HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

64ste Jaargang - nummer 2 - april 2015

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

 

Karel Kindermans, Beeldkraken. 20 nieuwe schoolplaten. Deel 1. Rotterdam: Trichis 2015, 48 pp., ISBN 978-94-92077-16-5, pb., € 14,95.

 

 www.trichisboeken.nl

www.atlasvanstolk.nl

www.atlasvanstolk.nl/nl/schoolplaten

www.kindermans.nl

  

©Brabant Cultureel – april 2015

Beeldkraken met Karel Kindermans

 

Begrijpend lezen leren we op school, maar begrijpend kijken lijkt een miskende vaardigheid. Toch is in een door beelden beheerste wereld zoals de onze ‘visuele geletterdheid’ van groot belang. Nieuwe schoolplaten moeten leerlingen helpen om te leren ‘beeldkraken’.

 

door Lauran Toorians

 

Het Chinese schrijfteken (karakter) voor kŕn ‘kijken (naar)’ – – is opgebouwd uit de twee tekens voor hand en voor oog en laat zich met enige goede wil interpreteren als ‘het oog in de hand nemen’. Helemaal historisch verantwoord is die interpretatie niet, maar het is een goed ezelsbruggetje voor wie Chinees leert lezen en ze illustreert prachtig, dat kijken een gerichte activiteit is die een inspanning vereist. Dit in tegenstelling tot zien, waarvoor het volstaat dat er licht is en je je ogen opent. Kijken vereist opmerkzaamheid en een kritische houding die begint met de vraag: wat zie ik?

In een door beelden gedomineerde cultuur als de onze, is kijken een uiterst belangrijke vaardigheid die beslist in het onderwijs meer aandacht zou mogen krijgen dan nu het geval is. De moderne media druipen immers van de beelden die ons nieuws brengen, vermaken of proberen te verleiden tot het uitgeven van geld. In al die gevallen volstaat het niet die beelden voor kennisgeving aan te geven. Wie echt wil weten wat beelden ons brengen, zal actief en actief vragend moeten kijken: wat zie ik, waarom wordt dit mij getoond, wat wordt mij niet getoond en wat is hier de betekenis en de bedoeling van?

Ook bij tekst moeten we ons uiteraard deze zelfde vragen stellen, maar lezen is van zichzelf al een meer actieve bezigheid dan zien, al vragen we ons misschien ook al lezend te weinig af wat er ‘achter’ de woorden schuilgaat. Kritische burgers moeten kritisch leren lezen en kijken en je zou mogen verwachten dat jongeren dit in een rechtsstaat in het onderwijs krijgen aangeleerd. Helaas is dat al te vaak niet het geval. Het project ‘beeldkraken’ dat tot stand kwam in opdracht van Atlas Van Stolk probeert daar iets aan te doen.

  

Karel Kindermans, De Belgische opstand, 1830. Collectie Atlas van Stolk.

 

 

Historieprenten

Atlas Van Stolk is een van de grootste en belangrijkste collecties historieprenten van Nederland. De Atlas – in dit verband betekent dat woord gewoon ‘verzameling’ - dankt zijn naam aan zijn grondlegger Abraham van Stolk (1814-1896) en is thuis in museum Het Schielandhuis in Rotterdam. De collectie wordt actief onderhouden en aangevuld en regelmatig krijgen kunstenaars de opdracht om een belangrijke historische gebeurtenis in beeld te brengen.

Zo werd ook Karel Kindermans benaderd met het verzoek om twintig nieuwe schoolplaten te maken bij de geschiedenis van tweehonderd jaar Koninkrijk der Nederlanden. Kindermans, tekenaar, illustrator en grafisch ontwerper, groeide op in Noord-Brabant en woont en werkt in Rotterdam. Hij nam de opdracht aan en gaf een hele nieuwe invulling aan het begrip schoolplaat. De platen die hij maakte vormen geen visuele weergave van een historische gebeurtenis zoals de klassieke platen van Isings dat doen. Kindermans kopieerde in zijn eigen handschrift bestaande beelden die samen het verhaal van het beoogde moment vertellen. Zijn platen bevatten verwijzingen naar de originelen en bieden zo een handvat om naar zijn bronnen op zoek te gaan, er andere, vergelijkbare beelden bij te vinden en zo de geschiedenis te achterhalen.

Kindermans’ platen moeten dus letterlijk worden ‘gekraakt’ als een code die de sleutel geeft tot het historische verhaal. Vandaar ook de titel ‘beeldkraken’ voor het project dat vooral beoogt jongeren een ‘visuele geletterdheid’ bij te brengen. Dat kraken kan in alle gevallen met behulp van het internet, zodat ook digitale vaardigheden worden aangekweekt. De platen zijn te zien op de website van Atlas Van Stolk en in een fraai boekje waarin elke plaat wordt begeleid door een tekst van steeds een andere auteur. Die teksten zijn helaas niet allemaal even sterk en informatief. Aan de prenten zelf zal het echter niet liggen, een beetje creatieve docent kan ermee aan de slag. Het zou mooi zijn als dat op grote schaal gebeurt, want kritisch lezende en kijkende burgers zijn meer dan nodig.

 

Karel Kindermans, De val van Srebrenica, 1995. Collectie Atlas van Stolk.

 

 

Geheugen

Voor Kindermans zelf gaat er nog een ander plezier schuil in deze prenten. Zoals hij in zijn woord vooraf toelicht begon zijn eigen liefde voor het tekenen met natekenen en met het in schetsboeken vastleggen van de wereld om hem heen. Tekenen is kijken met de hand, zegt het spreekwoord. Wie tekent, kijkt extra nauwkeurig en ziet dus details die hem of haar anders zouden ontgaan. Bovendien verankert zulk tekenen het beeld in het geheugen, net zoals op- of overschrijven – schrijven, niet tikken – helpt om informatie in het geheugen op te nemen.

Daarmee is Beeldkraken ook een pleidooi voor goed teken- en schrijfonderwijs. De fijne motoriek die voor beide nodig is, is cognitief van grote waarde. Dat eeuwenoude besef lijkt uit het onderwijs te verdwijnen en dat is meer dan jammer.