Tilburger op schavot op de Heuvel onthoofd

Het Nieuwsblad van het Zuiden - dinsdag 28 oktober 1975

 

"In de nacht van woensdag 2 mei 1736, om omstreeks 12 uur, werd het Nieuwland opgeschrikt door een ongewone herrie. Er werd met stokken geslagen op de vensters van het huis van Jan Maes."... Met deze woorden begint J. Trommelen het verhaal van een "gruwelijke en execrabele moord" op een Tilburgse voerman. Deze opschudding verwekkende affaire in het hartje van het oude Tilburg wordt, aan de hand van documenten uit het criminele archief, nog eens tot leven gebracht in het jongste nummer van "Actum Tilliburgis", het tijdschrift van de Heemkundekring "Tilborch". Het slachtoffer blijkt kort na de overval aan een diepe messteek onder de arm te zijn overleden. Het verhaal bevat alle elementen voor een sensationele stuiversroman: een vader, die diep in het glas placht te kijken, een niet accorderend echtpaar, een echtbreuk, een medeminnaar, een 19-jarige zoon, een vlucht naar het buitenland, verbanning en publieke onthoofding op de Heuvel. Wat wil je nog meer! Maar het is allemaal bittere werkelijkheid geweest.

 

Executie

De overspelige moeder en haar medeminnaar, een chirurgijn van de Heikant, ontsnapten aan executie door tijdige vlucht naar België. Daardoor bleef er niets anders over dan de twee bij verstek tot verbanning te veroordelen. De zoon Adriaen Maes kreeg men wél te pakken. Op de 30ste november 1736 rolde zijn hoofd op het schavot. Dat bracht de beul één gulden en vier stuivers op. De geëxecuteerde werd niet op het kerkhof begraven. Zijn lichaam werd "in een kuil of op de hei geworpen". De knaap komt daarom niet in het begraafboek voor.

De gehele rechtsgang wordt in dit verhaal breed uitgesponnen. Daardoor krijgt de lezer een duidelijk beeld van de wijze, waarop het gerechtelijk apparaat in die dagen functioneerde. Het gaat derhalve niet over een brok sensatie-zonder-meer. Daarnaast ontmoet de lezer er tal van namen van hen, die - als getuigen of anderszins - een rol speelden. O.a. komt men daarbij te weten wie er als buren van het slachtoffer in die tijd in het Nieuwland (de huidige Nieuwlandstraat) woonden. We noteren een paar van die namen: Laurens Willem Hoecken, Francis Batings, overbuur van het slachtoffer en caféhouder Jan Eulings, Jennemie de Beer en Norbartus de Beer, vermoedelijk eveneens buren. President-schepen te Tilburg was in die dagen Diederick Uleus. Als procureur trad op Johan Tabbers. Vorster was Jan de Munnick en nachtroeper Willem van den Hout.

 

Gegoed man

De kosten van het proces moesten betaald worden uit de nagelaten boedel van het slachtoffer. Die boedellijst wordt ook afgedrukt. Daaruit blijkt, dat de vermoorde er warmpjes bij zat. Hij was eigenaar van tal van huizen, akkers, weilanden, bossen, heiden en moerputten. Dit alles over Tilburg verspreid. Deze bezittingen had hij grotendeels gekocht tussen 1731 en 1735. De totale opbrengst bij executie bedroeg 4472 gulden en 10 stuivers. De vermoorde was voerman en boer. Naast twee paarden hield hij ook twee koeien en een kalf. Het huis dat hij bewoonde stond "aan het eind van het Nieuwland". Zijn vrouw stamde uit deze wijk maar hij zelf kwam van de Hasselt. Het echtpaar heeft zeven kinderen gehad, waarvan de onthoofde de jongste was. Uit de processtukken komt ook naar voren, dat er in 1736 in Tilburg reeds aardappels verbouwd werden en dat woorden als "botterham" (boterham) en "verket" (vork) er gangbaar waren. Interessante bijzonderheden genoeg bij deze "gruwelijke en execrabele moord"!

 

Kwakzalver

Wim van Hest houdt zich bezig met het optreden van een kwakzalver in Tilburg in 1741, zekere Frauenreider. Volgens een verklaring van de Dongense "vroede vaderen" had deze man in die gemeente Dirck Basters met goed gevolg van een "canckereus speckgeswell" aan de hals verlost. Nu had ene Cornelis Spaninckx in Tilburg ook "een swaar geswell off aanwas". De "bekwame" vreemdeling, betiteld als "Hoogduijts operateur", wilde onze Cornelis zelfs gratis helpen. Het schepencollege maakte geen bezwaar tegen een operatie maar stelde toch wel als voorwaarde, dat bij de operatie aanwezig zouden zijn een doctor, een chirurgijn en een vertegenwoordiger van de magistraat. Is er geopereerd? Nergens iets van te vinden. Maar... een paar dagen nadat de "operateur" toestemming had gekregen nl. op 8 juni 1741 werd er in Tilburg wél ene Cornelis Spaninckx begraven...

"Actum Tilliburgis" sluit met een nagelaten artikel van Piet van Ierlant over de Tilburgse wielersport over banen in onze stad. Daarin zien we, dat op 11 augustus 1913 op de tentoonstellingswielerbaan (baan van 300 meter) op het attractieterrein aan de Bosscheweg o.a. als renners optraden de Tilburger Tinus van Beurden en de Goirlenaren H. Vromans en C. van Laarhoven. De baan verhuisde naar het Willem II-terrein op de Koningshoeven totdat ze in maart 1914 naar Apeldoorn ging.

 

PIERRE VAN BEEK