Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 4 - augustus 2015

¶ Stadsarchief.breda.nl/collecties/beeldcollectie

©Brabant Cultureel – augustus 2015

Waar zijn die miljoenen negatieven gebleven?

Sinds 2012 zijn via internet op de beeldbank van het Bredase stadsarchief liefst 265.000 foto’s te zien van fotograaf Johan van Gurp. Een kennismaking met de man die 37 jaar lang fotografeerde in dienst van BN/De Stem.

door Joep Eijkens

Johan van Gurp (1948) was één van de drie vaste fotografen van BN/De Stem die in 2007 hun congé kregen bij een reorganisatie van de redactie. Net zoals dat bij bijna alle andere Nederlandse kranten gebeurde, werd hun werk overgenomen door freelancers. De toen 58-jarige Van Gurp was financieel gesproken tevreden met de vertrekregeling, maar moest wel accepteren dat hij tot zijn 65ste niet mocht fotograferen voor andere media. De Bredase fotograaf had echter geen zin om op zijn lauweren te gaan rusten of opdrachten te zoeken in de sfeer van bedrijfs- en trouwreportages. Hij had een beter idee, zo vertelt hij. Daarvoor gaat hij eerst terug naar 1970, toen hij in loondienst kwam bij De Stem.

‘Sinds ik daar begon, had ik al mijn negatieven bewaard,’ steekt hij van wal. ‘Zo’n tienduizend films, voorzien van een datum. Per film 36 opnamen, dus in totaal 360.000 foto’s. Daar komen dan nog zo’n 25.000 digitale bestanden bij, want vanaf 2000 ben ik digitaal gaan fotograferen.’ Het grootste deel had betrekking op zijn belangrijkste werkterrein: de stad Breda.

‘Nu heb je niet veel aan al die foto’s als je niet weet wat erop staat’ vervolgt Van Gurp. ‘Maar gelukkig had ik van begin af aan een agenda bijgehouden. ’s Avonds was ik altijd een minuut of vijftien, twintig bezig om het wie, wat, waar op te schrijven van de opdrachten die ik die dag uitgevoerd had. Dus dan stond bijvoorbeeld onder 23 juli 1986: Acht van Chaam en J. v.d. Ven, 100-jarige in Waspik.’

De fotoagenda’s kwamen Van Gurp ook van pas bij de exposities die hij in de loop van de jaren heeft gehouden en bij het fotoboek over Breda dat hij in 1990 publiceerde. Een belangrijk deel van zijn werk, vond hij. ‘Anders ben je alleen maar met de krant bezig.’

Johan van Gurp aan het werk in het Bredase stadsarchief. foto Joep Eijkens

Overdracht

Het was dus niet vreemd dat hij na zijn vertrek bij BN/De Stem – mede gelet op de beperkende voorwaarden waarmee dat gepaard ging – op het idee kwam om meer fotoboeken te gaan maken. Zo verschenen in 2007, 2008 en 2009 drie fotoboeken over Breda in respectievelijk de jaren zeventig, tachtig en negentig. ‘Ik maakte zelf de selectie, de layout en de cover. Een leuke klus. Maar ja, ik zat nog steeds met die 360.000 negatieven. Daar moest ook iets mee gebeuren.’

Zijn idee om ze onder te brengen in het Bredase stadsarchief viel daar in goede aarde. Maar eerst moest er een copyrightregeling getroffen worden met BN/De Stem, ofwel met uitgever Wegener. Van Gurp had immers niet als freelancer maar in loondienst bij de krant gewerkt. ‘BN/De Stem wilde eerst twintig jaar lang copyright, maar dat zag het archief niet zitten, want ze wisten dat ze veel geld kwijt zouden zijn aan het digitaliseren en beschrijven – tegenwoordig zouden ze er, denk ik, niet meer aan beginnen.’

Na onderhandelingen kwamen de partijen overeen dat het copyright in 2016 overgedragen zou worden aan het stadsarchief en dat Wegener ten eeuwigen dage vrij van rechten gebruik kan maken van de betreffende collectie. Van Gurp: ‘De interessantste vraag is: wat zou er gebeurd zijn als het stadsarchief nee had gezegd? Wat was er dan met al die negatieven gebeurd? BN/De Stem zou geen geld hebben gehad om het materiaal te digitaliseren en te bewaren. Ik ken een fotograaf die tienduizenden negatieven vernietigd heeft, omdat hij er niks mee kon doen.’

Onderdeel van de deal was ook dat Van Gurp zijn fotoboeken vrij van rechten kan samenstellen. ‘En ik kan daarbij gebruik maken van de scans van het stadsarchief. Een win-win-situatie dus.’

Archiefwerk

Johan van Gurp fotografeert nog steeds, zij het beduidend minder frequent dan in zijn tijd bij de krant. ‘In plaats van duizend foto’s per maand, maak ik er nu tussen de honderd en tweehonderd’. Daar staat tegenover dat hij elke week een uur of drie, vier aan zijn collectie op het stadsarchief werkt.

‘Van de 385.000 foto’s die ik tussen 1970 en 2007 gemaakt heb, zijn er 305.000 geselecteerd en daarvan zijn er 265.000 op de beeldbank van het archief te zien. Ongeveer 145.000 hebben betrekking op Breda, daaronder zo’n tienduizend foto’s die te maken hebben met NAC en zevenduizend met jazzfestivals.’ De overige 120.000 foto’s uit de collectie-Van Gurp betreffen de regio – niet op de laatste plaats Oosterhout, goed voor 45.000 foto’s – en diverse onderwerpen uit binnen- en buitenland.

‘Elke week ga ik naar het stadsarchief om de al ingevoerde bijschriften te controleren en waar mogelijk nader aan te vullen. Dat doe ik aan de hand van krantenartikelen en mijn fotoagenda’s. Ook probeer ik foto’s waar een vraagteken achter staat te beschrijven op basis van mijn geheugen.’

Tijdens een demonstratie tegen kernwapens in Breda in 1984 maakten Johan van Gurp en fotograaf Piet den Blanken gelijktijdig een foto van elkaar.

Hoofdprijs

Maar Van Gurp doet nog meer voor het Bredase archief. ‘Ze hebben daar twee fotografen. Die houden zich bezig met het scannen en bewerken van negatiefglasplaten en ander beeldmateriaal. Daarnaast zouden ze de veranderingen in het stadsbeeld moeten vastleggen, maar daar komen ze niet aan toe. Sinds een half jaar neem ik dat voor mijn rekening – ik deed het toch al voor mezelf. Regelmatig geeft het archief me een lijstje met dingen die ik moet fotograferen. Ik krijg er geen hoofdprijs voor, maar op die manier blijf ik wel fotograferen.’

Tussen de bedrijven door werkt hij aan een eigen project. ‘In de jaren zeventig heb ik de sloop van het oude en de bouw van het nieuwe station van Breda vastgelegd. En nu ben ik met m’n derde station bezig. Van die stationfoto’s ga ik misschien nog eens een expositie en/of fotoboek maken.’ Dat zou dan zijn zesde fotoboek zijn, ook weer over Breda.

Wielerfotograaf

Gedurende zijn hele loopbaan is sport altijd een hoofdonderwerp geweest voor Van Gurp. Feitelijk is hij ook begonnen als sportfotograaf, preciezer gezegd: als wielerfotograaf. ‘Mijn eerste foto voor De Stem maakte ik in 1968 van Jan Krekels, winnaar van de Omloop van de Kempen, samen met de Ronde-miss. Ik kreeg er vijftien gulden voor.’

Het jaar daarop probeerde hij vergeefs in vaste dienst te komen bij de krant. Dat lukte hem uiteindelijk via een niet direct voor de hand liggende omweg. ‘Nadat ik bij mijn sollicitatie als fotograaf afgewezen was, ben ik bij De Stem gaan werken op de boekhouding,’ vertelt hij lachend. ‘Dat heb ik een maand of acht gedaan, totdat ik in mei 1970 één van de vaste fotografen die vertrok – ze hadden er toen vijf! – mocht vervangen.’

Aan het einde van het gesprek werpt Van Gurp zelf een vraag op die hem sterk bezighoudt: ‘Wat is er gebeurd met die honderdduizenden of miljoenen negatieven van zeg honderd fotografen die in de jaren zeventig tot en met negentig in dienst waren van landelijke en regionale kranten in Nederland? Ik ken maar één collega van BN/De Stem, Ben Steffen, die net zoals ik zijn negatieven onder heeft kunnen brengen bij het archief, in zijn geval het stadsarchief van Roosendaal. Maar de beschrijving daarvan is moeilijk omdat hij geen agenda bijgehouden heeft. Ik vrees dat al die andere miljoenen negatieven in een container zijn verdwenen.’

Een keuze uit het eigen werk van Johan van Gurp

Zoals elke fotograaf heeft ook Johan van Gurp zijn favoriete foto’s. Desgevraagd heeft hij er voor dit artikel tien uitgekozen en van een bijschrift voorzien. Er zitten een paar foto’s bij waarmee Van Gurp nationaal dan wel internationaal in de prijzen viel. Maar hij laat zijn reeks beginnen met één van de kiekjes die hij amper veertien jaar oud maakte met zijn eerste fototoestel, een Agfa Clack.

De Fransman Jean Stablinski, wereldkampioen bij de profs, vóór de start van de Acht van Chaam, 17 juli 1963. foto Johan van Gurp

‘Met de Agfa Clack, die ik in december 1960 als twaalfjarige voor vijfentwintig gulden kon kopen van de opbrengst van twee vetgemeste konijnen en een beetje spaargeld, maakte ik tussen 1962 en 1966 honderden kiekjes voor de start en na de finish van tientallen wielerkoersen in de regio. Vanwege de sluitertijd van 1/60ste seconde was het onmogelijk om daar actiefoto’s mee te maken. In die tijd heb ik de basis gelegd voor mijn latere keuze om fotojournalist te worden.’

Valpartij Jan Janssen, Made, 3 juli 1972. foto Johan van Gurp

‘In zijn laatste seizoen als profwielrenner komt Jan Janssen (winnaar van de Tour de France in 1968) vlak voor de finish van de Ronde van Made ten val, waarna de overwinning naar de Belg Jos van Beers gaat. Deze foto werd door de jury van de World Press Photo gekozen als beste Nederlandse sportfoto van 1972. Hij stond ook in het jaarboek en was te zien op de jaarlijkse expositie van World Press Photo’.

Verkeersramp, Prinsenbeek, 25 augustus 1972. foto Johan van Gurp

‘In de 37 jaar dat ik als fotograaf bij de krant werkte, ben ik naar meer dan vijfhonderd ongelukken gestuurd. Vooral in de jaren zeventig kwamen op de vele tweebaans rijkswegen veel dodelijke ongelukken voor. In de vroege ochtend van 25 augustus 1972 werd ik op mijn vrije dag uit mijn bed gebeld, omdat er op de rijksweg Rotterdam-Breda ter hoogte van Prinsenbeek in dichte mist een kettingbotsing met tientallen auto’s had plaats gevonden, waarbij volgens de eerste berichten vele doden waren te betreuren. Uiteindelijk was de balans dat er veertig personenauto’s, veertien vrachtwagens en vijf tankauto’s met gevaarlijk brandbare stoffen bij betrokken waren. Er vielen dertien doden en 26 gewonden. Na 43 jaar is dit ongeluk nog steeds de grootste verkeersramp in de Nederlandse geschiedenis.’

NS-station, Breda, 21 juni 1974. foto Johan van Gurp

‘Een overzicht van het Stationsplein met het stationsgebouw uit 1936, enkele weken voordat het gesloopt werd om plaats te maken voor een nieuw station. Deze foto heb ik gebruikt op de cover van mijn fotoboek Breda in de jaren zeventig. Het station uit 1974 is na veertig jaar ook weer gesloopt om plaats te maken voor de nieuwbouw die medio volgend jaar gereed moet zijn. Vanaf 1972 tot heden heb ik alle ontwikkelingen rond het Stationsplein in beeld gebracht.’

Sloop Kwattafabriek, Breda, 6 februari 1979. foto Johan van Gurp

‘De sloop van de Kwattafabriek – met op achtergrond de toren van de Grote Kerk – luidde het begin in van het verdwijnen van de Bredase industrie. In de loop der jaren was dat ook het lot van de Etna, Bierbrouwerij Drie Hoefijzers, de suikerfabriek CSM, De Enka, Hero en Faam.’

Zeehond Moby Dick, Breda, 21 september 1981. foto Johan van Gurp

‘Tien dagen lang zwom een verdwaalde zeehond in het Bredase singelwater. Al na twee dagen werd hij in de volksmond Moby Dick genoemd. Het dier hield dagelijks een rustpauze in een motorbootje en kon pas na enkele mislukte pogingen door de Bredase brandweer worden gevangen, waarna hij werd afgevoerd naar de zeehondencrèche in Pieterburen. De zeehond had in die tien dagen zoveel indruk gemaakt op de Bredase bevolking dat er een herinneringsbeeldje van gemaakt is. Dat staat op honderd meter afstand van dat motorbootje in de woonwijk Ginneken.’

Joop en Liesbeth den Uyl, Breda, 31 augustus 1982. foto Johan van Gurp

‘De portretten van Joop en Liesbeth den Uyl maakte ik na afloop van een bezoek aan Breda in het kader van zijn verkiezingstournee. In buurthuis De Shah in de woonwijk De Heuvel kregen bewoners nog de gelegenheid om met Den Uyl een aantal in de wijk spelende problemen te bespreken. De foto’s kwamen pas maanden later op de voorpagina van de krant, nadat ik het bericht had ontvangen dat ik er de eerste prijs mee had gewonnen in de categorie portretten in de jaarlijkse wedstrijd om de Zilveren Camera!’

Sjoke, Strijbeek, 20 december 1984. foto Johan van Gurp

‘Van de ruim 45.000 portretten die ik in mijn loopbaan heb gemaakt, is dit één van mijn favorieten. Het is een portret van Sjoke Jansen, geboren in 1900, die leefde in een boerderijtje in de sfeer van het begin van de vorige eeuw, zonder tv, telefoon en elektriciteit. Sjoke straalt, ondanks of dankzij haar eenvoud, een aanstekelijke levensvreugde uit. Erg aandoenlijk vond ik dat. Haar foto op het formaat van 150x100 cm. hangt nu in de wachtkamer van de fysiotherapiepraktijk van mijn jongere broer die daar veel leuke reacties op krijgt.’

Bomincident tijdens de voetbalwedstrijd Nederland-Cyprus, Rotterdam, 28 oktober 1987. foto Johan van Gurp

‘In het begin van de interland Nederland-Cyprus loopt een Nederlandse aanval, met John Bosman en Ruud Gullit, dood in de rookontwikkeling, veroorzaakt door een supporter uit Oss die vanaf de tribunes een bom had gegooid. Het incident vond plaats in de vierde minuut van de wedstrijd. Met de foto’s die ik van het gebeuren had gemaakt spoedde ik me enkele minuten later naar mijn donkere kamer op de krant in Breda. De volgende dag was de serie foto’s terug te vinden op de voorpagina van alle vier AUDET-kranten ( De Stem, De Gelderlander, De Limburger en het Utrechts Nieuwsblad). Ik won er dat jaar een tweede prijs mee in De Zilveren Camera-wedstrijd!’

Pim Fortuyn, Breda, 6 mei 2002. foto Johan van Gurp

‘Dit portret van Pim Fortuyn maakte ik tijdens een door BN/DeStem georganiseerd lijsttrekkersdebat dat plaatsvond in Motel Brabant. Vier uur later, terwijl ik bezig was om zijn foto op mijn beeldscherm te bewerken, kwam het bericht op de tv dat hij op het Mediapark in Hilversum was vermoord. Zeer waarschijnlijk is dit dus zijn laatste portret.’