CUBRA

INHOUD PIERRE VAN BEEK
HOME 
BRABANTS
KUNST
FOTOGRAFIE
TEKSTEN
AUTEURS
AUDIO
SPECIAAL

PRINT

Pierre van Beek - Heemkunde-artikelen

 redactie: Ben van de Pol

 

Opgravingen naar kasteel van de Hasselt op til?

Het Nieuwsblad van het Zuiden - dinsdag 19 april 1977

 

Het Tilburgs kasteel op de Hasselt blijft intrigeren. Met nog heel wat vragen, die sommigen graag zouden zien opgelost! Verheugend is het daarom, dat er thans overleg gaande is over de mogelijkheid tot het doen van opgravingen in de Van Bijlandtstraat. Als het zover mocht komen, zouden daarbij interessante aspecten van Tilburgs nog tamelijk duister middeleeuwse verleden aan het licht kunnen komen. Dit alles blijkt uit een artikel van Martin de Bruijn in het jongste nummer van "Actum Tilliburgis", het tijdschrift van de Heemkundekring "Tilborch". Het onderzoek zal worden toegespitst op de vraag, wat er ter plaatse rond 1450 gestaan heeft voordat daar in 1858 het achttiende-eeuwse landhuis van Van Hogendorp plaats moest maken voor de fabriek van Pessers. Dit landhuis wordt door de gemeente wel aangeduid als het "kleine kasteel". Van dit huis zijn, voor zover bekend, geen afbeeldingen aanwezig al weet men wél hoe de situering was.

 

Niet in water

Dat landhuis stond niet IN het water maar op een eiland in een ongeveer vierkante vijver of gracht. Dit kan een belangrijk gegeven zijn omdat de bebouwing, die aan het landhuis voorafging wél in het water heeft gestaan. Dit blijkt uit de bekende gravure van H. Cause uit 1696, een romantische afbeelding, die men nogal graag als "Kasteel van Tilborg" afbeeldt en die ook in de handel is. Men heeft hier met heel iets anders te doen dan met het jongere landhuis. Afgezien van enkele barokachtige elementen maakt dat oude kasteel een massieve, op verdediging afgestemde indruk. Toch moet dit kasteel nagenoeg in de 17de eeuw tot stand zijn gekomen. Dat was in een periode, waarin de krijgskundige betekenis van dit soort bouwwerken vrijwel geen betekenis meer had. Ze waren niet meer tegen kanonvuur bestand. Volgens een belastingkohier van 1600 wordt een "cleyne omwaterde huysinge" door belegerende troepen platgebrand. De Heer was toen echter wel wat aan het opbouwen gegaan. Dat moet dan - volgens de auteur - het begin zijn geweest wat de bekende gravure afbeeldt. Maar daarmee hebben we dus nog niet het "oorspronkelijke" kasteel bij de kop.

 

"Steenen Camer"

De oorlogsverwoesting van de in 1600 vermelde huizing vond plaats op 29 juni 1581. Al weer jammer genoeg bestaat van dit gebouw geen afbeelding en een plattegrond ontbreekt evenzeer. Het fascinerende nu is, dat er in 1450 op de Veldhoven al een "steenen camer" blijkt te bestaan. Hiermee werd "het kasteel" aan de Van Bijlandtstraat bedoeld. Dit blijkt uit een acte van 1557. Die heeft het over "'t slot aan de Velthoven neven Pijlijserhoeve". In andere acten wordt die "steenen camer" op de Klein-Hasselt geplaatst. Het ziet er naar uit, dat ze zo ongeveer lag op de grensscheiding van de herdgangen Hasselt en Veldhoven. Er dient derhalve naar een oudere oorsprong van een kasteel daar ter plaatse gezocht te worden dan in vroegere publicaties is gesuggereerd. O.a. zou men kunnen denken aan de sterkte ("munitio"), die de hertog van Brabant in 1222 in zijn vrijgoed Tilburg van de bisschop van Utrecht in leen hield. De ligging van deze burcht is namelijk nog steeds niet definitief vastgesteld, ondanks verschillende pogingen daartoe. Zo men ziet valt er daar aan de Van Bijlandtstraat historisch nog wel wat te kluiven. Laten we nu maar hopen, dat de mogelijkheid daartoe ook geopend wordt.

 

Zondagsschool

Met een geheel ander onderwerp houdt C.J. Weijters zich bezig. Dat is "De zondagsschool te Tilburg in de 19de en 20ste eeuw". Niet vreemd, dat de schrijver, als oud-onderwijsman, zich hiervoor interesseert. Het is een nogal uitgebreide en gedocumenteerde studie geworden, waarin allereerst wordt stilgestaan bij de tijd en de wijze, waarop de zondagsschool in Tilburg tot stand kwam in 1836. Als de grote leerkracht daarvan komt de onderwijzer J. Heer naar voren. Opzet was de in de fabrieken werkende jeugd door gratis onderwijs "tot nuttige en beschaafde wezens in de Maatschappij op te leiden". Oprichter ervan was pastoor Zwijsen.

Als hedendaagse Tilburger klappert ge wel wat met uw oren bij het horen, dat die scholen zo'n groot deel van de zondag in beslag namen. Er werd des morgens om half negen begonnen en men ging voort tot 10 uur om nog op tijd naar de mis te kunnen. Des middags was er les van twee tot drie uur. Ook hier dus weer een bewijs hoe de tijden veranderd zijn!... Dat naast Johan Heer ook de zusters en fraters van Tilburg bij die scholen hun partij geblazen hebben, spreekt vanzelf. Na een bestaan van tachtig jaar zijn de scholen in Tilburg verdwenen. Behalve het ontstaan belicht de studie achtereenvolgens de inrichting, de omvang en maatschappelijke betekenis, het succes in Tilburg tegenover mislukkingen elders, de stap van zondagsschool naar avondschool en ten slotte het reilen en zeilen van dit soort onderwijs.

 

Opgravingen Goirle

In een derde artikel van de hand van in archeologische kringen bekende G. Beex ziet de lezer zich geconfronteerd met "Sporen uit de IJzertijd te Goirle". Dat gaat dus over de te Goirle gedane opgravingen en archeologische vondsten. Een aantal hiervan wordt nauwkeurig beschreven. Het betreft onderzoekingen in de Tobias Asserlaan, "de Hoge Wal" op de Abcoven, het Hoogeind langs de Rielse Dijk (Urnenveld) en Het Ven.

 

Het overige deel van "Actum Tilliburgis", dat als steeds weer van toelichtende tekeningen is voorzien, wordt gevuld met kringactiviteiten. Alles bijeen veel lezenswaardigs van stad en streek in dit nummer.

 

PIERRE VAN BEEK