en ze din net of ze mèn uitlaachte. Wèn smoesjes!

"Lùster is, zeg ik, (heel zuutjes) en 'k hoeste is : 'k haauw veul van oe ! Zé wier nóg rooier as 'en kernillesroos, mar ze hiel der ège goed en zè : Is dè naauw alles wè ge wit?

'k Waas wir bij men ège gekome ; me docht dè 'k Mechelien in 'der ziel hô gelezen. "En is dè naauw gin nus veur oe, zin ik ; dè wieste toch nie dè 'k veul van oe haauwde ? En maag 'k veul van oe haauwe Mechelien?

Net zo veul as ge wilt, zin ze, jao, joa!

"En haauwde van mèn ook, Mechelieneke ?

"Daor zak is op prakkezeeren, zin ze, en ze werkte nog al mit eren bissem, mar ie wó nie aon den steel, dië kuppigen bessem.

Ik prakkezeerde nog wè, en gonk ineens eweg.

"Dag lief Mechelieneke, zin ik.

Dag Nies, zin ze, en ze bleef vol gedaachte staon.

Ik gong nao huis en sprong op 't getaauw. De gedaachte schoôte me deur de horsjes, net zó vlug as de schietsspoel. Die gedaachte wèfden ók we 'nen droom, 'nen englendroom.

Toen ik om vier ure menen botram op hô gonk ik nog is efkes naor den volder.

Podorie ! Den bissem laag nog in enen hoek en den herd waas nie ùtgekèrd.

Mechelien hô 't wèrk vergéte dur 't prakkezeere.

"As ze mar goed geprakkezeerd hé, docht ik ; 'k hong tusse hoop en vrees.

Te liste kwaamp ze vur den dag.

"Hedde'r is aongedocht, zeg ik.

"Jao wel, zin ze, mèn is 't goed, as 't onze vadder mar wil hebbe !

Duzend engelen daanste om men héne en blaosden op bazuine en trompette ; 't waas of den hémel rôze règende en dèk hil de wèreld te rèk waas. "Mèn is ’t goed !" zin ze mitter zute stem. "Mèn is 't goed!" 's Zondags in de liste mis, kunne zal schoôn op den ulleger zinge, dè g'oe ège verbildt det er engeltjes deur de kerk vliege: mar z’on schoon lieke hè'k er nòg noot geheurd as wè'k toen heurde : "Mèn is't goed!" "Mèn is ’t goed !"

'k Waas dol van plesier en gaaf Mechelien een kus op der veurheut de't klapte.

Haauw op mé die gekhei, zin ze of ik loôp eweg.

Mechelien, zin ik, nie kòlik neme, hurre, ik weet nie wèk doe; mar 'k mèn alles in eer en fesoen. En ik daanste om er henen.

"Mar is 't wel wézelik waor, zin ze, dè gij veul van men haauwt.

Lúster, zin ik: Toen we nog klèin kleuters waren spulden we saomen heel dik, war ? In 't vruugjaor gonken we soamen in de waai blumkes zuken en witte wel, dèk is oewe vurschoot vol maaizuutjes en boterblumkes heb volgelaoie, en dèk enen kraans op oe snoeperig kùpke hô gezet.

Joa, mar toen waren we nog kijnder, zin ze.

En naauw zen we gin kènder mir; naauw zòk veul meer vur oe doen willen. Dèr, Mechelien, 'k zo de sterre van den hemel wille plukke dè ger en kraolesnoer van kost maoken, en dè hil de wèreld zo zeggen: Mechelien is 'en groote madam. Mar dés gekhei, dés mar gekhei; mar werke en vreuke vuroe, men lève laank, dè kan ik en dè wil ik en dè za’k ook. 't Aovend koom ik bij ulliën vadder conset vraogen, maak dè Mechelien ?

Dè moste dan mar doen, Nies, zin ze, en ze begos wir te kère of ze hil de vrèdagse mert nog schonmaoke mos.

2

En naauw naor ons moeder. Ze waas grommig toen ik tùis kwaamp.

— Nies, zin ze, wèt oe naauw in 't heut brùdt weet ik nie; mar oe motte dees week oe stuk aafkrège as ge alle gedurige van oe getaauw springt. En dan daorbij: ge zè zoo diep in gedaachte dè ge van den hillen godsgaanselike dag nog gin één lieke het gezonge. Oe kumt dè?

— Och moeder, zeg ik, omdet net is of ik enen draaiulleger in men hart heb en die zingt mar één lieke en o zoo schoon en zuut: Mèn is 't goed !

— En ons moeder schudde mee der heut of ze wó beduijen dè ze er niks van begreep. "Mèn is 't goed ! zin ze, mèn is 't goed! wie kan dè verdùtse ? Heilige deugd Nies, ge wordt nóg gek ! Waor molde over: enen draaiulleger in oe hart: 'kgeleuf dè ge inne meulen in oewe kop het. En ze maokte wir zon vremde meneuvers, dè'k docht: wocht 'k za'w üit den droom helpe.

„Luster moeder, zeg ik: men hart zwemt in klaor loeter plezier; 't lopt over. 'k Ben bij Mechelien gewist en ze hé me gezee: mèn is 't goed !

— Zoô! naauw begrèp ik oe. Bij Mechelien gewist en ze hé gezee, mèn is 't goed ! Zaat 'et em daor. Naauw: dè 's goed : mèn is 't oôk goed; och Nies, as ge is wiest hoe dik dé'k onzen lieven Heer gebid heb, det oewen engelbewòrder oe 'en goei meske zô aonduije, dan zodde begrèpe hoe blij dè ge me maokt, want ké, 'k ben 'en versléte meens en ons lieven Hirke kan me alle oogenblikke roepe en onze Nies zô in de beuze wèreld hillemòl alleen aachterblève.

Dès enen groôte steên van men hart. Naauw ben ik gerust. Lief Hirke, haol me naauw mar in oewe schoonen Hemel. Ik ben verheurd!

Men hart draaide in men lèf om, toen ik ons moeder zoô hurde spréke.

— Haauw op, moeder, heilig meens ! Laot onze lieven Heer dè nie heure. Naauw sterreve, as ge mee mèn in enen hemel van genuge kunt wone; goei sloor, waor denkt 'aon ! Nee, nee, nee! lève, en jonk op nuw worren en nogj aore getuige zen van ons geluk: oe goei daoge komen irst aon!

— Hur is, Nies ! g'het en goei hart, mar ge kèkt noot vurùit! Begrèpte nie dè 'k innen hinderpaol vur oe geluk ben; dè den volder daor en bezwaor in zal vijnen, mar dè sal wel plooie omdè de volder enen verstaandige meens is, die mee 't geluk van zen kijnd nie zal speule. Mar zumme naauw mar is zegge: ge zè getrouwd en ik woon bij oe in: 'k wor ieleken dag al dutselèchtiger en de krupsies Van den aauwen dag komen me thùis dan zo 'k alicht motten heurre van ou of van oe vrouw: wè lèft ons moeder laank en wè hemmer en slameur mee! Nies, Nies! as ik dè mar eens mos heure of op oe gezicht leze dan zo 'k van verdriet sterreve, en deurom, waast een schoon dinge dèt onze lieven Heer mèn mar holde…

„Noot van me lève zulde zoo iet van mèn heure, moeder en Mechelien zal me vandaog nóg motte belove dè z' oe aaltij as 'en heiligdom zal eeren of 't is hillemol ùit! En ons aauw moeder schreuwde van aondoening: der gemoed was vol geschóte. „Bij God en zen lieve Hellige zweer ik oe, dè 'k oe aaltij in men hart en op de haànd zal draoge — en dège genuge aon me zult belève!

Ze zin niks, mar naamp ere slop en sloog die vur der ooge en gonk eweg. Ons moeder schreuwde! dè waas nie vur mèn ùit te staon! 'k Ben gaauw aongedaon, des waor; mar, as 't mos, zo 'k men èige goed kunnen haauwe en men gevuul ennigszijns kunnen bedwinge as heel de wèreld schreuwde, mar as men aauw goei moeder schreuwt, dan is erin Hemel en aarde niks dè me meer aon kan doen as dè. Ik liep er aachternao en 'k zin tegender :

Moeder ! maokt naauw mar gin lawèit en schreuwt toch nie of ik gao kepot. Ik trouw nie, moeder; as gij wilt sterreve. Ik zâ 'w aon oe ènd brenge en dag en naacht slaove en vreuke vur oe, mar dan motte noot van oe léve mir schreuwe en aaltij blij en tevreje zèn. Zoo hokket nie gemend Nies, zin 't goei meens. Zoo hokket nie gemend. Ik schreuwde van bledschap, omdè ge zo goed vur me bent.

Trouwt in Godsnaom, Nies ! en onze lieven Heer maag oe zegene, jonge! want ge zèget werd!

En ze laachte dur der traon héne.

***

's Aoves gonk ik nao den volder. Ge het em nie gekend Jan, want ie is al wel vèf en twintig jaor doôd. Dè waas m'inne meens! Lank en schreepel van postuur, mee’n en zwaoren baord en geleerd, dè zo'k geleuve. Hij kos beter de kraant leze as ik menen ivvegillieboek. Van veul praoten haauwde ie nie, mar as ie iets zee, dan kos 't er op aon det roak waas: hij sloeg spijkers mee koppe. As de euverighei van 't guld erges nie ùit kóme kósse dan zin de volder aaltij zus en zoo, en al 't geëntel waas ùit.

Vruger waas ie nog wel is plezierig, mar sens en jaor of vèf was zen vrouw doôd, al dien tèd moeide ie zen ège nieverans mee as mee zen huishaauwe en zen kender. Ik kwaam nie dik aon zen huis omdet et er zoo dóds waas. Hij kos ôok nie veele dè zen meskes 't druk mé praote hòn, en op zo 'n plotse kome jonge meense nie gère.

Ik hô dus veul irbied vur den meens, mar rondemang gesproken ik waas er bang van; en mee zonnen meens over zon scrupeleuzige dinger te spreke was in langenao nie plezierig. Mar daor waas gin lievemoederen aon : 'k hot Mechelien gezee en 'k zo men stoute schoenen aontrekke.

Den volder waas thuis en zen kender zaten mee hum rondeldom de toffel en aten erpels.

— Genaovond saome, zeg ik.

— Den volder haauwde de haande boven de oogen en zin toen laankzaom: goeien aovend… Nies, geleuf ik !

Mechelien knipte me en eugske en kreeg 'en kleur.

— Volder, zeg ik, zô 'k oe nie is efkes tussen vier ooge kunne spréke, over 'en zaok van impertaancie ?

— Mee plezier, Nies, zin de volder, kom mar meé op de geut.

— Och nee zeg ik, it mar irst, zó haaft is 't nie.

— 'k Hè toch men goesting van 't éte, kom mar Nies !

Hij brocht me op de geut daor 't pekdonker waos, dè stond men aon, want naauw hoefde ik em nie in zen ôoge te kèke; en dan kunde aaltij veul vrijer spréke. Ik gao neffe den muur en ik schùp tégen iets zòfs: 'k wies irst nie wèt waas, mar daor heur ik in eens 'en gesis, net as boter in de pan en dan 'en mieuw, mieuw, mieuw ! en toen begreêp ik et: 't waas de kat die in 'en huukske van de geut hô gejongd. Op eens vuul ik iets aon men kùite, dor slaon schèrrepe naogels in en ik laot enen schreuw, as of ze me lèvendig aafvilde- Ik stamp meê men beene, de kat valt er aaf, 'k schup dè ze onderstebove rolt en dur 't moosgat naar buite slùpt.

— Wèt is er gebeurd, Nies, zin de volder — net zó dèftig as 'ene rèchter van 't stil verheur.

— 't Is bekaant over, zeg ik, 'k geleuf det oe wirgaoise kat me gekrabt hé.

— O jè dès waor, ons kat hé jonge en dan zèn ze kedaorig. Vertel me naauw mar is, waor dè ge me over most sprèke. Over de guld ?

— Ik liet 'nen zwaore zucht. Den volder docht zeker dè men been nóg zeer dee. Ik steunde net of 't zóó waas. Te lèste mos ik toch begienne:

— Buurman, zeg ik; ik hô zin (oei! men kùit!) in oe dochter Mechelien (die beroerde kat!); en raauw koorn ik is vraoge (ai, ai men been) of ge consent zót wille geve as Mechelien men wo hebbe om te (oei, oei!) trouwe! Ik kermde awir en vuulde aon men kuit. Die verduvelde kat! wè duget zeer !)

't Hooge woôrd waas er Goddaank uit en ik behèperde wir. 't Duurde nog laank vur dè de volder iets zin: 't kós zèn dèt ie dur men vraog verraast waas, 't kos ook zèn dèt ie mos laache van d'inkleejing van men vraog. 'k Geleuf wel, dèti eenen laach op zen wange hô, mar ie kwaam nie bùite zenen baord. Schaoterlaache din ie noôt; 'smenke tije mar grinnikte 'n ie is. Ik stond al diën tèd op gloeiige kóle en 't zweêt braak me van alle kaanten ùit.

Hur is Nies, zin te liste den volder : 'k hèw van kensbeên gekend en g' het oe aaltij goed gedraoge ; dè mót gezé worre! ge zè ginne pruver, ginne vuilpraoter, ginnen durboerder, ginne kaskenaodemaoker, ginne ruziemaoker, ginnen vèchter, en g' het aaltij veul van ullie moeder gehauwe. 'k Hè ulliën vadder ook gekend en 'k waas er enen irsten speciaol van, en ge trekt er op as'nen drùppel waoter. Ik mot durom bekenne, dè 'k noôt enen betere zoon kos hebbe as ou.

Ik viel op men knieën en vatte de haand van den volder en 'k vuulde gin pènt mir aon men kuit.

— Jonge Nies, zin ie op eens, wè begiende naauw vur complemente ? Stao is gaauw op, mènde dèt naauw al klaor is; 'k hè men liste woord nóg nie gezee, hurre!

En ik stond op, en 'k hô veul pènt aon men kùit en ik rèrde as 'en schoôthùndje.

Heur is Nies, zóó ging den volder vórt. Alles is mooi en wel: gelèk van aauwer, gelèk van staand en ge zie bekare gère, denk' ik aaltij. Gij het niks, en ons Mechelien hé niks.

'k Hê en getaauw en 'en verreke; we zulle rèk zèn, zeg ik.

En ge hèt en aauw moeder en die hé 't half getaauw en 't half verreke, zin de volder.

Ze héget hillemol, zeg ik, mar ik heb ons moeder ook hillemol.

Goed gespróke, braaf gespróke ! zin de volder. Mar lùster is: ou moeder is aaltij en goei bezùrgd meens gewist, mar naauw is ze oud, witte dè ? Aauw meense zèn laastig en daor komt veul omziens aon, witte dè ? Meense, die toen ze jonk ware 't mist gedaan hebbe vur 'thuishaauwe en der ège noôt rust gunde, zèn as ze oud zèn 't grommigste en 't laastigste, witte dè ? Ou moeder is enen schat vur ou, mar vur ons Mechelien zekket nie. En denkte naauw Nies, dè 'k zoo mar op de irste vraog van oe ons Mechelien zal afstaon, om ze toe der oore toe in de slameur te stéke en ze 'en slaovin te maoke van 'en aauw grommig wèf. Denkte…

En ie praotte mar deur, mar ik kos 't nie mir verstaon, want men bloed kókte in men lèf en 'k hô vuur in men ooge.

Ik spring in eens veurùit! Haauw op volder zeg ik, 'k begao en ongeluk. Laot me nao bùite want ik smaacht! Laommer ùit, laommer ùit!

Den volder stond rècht vur de deur en zin niks: 'k zô wel dur 't moosgat hebbe wille krùipe as de kat.

Haauw op volder! ik ken men ège nie, 'k ben raozend! Ons moeder heurren ùitschène vur 'nen grommig meens, vur en laastig meubel. Hur is: Ons moeder is 'en heilig, wijs, goei, deugdelik meens, en die 't aanders zee is 'ene leugenàer! Hurde dè volder! Hurde dè ? Laommer ùit! zè 'k.

Den volder bleef bedaord staon; 't waas net of ie 't nie verstond.

Hur is, zeg ik, ge meugt ullie Mechelien haauwe, en ik zal ons moeder haauwe en ze irlik aon der end brenge, net as ik ze strak nog gezworen heb. Laommer ùit, 'k gao kepot!

De volder bewoog zen ège. Lùster ! heetkop, zin ie! lùster. Ge wit heelgoed dè 'k nie gemènd heb ou of oe moeder te nao te sprke, daor ben ik veuls te fesoenlik veur en te veurzichtig er bij. Ik hè mar wille zegge, det en zwaorighei waas vur ons Mechelien....

Hij haauwde efkes op.

'k Za 'r van sterreve, zeg ik, 'k za'r van sterreve; mar ons moeder maag ik nie verstoote, noot, noot!

— Lùster dan, Nies, zin de volder lùster! Die zwaorighei is al ùit de voete. Ge haauwt veul van oe moeder, ge zult ôok veul van ons Mechelien haauwe. Ik geef oe consent: trouwt in Godsnaom!

'k Viel op men kniës: 'k wies dè ge ene goeie meens waart volder: daank oe, daank oe!

En de volder lm zen haand op men heut en zé: Nies, zin ie, onze lieven Heer maag oe zegenen vur oe liefde, ou en ons Mechelien.

Aome! klonk en zute stem aachter de deur. 't Was Mechelien: ze hô staon lùstere; ze knielde neffen mèn en de volder zégende zen dochter ôok!

En we schreuwden baai van bledschap en aondoening.

Toen ik wè bijkwam zeg ik tége Mechelien:

Mechelien, hedde alles geheurd !

— Jao Nies zin ze !

En beloofde dè ge ons moeder aaltij respecteeren zult!

— Jao, jao, vur God en ons Lievrouw !

Mechelien wè zen we gelukkig: ullië vadder is onze vadder !

En ullie moeder ook ons Moeder ! zin Mechelien.

**

Tien menute laoter kwaam ik thùis. Moeder zaat in dere krukstoel en bidde der rozenuke. Ze maokte 'en aauwerwetsch krùis en staak 'ere potternoster in dere zak.

Nies, Nies ! zin 't goei meens hedde 'en blauw scheen geloope om mènentwil, erreme jonge ?

Nee, moeder, 'en blaouw scheen nie ; 'k ben der goeiekooper aaf gekóme ; 'k hè niks as en bekrabbelde kuit !

En ik strupte men broek op en 't bloed lopte in men sokke.

Ik vertelde der hoe 't aafgeloope was en ons moeder begós zó hartelik te laache, dè'k docht 't meens krèget te kaod. Ze haolde gaauw wè zwaachtelduukskes ùt 't kamenet en begos de krabbelkuit te verbène, net zó hendig as en liefdezuster, tierewèle zin ze tége me: Die wond zal gaauw geneze zèn, zin ze. De kùit is wèd van 't hart, en as 't hart mar gezond is kan 't ene jonge meens gin kaod.

"Gezond, zeg ik en mee hô ze gedaon, gezond ! der, ik zô wel mee oe wille daanse, zuut moederke; en ik naam moederkes bij den erm en ik commedeerde: avendeu, chansewiet, rondplommenade en ik daanste en spolderde mèt er over den herd, dè de bórde in de schabrak tége mekaore rammelde. Schaal ùit jonge, schaai ùit! ge wordt gek ! zin ze. En 'k geleuf èges dè 'k ze ammol nie mir hô !

**

's Aanderdaogs zaat ik op me getaauw te wève, waoraon dè 'k docht weet ik nie mir. Ik keek zoo 's efkes buite en daor goa me Hèn de snijer mee Antjes op der sondags ùitgestreke vurbij. 'k Spring van 't getaauw en loop buite. Hèn, Hèn !

Hèn keek um. Wèt is 't, zin ie.

Waor motte nao toe, zeg ik. „Nao de merie, we gaon onder de geboie, zin ie.

Wilde efkes waachte, zeg ik, dan gao 'k mee ?

Jao, as 't nie te laank duurde.

Nee, tien telles mar. Komt er mar efkes in. Ik trok men schoen aon en schoot mene pietelèr over men boezeroen aon, Klaor is Kees!

Naauw zak zien, dè 'k Mechelien mee krèg, zeg ik. Ons moeder waas van de half negenuurse mis nog nie terug.

Mechelien kerde den hèrd ùit. Allô Mechelien, zeg ik, smèt den bessem naauw mar weg en kleedoe aon dan gaon we saome onder de geboje. Dè za 'k dan mar doen zin ze, en in vèf minute was ze opgemontoerd. En zoo gonge we saome nao de merie.

**

Nies hô zen vertelling ùit. ´k Hô 'r schik in gehad. Ik heb ze nao verteld zo goed as ik mar kos, mar nie zo natuurlik as Nies ze mèn verteld hô.

't Is mar 'en invoudige vertelling, dès waor.

Kunst zit er niks in, dès ook waor.

Daorvur heb ik die vertelling ook nie opgeschréve. 't Is om iets aanders te doen gewist.

Kèk: 'k wô zo gère en stukske schrève in d'invoudige, natuurlike, vertrouwelike taol waorin de goei invoudige, natuurlike en vertrouwelike meense in Tilburg mekaore aonspreke.

Dès me nie mee gevalle. Dik heb ik 'en woord gemist, dè in Tilburg gebrùikelik is; dik heb ik de ùitspraok verkeerd aafgebild.

't Eenigst dè 'k goed gedaon heb, dunkt mèn aaltij, is dè 'k rècht gedaon heb aon de edele inborst van menen aauwe kennis.

Geleuvet me: in de donkere huukskes van de maotschappij groeit smenketije nog zó veul schóns, daor gedije de chriestelike zaode van deugt en liefde en tevrejenhei zo welderig, dè 't en schoon spektaokel mot zèn vur d' engelen in den Hemel. 'k Heb er efkes in gekéke; 'k heb zo goed gezée as ik kos wè 'ker gezien heb.

Over bobbel en borrel

Ed Schilders

In de loop van 2010 opende de Koninklijke Bibliotheek een speciale website onder de noemer ‘Historische kranten’, en hoewel het zoeken binnen deze gigantische verzameling van kranten tussen 1618 en 1945 ook begin 2011 nog het een en ander te wensen overlaat, is deze website uiteraard een ongelooflijk rijke bron voor historici, taalonderzoekers, heemkundigen, en zelfs voor dialectologen. Dat laatste ligt wat minder voor de hand, maar het is een feit dat aan het eind van de negentiende eeuw in de pers ook bijdragen beginnen te verschijnen die van belang zijn voor de lokale dialectstudie. Tot 1920 zijn ze mondjesmaat vertegenwoordigd, en ze worden meestal geschreven om een geletterd publiek te amuseren met het taalgebruik van ‘de gewone man’. Publicaties, geschreven in een lokaal dialect, die dateren van vóór 1900, zijn uiterst zeldzaam. Ik doel dan niet zozeer op de – overigens ook vrij schaarse -- eerste wetenschappelijke publicaties, zoals bijvoorbeeld in het tijdschrift Onze Volkstaal, onder redactie van Taco H. de Beer, vanaf 1882, maar op gedrukte primaire bronnen als liedteksten, gedichten, en verhalen. Creatieve teksten met een tongval zijn tot 1920 hoogst uitzonderlijk in wat wij nu ‘de media’ zouden noemen, maar wat toen nog het enige echte medium was: de krant.

‘In een donker huukske’ is de titel van een langere in het Tilburgs geschreven tekst, die ik bij toeval aantrof tijdens een speurtocht door de website met historische kranten. Het bleek een verhalende tekst te zijn, die het midden houdt tussen de twee invalshoeken die ik hierboven noemde. De (onbekende) auteur heeft een volksverhaal in het dialect van Tilburg geschreven, maar met het doel de Tilburgse volkstaal vast te leggen. Over de data van deze tekst kon ik het volgende vaststellen.

1. Publicatie van ‘In een donker huukske’ als feuilleton in de Nieuwe Tilburgsche Courant (NTC) van 24 februari en 3 maart 1895. Ongeveer 7000 woorden. De redactie laat de publicatie voorafgaan door een korte mededeling: Deze aardige stedelijke novelle werd geschreven in 1873. Latere jaren, andere toestanden, en we mogen gelukkig zeggen « betere ».

2. Ik heb tot nu toe niet kunnen ontdekken wie de auteur was, en waar de tekst in 1873 mogelijk gepubliceerd werd. Helaas bleken de afleveringen van de NTC uit 1873 (nog) niet opgenomen in de ‘Historische kranten’. Aflevering 1 in 1895 vermeldt echter wel ‘Het auteursrecht van deze novelle is verzekerd volgens de wet.’ Daaruit mag blijken dat de auteur een meer dan incidenteel schrijver geweest is.

3. De tekst wordt in 1912 nogmaals gedrukt in de NTC van 7, 10, 11 en 12 september. De redactie voegt opnieuw een voorwoordje toe:

‘In een donker huukske’ heeft als verhaal niet erg veel om het lijf. De titel verwijst naar het uitstapje dat de verteller maakt naar het gewone, vaak geringschatte deel van de samenleving. Het voornaamste doel van de vertelling wordt aan het eind als volgt omschreven:

Die oude kennis heet Nies, een thuiswever. Na een lange lofzang op de fabrieksarbeiders, gaat de verteller, die blijkbaar enige dagen terug is in zijn geboortestad, op zondagmiddag bij Nies ‘naar het varken kijken’. Als de borrel op tafel staat begint Nies het verhaal te vertellen dat de rest van het feuilleton zal beslaan: hoe hij zijn vrouw, Mechelien, ten huwelijk vroeg. Afgezien van de komisch bedoelde verwikkelingen die dat met zich meebrengt, legt de schrijver hier de nadruk op twee vooronderstelde eigenschappen van die ‘goei invoudige meense’: moederliefde en vroomheid. Mochten we ooit achter de naam van de schrijver komen, dan zou het me niet verwonderen dat hij pastoor is geweest.

Het belang van het verhaal is uiteraard dat het de tot nu toe oudstbekende verhalende tekst is in het Tilburgs, gedrukt in 1895, geschreven in 1873. Bovendien is de spelling behoorlijk consequent en duidelijk met enige kennis van fonologische zaken beredeneerd. De stomme e (sjwa) wordt bijvoorbeeld ook als e geschreven, en niet met de korte u waartoe latere auteurs zich meestal laten verleiden. De lange e wordt als è geschreven: We zèn [= we zèèn], Ik kèk [= ik kèèk]. Niet helemaal duidelijk is waarom sommige lange e-klanken als ae worden genoteerd: paerd, waereld, taerwe; was er in die tijd nog een hoorbaar verschil tussen èè en ae? De korte e wordt alleen als è geschreven als de spelling met e aanleiding tot misverstand kan geven: - dè’s [dat is], wè [wat], ’k Hè [ik heb].

Zo is er met enige moeite uit deze lange tekst veel af te leiden met betrekking tot de uitspraak van het Tilburgs in het laatste kwart van de negentiende eeuw, maar het zijn uiteraard het vocabulair en de uitdrukkingen die de onderzoekende lezer het meeste plezier zullen verschaffen. Hier volgen enige woorden en uitdrukkingen die ik opmerkelijk vond.

- ‘Klotteren’ betekende in het Tilburgs: op 5 december naar de avondmarkt gaan om cadeautjes te kopen. Dit werkwoord wordt meestal verklaard als een klanknabootsing: het zou afgeleid zijn van het geluid van klompen op straatstenen. Voor deze verklaring waren tot nu toe geen bewijsplaatsen, en ook ons feuilleton geeft die niet. In tegendeel zelfs. Hier klinkt ‘’t kleppere van klompen op de kaaie’.

- Aonhange (aanhangen). ‘Ge motter mar nie te veul aonhange…’ – Je moet er maar niet te veel waarde aan hechten.

- Avoe! (à vous). Proost!

- Bekaantekes (bijna). Merkwaardig ‘verkleinwoord’ van een bijwoord. Het komt in het Tilburgs voor tot in teksten uit de jaren 1930.

- Blumkes van ’t kerkhof. Grijze haren.

- Bobbel. Een fles sterke drank. Tot nu toe niet bekend in het Tilburgs: ‘Naauw zak de bobbel mar is haole mee twee borreltjes.’

- Bòlscheut (korte afstand). In de context: ‘as Pietje de dôod komt kuier ik mee, mar 'k gao 'm nòg ginnen bòlscheut tége.’ had zo een prent van Cees Robben kunnen zijn.

- Conset (consent; toestemming). Als Nies tegen Mechelien zegt dat hij om haar hand zal komen vragen: ’t Aovend koom ik bij ulliën vadder conset vraogen.’ Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten kent wel ‘consent (ook konsjee, konsjent)’ maar niet in Tilburg.

- Heut. Dit is een merkwaardig woord dat een tiental keren in het verhaal voorkomt, en dat ‘hoofd’ betekent. Bijvoorbeeld: ‘’k Waas dol van plesier en gaaf Mechelien een kus op der veurheut de’t klapte.’ Waarschijnlijk is de uitspraak van eu met een naglijder bedoeld: hêût, een verbastering met lange wortels: hoofd > hoot > heut. Het woordenboek van Kiliaan geeft ‘hood’. In latere Tilburgse teksten heb ik het niet meer gevonden.

- De Schèèf. Toponiem. De toenmalige volksnaam voor de begraafplaats aan de Bredaseweg. ‘Ik wor alle daog enen dag auwer en sukkel zo zuutjes aon naor de Schèf.’

Hierboven heb ik gekscherend gezegd dat de auteur een pastoor moet zijn geweest. Het overgrote deel van ‘In een donker huukske’ is immers met wijwater geschreven. Er is echter een passage in het verhaal die een andere conclusie doet vermoeden. Als het zondag is, en de verteller inderdaad bij Nies ‘naar het varken komt kijken’. Nies, de arme thuiswever, zit te lezen. In een ‘ivvegillieboek’, een Bijbel, het Nieuwe Testament. Nou zou het natuurlijk best zo kunnen zijn dat de schrijver het hoge geluk heeft gehad dat hij in het Tilburg van zijn dagen de enige wever (Nies) heeft bezocht die kon lezen en die dat dan ook nog eens deed in de Bijbel. Niets is onmogelijk. Het lezen in de Bijbel werd toen, en nog lang daarna, ten zeerste afgeraden in kathloieke kringen. Werkelijk vrome katholieken gingen op zondagmiddag inderdaad naar het varken kijken, maar dan tijdens het Lof. En als Mechelien dan ook nog eens aanbiedt om de bobbel en twee borrels te gaan halen, en als haar Nies daartegen bezwaar maakt omdat hij eerst zijn bijbellezing wil beëindigen, dan zijn we heel ver verwijderd van de religieuze praktijk van die dagen, maar tegelijk een heel stuk dichter bij de wensen en de idealen van de schrijver. Die schrijver was, denk ik nu, een dominee.

Deze tekst verscheen oorspronkelijk in het tijdschrift Brabants