Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

62e Jaargang - 2013

¶ Mark Traa, Prinses Paulina. Het tragische verhaal van het kleinste vrouwtje van Nederland. Amsterdam: Athenaeum 2012, 224 pp., ISBN 978-90-253-6963-7, pb., € 14,95.

Lauran Toorians

Prinses Paulina uit Ossendrecht

De kleinste vrouw ter wereld kwam uit Ossendrecht in West-Brabant. Zij overleed in 1895 en was bijna haar hele leven een kermisattractie. Mark Traa schreef er een roman over.

Het onderwerp van het nieuwste boek van Mark Traa is klein. Letterlijk, want het gaat over ‘het kleinste vrouwtje van Nederland’. Deze Paulina Musters werd in 1878 in Ossendrecht geboren als zevende kind in een arm gezin. Door een groeistoornis bleef zij uitzonderlijk klein, hoewel haar lichaam zich wel normaal proportioneerde. Langer dan 61 centimeter werd Paulina niet en ze overleed elf dagen voor haar zeventiende verjaardag. Vier kilogram woog zij toen nog.

Het korte leven van dit kleine meisje is wel een uiterst bewogen leven. Nog maar twee jaar oud werd Paulina al op kermissen tentoongesteld en wat later gaf zij als Prinses Paulientje optredens. Ze deed dan een dansje en sprak in verschillende talen enkele zinnen om het publiek ervan te overtuigen dat zij een echt mens was en geen knap gemaakte pop. Eerst haar moeder en later vooral haar zus en zwager trokken met haar langs kermissen in binnen- en buitenland en verdienden zo goed geld.

New York

Tegen het advies van artsen in reisde Paulina in december 1894 naar Amerika waar zij door een theater in New York was uitgenodigd en groots werd aangekondigd. De inspanning werd haar fataal en ze overleed in New York aan een longontsteking. Haar lichaampje werd gebalsemd terug naar huis gebracht, waarna zij in Ossendrecht werd begraven.

Mark Traa maakte van dit treurige, maar toch ook weer opwindende leven als kermisattractie een boeiende roman waarin we het verhaal horen uit de mond van Paulina’s moeder. Dat noopte Traa tot enkele vrijheden – zo ging moeder Musters bijvoorbeeld niet zelf mee naar New York – maar het geheel biedt een historisch betrouwbaar beeld van het ruwe en vaak hardvochtige leven van de kermisklant eind negentiende eeuw.

Het is een fascinerend verhaal van een stel armoedzaaiers die het dak van hun huisje zagen afwaaien en die zich opwerkten tot een gegoede familie. In de Ossendrechtse Dorpstraat bouwde de familie een groot nieuw huis dat de protserige naam Maison Princesse Pauline meekreeg. En dat alles door een speling van de natuur die in korte tijd wereldberoemd werd.

Dat lichamelijke afwijkingen en andere buitenissigheden tot kermisattractie werden, is eeuwenlang het geval geweest en is in feite nog steeds zo. In 1903 vormden zo ook de eerste couveuses – met baby’s – tentoongesteld op Coney Island. Nu hebben we Youtube. In het Streekmuseum Den Aanwas zijn in Ossendrecht nog steeds een aantal ‘relieken’ van Prinses Paulientje te bezichtigen.