HOME CUBRA

INHOUD AUTEURS

Brabant Cultureel • Brabant Literair

Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur

63ste Jaargang - oktober 2014

 
HOME BC / BL Contact / Reageren Archief Brabant Cultureel Archief Brabant Literair
 
 

Maarten van den Elzen. foto Hoenderbossche Verzen

 

Maarten van den Elzen, Een wak in de werkelijkheid, 36 zeefdrukvellen, grootformaat, gedrukt en ingenaaid door Genoveef Lukassen en met een voorwoord door Charles Vergeer. Uden: Hoenderbossche Verzen 2014, € 42,50.

 

www.hoenderbosch.nl

www.genoveef.com

 

©Brabant Cultureel – oktober 2014

Wat een wak in de werkelijkheid zichtbaar maakt

 

Twintig jaar bestaat Hoenderbossche Verzen, de ‘uitgeverij in de marge’ die is gevestigd in Uden en die wordt gerund door dichter/uitgever Maarten van den Elzen en beeldend kunstenaar Genoveef Lukassen. Het jubileum werd gevierd met de uitgave van Van den Elzens elfde dichtbundel: Een wak in de werkelijkheid.

 

door JACE van de Ven

 

De nieuwste en onlangs verschenen dichtbundel van Maarten van den Elzen uit Uden (60) heet Een Wak in de Werkelijkheid. Hij telt 27 gedichten en is gezeefdrukt door Van den Elzens partner Genoveef Lukassen. Samen vierden zij tegelijk het twintigjarig bestaan van hun uitgeverij Hoenderbossche Verzen. De naam Hoenderbosch verwijst naar het buurtschap bij Uden (nu opgegaan in een nieuwbouwwijk) waar de dichter/uitgever thuis is.

 

 

 

Heidens

Eerst iets over die bijzondere uitgeverij die in zijn bestaan veertig uitgaven het licht deed zien. Twintig titels daarvan zijn aangekocht door Museum Meermanno / Huis van het Boek in Den Haag, het oudste boekenmuseum ter wereld. Ook de Brabant Collectie van de Universiteit van Tilburg, de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en andere instellingen schaften de uitgaven van Hoenderbossche Verzen aan. Terecht, want het zijn bijzondere objecten, bijna steeds ontworpen en uitgevoerd door Genoveef Lukassen.

De materialen die zij daarbij gebruikte, waren vaak allesbehalve gewoon, wat het drukken en binden dikwijls tot een heidense klus maakte. Zo waren er bundels met omslagen van hout, leer of kunststof of in de vorm van een leporello, een met de hand gevouwen groot vel papier dat je kunt opentrekken als een accordeon. De expliciete bibliografische waarde zit hem naast het ontwerp in de liefde, creativiteit en energie die de bundels uitstralen.

 

 

 

Kroonjuweel van de uitgeverij is één van de bundels van Van den Elzen zelf, Madrigalen van Maarten: tien gedichten getoonzet door Andries Clement. Het gaat om een grote, in twee kleuren gezeefdrukte cassette met cd, bladmuziek (partituren), dichtbundel en twee in vier-kleuren gezeefdrukte portretten van de componist en van de dichter, uiteraard ontworpen en vervaardigd door Lukassen.

Anders dan bundels van veel andere bibliofiele drukkers worden de uitgaven van Hoenderbossche Verzen ook nog eens goed verkocht. Reden is dat Maarten zelf zich niet schaamt om alle gerenommeerde boekhandels in Nederland en België met zijn handelswaar te bezoeken. Hij begrijpt dat een boek niet de functie krijgt en de eer bewezen wordt die het toekomt als het niet in handen van lezers komt. En hij doet dat niet alleen voor zichzelf, driekwart van zijn uitgaven betreft poëzie van anderen.

 

 

 

Dichter

Als stadsdichter van Uden kreeg Maarten van den Elzen opdrachten om gedichten te schrijven voor bijzondere plekken, gewijd aan bepaalde onderwerpen. En dat niet alleen, Van den Elzen en Lukassen realiseerden ook hele poëzieroutes in Uden, Landerd, Schijndel, Sint-Michielsgestel, Boxtel en Liempde. Vaak moesten daar talloze hindernissen voor genomen worden, gesprekken met overheden en andere betrokkenen, er ging heel veel geduld, diplomatie, tijd en energie in zitten. Maar het komt altijd rond, omdat ze er uiteindelijk zelf op uit trekken om borden met gedichten te plaatsen. Van den Elzen met een ontwapenende glimlach, Lukassen met schop, hamer en schroevendraaier. Niets houdt hen tegen.

 

 

 

Bij dat alles zou je bijna vergeten dat Maarten van den Elzen daarbij een heel verdienstelijk dichter is. Op ontwapenende wijze presenteert hij de dingen die hij waarneemt, met rake beelden vaak. Hij is daar gaandeweg zijn dichterscarričre sterker in geworden. Vroeger wilde een beeld bij hem weleens niet voor honderd procent passen of stuitte je op grammaticale oneffenheden. In Een wak in de werkelijkheid klopt het allemaal. Neem bijvoorbeeld het titelgedicht:

 

voor de zoveelste keer een wak gewreven

in een oceaan van condens op het beslagen

vensterglas van een bus van het streekvervoer

 

en de zoveelste schitterende zonsondergang

die zich dankbaar door het wak naar binnen

wrong en drong, mij bijna verblindde, mijn gezicht

inkleurde met verwondering in roze, rood en oranje

 

door de opening zie ik hoe op akkers en weilanden

de naderende winter pogingen onderneemt een

schaduw te leggen over het kaal geoogste land

 

boeren die verkleumd op hun tractoren de avond

binnenrijden met lege thermoskannen die zacht

rammelen en lichamen op weg naar warmte

 

nog eenmaal, zo kort voor de kortste dag, wordt alles

in een gouden gloed gezet, een verzengend vuur van

goudstof dwarrelt en zweeft bij een afwezige wind

 

 

 

Meekijken

Wat je allemaal niet in zo’n wak kunt zien! Charles Vergeer zet in zijn inleiding in de nieuwe bundel een ‘wak in de werkelijkheid’ naast een ‘gat in de vanzelfsprekendheid’. En dat is treffend opgemerkt. Maarten van den Elzen maakt het gewone ongewoon. Zijn waarneming van de wereld geeft hij aan ons door met zijn eigen verwerking daarvan erbij. Omdat we mogen meekijken in het wak dat hij voor ons in de werkelijkheid maakt, zien we hetgeen voor ons eerst niet direct toegankelijk was, het onzichtbare, het oneindige. Hij laat ons opnieuw kijken met de ogen van een kind.

Ondanks zijn meer dan twee meter lengte is hij altijd kind gebleven, een soort Roy Donders in de poëzie, om het maar eens op volkse wijze te zeggen. Daardoor zijn Maarten van den Elzen en Genoveef Lukassen samen al evenzeer dat wak in de werkelijkheid zelf. Met hen in de buurt smelt alle ijskoude realiteit. En al bestaan er dan hier en daar subliemere en genialere kunstenaars, innemender zul je ze niet vinden.

 

 

De presentatie van ‘Een wak in de werkelijkheid’ op 9 oktober 2014 in Uden. Aan het woord is collega-dichter Jasper Mikkers. foto Hoenderbossche Verzen