schuur
zat volgestampt tot aan de hanebalken. Den opbrengst van de "Vossenreit"
had alle verwachtingen overtroffen. En da voor den eersten keer. 't
Had 'm anders heel wa zweet gekost om van de dorre kurkachtige hei
iets goeds te maken. Eerst had ie ze afgestookt, toen omgeploegd.
Schoftige ossen hadden den kouter er doorheen gesleurd en 't land
doorbladerd as 'n groot boek. Toen had ie 'n paar jaar lupinen
gezaaid en tenlangeleste was ie mee den rog begonnen. 'nen Extra
haal deed-ie aan z'n snorkend pijpke toen ie dezen arbeid nog eens
overdacht; neeë, er kos niet gezegd worren, da Tiest Baars het
gereedschap liet roesten.
Swels
Tiest te peinzen zat, dekte Kee, z'n vrouw, de tafel. Da had nie
veul om 't lijf: alleen 'n grooten schotel in 't midden en het
uitdeelen van lepels en verketten. Tiest legde z'n pijpke in het
vuister en sleepte maar alvast een stoel bij. "Allé Mieke,
roep de jongens eens in den boogerd! Gaaw as 'n zute meid!",
riep Tiest daarop tot 'nen kleinen dreumes, die in 'nen hoek van 't
vertrek op z'n buikske op de plavuizen te speulen laag. Mee z'n
smoezelige handjes scheerde-n-ie het haardzand bij elkaar, dat-ie
iedere keer as ie 'n flink hoopke had, mee 'n fijn straaltje uit z'n
dichtgeknepen vuistje liet siepelen en zoo allerlei zotte figuren op
de plavuizen teekende. Da was Tiest z'n dochterke, 'n meiske van
vijf jaar. Ze was de jongste van de elf kinderen. Op vadders
commando kraffelde het kleine ding overeind en tippelde op haar
mollige beentjes den boogerd in, waar de jongens onder 'nen
appelboom te grappen lagen. Swels had de boerin de groote schotel
voor de helft gevuld mee fijne snipperkes rooie kool.
De
luitjes in den boogerd lieten nie lang op d'r eigen wachten. 'nen
Buurjongen had Mieke in z'ne nek gezet. Zij had z'n pet van z'ne kop
getrokken en wroette mee d'r poezelhandjes in den ruigen vlasbol. Ze
kraaide van puur plezier as ze uit alle macht mee alle twee d'r
pollekes op d'n geduldigen kop timmerde. Zoo kwamen ze binnen! De
buurjongen hief z'n berijdster af, dreigend haar midden op tafel in
den schotel rooie kool te zullen zetten. Mieke scheen da wel leutig
te vinden en omda ze toch nie bang was, zette hij haar maar op 'nen
stoel 't dichtst bij den bak. "Nou Willem, doe de vanaovond ôk
mee?", vroeg Tiest Baars uitnodigend aan z'n buurjongen.
"'t Zèn èrpel uit de Zaandschel, goei hurre!"
"Allé as dè waor is, zullen we ze 'ns mee keuren!" en
Willem schoof ook 'nen stoel bij. "Gif 'ns 'nen verket en 'nen
lepel vur Willeme!" Een der zonen graaide in de tafellaai en
bezorgde den gast het nodige. Tegelijkertijd kwam de boerin van de
goot mee 'nen grooten ketel dampende aardappelen voor haren schoot.
De heele inhoud wier in de schotel leeggeschud waar 't 'nen hooge
rookende berg wier. Als randversiering staken hier en daar plukskes
rooie kool uit. Over die riekende, rookende massa wier 'n pan oogige
vetsaus uitgegoten; 't was wel 'n halve liter. Van boven van de top
sijpelde ze deur den aardappelberg henen of slibberde er langs de
kanten af als kikvorschendril. De kool wier deur de heete aardappels
smijig gestoofd.
Nou
wier er gebid. Tiest vatte z'n petje tusschen de twee duimen van z'n
gevouwen handen en bidde 'ne Vadderons en 'n Weesgegroetje veur; de
overige antwoordden. Toen legden ze aan. Wie wijd af zat, moes 'nen
langen arm uitsteken terwijl hij, die zoo handig geweest was
dichterbij te kruipen, kans kreeg ééns zoo veul te eten as zijn
minder bevoorrechte concurrent. Ieder groef aan z'nen eigensten kant
eenige aardappels weg zooda-t-er een kuiltje mee saus ontstond,
waarin ie soppen kos. 't Kleine Mieke, da eerst op d'r kniekes op 'nen
stoel gezeten had, was op den rand van de tafel geklauterd. Mee d'r
eene handje steunde ze hierop en hanteerde mee 't andere den verket.
Nou eens sopte ze bij deze een aardappel in zijn sausputje, dan weer
bij gene. De berg minderde veur oe oogen. Iedere keer hadden er
kleine instortinkjes plaats as er de slaoi onderuit getrokken wier.
Mieke, die swels al heelemaal op tafel geschoven was, legde het
eerst d're verket neer mee 'n: "Lus nie meer!" en hierna
bleef ze mee studie zitten kijken naar wat de anderen allemaal nog
naar binnen werkten. De leste aardappels wieren mee de slaoi en
sausresten door elkaar gebritst en de schotel werd daarna helemaal
leeg gescheerd, bekant zoo schoon of ie op de goot gewasschen was.
Toen wier ie vol gegoten mee dikke pap.
"Ikke
prebeeren! Ikke suiker!", jengelde Mieke. Het was altijd Miekes
taak de proef te nemen of de pap nie zóó stijf was, da een lepel
er rechtop in bleef steken. Ging da, dan mocht er suiker in. Meestal
lukte 't nie, maar dan was moeder wel zoo goedertierend "vur
deze keer" tóch suiker te geven. Voor d'r proef moest Mieke
vadders lepel hebben: da was nog zoo 'n ouwerwetsche, heelemaal rond
mee 'nen rechten steel. Die gong beter beweerde ze. Ook nou lukte de
proef nie. Iedere keer as ze de lepel wilde loslaten, toonde-n-ie
neiging te gaan vallen. Floep! Daar lag ie ineens heelemaal onder.
Beteuterd keek het kleine ding naar hullie moeder. Deze knikte
toestemmend: "Nou, vur dezen keer"... Vlug as 'n rat was
Mieke van tafel en dribbelde naar het schap om den suikerpot te
halen. De verdronken lepel wier swels opgevischt... Suiker strooien
deed moeder zelf, da kon "haar poeleke" té goed.
Mieke
had d'r ouwe plaats weer ingenomen. De overigen lagen mee alletwee
d'r ellebogen op tafel, den rug gekromd. Ze klokkelden d'r pap naar
binnen as sloeberende varkskens d'r spoeling. Da ze d'r part kregen,
bleek wel uit Tiest, die z'n leeren broeksband al 'n gaatje verder
had moeten zetten. Ze waren heel bedreven in 't pap-eten: 't ging
allemaal zonder morsen. Mieke alleen lukte 't nie zoo goed. Een
witte streep op tafel verried den weg dien haar lepel telkens
aflegde, wat aan Willem de plagende opmerking ontlokte of ze in de
Papstraat woonde. Als antwoord hierop noodigde Mieke d'ren
buurjongen uit zijn mond vol pap te nemen en dan het woordje pap uit
te spreken. "Zoo!", en ze demonstreerde: ze goot een
vollen lepel in haar mondje. Toen deed ze mee samengeperste lippen:
"m...m...m...!" of ze zeggen wou: opletten!
"Pap!", klonk het ineens, ze proestte haar heelen mondvol
over tafel uit, schokkerend van plezier. Seffens daarop wou ze d'r
kunst nog 'ns overdoen, maar Tiest belette haar da door d'r van de
tafel op z'n knie te zetten, de stoute handjes in bedwang houdend.
Een bestraffende blik bracht haar eventjes tot kalmte, echter ook
maar efkens. Daar lag een halve aardappel, die toen strak van de
schotel gerold was. Hij zag zwart van de vliegen. Zoetjes zweefde
een klein handje er naar toe. Pats! Boven er op!... De aardappel was
veranderd in een krentenvlaaike...
't
Avondmaal was afgeloopen. Zuchtend bidden ze 't Rozenuke... Terwijl
hierna de een na de ander aanstalten maakte om naar bed te gaan,
besteedde de boerin alvorens de tafel af te ruimen haar aandacht aan
d'r jongste kindje, 'n blaagske van drie maanden, dat het in zijn
bennewieg op den duur te eentonig had gevonden en wellicht daarom
maar een keel was gaan opzetten of het vermoord werd. De boerin wist
echter wel wat er aan haperde. Ze had den kleinen peuk op haar
breejen schoot genomen, waar ie nou te spartelen lag met z'n tien
teentjes naar omhoog. Krek hief de moeder mee een teere greep van
haar grote hand om de rose hieltjes van d're kleinste diens
spekkerige beentjes de lucht in om hem een schoonen luur aan te
doen, toen plotseling buiten de hond aansloeg en geweldig aan z'ne
ketting begos te springen. De gereedgehouden veiligheidsspeld uit
haar mond nemend en deze instinctmatig op d're jak vastfroezelend,
zei moeder Kee plotseling: "Tiest heurt, volk op 't erf!"
Ja, Tiest had 't ook gehoord en was al opgesprongen om naar buiten
te gaan maar da hoefde nie meer, want op 't stoepke klosten klompen
en meteen wier de voordeur opengedaan, waarna 'n sjofel gekleed
manspersoon naar binnen schoefelde. 't Was Toontje "Pruuf".
"Ha
Toontje!", riep vrouw Baars. "Ha Toontje," riep ook
Tiest, "zè de gij 't. Daor zè 'k naa 'ns blij om dè ge komt,
ik docht dè ge dood waart omdè-k-oe in zonne langen tijd nie
gezien heb!" "Jè, 't is lang gelejen," antwoordde
Toontje, "toen we vurrig jaor de èrpel gestoken hebben, was 't
de liste keer is nie?"... "Vat mar 'nen stoel en zit wè",
noodde Tiest, wat Toontje z'n eigen geen twee keer zeggen liet.
"En hedde gin honger, Toontje?", informeerde Kee goeiig.
De aangesprokene knikte, maar Kee zag da nie eens wa ook nie noodig
was, omda ze haar vraag nie gesteld had om er een antwoord op te
krijgen. Ze vroeg dat zóó maar... och voor de vorm... iedereen
moest 's avonds wel honger hebben. En terwijl ze - na d're kleinen
mee z'n bloote billekes in z'n wiegske gelegd te hebben - naar het
schap ging, praatte ze verder: "Ge zijt net over den pot
gesprongen, Toontje, as ge 'n bietje vruger waart gekomen hadde
slaoi en èrpel mee kunnen eten mar 'nen botterham is er nog
wel."
Toontje
"Pruuf" zoo noemden de menschen hem, maar zoo
heette-ie-nie. Het was 'nen bijnaam die om geen verklaring vroeg.
Toontje was 'nen armen sukkel zonder huis of thuis, die in den
drukken tijd wa bij de boeren hielp voor den kost en inwoon en op
den overigen tijd van 't jaar 't zijne bij elkaar schooide en
scharrelde; in Brabant ga immers niemand dood van den honger. Alle
menschen hadden compassie mee 'm en zoo kwam het dat de zwerver nog
al gemakkelijk nou eens hier dan daar zijn beenen onder tafel kon
steken. Waar er bij ons volk twaalf eten, is ook voor dertien genoeg
en de hooizolders zijn er groot en warm.
Swels
Toontje, na een pruim tabak uit Tiesten tabaksbuil achter zijn kaken
te hebben gewerkt, de voornaamste gebeurtenissen uit zijn
zwerversleven zat te vertellen, zorgde Kee voor de boterhams. Er
verscheen op de tafel een halve boerenmik en 'n stuk gekookte
kinnebaksham, waar iemand 'ne moord voor doen zou. Toontje genoot al
zichtbaar van deze voorbereidselen alleen. Toen de goeie boerin nog
een tas dampende koffie ingeschonken en mee 'ne punt van d'ren
blauwen schort 'ne tip van de tafel schoongeveegd had, zei ze
voldaan: "Ziezoo Toontje, ge kunt aan den slag," en ze
voegde er lachend bij: "as ge nie genog hed wittet mar te
zeggen!"... Toontje was niet te lui om aan te vatten en ie
begos z'n eigen goed te doen. Breeë sneeën as schoenzolen van maat
achtenveertig rispte-n-ie van den mik. Dan plant-ie 't mes door de
malsche zwaard henen in de rood-doorregen ham en sneed er 'nen
fermen homp af.
Na
een kruisteeken gemaakt te hebben spierste hij z'n pruimpke in 't
hol van z'n hand en riep tot Januske, 'nen jongen van negen jaar,
die z'n eigen den heelen avond nie had laten hooren, omda-t-ie 's
middags in school had moeten blijven, waarover vadder z'n eigen nie
erg te spreken toonde: "Allé Januske, kom es hier. Gij hed nog
nooit niks van men gehad." 'n Bietje bedeesd mar toch wel
begeerig kwam Januske dichterbij. "Wè hedde Toontje?"
"Dè zeg ik niet. Hier menneke, haand open en oogen toe!... Naa
oogen open en haand toe!"... Januske kneep gretig zijn handje
dicht, waardoor de sappige tabakspruim die Toontje er stiekum
ingestopt had, aan alle kanten tusschen de vingerskes uitspietste.
Toontje schokkerde van 't lachen omda-t-ie 'm zoo schoon te pakken
had en hij sliepte Januske uit. Deze kos er niks mee lachen. Hij
veegde z'n vuile hand aan z'n broek af terwijl de waterlanders 'm in
de oogen kwamen glimmen. Zeker zou ie aan 't janken gegaan zijn as
Toontje hem nie plotseling op z'n knie genomen had. Hij wou nou maar
ineens goedmaken wa-t-ie misdaan had en daarom mocht Januske mee 'm
mee-eten; da smaakte natuurlijk veul lekkerder as wanneer-ie van
hullie moeder 'nen boterham kreeg. Samen muisden ze. Toontje nam
drie, vier groote happen tegelijk in z'ne mond, die-t-ie doorspoelde
mee 'nen flinke gulp koffie, waarvan de druppels als kralekes in
z'nen snevel bleven hangen. Toen ie acht sneeën mik en drie kommen
koffie op had, schee ie er uit; z'nen buik was vol. "Kunde nie
meer?", vroeg Tiest. "Neeë", zei Toontje en hij
douwde mee alletwee z'n handen op z'nen buik om te laten zien,
da-t-er geen buts meer in te krijgen was. "'t Hee nogal
gesmokt, is nie?", lachte Kee. "Nou en of!",
glunderde de zwerver, "daank oe wel war", en grinnekend
voegde-n-ie er nog aan toe: "Ge mot de schaoi mar es komen
terughaolen as ik in m'n rijke jaoren zij." Nou, da geloofden
ze allemaal wel!
Uit
de groote staande klok vielen negen zware slagen; da was de nacht.
Willem de buurjongen, die sinds de komst van Toontje zwijgend had
zitten toezien, ging naar huis. De zwerver zocht op den hooizolder -
die-t-ie kende als z'nen eigensten broekzak - een warm plaatske op,
waar ie z'n stram lijf neerlee terwijl de kinder deels op den zolder
en deels op de opkamer d'r plaatsen wisten te vinden. Tiest en Kee
sliepen in den huis in de bedstee, waarvoor in de
wieg-mee-toeë-gordijntjes 't allerkleinste verborgen lag als een
rose fondantje in een dooske mee watten.
't
Was er gauw stil in den huis. Alleen in den stal rammelde af en toe
een ketting als een koei den loomen kop hief of de hoorns schuurde,
maar niemand hoorde da nog: allen rustten. De vrede zelf was in de
bedsteeën van mijn volk te slapen gegaan. |