Pierre van Beek - Heemkunde-artikelen

 redactie: Ben van de Pol - foto: Rob Siers

Natuur zelf penseelde romantisch schilderij "Gorp - De Ley"

Het Nieuwsblad van het Zuiden - zaterdag 25 april 1964

Ze zijn er altijd geweest en ze zullen er wel steeds blijven: mensen, die als weldadige reactie op het jachtige leven van de stad, het stille maar voor hart en geest weldadige gesprek met de natuur voeren. In onze streken verkeren we daarvoor in nogal begenadigde omstandigheden, waarbij men niet enkel aan Oisterwijk behoeft te denken. Ook het gebied ten zuiden van Goirle neemt een waardige plaats in in het parelsnoer van de Brabantse hei en bossen. Maar de landhonger grijpt ook hier voortdurend om zich heen, zodat reeds veel onvervangbaars voor altijd is verdwenen. Maar daarom juist stemt het tot zulk een verheugenis, dat de Stichting "Het Noord-Brabantse Landschap" er kort geleden in geslaagd is hier een waardevolle bezitting te verwerven, waardoor het behoud van een prachtig stuk natuur- en landschapsschoon voor de toekomst gewaarborgd is. We doelen op het complex "Gorp - De Ley". Voor velen is dit gebied "terra incognita".

De benaming "De Ley" moet van vrij recente datum dateren. In het verleden placht dit gedeelte als "Gorp" te worden aangeduid. Maar ja, Gorp is zo groot en ligt niet alleen onder de gemeente Hilvarenbeek. Als er in de toekomst echter van het gebied "De Ley" gesproken wordt, hebben we een nadere omgrenzing van een specifiek gedeelte, zodat we precies weten wat er bedoeld wordt.

Men bereikt de nieuwe aanwinst van "Het Noord-Brabantse Landschap" via Goirle en de Poppelseweg. Op ongeveer een kilometer vóór de grens slaat men het zg. Gorps baantje in, een door een ANWB-paddestoel aangeduide zandweg, links van de Poppelseweg en schuin tegenover het Nieuwkerks baantje. Aan het einde van het eerstgenoemde baantje treft men aan de linkerkant een witte "barrière" aan, een plank met het opschrift "Gorp - De Ley", waarachter een machtige beukenlaan naar het hart van het complex voert. Dit gedeelte geniet nog de meeste bekendheid, daar het vele jaren geleden de verbinding was tussen de Breehese dijk en het Gorps baantje. Sinds tientallen van jaren vormt het echter "Verboden terrein", waardoor het geheel in zijn isolement is geraakt. Als "Het Landschap" er de scepter zwaait, zal dit niet geheel worden opgeheven doch houders van wandelkaarten zullen er in ieder geval toegang hebben.

"De Ley" behoorde vroeger tot de uitgestrekte bosgebieden van Gorp, waarvan eigenaar was de heer Hubert van Beusekom, die zijn werkzaamheden in Den Haag had maar heel wat tijd op Gorp doorbracht, waar hij het zg. "Kasteeltje" bewoonde. De heer Hubert van Beusekom, die in 1939 op de leeftijd van 84 jaar is gestorven, was - met zijn welverzorgd wit baardje - een eerbiedwaardige figuur en werd eigenlijk al tijdens zijn leven een legende. In Goirle kan men u nog vertellen hoe hij tegen de avond per tram uit Tilburg arriveerde, waar dan zijn koetsier met een rijtuigje klaar stond om hem naar het ongeveer drie kilometer verder gelegen kasteeltje te brengen. Verder leeft hij in de herinnering voort als de man, die er met grote angstvalligheid tegen waakte, dat zijn landgoed door onbevoegden werd betreden, waarom er - bij de grote bosbrand van de twintiger jaren, die vanaf de Beekse dijk tot aan de Belgische grens door zijn landgoed joeg - maar weinig bluskandidaten opdoken...

Een ander facet van deze markante persoonlijkheid is dat hij bij de overheid over prima relaties scheen te beschikken, waardoor menig inwoner van de streek een rijksbetrekking, bv. bij de posterijen, aan hem te danken heeft.

Nog tijdens zijn leven verkocht de heer Van Beusekom het grootste deel van zijn bezittingen aan de Goirlese fabrikant de heer Ed. van Puyenbroek. Een deel werd echter uitgezonderd, nl. dat wat thans de naam "De Ley" draagt en waar zijn nu ook al weer 75 jaar oude zoon thans nog een bescheiden en goed verscholen liggend landhuis bewoont. Opnieuw zou het resterend familiebezit versnipperd worden door de jongste verkoop aan "Het Landschap". Nog altijd echter behield de heer Van Beusekom jr. zijn landhuis, omsloten door dennenbos en schaarhout en aan de achterzijde de beek de Ley als natuurlijke grens.

De hele gang van zaken op Gorp heeft er uiteindelijk toe geleid, dat het landgoed "De Ley" praktisch een enclave is in het gebied van de heer Rud. van Puyenbroek, de enige zoon van de reeds eerder genoemde heer Ed. van Puyenbroek. En wat een enclave! De voorgeschiedenis wijst er al op, dat we hier met een ongerept gebied te doen hebben en dat is eigenlijk ook zo.

Welke ingrediënten heeft een romantisch mens nodig om het landschap van zijn droom te scheppen?... Ge vindt ze hier! Er is er letterlijk geen vergeten en als we het niet zelf gezien hadden, zouden we aan een fabeltje denken!...

Neem nou die beukenlaan, die naar 't hart van het complex leidt, dat gevormd wordt door een fantastisch mooie boerderij! In deze tijd van het jaar staan de bomen er nog kaal bij maar straks, als het zomert, zullen hun bladerkruinen een gewelf vormen en dan zijn de bomen de pijlers van een gotische kathedraal, die men met een soort heilige schroom betreedt en waar het licht maar schemerig naar binnen zeeft. Sommige van deze bomen, vooral die in de nabijheid van de boerderij, zijn zó dik, dat ze zich door geen paar mensenarmen omspannen laten. Hun aan de voet breed en grillig uitlopende hoofdwortels klauwen in de grond alsof ze zich vastgrijpen in de eeuwigheid... Als deze bomen konden spreken! Welnu, ze doen het voor wie hun taal verstaat.

Niet altijd heeft hier die serene eenzaamheid van thans geheerst. Er staat geen stam, die niet besneden werd met namen en jaartallen Eens wellicht nietige inkervingen, maar door tientallen van jaren met de stam uitgegroeid tot brede maar soms nog altijd leesbare letters... 1902 lezen we daar als datum. Dat is méér dan zestig jaar geleden! En de letters zijn niet eens zo heel dik uitgedreven door de kracht van de natuur. Zó krijgt ge enig begrip voor de ouderdom van de kolossen onder het reuzenvolk van deze laan! We hebben niet lang naar het traditionele hart behoeven te zoeken. Het was een fors hart geworden, waarvan de geestelijke vader wel lang ter ziele zal zijn, maar het hart vertelt voort van eeuwig menselijke dingen... Zolang de wereld draait, zullen er verliefde jongelingen zijn en overal op de wereld zullen er harten in bomen gesneden worden...

De beek de Ley, die van België komt, en waaraan het landgoed zijn huidige naam ontleent, begrenst het aan twee kanten. Die Ley verkeert hier nog in een volkomen oerstaat, die nog door geen schendende mensenhand werd aangetast. De Ley vormt in deze streek het prototype van een Brabantse beek met hier en daar slingerende meanders, die als steeds groter wordende lussen zijn tot zij elkander raken, waardoor een beek, op geheel natuurlijke wijze, haar eigen bedding verlegt. Over zo'n beek verwacht ge een rustiek bruggetje van nauwelijks ontvelde boomstammen. Het is er met daarnaast een grote, uit eerbied voor zoveel schoons, buigende hazelaar, die ook al decennia achter zijn rug heeft. Er staan op de oeverrand eiken in labiel evenwicht, die een volgend jaar door het uitspoelen van de oever onherroepelijk geveld zullen worden... en dan is er die doorkijk op de boerderij als centraal punt van dit paradijs.

Er staan tal van boerderijen in deze streken maar geen enkele als deze. Alleen deze van het langgevelige type met het bakhuis opzij, werd steeds intact gehouden. Ze ziet er wat moe uit met haar versleten en groen-bemost rieten dak, dat "Het Landschap" zal laten restaureren, maar ze getuigt eigenlijk toch nog altijd van boerentrots en zelfs van enige majesteit. Met vele, kleine vierkante ruitjes bekijkt ze als met half dichtgeknepen oogjes haar wereldje. 't Is wel lang geleden, dat ze de naam van "Nieuwe Hoef" kreeg, maar nog altijd is zij in haar in driehoekjes geschilderde venstertjes de draagster van de originele "wapen"-kleuren van Gorp: Geel en rood.

Vanaf de brede hoofddeur blaft, als een gevaarlijke waakhond, een abnormaal groot bord met zwarte letters op witte grond, u de woorden "Rijksveldwachter" toe!... Oei! denkt de argeloze wandelaar. Het huis ziet er dood en verlaten uit. Hij zal wel moeten volstaan met eens naar binnen gluren door de kleine ruitjes, doch eerst waagt hij een bescheiden klopje op de deur en een rammeltje aan de klink... Het onverwachte gebeurt na een korte stilte. De deur gaat open en daar staat Anneke van Iersel, een wat gebogen vrouw met pittige oogjes en een rap mondje. We dachten, dat ze al wel dood zou zijn, want we hadden haar in zo lang niet gezien en er zijn er wel meer op de "Nieuw Hoef" gestorven...

"Ge hoeft nie in de deur te blijven staon! Komt er mar in as ge iets weten wilt!", noodt ze. Even later zit de wandelaar aan de tafel op de grote "hèrd", een enorm boerenvertrek, met oude familieportretten aan de wand, waar de stoelen langs de kant staan en een vloer, waar wit zand op gestrooid had moeten zijn, schoon weggeveegd langs de stoelen, maar welk zand er nu niet is. Als een zwarte huif valt de zoldering over de bezoeker heen. Een enorme vierkante balk loopt door de kamer en haaks daarop staan de zware zolderribben. Langs één wand de zeer brede schouw - ook weer door een zware balk gedragen - en links van die schouw de ijzeren deur van de bakoven. Het open vuur van weleer is verdwenen. Er hangen ook geen boerenhammen in de zwaar-beroete schoorsteen. Die is zelfs - vanwege de trek - helemaal dichtgemetseld. Maar op de schouwrand prijken de gekleurde borden. Wat een huis, wat een huis! Zonder een stukske triplex confectie zoals in imitatie-boerenbedoeningen van moderne landhuizen.

Anneke van Iersel is eigenlijk een verhaal apart. Het verhaal van een mensenleven en dan nog van een gelukkig mens, trots alle hardheid van het bestaan. 1896, de 18de juni, werd ze op de "Grote Hoef" op Gorp geboren als "de oudste van elf". Met haar 13 maanden kwam ze bij haar grootouders inwonen, bij Cornelis Paulussen, die het aan het Gorps baantje gelegen café "Het Paradijs" bewoonde, dat in 1911 tot de grond toe afbrandde. "Toen ze me op de 'Grote Hoef' als kind kwamen halen, zeiden ze: Ge neemt ze nou wel mee, maar ge hebt ze nog niet groot! Ja, ik was toen 'n 'min dingske' verduidelijkte ze. Ik kos wel daansen in een bierglas! En kijk nou es!" We kijken! Anneke heeft nooit spijt van die tijd gehad. "Ik heb het er altijd goed gehad al was het hard werken." Het doet goed zo'n tevreden mens vandaag aan te treffen.

Die Paulussen was boswachter en zijn nakomelingen waren het ook toen Anneke op de hoef van thans kwam. Jan Paulussen, de laatste boswachter, haar oom, stierf 12 december 1963 en diens broer ging hem op het einde van de oorlog voor. Deze overleed in de kelder van de hoef, want er werd toen op Gorp zwaar geschoten. Aangezien al die oppassers onbezoldigd rijksveldwachter waren, is het huidige bord op de deur verklaard.

Het is wel duidelijk, dat Anneke van Iersel niet zonder Gorp kan. Eigenlijk is ze de ongekroonde koningin van Gorp al regeert ze alleen over een koe, een vaars en wat kippen. Zonder haar zou Gorp en thans "De Ley" iets van zijn wezen verliezen.

Maar nog hebben we niet alles verteld. Achter de boerderij, waar eigenlijk nooit een mens komt, ligt een groot perceel mastenbos en hei, zó ongerept, ruig en wild als het O.L. Heer geschapen heeft. En om aan de laatste eis te voldoen droomt in die ruigheid, als een glanzend koeienoog, een klein donker vennetje waarvan de wereld geen weet heeft...

Zijn er de ingrediënten voor landschapsschoon of zijn ze er niet? Dit is dan het nieuwe bezit van "Het Landschap"... We mogen er wel dankbaar voor zijn, dat dit zo behouden wordt!...

PIERRE VAN BEEK