.
►Nieuwe
gegevens over het verzetswerk van Anselmus Musters, afkomstig uit de
archieven van het Vaticaan. Uitgebreid verslag door Louis
Raaijmakers, met een PDF
►De bundel
Jonge bloei - Volledige tekst en PDF
►Herinneringen aan Anselmus Musters
►Een videofilm op YouTube over Anselmus Musters in de serie
Brabantse Helden van Omroep Brabant
Over de auteur
‘Ik antwoord helemaal niet want voor een
mens zonder onderkomen, zonder kleren en uitgehongerd heeft de
christelijke en religieuze naastenliefde het recht zich te verheffen
boven alle andere afwegingen en te helpen. En ik ben er zeker van
dat op de dag dat u zich in dezelfde situatie zult bevinden, u blij
zult zijn een priester te ontmoeten die bereid is u te helpen’.
Anselmus Musters in zijn verhoor door de SS op 3 mei 1944
Anselmus Musters, oorlogsheld.
Een ongehoord heldenverhaal dat bijna vergeten was.
Als jonge priester, nog geen 30, kwam Anselmus in contact met de
‘Rome Escape Line’, de ondergrondse verzetsbeweging in Rome tijdens
de tweede wereldoorlog die meer dan 6000 mensen wist te redden uit
de handen van de nazi’s. De organisatie werd geleid door Hugh
O’Flaherty, een Ierse bisschop, verbonden aan het Vaticaan.
Vlak voor de bevrijding van de stad Rome werd Anselmus met militair
geweld opgepakt en gevangengezet door de Duitsers. Wat volgde waren
gewelddadige verhoren, mishandelingen en martelingen die hem
lichamelijk braken. Mentaal bleef hij sterk. Hij zweeg over zijn
verzetswerk, hiermee ongetwijfeld veel levens reddend.
Wat Anselmus in die periode heeft gedaan en wat hem is overkomen is
pas sinds 2015 in volle omvang tot ons doorgedrongen. Toen verscheen
nl. het boek ‘De monsignori en de nazi’ van Arne Molfenter en
Rüdiger Strempel, waarin het relaas van Anselmus wordt beschreven.
In Tijding 2016-2, de kroniek van de heemkundekring Het
Zuidkwartier, heeft John van Dooren, documentairemaker over
Ossendrecht (waar Anselmus opgroeide), het verhaal van Anselmus
beschreven onder de titel: ‘Antoon Musters, een nog onbekende
Ossendrechtse held’. Hiermee wordt recht gedaan aan diens dappere
rol bij het helpen onderduiken en ontvluchten van geallieerde
krijgsgevangenen, joden en andere burgers en aan zijn
standvastigheid in de barbaarse verhoren.
Anselmus was op de hoogte van de routes in Rome, de schuilplaatsen,
de betrokken mensen, de organisatie en de leiding die opereerde
vanuit het Vaticaan. Dat wisten de SS’ers en ze probeerden met alle
middelen die informatie uit hem te krijgen. Dat is ze niet gelukt,
net zoals het ze niet is gelukt om hem in een concentratiekamp om
het leven te brengen.
Anselmus blijkt een oorlogsheld te zijn. Voor ons, de kinderen van
zijn zus, was hij ook een bijzondere heeroom, een gedreven prediker,
een moralist, een zeer intelligente man die buiten begane paden
dacht, een modernist. Een man van de wereld. Dat blijkt ook uit onze
herinneringen.
Hij was ook dichter. In zijn nalatenschap vonden we geschreven en
getypte teksten: aantekeningen, preken, spreuken, aforismen, losse
gedachten en gedichten. Die gedichten hebben we geordend en in deze
bundel bijeengebracht.
Gedichten zijn diepe zielenroerselen en wellicht dat de lezer in
deze dichtbundel kan vinden waar Anselmus zijn kracht vandaan haalde
en hoe hij zijn traumatische ervaringen tot een positieve
levenshouding heeft weten om te zetten.
De jonge jaren van Anselmus.
Ossendrecht. Louis Musters en Isabella Wierckx, onze grootouders,
hebben daar elkaar eind 19e eeuw ontmoet en zij woonden
daar kort na de eeuwwisseling. Hun eerste kind, hun zoon Janus, werd
er geboren.
Omdat daar beter werk was te vinden vertrokken zij naar Duitsland,
naar Noordrijn-Westfalen. Daar werden Elisabeth en Antoon geboren.
Begin 1915 keerden ze terug naar Ossendrecht waar met de geboorte
van hun jongste zoon Louis hun gezin compleet werd.
Uit mondelinge overlevering weten we dat Anselmus een bijzondere
jongen was, anders dan de andere kinderen uit het gezin Musters. Hij
was ondernemend, eigengereid, hij was een durfal en probeerde van
alles uit. Hij was bijzonder intelligent en had een fotografisch
geheugen.
In 1927, na de lagere school, ging Antoon in het voetspoor van zijn
broer Janus naar het klein seminarie in Haastrecht bij Gouda. In
1934 ging hij naar Gent waar hij zijn intrede deed bij de
Augustijner orde. Hij deed daar een gedeelte van zijn studies
theologie en filosofie en vertrok vervolgens naar Rome waar hij in
mei 1940 tot priester werd gewijd. In 1942 promoveerde hij summa cum
laude met zijn proefschrift ‘la souveraineté de la Vierge’.
Zijn verzetswerk, arrestatie en
ontsnapping.
Het volledige verhaal over zijn verzetswerk is nog niet bekend;
inzage in ‘Archivio Segreto Vaticano’ is nog niet mogelijk. Naar
verwachting zal de openstelling van deze archieven nog enige jaren
van ons geduld vergen.
Mede hierdoor is het (nog) niet duidelijk wat Anselmus precies heeft
gedaan in Rome naast zijn werk voor het verzet. Dat is niet vreemd,
want hoewel het verzetswerk van de Rome Escape Line werd geleid en
gecoördineerd door een monseigneur die verbonden was aan het
Vaticaan, is geprobeerd elk verband met die verzetsbeweging
verborgen te houden; wellicht dat de neutraliteit van het Vaticaan
op het spel stond.
Op enig moment kreeg O’Flaherty steun van een Engelse officier, Sam
Derry, die als krijgsgevangene was weten te ontvluchten. Hij werd de
strateeg. Anselmus behoorde tot de kern van de beweging; hij had dan
ook van Sam Derry een schuilnaam gekregen: Dutchpa.
In 1944 kreeg de Gestapo Anselmus in het oog. Hij was er begin maart
door O’Flaherty voor gewaarschuwd. ‘Zonder de zaak tragisch te
nemen, ging ik rustig met het werk door, bij alles wat voorzichtiger
manoeuvrerend, er vooral voor zorgend dat ik geen namen noch
adressen bij me droeg die belastend konden zijn’.
Op 1 mei gebeurde het dat hij staande werd gehouden. Onder
bedreiging van een pistool werd hij gedwongen mee te gaan en zijn
papieren te tonen. Gebruik makend van de drukte op het plein van de
Santa Maria Maggiore wist hij deze basiliek in te vluchten, wetend
dat hij dan op Vaticaans grondgebied was waar de Duitsers niet
mochten komen. Een kardinaal van het Vaticaan adviseerde hem daar te
blijven. ‘…omdat niemand me daar iets kon doen. Maar nauwelijks
een kwartier na zijn vertrek hoorde men stemmen op de trap en in een
vloek en een zucht stond het kantoor van de garde vol met SS-agenten
die tot op de tanden bewapend waren.’
De Duitsers arresteerden hem met grof geweld, sleurden hem in een
auto en brachten hem naar de gevangenis van de Via Tasso waar het
Gestapo hoofdkwartier was gevestigd.
Er zijn ongetwijfeld pogingen ondernomen om Anselmus vrij te krijgen
uit de gevangenis. Voor Anselmus bleven deze vergeefs.
Het vermoeden bestaat dat deze doelbewuste en ondiplomatieke daad
ingegeven werd door de gedachte bij de Duitsers dat ze Sam Derry te
pakken hadden, de belangrijke militaire man van de verzetsbeweging.
Het ging er gewelddadig aan toe maar Anselmus heeft deze verhoren en
martelingen doorstaan en heeft geen informatie prijsgegeven over
zijn werk. Voor dat laatste waren de leiders van de verzetsbeweging
natuurlijk bang, er was waarschijnlijk paniek; hij kende de plekken,
de routes en de mensen.
De SS heeft het opgegeven. Ze hebben hem in een cel gegooid en op 3
juni 1944 op transport gesteld naar Duitsland waar hem het
concentratiekamp wachtte.
Het familieverhaal gaat dat Antoon in zijn jeugd al had ervaren dat
je met je hele lijf door een opening kunt als je er met je hoofd
doorheen kunt. In zijn ontsnappingsverhaal heeft dit een nieuwe
dimensie gekregen. Op transport naar Duitsland werden de gevangenen
voor een nacht ondergebracht in een gebouw in Florence. Daar is hij
door een klein raampje geklommen en via een balkon (en met hulp van
een Italiaanse vrouw) ontsnapt. Vervolgens is hij via San Gemignano
weer teruggekeerd naar Rome waar inmiddels de geallieerden de stad
hadden bevrijd.
De mensen van de Rome Escape Line hadden niet meer op hem gerekend;
er was al een uitvaartmis voor Anselmus opgedragen. Het weerzien zal
ongetwijfeld bijzonder zijn geweest.
Hem is na de oorlog alle eer toegekend. De Italiaanse en Britse
overheid hebben hem geëerd met een ridderorde. Het heeft hem er
nooit toe gebracht dit trots met ons te delen.
In 1957 ging hij pastoraal werk doen in Duitsland. Eerst onder
studenten, later als pastoor in een kleine parochie bij Dortmund. We
hebben dit als bijzonder ervaren. Gaat het over vergeten en
vergeven? In zijn gedichten rept hij daarover.
Over de bundel
In de geschriften van Anselmus ontdekten we een opzet voor een
dichtbundel. Hij had de titel JONGE BLOEI bedacht. Uiteraard nemen
we graag deze titel over voor de bundel van nu.
Het bleek niet altijd mogelijk gedichten precies te dateren. Het
jaartal moest in die gevallen worden afgeleid van data op mapjes,
van documenten die bij elkaar zaten en in een enkel geval van zijn
handschrift.
We sluiten de bundel af met een herinnering van ons aan Anselmus.
Hij laat ons niet meer los.
|