De Stijl in Tilburg

Een waardering van de tentoonstelling in Museum De Pont

Deze recensie verscheen oorpronkelijk in het Brabants Dagblad van 18 september 2007

door Jef van Kempen

‘Ik ben voortdurend met mijn gedachten te Tilburg. Ik zie voortdurend de Zomerstraat, de Heuvelstraat, de Stationsstraat en niet in het minst de Tuinstraat. Ach wat komt het er ook op aan of men in een groote of kleine stad woont. Niet de kwantiteit bepaalt ons geluk, de intensiteit.’ Uit deze passage uit een brief die de Amsterdamse kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931) in 1916 schreef aan zijn vriend de Tilburgse dichter en spoorwegbeambte Antony Kok (1882-1969) blijkt hoezeer hij gesteld was geraakt op de stad waar hij als gemobiliseerd militair behalve Kok ook zijn muze Lena Milius had leren kennen. In Tilburg hadden hij en Kok al in 1914 plannen gemaakt voor een nieuw kunsttijdschrift dat de wereld zou moeten veroveren. Het tijdschrift zou in 1917 voor het eerst verschijnen en De Stijl worden genoemd. Het wordt nu beschouwd als een van de belangrijkste tijdschriften van de Europese avant-garde.

Na de grote overzichtstentoonstelling in 1985 in de Stadsschouwburg over leven en werk van Antony Kok en de expositie in 2000 over de typografie van De Stijl in Museum Scryption wordt in Tilburg opnieuw aandacht besteed aan deze fascinerende episode in de Nederlandse kunstgeschiedenis. In Museum De Pont heeft de Haagse kunsthistoricus Alied Ottevanger in enkele wolhokken een expositie ingericht onder de titel ‘De Stijl in Tilburg’. Het lijkt triviaal, maar het kan evengoed veelzeggend zijn, dat De Pont de tentoonstelling aankondigt met de subtitel ‘De vriendschap tussen Antony Kok en Theo van Doesburg’ terwijl de samensteller consequent spreekt over ‘De vriendschap tussen Theo van Doesburg en Antony Kok’. Het grootste deel van de geëxposeerde documenten, schilderijen en tekeningen komen uit de nalatenschap van Theo van Doesburg, die wordt beheerd door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie en misschien daarom is het toch vooral een tentoonstelling over Van Doesburg geworden. Hetzelfde kan worden gezegd van de bijbehorende publicatie.

In vogelvlucht wil deze tentoonstelling enkele episodes uit het leven van beide mannen illustreren, waarbij veel van de hoogte- en dieptepunten uit de vriendschap tussen de extroverte Van Doesburg en de introverte Kok onzichtbaar blijven. Met name wordt geheel voorbij gegaan aan de vele vriendschappen, passies en belevenissen die Van Doesburg jaren later nog lyrisch deden worden over Tilburg. Van de euforie waarin de vrienden in die jaren hebben geleefd, en waarvan het openingscitaat van dit stuk maar één voorbeeld is, valt in de expositie niet veel terug te vinden. Dat is jammer, vooral omdat er nog zoveel materiaal voorhanden is.

Door de beperkte omvang en de zakelijke en afstandelijke opzet komt deze door de gemeente Tilburg gesubsidieerde expositie nauwelijks uit de verf. De titel ‘De Stijl in Tilburg’ dekt de lading evenmin. Daarvoor is meer nodig dan het projecteren van een aantal Tilburgse straatnamen op de museumvloer.

De Stijl in Tilburg. De vriendschap tussen Antony Kok en Theo van Doesburg. Museum De Pont Tilburg t/m 6 januari 2008.