Jos
Swanenberg
In
de noordelijke Meierij is een kalfje een kuus. De lokroep voor de
kalfjes was dan ook vanouds: kuus, kuus, kuus! Veghel heet in
carnavalstijd Kuussegat. De benaming schijnt terug te gaan op de
vroegere kalvermarkt aldaar. Jan Elemans (Woord en wereld van de
boer, 1959) zegt dat de roepnaam voor de koe in Huisseling kuus
is, dat het gebruikelijke woord voor kalf mok is.
In
het Kempenland is een kuus evenwel niet een kalf maar een varken.
Jonge varkens worden dan ook volgens A.P. de Bont (Dialekt van
Kempenland, 1958) gelokt met kuut, kuut, kuut, het woord dat bij
hem ook big betekent.
In
2000 wilde carnavalsvereniging 'De Kromploegers' uit Liempde het
nu wel precies weten. Zij stelden een uitgebreid onderzoek in naar
de achtergronden van de kuus. Zelfs binnen de gemeente Boxtel kon
het woord kalf of varken betekenen. De conclusie was dat men
richting Best en Oirschot meer de betekenis varken tegenkwam en
richting Sint-Oedenrode en Schijndel juist kalf en koe. Daarop
liet men onder Lennisheuvel bij herberg De Schutskuil een
grenspaal, 'de kuusenpaol' plaatsen, een houten sculptuur, waarvan
de zuidzijde een varken toont en de noordzijde een kalf. Wanneer
men richting Oirschot gaat, ziet men een varkenskop, kijkt men na
het passeren om, dan lacht een koeienkop je tegen.
Ruwweg
gezegd komt het erop neer dat het Noord-Meierijse kuus meestal
kalf betekent en dat hetzelfde woord in de Peel en de Kempen, ook
in Midden en West-Brabant, vooral voor een varken gebruikt wordt.
In de Peel en de Kempen en ook in het land van Cuijk wordt een
kalf gewoonlijk mok genoemd. De West-Brabantse benaming voor een
kalf is trouwens ook verrassend: een kiep (maar dat is weer een
ander verhaal). Het varken heet in de noordelijke Meierij en het
land van Cuijk köt of kui.
Uit:
‘Brabants’, nr. 2 (augustus 2004)
|
Het artikel hiernaast van Jos
Swanenberg verscheen oorspronkelijk in nummer 2 van het
tijdschrift Brabants (augustus 2004).
In dit goed verzorgde tijdschrift
wordt aandacht besteed aan alle aspecten van de Brabantse
dialecten, zowel in beschouwende vorm (dialectologie) als
creatieve vorm (verhalen, gedichten, prenten, liedjes). Elke
aflevering bevat bovendien een cd met geluidsopnamen van Brabantse
muzikanten.
Brabants verschijnt viermaal per
jaar (de 4 nrs. van de eerste jaargang zijn nog te bestellen). Een
jaarabonnement kost 31,80 euro, inclusief de 4 cd's. Losse nummers
kosten 8,95 euro.
Abonneren of bestellen:
Kempen Uitgevers, Postbus 49, 5300
AA Zaltbommel. Telefoon: 0418-513144. Of via www.europesebibliotheek.com
|