HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 3 - juni 2015

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

 

 William Combe, Doctor Syntax op zoek naar het pittoreske. Een gedicht. Met aquatinten van Thomas Rowlandson. Vertaald door Martin Hulsenboom. Rotterdam: Ad. Donker 2015, 206 pp.,

ISBN 978-90-6100-702-9, hb., € 27,50.

 

www.uitgeverijdonker.nl

www.cubra.nl[...]Martin_Hulsenboom.htm

www.cubra.nl[...]Syntax.htm

 

©Brabant Cultureel – juni 2015

Doctor Syntax in geniale Nederlandse verzen

 

Doctor Syntax zal geen associaties oproepen. In de negentiende eeuw was deze Britse Don Quichotte een hype, maar die tijd is voorbij. Martin Hulsenboom vertaalde het boek in Nederlandse verzen en laat zien dat Syntax onterecht zo onbekend is. Onschuldig vermaak van hoge kwaliteit blijft altijd van waarde.

 

door Lauran Toorians

 

Geef een geroemde maker van beelden een populair thema en koppel hem (of haar) aan een doorgewinterde broodschrijver, laat ze allebei hun gang gaan en je krijgt geheid een succesvolle soapserie of een goed verkopend salontafelboek. Soapseries waren er begin negentiende eeuw nog niet en de decadentie van het salontafelboek was ook nog niet opgekomen, maar ook toen waren uitgevers al ondernemer en werden zij blij van hoge oplages voor hun boeken.

Zo’n ondernemer was ook Rudolph Ackermann (1764-1834) die als zadelmaker vanuit Duitsland, via Parijs in Londen terechtkwam en zich daar vestigde als handelaar in prenten en kunstenaarsbenodigdheden. Hij zette ook een drukpers op en begon in 1809 een maandelijks tijdschrift dat gedurende twintig jaar maandelijks verscheen: Repository of Arts, Literature, Fashions. Wat later kwamen daar een literair jaarboek bij en diverse reeksen van topografische plaatwerken, een soort rijk geïllustreerde reisgidsen voor thuisblijvers. De ideeën hiervoor had Ackermann uit zijn vaderland Duitsland, van waaruit hij ook de lithografie in Engeland introduceerde.

Met deze uitgaven bond Ackermann een reeks kunstenaars aan zich, van wie Thomas Rowlandson (1756-1827) de bekendste werd. Hij maakte eveneens naam met karikaturen en erotische prenten. Meteen bij het begin van zijn Londense onderneming in 1809, had Ackermann de helderheid van geest om zijn producten niet al te serieus te nemen. Het lezerspubliek smulde van geïllustreerde verhalen over reizen naar exotische en pittoreske oorden in binnen- en buitenland, maar de daarbij geboden informatie hoefde natuurlijk helemaal niet serieus of accuraat te zijn. Naast nieuwsgierigheid moest ook in de behoefte aan gekkigheid worden voorzien en er bestaat geen oprechter vermaak dan leedvermaak.

 

Doctor Syntax wordt achtervolgd door een stier. illustratie uit besproken boek

 

 

Pedant

Dus kwam er een reiziger à la Don Quichotte die op zoek naar het pittoreske allerlei mallotige avonturen beleefde. Het werd een dominee – ‘een pedante oude kwast met een schuithoed op, met een pony, tekengerei en prullaria (...) in netelige situaties (...) waar reizigers zich vaak in bevinden’ – die er een zomer op uit trekt in de ijdele hoop weer thuis te komen met voldoende stof voor een succesvol boek dat hem uit de armoede zal tillen.

Als tekstschrijver werd William Combe (1742-1823) ingehuurd, een vaardig broodschrijver die leefde als een soort beroepsoplichter. De ene helft van zijn leven leidde hij als een edelman (die hij niet was) en leefde hij op grote voet, de andere helft zat hij wegens schulden in de gevangenis, waar hij overigens gewoon doorschreef.

Combe woonde weer eens in het gevang toen Ackermann hem voor dit project vroeg en hij stemde graag in. Om te voorkomen dat zijn honorarium meteen naar zijn schuldeisers zou vloeien, kwamen beide heren een mooie regeling overeen. Ackermann opende een bankrekening waarvan Combe naar behoefte geld kon opnemen, maar die dus niet op zijn naam stond, en Combe ging meteen aan het werk.

 

 

De originele titelpagina van de zesde druk van Doctor Syntax.

 

 

Anarchie

De aanpak was even simpel als verbazingwekkend. Elke maand kreeg Combe een ets of tekening van Rowlandson en daar maakte hij dan in dichtvorm een verhaal bij. De tekenaar had geen idee welke kant de schrijver op wilde, en de dichter had geen notie van de intentie die de tekenaar in zijn prent had willen leggen, laat staan van wat er nog kon volgen.

Ondanks deze anarchie werd het resultaat precies wat de uitgever voor ogen stond: een klinkend succes dat eerst als feuilleton en vervolgens in vele oplagen in boekvorm verscheen. Er werden zelfs twee vervolgen geschreven – uiteraard veel minder succesvol – en er verschenen piratenuitgaven en vertalingen in het Deens, Duits en Frans. Dat er ook edities zonder de prenten verschenen, toont aan dat de tekst van Combe ook op eigen benen kan staan, maar de combinatie van prenten en tekst blijft toch te verkiezen.

De eerste afleveringen in het Poetical Magazine verschenen nog onder de titel ‘The Schoolmaster’s Tour’, maar later werd de titel The Tour of Doctor Syntax in Search of the Picturesque en het is zo dat het werk zijn hoogtijdagen beleefde. Docter Syntax werd een hype, een soort Mr Bean van de negentiende eeuw. En vond een aanhang zoals niet veel later en in hetzelfde genre ook The Pickwick Papers van Charles Dickens die kreeg. Alleen: de roem van Dickens hield stand, terwijl Combe en Doctor Syntax uiteindelijk toch werden vergeten.

 

Doctor Syntax mediteert bij de grafzerken. illustratie uit besproken boek

 

 

Vaardigheid

Voor Nederland heeft de Tilburger Martin Hulsenboom daar nu verandering in gebracht. Tenminste, aangenomen dat zijn vertaling net zo’n bestseller wordt als het origineel dat in de negentiende eeuw is geweest. Hulsenboom, die zich eerder al een vaardig vertaler van vergeten, berijmde verhalen uit het Frans betoonde (zie BrabantCultureel 201405: De Lutrijn) maakte nu een metrische vertaling van Doctor Syntax die door uitgeverij Ad. Donker in Rotterdam keurig verzorgd is uitgegeven, inclusief de originele Engelse titelpagina van de zesde druk uit 1819 en alle aquatinten van Rowlandson. Wie het boek niet koopt voor de tekst – onbegrijpelijk, maar toch – moet het beslist voor de prenten doen. Net zoals Combe deed, kan iedereen daar in alle vrijheid zijn eigen avonturen bij verzinnen.

De vertaling van Hulsenboom illustreert ook mooi dat vaardigheid in de doeltaal (het Nederlands) bij dit soort vertalingen zo mogelijk nog belangrijker is dan kennis van het negentiende-eeuwse Engels. Om iets meer speelruimte te hebben, paste Hulsenboom weliswaar het gebruikte metrum aan, maar daar heeft hij zich vervolgens meesterlijk aan gehouden. Hier en daar is rijmdwang allicht onontkoombaar, maar daar zal ook Combe zich aan hebben bezondigd.

Door te putten uit een enorme woordenschat is deze vertaling zonder overdreven archaïsch te zijn een vlot lopende tekst geworden waarin de lezer moeiteloos wordt meegenomen. En de inhoud? Die verklap ik hier niet en die doet er eigenlijk ook niet toe. Het is niks, maar dan wel geheel in de traditie van Monty Python en Mr Bean. Geniaal niks.

 

 

Doctor Syntax en de boekhandelaar. illustratie uit besproken boek