Brabant Cultureel • Brabant Literair
Tijdschrift voor kunst, cultuur en literatuur
62ste Jaargang - oktober 2013
| HOME BC / BL | Contact / Reageren | Archief Brabant Cultureel | Archief Brabant Literair |
¶ Camiel Hamans, Ben van Melick, Kees Hin (film), Theater Levano. Een film en een boek over Chaim Levano. Rimburg: Huis Clos, 145 pp. + dvd, ISBN 978-90-79020-19-5, € 27,50.
©Brabant Cultureel / Brabant Literair – oktober 2013
Chaim Levano, levenslang aantaster
Een verband tussen Chaim Levano en Noord-Brabant bestaat niet, maar Camiel Hamans, woonachtig in Breda en al vele jaren redacteur van Brabant Cultureel werkte mee aan een mooi overzicht over leven en werk van deze veelzijdige kunstenaar.
door Ed Schilders
Wat doet Joop den Uyl in een lexicon over het werk van musicus, theatermaker, en stemkunstenaar Chaim Levano? Den Uyl naast lemma’s als Shaffy Theater, Herenleed, en Hersenschimmen? In zijn hoedanigheid van minister-president was Den Uyl maandelijks te gast in het televisieprogramma Haagse Kringen. Het Resistentie orkest, met Levano (1928) aan de piano, leverde muzikaal commentaar op de gasten, en bij een van die gelegenheden deed Levano dat door Den Uyl te benaderen met een spreekgedicht van de Oostenrijkse auteur Ernst Jandl:
bist eulen?
ja
bin eulen
ja ja
sehr eulen
bist auch eulen?
ja
bin auch eulen
sehr eulen
ja ja
will aber nicht mehr eulen sein
bin schon zu lang eulen gewesen
will auch nicht mehr eulen sein
bin schon zu lang eulen gewesen
ja
mit dir da
mit dir da auch
bin nicht mehr eulen ja
bin nicht mehr eulen auch
ja ja
ja ja auch
doch wer einmal eulen war
der wird eulen bleiben immer
ja
ja ja
Den Uyl, zo zegt het lexicon, kon het waarderen met ‘een minzame glimlach’.
Collage met portretfoto's van Levano (collage). foto Kees Breukel
Dadaïst
Belangrijke inspiratiebronnen voor Levano’s verbaal en muzikaal theaterwerk zijn – naast zijn vele eigen producties – avantgardistische auteurs als Kurt Schwitters, Gertrude Stein, Daniil Charms, en Velimir Chlebnikov. De Den Uyl-anekdote illustreert in zijn incidentele beknoptheid Levano’s streven om bestaand en eigen werk een vernieuwende betekenis te geven door er een nooit eerder vermoede situatie bij te vinden of te scheppen.
In het korte maar zeer adequate nawoord somt Ben van Melick de hoedanigheden op waarin Levano zich op podia in binnen- en buitenland gemanifesteerd heeft. Hij komt tot twaalf, waaronder musicus, stemkunstenaar en installatiemaker. Levano samenvatten is niet mogelijk, maar gelukkig heeft hij zelf het sleutelwoord ‘aantasting’ gebruikt. Het betekent afstand nemen van literaire en theatrale tradities om luisteraars of toeschouwers te confronteren met een onverwachte en daardoor spannende onzekerheid. Levano is ‘de laatste nog levende Nederlandse dadaïst’ genoemd. Beter is: ‘Een levenslange Nederlandse aantaster’.
Stottergedicht
Op de in het boek ingelegde dvd met een documentaire film van Kees Hin is een aantal resultaten van dat aantasten te zien. Bijvoorbeeld hoe een ui volgens Schwitters en Levano zijn laatste momenten beleeft voordat hij geslacht wordt, of een close up van Levano’s mond die – onnavolgbaar - Schwitters’ ‘Stottergedicht’ voordraagt.
Beeld uit de voorstelling De Ui (1979). foto uit boek
De andere helft van Theater Levano – naast het lexicon – is een biografische schets van de hand van Camiel Hamans. ‘Schets’ is in dit geval een veel te klein woord, en zeker te bescheiden, gezien de voorbeeldige overvloed aan feitelijke documentatie. ‘Biografisch’ is deze bijdrage uitsluitend met betrekking tot het levenswerk. Slechts een enkele keer valt het woord ‘drank’ of de typering ‘vroegere echtgenote’, en dan nog als een verre echo uit het private leven. Uit Van Melicks nawoord maak ik op dat Levano onoverkomelijke bezwaren had tegen ‘vermenging van werk en leven’, maar storend is die begrenzing niet. Die ‘geslotenheid’ is wél zeer opmerkelijk voor een man die een leven lang alle dramatische grenzen heeft aangetast.