"Toponymie" kan veel
overhoop halen
Het
Nieuwsblad van het Zuiden - woensdag 28 juli 1976
"Wat
zou die naam betekenen? Waar komt hij vandaan?"
Vragen, die menigeen zich wel eens gesteld heeft.
Met de beantwoording daarvan houdt zich een tak van
wetenschap bezig, die aangeduid wordt met het woord
"toponymie". En wie daar induikt, ontdekt, dat er
met zo'n simpele vraag heel wat overhoop gehaald kan
worden. Dat komt goed tot uitdrukking in het jongste
nummer van "Actum Tilliburgis", het tijdschrift van
de Heemkundekring "Tilborch", waarin Sjef Vromans
pagina's vol schrijft over de naam "Korvel", de
bekende Tilburgse wijk. Voor wie de toponymie een
onbekende zaak is, wordt het duidelijk, dat het
gemakkelijker is zo'n vraag te stellen dan ze
afdoend en definitief te beantwoorden. Ook in ons
"Korvels geval" loopt het onderzoek uit op een -
overigens wel gefundeerde - veronderstelling. En die
komt dan hier op neer, dat "Korvel" zou kunnen
betekenen: "bos/open plaats in een bos, dat door een
korf van gevlochten biezen is afgesloten". Dat weten
die van Korvel dan bij dezen!
Interesse
Namen - vaak zeer oude - liggen er overal voor het
grijpen maar op de Tilburgse toponiemenakker is nog
weinig geploegd. Dat er interesse voor bestaat
blijkt uit een tweetal in dit nummer voorkomende
"Ingezonden Stukken" (J. Smits en J. Sicking) en uit
een "Ten geleide" van redacteur Martin de Bruijn.
Hierin wordt gespeculeerd op de totstandkoming van
werkgroepen "Toponymie" en ook "Archeologie" in het
kader van de heemkundige kring. Voor wat de eerste
groep betreft blijkt, dat die waarlijk niet met lege
handen behoeft te beginnen. Uit Bossche,
Oisterwijkse en Tilburgse protocollen is materiaal
genoeg over Tilburg en Goirle aanwezig.
Voor
het volgende nummer wordt onder de titel "Tilburg
met mate" reeds een artikel in vooruitzicht gesteld
van de hand van de Tilburger drs. Sjef Vromans. Deze
assisteert professor Weijnen in Nijmegen bij de
samenstelling van het "Woordenboek van de Brabantse
Dialecten" en is tevens lector aan de universiteit
van Luik.
Bij
al deze plannen sluit goed aan een postuum artikel
van Ferd. Smulders uit de serie "Tilburg rond 1450".
Aan de orde gesteld wordt hier "Het broek langs de
Donge". Dat is het gebied op de grens van de
Meijerij en de Baronie van Breda. Dit artikel wemelt
van uit oude documenten opgedoken namen. Hier en
daar worden ook woordverklaringen gegeven. Er is
hier dus ook sprake van "toponymie". We leren
daarbij o.a., dat de Donge in oude teksten voorkomt
als "die Dongaa" of "die Dongensche Aa" en soms ook
"die Leyde".
Familie Verbunt
Er
is tevens sprake van een "Gemeyne Bunt". Er bestond
een naar deze "Bunt" genoemde familie "Van der
Bunt". En dat werd de bekende Tilburgse familie
Verbunt. Interessante dingen om te weten, niet waar?
Zeker als het eigen omgeving betreft en men in namen
herkennings- of aanknopingspunten ontdekt. Voor de
leek zijn dat misschien wel de krenten in
plaatsnaamkunde.
Volgens een artikel van Martin de Bruijn heeft de
Tilburgse wijk 't Heike (Kerk) ooit een vluchtschans
gekend. Sedert de 17de eeuw bezaten veel Kempische
gehuchten een vluchtschans in het bos. In de
omgeving van Tilburg had men toen niet zoveel bos of
het lag te ver van het dorp verwijderd. Niet
uitgesloten is daarom, dat sommige herdgangen eigen
vluchtmogelijkheden kenden. Hier moet zo'n
beveiliging gelegen hebben ten zuidoosten van de
Heikese kerk. Zo ongeveer vóór de voormalige toegang
van het paleis-raadhuis met als het ene uiterste
punt de voormalige hoek van de Bisschop
Zwijsenstraat, waar oudere Tilburgers eens het
Maastrichts bierhuis hebben gekend en nog oudere een
school annex schoolmeesterswoning. De schans zou,
volgens een oude acte, zijn aangelegd eind 1632. Ene
Hendrick Claessen had er "vier dagen aan de
kerkeschans gevrocht" en zeven soldaten in de schuur
logies geboden en gevoed. Dit alles "met consent van
de borgemester 1629". Het zou derhalve ook wel
kunnen, dat de schans al in 1629 werd aangelegd. Er
blijft hier nog wel een aantal vragen ter
beantwoording over. Hopelijk gebeurt dat nog eens
want er zou nog méér materiaal over bestaan. De
schrijver van dit artikel verzorgt in dit nummer ook
de rubriek "Boeken en Tijdschriften" en een verslag
over de kringactiviteit over 1975.
Deze
met tekeningen en foto's geïllustreerde
"Tilliburgis"-aflevering behoort tot de "zeer goede"
en getuigt bovendien van vitaliteit. Houden zo!
PIERRE VAN BEEK