88. puntzingen

Ik moest naar voren komen. De anderen konden gewoon doorwerken, maar ik moest naar voren komen. Kom hier staan zei de broeder, en hij trok me aan mijn bovenarm naar zich toe. Ik moest nog wat draaien, en ik moest hem aankijken. Hij sloeg met zijn stemvork op zijn bureau, en liet hem klinken op een stuk ijzer aan het schoolbord achter hem. Ik moest zingen voor een punt, puntzingen.

Niets, maar dan ook helemaal niets kwam er uit mijn keel. Ik kon niet, en ik wilde niet, wat de broeder ook aandrong.

Ik kon niet omdat er gewoon niets kwam wanneer ik van binnen uit duwde, en ik wilde niet omdat de anderen stiekem mee zaten te luisteren.

Vanuit mijn ooghoeken zag ik Jan Toten zitten gniffelen, en hij zei iets tegen zijn buurman. Naar mij kijken zei de broeder toen, hard en kwaad, en toen ging het helemaal niet meer. Nu zou ik nooit meer mijn mond open doen om zanggeluid voort te brengen.

Dit gaat je punten kosten voor je vliegtuig, mannetje, en ik zal het op je rapport moeten schrijven. Je denkt misschien wel dat je een hele kerel bent, maar denk maar niet dat ze daar thuis net zo mee gaan zitten lachen als DIE PAAR IDIOTEN DAAR ACHTER IN DE KLAS. KOM HIER TOTEN..! En die kwam, en kreeg een lel met de liniaal, en hij moest in de hoek naast de deur gaan staan.

En hij liet mij ook gewoon staan. Kom hier Konings! riep hij nog steeds kwaad. Konings kwam aangestapt, en kwam naast mij staan. We keken elkaar vreemd aan. Kijk mij aan, alletwee, zei de broeder, en hij sloeg weer met zijn stemvork op zijn bureaublad. Veel harder dan daarstraks, zo kwaad was hij nog. Zingen zei hij, maar Konings had niet door dat hij het was die moest gaan zingen omdat er bij mij toch niets uitkwam, dus die hield ook zijn mond dicht.

Nou, toen was het kermis. De klas te klein. Broeder Pijp kwam ervoor zijn klas uit, om bij ons, door het raam van de deur, naar binnen te kijken. Dat kwam omdat hij dictee aan het geven was en ze zich allemaal een aap geschrokken waren, hoorden wij later van de jongens van de derde. Bij ons schrokken ze ook lelijk, want we konden met zijn allen nablijven, met de hele klas. En wij hadden het gedaan natuurlijk. Ik, Toten en Konings, maar dat klopte niet.

89. het klaslokaal

De ramen van het klaslokaal aan de straatkant zaten zo hoog dat we alleen lucht konden zien, wanneer we naar buiten keken, met een vogel soms. En toch leefden we daarin. Als een vis, op afstand van het water.

Het lokaal zelf was een soort grote platte doos, vierkant en heel hoog, maar niet zo hoog als het lang of breed was, met een deur aan de zijkant. Verder stond het vol met een bureau van de broeder dat onze kant op keek, onze tafels en stoelen in drie rijen van twee naast elkaar steeds, een prullenbak in de hoek, een aanwijsstok, een stok met een haak om de bovenlichten van de ramen open te maken, een schoolbord aan de voorkant, en de broeder, ook aan de voorkant.

Wij moesten zitten en blijven zitten, de broeder liep rond, soms, als hij er zin in had, op zijn krakende sandalen, en dan keek hij over onze schouders mee.

Soms ook werd er een plaat voor in de klas gehangen, aan een haak die aan het schoolbord zat. Dat was dan een kleurenafbeelding voor bij de bijbelse geschiedenis, en daar werd dan tot aan het speelkwartiertje toe over verteld.

En wanneer zo’n plaat er hing, en de pastoor kwam toevallig langs, en hij zag hem hangen, dan begon die ook nog eens een keer, ook al hadden we hem al lang gehad. Dat maakte de pastoor helemaal niks uit.

Twee keer per dag hadden wij een speelkwartiertje, en tussen de middag mochten we naar huis, even maar, want we moesten terugkomen. Eten of snoepen in de klas mocht niet, niks mocht, want we mochten ook niet even gaan staan, of zachtjes met de buurman praten. Wij moesten de hele dag blijven zitten, en naar voren kijken, naar dat zwarte bord, of naar de broeder in zijn zwarte rok.

Verder was er niets te zien in de klas. Alleen nog een platte kachel, achteraan, waar de broeder soms ‘s morgens een paar tamme kastanjes oplegde, die dan gepoft moesten gaan worden. Als het dan zo’n beetje zover was met die kastanjes, kreeg iemand er een cadeau van de broeder, omdat hij goed gewerkt had, zogenaamd.

90. de asgrauwe

Neelemans zat in zijn duivenhok, en hij bleef daar zitten ook. Het was zover gekomen omdat hij, toen hij van zijn werk kwam terugfietsen, een oude stoel bij een vuilnisbak zag staan, en dacht: die is voor mij, dan zit ik goed. En bovendien hield zijn vrouw de gordijnen aan de achterkant strak gesloten, zodat hij het zonder bemoeienis, en op zijn gemak gezellig kon maken in zijn hok.

Die zelfde avond belde de voorzitter aan de voordeur aan, en werd achterom doorgestuurd, naar het hok, om daar maar eens te gaan kijken, en zo kwam hij aangerammeld, in het donker, met een krat bier achterop, en een fles jenever in zijn fietstas. Ze haalden de flesjes uit het kratje maakten er een zitplaats bij, en Neelemans begon te vertellen hoe het allemaal zo gekomen was, en dat zijn vrouw gek geworden was. Hij was net uitverteld, toen buurman Naaijkens het duivenhok kwam binnenstappen. Hij was een luchtje aan het scheppen, in de tuin, toen hij hoorde dat het ergens gezellig was, en hij eens even was gaan kijken. Hij vond het te donker worden in het hok, en ging de kerstverlichting uit zijn schuur halen. Hij bracht nog een paar tuinstoelen mee, en een halve krat bier. Het kan maar op zijn, zei hij. Neelemans bedacht toen dat hij een radio had staan, voor onder het schoonkrabben van het hok, hij zette hem aan en ze kregen draaiorgelmuziek te horen. De buurman begon te verhalen toen, dat hij ook duiven gehad had, vroeger, maar dat hij die weg had moeten doen, omdat zijn vrouw niks leuk vindt. Helemaal niks, en dan blijft er niet veel over. Dan is daar geen houden aan, en toen kwam de vereniging ter sprake, lieten ze de gedachten gaan over de naam, en viel De Asgrauwe, toen de buurman het er over had dat die eigenlijk het lekkerste smaakte, toen de sport eenmaal voorbij was.

Het was gezellig gebleven, de hele avond, de hele nacht, èn ze waren De Asgrauwe geworden, zodat Neelemans blij was dat ze niet naar bed waren gegaan, ondanks dat hij rechtdoor naar zijn werk kon gaan. Het was niet voor niets geweest. Asgrauwe was niet niks.

Gaandeweg de week kreeg Neelemans last van buikloop, van een paar dagen duivenwater misschien, omdat hij de kraan aan de buitenmuur van de keuken vergeten was, of was het meer van de frieten, en de gehaktballen? Bovendien begon zijn colbertjasje wel erg vuil te raken, met al die duiven in de buurt, en hij kon het niet uitdoen binnen, omdat het te koud was. Poetsen met koud water hielp niet, het werd er alleen maar erger op, en dat gaf eigenlijk ook niets, want iedereen kon zo zien dat hij een duivenliefhebber in hart en nieren was. En hoe mak ze werden! Ze zochten hem op, gingen op zijn schouder zitten, op zijn hoofd. Ze zaten overal waar hij was.

De hele week hield de gezelligheid aan in zijn hok, met een drankje, een muziekje en een sfeerlichtje, en het werd ongemerkt donderdagavond, naar De Tourist dus, vergaderen.

Daar bleek dat niemand meer op de vergadering mocht komen, behalve de voorzitter, en een stuk of vijf vrijgezellen. Het zijn ook geen mannen, wanneer ze hun oren laten hangen naar die Rode Duivinnen. Dan moeten ze daar maar bijblijven ook.

Het werd toch nog een hele avond, met de biljarters erbij later, en toen ze Asgrauwe voorstelden, en besloten er over te stemmen, omdat ze een sportvereniging waren, werd deze met veel enthousiasme onthaald, en ingedronken. Neelemans begon hier te vertellen dat hij de notulen zou gaan doen, en dat hij teruguit al begonnen was, en dat hij halverwege aangekomen was, maar dat het nu wat moeilijker geworden was, omdat hij geen tafel in zijn duivenhok had. Nee, ik ook niet, zei één van de vrijgezellen, en begon te lachen, maar Neelemans had geen zin om zó iemand alles aan zijn neus te gaan hangen. Dat was zijn eer te na, en toen Neelemans de volgende avond zijn notulen zat uit te schrijven, kwam zijn buurman aankloppen met een paar flesjes bier, en Neelemans noteerde dat de buurman net binnenkwam en dat deze even moest wachten omdat hij bijna klaar was. Laat mij ook een stukje doen zei de buurman toen, en Neelemans schreef dat op, en zei: oké, nou jij, en de buurman schreef hallo op, dit ben ik. Ik ben hier ook, en ik heb bier in mijn mond, en nou is het genoeg, nou gaan wij alles opdrinken.

91. verenigingsleven

Nadat mijn moeder behoedzaam wat aasjes had uitgegooid, leuk met andere jongens spelen, en dan zijn jullie het voorbeeld voor de kleintjes, en wij absoluut geen trek vertoonden, veranderde ze, en ving ze ons ergens tussen moeten en mogen in, waarbij ze mogen heel gewoontjes als moeten uitsprak, en werden wij overgeleverd aan het verenigingsleven van de broeders van onze school, op de woensdagmiddagen, onze vrije middag.

Voetbal en koorzang waren de mogelijkheden, wie wil wat, maar niet bij elkaar.

Mijn broer werd een Westend-zangertje. Ik heb hem zien staan, in kostuum, meteen de tweede keer al. Er moest een hoop gepast worden, er werd niet gedraald bij het koor. Zwarte lakschoenen, kniekousen, grijze korte broek, met een overhemd en een stropdas, en daar overheen een vreemde hardblauwe jas, een enorm dik colbert met een ritssluiting, een soort duffelse coat, waarvan de zwarte kraag als een plak van de deurmat over zijn schouders in zijn nek lag. Die kon mooi zingen zo.

Lang duurde dat niet.

Hij had last van zijn astma, wanneer hij stond te zingen, zei hij. Hij kreeg geen lucht als hij hoog moest.

Met dat uitvoeringspak aan zou dat wel helemaal moeilijk gaan worden, dacht moeder, met al die pluizen. Het komt door die jas hè, dat is net als met zijn dekens, uitkloppen en stofzuigen helpt niet. En als het zou helpen, moet dat hele koor gestofzuigd en uitgeklopt worden, elke dag.

Maar dat was het niet, niets zou hier helpen. Hij wou gewoon niet.

Hij wou niet, en ik wou niet. Dat was niets voor ons. We zaten al de hele dag in zo’n klas met een broeder ervoor.

Daar kwam nog eens bij, dat wij niet zongen in het bijzijn van anderen. En hardlopen terwijl anderen stonden te kijken, deden we ook niet. Zeker niet met pakken aan. Wij hielden er niet van om in de kijk te staan.

Ook het voetballen bij de broeders was een kort leven beschoren, ik geloof niet dat ik er ooit geweest ben, zelfs niet op de training.

Ik weet alleen dat het mijn vader was die mij aangegeven had, terwijl dat alleen maar kon stranden, en dat wist hij ook wel.

In een vreemd soort bevlieging moest het, meedoen aan het verenigingsleven. Omdat ze anders éénkennig worden, zal iemand gezegd hebben

Niets zou het worden, met ons en een vereniging.

Bovendien leefde thuis, achter de schermen, dat mijn vader zélf helemaal niets zag in voetballende broeders. In het voetballen van niemand trouwens, omdat niemand er iets van af wist. Elke vereniging zou mis zijn geweest. Er viel niets fatsoenlijks te leren, waar dan ook. Wat moest ik dan gaan voetballen bij de broeders?

Zingen was moeilijker, van zingen wist hij niks. Niet hoe het moest, en niet of hij het mooi vond. Hij had er geen oren voor, en het maakte hem ook niet veel uit. Hij nam alleen voetbal serieus. En zingen konden ze prachtig genoeg, die broeders.

92. een hond

Ze wilden een hond bij ons thuis, ook al waren wij meer kattenmensen. Zo kwamen we opde hond bij Van Iersel, een paar straten verderop, die we gratis konden komen ophalen. Met zijn zessen haalden wij hem op, en hij liep heel rustig met ons, aan zijn lijntje, mee. De eerste nacht zou hij in de woonkamer mogen blijven slapen, maar hij lag goed en wel in zijn mandje, toen hij een zus in haar kuit beet. Niemand durfde meer in de buurt te komen, en we lokten hem met stukjes van een boterham met rookvlees erop naar het schuurtje.

De volgende dag moest hij terug. Wij durfden hem niet aan zijn riem mee te nemen, zodat we zonder hond naar de Van Iersels gingen om te vertellen dat we geen hond meer wilden. Daar kon echter geen sprake meer van zijn, want gegeven blijft gegeven.

Ook vader kreeg het ‘s avonds niet voor elkaar, en de hond bleef die avond opgesloten in het schuurtje. Uitlaten ging niet, omdat we blij waren dat hij opgesloten zat.

Toch zijn we van hem af gekomen, want hij is er niet meer. Het moet iemand van de voetbalvereniging geweest zijn, die ‘s avonds even langsgekomen is, om hem op te halen.

93. de melkbrigade

We kregen een melk-formulier bij te houden, zei de broeder. Een formulier dat met vakjes bedrukt was, en we moesten het zelf in onze kastjes bewaren, en bijhouden. Wanneer we namelijk op school kwamen, en we hadden die ochtend, of de avond ervoor, melk gedronken, dan mochten we in zo’n vakje een glas melk tekenen. Voor elk gedronken glas een getekend glas. Jan Toten was de eerste dag al klaar, met al zijn vakjes. En hij had geen melk gedronken op school, dat bestond niet. Het was ook geen melk zei hij, het was bier wat hij ingetekend had. Bier van gisteravond.

Na een paar weken werden de volle formulieren opgehaald. De meesten tekenden de vakjes vol onder de neus van de broeder, melk of geen melk. Het maakte hem niets. Hij zag niks. Kom jongens, opschieten.

Nogmaals een paar weken later bleken wij allemaal lid geworden te zijn van de Melkbrigade. Er werd thuis, met de post, een geborduurd embleem bezorgd, waarvan het de bedoeling was dat het op de bovenarm genaaid werd, van de trui, of van de jas. Een embleem met een grote M. Wij waren melkbrigadiers geworden.

Melkdoppen moesten we ook al mee brengen naar school, voor de missie, en het zilverpapier van chocoladerepen.

Wij deden dat echter liever bij Engelientje, in de snoepwinkel, bij haar grote negerbeeld in zijn mond, want die knikte wanneer hij wat kreeg.

Een beetje voor school moesten we wel bewaren, want de broeder ging bij iedereen aan zijn tafeltje langs. Op dezelfde manier als de koster, die collecteert, met de lange stok, en de zak aan het einde, die hij voorhield totdat hij gezien had dat hij wat gekregen had. Voor hem geen melkdoppen.

94. de dienstmeid

Het moet op een woensdagmiddag geweest zijn, en het moet wat regenachtig weer geweest zijn, want het gras was nat, bij Herman Vromans thuis achter in de tuin, waar ik mijn pols brak.

We waren aan het spelen, en dat deden we nooit bij iemand thuis wanneer we de hele dag op school gezeten hadden. Het moet dus op een woensdagmiddag gebeurd zijn.

Het was in een heel grote tuin, en het huis was nog groter. Toen ik gevallen was, en het dus gebeurd was met mijn pols, vloog Herman naar binnen, en kwam met een dienstmeid, met een schort voor, de keuken uit, en die dienstmeid keek wat, en bracht mij achterlangs, door de poort van de tuin en een lange brandgang naar buiten, de straat op. Voorzichtig lopen hè..., zei ze, ...en uitkijken onderweg..! en gaf me een zetje mee, richting huis, voor ze terug naar binnen ging. En toen ik al een eindje op weg was met mijn pijnlijke pols, riep ze me na dat ik er mee naar het ziekenhuis moest gaan.

Moeder kon niet mee naar het ziekenhuis omdat ze aan het koken was, en het hele huis vol broers en zussen zat, en vader was nog niet thuis. Moeder belde grootmoeder, en oom Kiek was thuis, en die stond vijf minuten later al op de stoep.

Met de fiets zijn we naar het ziekenhuis gegaan, heel voorzichtig, want alle hobbels deden pijn, en ik kon me ook maar moeilijk vasthouden.

In het ziekenhuis moesten we nog lang wachten, en toen ik klaar was, zat ik in het gips. Thuis hadden ze al gegeten, en zaten ze te wachten, om te weten te komen hoe het allemaal afgelopen was. Oom Kiek bleef nog even, en hij vertelde het verhaal, van het wachten, en het gips, en dat het zes weken moest blijven zitten, en ging toen ook naar huis om te eten.

Ik mocht opblijven, samen met mijn broer, totdat vader thuiskwam van het voetballen, en hij bracht kroketten mee.

95. laat ze!

Op een andere woensdagmiddag zijn we met Alex Aarts aan het spelen geweest, nog een stuk verder lopen dan school, de Ringbaan West over, en dan nóg verder, ergens op een heel groot grasveld tegen de grote weg aan. Het was bij Jan Adriaans, en Emiel Leijten, voor de deur, op het gemeente-grasveld, en we waren al even bezig, wat aan het rennen, of aan het trappen tegen een bal, toen Adriaans en Leijten binnengeroepen werden, door een moeder van één van de twee.

Wij speelden verder, en verder, en we vergaten die twee. Het bleef duren, en het werd tijd om naar huis te gaan, want we moesten nog een eind lopen, en het werd etenstijd. Toen we aan de achterkant aan de huizen voorbij gingen waar zij woonden, zagen we ze daar rustig zitten te spelen, in de brandgang. Ze zagen ons niet. Niet roepen, zei Alex, laat ze..!

Waren het onze zelfgemaakte kleren..? Zaten er gaten op plekken die wij niet zagen..? Spraken wij een op grote afstand hoorbaar dialect..? Zagen wij te bleek...? Was het de knoestigheid van onze koppen, waarneembaar vanuit de verte...?

96. thuiswerk

Bij Alex thuis deden ze aan thuiswerken. Moeder vooral, en ‘s avonds, en ‘s ochtends heel vroeg, deed vader ook nog even mee. Voor vader waren de kranten en folders, grote stapels die in elkaar geschoven, afgeteld en bezorgd moesten worden. Zo vulde vader zijn loon aan, en de jongens die thuiskwamen hielpen mee.

Voor moeder en de meisjes waren de rollen stof die op weeffouten nagelopen moesten worden, op de keukentafel, uitrollen, en de fouten aanstrepen met speciaal krijt.

97. cognac

Neelemans voelde zich al een paar dagen niet lekker, en bedacht dat hij misschien maar eens een sinaasappel moest eten, ondanks het feit dat hij zo’n hekel had aan het gepulk aan die dingen.

Wat een week, notuleerde hij, en we waren nog maar met zijn vieren op de vergadering ook. De voorzitter en ik, en twee van die vrijgezellen. De rest zal terug zijn naar die Rode Duivinnen, en hij snapte dat niet. Wat zoeken ze daar toch. Toen de voorzitter de vergadering geopend had, verzocht hij Neelemans de notulen voor te lezen, maar daar had hij niet op gerekend. Hij wist niet goed wat te doen, ging er bij staan, kwam met zijn hoofd in een laaghangende lampekap terecht, en begon: Nou, ik zit hier nog steeds, en ik blijf hier ook zitten ook. Mij krijgt ze niet klein als ze dat soms denkt. Ik zie haar tóch niet. Want ze heeft zelf van de week alle gordijnen aan de achterkant dichtgeschoven, en die zijn niet meer open geweest ook. Maakt mij wat uit zeg! Al spijkert ze het daar dicht. Ik zit hier, en ik zit hier goed. En dat ik hier nog steeds zit, komt zo. Ik kwam op een gegeven moment terug van mijn werk, daags nadat ik er niet meer inmocht, en ik zag toen onderweg een stoel langs de straat staan. Ik dacht: stikt toch, ik neem die stoel gewoon mee, en ik ga erbij zitten, thuis, in mijn hok. En zo is het gekomen dat dit gebeurd is... en toen pas hoorde hij het gelach aan het biljart, en de grappen over zijn vuile colbert, zo prachtig in het volle licht. Hij begon te haperen, maar vermande zich, en toen hij het einde bereikt had, kreeg hij een groot applaus, óók van de biljarters. Dit zijn nog eens notulen van een duivenliefhebber, sprak de voorzitter. Heel wat anders dan dat spul dat mijn vrouw heeft liggen van De Rode Duivin, en hij bood Neelemans een grote cognac aan, tegen de ziekte, maar niet nippen zei hij erbij, anders gaat het fout, en toen kwamen de biljarters erbij, en die brachten ook cognacs mee, voor iedereen, en het ging al heel snel een stuk beter met Neelemans, en hij voelde de ziekte zich terugtrekken uit zijn lichaam.

Eén van de biljarters begon te vertellen dat een model nooit helemáál te gebruiken was voor een schilderij, omdat er altijd wel een plekje aan die modellen zat. Ze zijn ook maar een paar keer te gebruiken, ging een andere verder, omdat anders het schilderij veel te droog wordt, en dat ze ook lekker moeten zijn, omdat anders het vuur uitblijft, en dat is ook niks. De cognacs gloeiden in de buiken, en één schilder wist nog te vertellen dat een model slechts een aanleiding vormt om een naakt te maken, en dat bleef hij herhalen, de hele avond verder door, ook toen hij naast zijn stoel terecht was gekomen, en daar bleef zitten omdat het licht hem daar wel beviel. Hij kon ze naakter dan bloot krijgen bleek, en daar had hij wel tien modellen voor nodig soms.

Toen werd het tijd om te gaan, de schilders gingen nog schilderen, en moesten nog aan een model zien te komen, ergens in de stad, en toen Neelemans op wilde staan, bleek dat maar moeilijk te gaan. Cognac was zwaar spul, en toen hij eenmaal buiten was, ging hij even zitten, en werd een half uur later wakker geschud door de voorzitter. We zijn toen samen een eindje mijn kant opgelopen, notuleerde hij later. Ik heb het op mijn gemak gedaan, en ik ben voor de afwisseling ergens nog een broodje kroket zitten eten, denk ik, want ik proefde zoiets toen ik vanmorgen wakker werd in mijn hok. Nounou, wat een spul zeg, cognac, maar het werkt wel, want ziek was ik niet meer. Beetje koppijn nog, maar dat is gewoon na zo’n zware griep.

98. misdienaars en grensrechters

De laatste paar keren liep mijn broer langzaam, zeer langzaam, van school terug mee naar huis. Overal bleef hij bij stilstaan. Alles viel hem op, alles bleef duren, terwijl we toch honger hadden.

Moeder had ons al berispt, al wel drie keer denk ik, maar ja, híj was het, en na veel vijven en zessen en een hoop gedraai bekende hij dat hij bij de misdienaars wilde, en dat hij al een keer meegeoefend had, op de woensdagmiddag, met de broeder.

Mijn vader had een verschrikkelijke hekel aan misdienaars, precies zo’n hekel als hij had aan grensrechters, hij voelde bij hen iets van wat een hond voelt voor een kat, dat wisten wij, meelopers vond hij het, allemaal, en dat mijn broer probeerde heel langzaam thuis te komen begreep ik toen wel. Dat zou ik net zo gedaan hebben. Toen na een tijdje alles bekend geworden was, en alles bijna voorbij was, kreeg ik er op dat laatste moment ook nog van langs, omdat ik niets gemerkt had. Dat kwam door de broeder vond ik, en ik vond dus dat die maar op zijn donder moest krijgen, en niet ik. Nou dat regelde vader zelf wel, en nu was ik aan de beurt. De broeder had het stiekem met mij uitgehaald vond ik, want hij wist ook wel dat wij altijd samen waren, en dat het dus alleen achter mijn rug om kon, en dat lag niet aan mij. En zo spartelde ik en spartelde ik, maar hoe dan ook, dit mocht nooit meer gebeuren. Daar moesten we met zijn allen op letten. Grootvader en grootmoeder ook ja, allemaal. En het deed er niet toe dat die niet konden weten wat de broeder aan het doen was, alle beetjes helpen, en ik moest ook mee opletten.

Op de dag van de bekentenis, rond een uur of zeven, toen vader heel even heel kwaad geweest was en weer moest gaan trainen met de voetballers, en wij aan het afdrogen waren, heeft mijn broer nog een stuk voorgedaan in de keuken, voor mijn moeder en mij, van wat de broeder hem stiekem geleerd had. Hij hing de theedoek over zijn schouders, vouwde nauwgezet zijn handen, en stapte toen, met een plechtig gezicht, op en neer de keuken door. Zo zei moeder, dat is toch niet niks. En ze schrok, ze hoorde het zichzelf zeggen. Dit was gezegd om tranen te drogen, niet om de broeder vrij spel te geven, en dus begon ze de lepels en vorken overdreven af te wassen in het zeepwater, om de aandacht af te leiden, en ons aan het werk te zetten met waar wij zo’n hekel aan hadden, het bestek.

We hebben gepiept, we hebben geklaagd, en het misdienaarsschap verdween uit het leven. Niet alleen toen, helemaal. De broeder zal het te horen hebben gekregen, en flink ook, want hij liet ons verder lopen.

99. broeders

De broeder die bij mij voor de klas stond, zat tevens in het bestuur van de voetbalclub waarbij vader trainer van was. Bovendien was ook mijn grootvader bestuurslid van die voetbalclub.

Beiden, zowel mijn grootvader als mijn vader, hielden er een uitgesproken, maar verzwegen afkeer op na, tegen een clerus die zich ophoudt in het wereldse. Ze bemoeiden zich met zaken waar zij, kloosterlingen, geen verstand van behoorden te hebben. En de bewijzen daarvoor lagen voor hen voor het opscheppen.

Het begon begon er al mee dat ze rokken droegen. Die enorme grote zwarte lappen, en bovendien horen rokdragers niet thuis op het voetbalveld, ook al zaten ze toevallig in het bestuur. Moeten dan maar gaan zitten breien ook. Zwarte kousen voor elkaar.

Ze zeiden het niet, geen van tweeën, maar wat ze dachten wisten wij zonder het te weten. De broeder kon in hun ogen niet veel goeds doen, buiten schoolverband. Wanneer er over hem gesproken werd, werden hoofden afgedraaid, en verscheen minachting in de afgekeerde blikken.

De broeder - hij werd nooit hij genoemd, altijd de broeder - mocht ook niet naar de aankomst van de duiven komen kijken, ‘s zondags. De duiven waren als de dood zo bang voor hem, voor zijn zwarte rok. Dan kwamen ze niet meer naar beneden, vond grootvader, en vader met hem.

Op school was de broeder zo hier en daar aan het vissen geslagen, of er niet iemand in de klas zat die roeping voelde. Dat werd stiekem, een beetje in het voorbijgaan gevraagd. Het werd mij ook gevraagd, en hij legde er tevens bij uit wat dat dan was, wat er gevoeld zou moeten worden. Het was iets heel bijzonders, lang niet iedereen voelde het, en het had met uitverkiezing te maken. Ik moest het maar eens goed bij mezelf nagaan, en niet te vlug ja, of nee zeggen. Het kostte tijd om het te ontdekken. Later zou hij er nog wel op terug komen.

Tijdens de speelkwartiertjes werd er vervolgens volop over de roeping van de broeder gesproken, maar niemand bij ons uit de klas wist waar dat nu over ging, dat was wel duidelijk, en thuis keken ze me geslagen aan. De broeder kwam er niet meer op terug.

Nu weet ik, dat de zaak van de roeping, op bestuursniveau van de voetbalvereniging besproken, en geregeld is.

100. blasiuszegen

Meneer pastoor kwam aanwaaien in de klas wanneer het naar zijn idee echt niet anders meer kon, en hij er bovendien zèlf zin in had. Midden onder de les, wat we ook aan het doen waren. Zaten we net rustig te schrijven, konden we ons werk afvloeien, en opbergen. Luisteren jullie, donderstralen... lazen wij op zijn gezicht, en we begonnen al met opruimen wanneer we hem door de deur heen aan zagen komen schimmeren. Was hij binnen, dan nam hij de zaak meteen over. Hij legde zijn pet weg, en hij begon, eigenlijk al met de deurklink nog in zijn handen. De broeder werd als een klein mannetje opzij geschoven, en ging, achter zijn bureau, braaf mee zitten luisteren. Kwam er weer een bijbelverhaal. Zei Jezus tegen zijn apostelen...

Ook zo’n keer kwam hij binnenvallen met een halve stoet, misdienaars met een grote kaars voorop, hij er op een paar passen achteraan, en dan nog een paar misdienaars met een kaars daar weer achteraan. Hij met zijn heilig pak aan deze keer, handen gevouwen, ogen neergeslagen, en veel gewichtiger dan anders.

Zo waren ze langzaam over straat aan komen lopen, met de brandende vlammetjes en strakke gezichten, vanuit de sacristie, honderd meter verderop. Over de Ringbaan heen, en dan het poortje bij school in, speelplaats op, naar binnen, de gang in, het eerste lokaal in. Daar zaten wij.

De deur ging open, en ze kwamen binnen. Hij bromde niets tegen ons, helemaal niks. Hij zag ons niet zitten. Hij was helemaal in de andere wereld.

Hij ging midden voor de klas op een stoel zitten, en de misdienaars posteerden zich aan weerszijden van hem, met hun brandende kaarsen.

De broeder was met de stille trom naar achter in de klas verdwenen, en stuurde ons zacht fluisterend één voor één naar voren.

De eerste, Jan Adriaans, liep naar voren, en wist niet wat de bedoeling was. Hij begreep dat hij de kant van de pastoor uit moest, maar toen hij daar in de buurt kwam, gaf die verder niet thuis. Doorlopen dan maar, moet hij gedacht hebben, met kleine pasjes, dan hoor ik het wel, maar hij hoorde niets. En terwijl hij daar zo op de pastoor aan het aanschuifelen was, wist hij het ook niet meer, en keek hij met een benauwd gezicht over zijn schouder om naar de broeder. Knielen begreep Adriaans heel snel, uit de woeste blik van de broeder, en de hand die hem de grond leek te willen indrukken. Toen hij echter zat, bleef alles stil, en er gebeurde niets. Ook Adriaans bleef zitten, totdat hij het gekuch van de broeder opmerkte, en hij met een half schuin oog naar achteren keek, waar de broeder hem met man en macht verder naar voren leek te willen vegen. Nog dichterbij, begreep Adriaans, en hij kroop op zijn knieën dichter bij de pastoor. Toen hij eenmaal zat waar hij leek te moeten zitten, kruiste meneer pastoor twee kaarsen voor zijn keel, en, zoals ook later bij mij bleek, prevelde deze met gesloten ogen een gebed, en dan amen, en was de volgende aan de beurt. En zo trok hij de hele school door, alle klassen langs.

Toen de pastoor vertrokken was, begon de broeder uit te leggen dat het vandaag de dag van de Heilige Blasius was, dat wij zojuist de Blasiuszegen gekregen hadden, en dat Blasius een heilige was die ervoor zorgde dat wij niet zouden stikken in graten, wanneer we vis zaten te eten.

Het was ons wel duidelijk dat de pastoor deze keer niet zo maar was komen binnenvallen, want de dag van Blasius lag vast, daar kon hij ook niet onderuit, en dat het dus de broeder was die vergeten was ons voor te bereiden op het ontvangen van de Blasiuszegen.

101. driemaal levenslang

Toen Neelemans terugkwam van zijn werk, en zijn fiets tegen het duivenhok aan parkeerde, zag hij verderop, bij de keukendeur, een brief op de grond liggen. Hij ging kijken, en hij was aan hem gericht. Zijn vrouw had hem naar buiten gegooid. Hij ging ermee zijn hok in, en vond daar nòg een brief.

De eerste brief betrof een royement voor drie maal levenslang, voor hem, van De Rode Duivin, uitgesproken door B. Muskens, interim-voorzitter en secretaris, namens het interim-bestuur, met nog een zin over contributiegelden, waaruit Neelemans opmaakte, dat hij drie maal levenslang contributie moest gaan betalen.

De andere brief was een brief van De Asgrauwe, op nieuw briefpapier, waarin te lezen stond dat ze weliswaar een klein en trouw ledenbestand hadden, maar daardoor ook kwetsbaar waren, in geval van ziekte, en dat er overgegaan zou worden tot een ledenwerfactie, waarbij ieder lid het op zich zou nemen één nieuw lid te werven, zodat het ledental zou verdubbelen.

Daarnaast waren de notulen van de laatste vergadering van De Rode Duivin bijgesloten, en daarin stond geschreven dat zich onder de aanwezigen surveillerende dames bevonden, dat de vereniging nieuw leven ingeblazen diende te worden na de verschrikkingen van afgelopen weken, dat er tot verkiezingen van een nieuw bestuur over gegaan zou worden volgende week, dat de dames mee mochten stemmen, dat de vergadering besloten was, dat er tot de aankoop van een nieuwe vergaderhamer overgegaan diende te worden, niet echter in een kalfsleren foedraal, dat de royementen over bepaalde heerschappen uitgesproken waren, niet nadat echter de interim-voorzitter zich terdegen had laten adviseren door juridisch ter zaken deskundigen omdat het voortbestaan van de vereniging op het spel stond wanneer er door deze heerschappen in beroep gegaan zou worden bij de Koningin, en dat de volgende vergadering besloten zou worden of er toe overgegaan zou worden tot het toelaten van pluimveehouders tot de vereniging of niet. De vergadering sloot met een applaus voor de interim-voorzitter, en een klein glaasje bier dat door de dames uitgeserveerd werd.

102. voetballers

Vader vond, dat wij, zijn oudsten, voetballers moesten worden. Lange tijd werd het voor ons aantrekkelijk gemaakt dit te worden, en werden de omstandigheden zo aangelegd dat, wilden wij een balletje trappen, wij konden gaan en staan waar we wilden wanneer we een bal aan onze voet hadden. Zonder bal golden andere regels.

Maar vast stond wel, dat moest gaan blijken dat we echt konden voetballen, en óf dit zo was, kon vastgesteld worden door zowel vader als grootvader, die als controleur op de achterhand dienst deed. Aan slechte voetballers hadden beiden een meer dan gezonde hekel.

Het zou mooi geweest zijn, voor alle partijen, als er wat meer ingezeten had, bij ons. Nu is niet onmiddellijk alles zichtbaar, maar na een paar jaar moet er toch aardig gegoocheld kunnen worden met een bal, moet de voet toch al enige macht vertonen over de bal, en moet enig begrip van samenspel ontstaan zijn.

Totdat wij een jaar of vijf, zes zijn, staan wij op zo goed als alle foto’s met een bal aan de voet, of met een bal in de buurt. Wij waren altijd met zijn drieën, zeggen foto’s, en voor de familie leek er wat te groeien, tussen ons en de bal. Wij deden er echter niets mee, met die bal. Die lag, en die bleef liggen, precies zoals de foto’s laten zien. Een trap kreeg hij wel, wanneer we voorbij kwamen, maar geen van ons beiden ging er achteraan. Het ontbrak ons aan bal-plezier.

Mijn broer viel als voetballer onverwacht definitief af, toen hij astmatisch bleek te zijn, en vader gaf het naar mij toe op, toen ik een jaar of zes was. Hij zag iets in mij opkomen, waar zijn geduld niet tegen opgewassen was. Voor hem kon ik nog, in het beste geval, een plezier-voetballer worden, één waar hij zich verder niet druk over hoefde te maken.

Toen hij mij als voetballer had laten schieten, werd de druk op de andere broers groter. Niet onmiddellijk, maar hij begon er toch aan. Niet lang, want één bleek zo goed als blind aan één oog, en een andere M. bleef zo mager en schriel, dat hij weg gewaaid zou zijn op welk voetbalveld dan ook.

Vier broers verder, bij de jongste, vele jaren later, leek hij succes te hebben. Met een reusachtige balvaardigheid had deze het tot op tv geschopt, maar toen hij verloofd raakte, zag vader dat hij een sigaret rolde, terwijl hij de bal op zijn hoofd heen en weer liet springen. Roken onder het voetballen was als roken in de kerk, bleek.

Het met stukjes en beetjes opgeven van de voetballerij door vader zelf, over zo’n dertig jaar heen, ligt mede in het feit dat wíj hem alleen lieten in wat hem het dierbaarst was. Erg vond hij het uiteindelijk ook weer niet. Jaren en jaren eerder had hij zich al in het vogelleven begeven, en zijn volledige overgave aan de vogels was niet moeilijk, toen de laatste mogelijke voetballer van ons stond te roken onder het voetballen, om zijn verloofde te vermaken.

103. kikkers

Soms werden wij op een zondagochtend wakker, als altijd, en gingen we dan naar beneden, dan bleek daar langzamerhand dat we deze ene keer niet bij de grootmoeders langs zouden gaan, omdat we ergens anders heen moesten.

Na een hele hoop aankleden, wandelwagens, spullen pakken, tantes en ooms erbij, en vader altijd al vooruit, bleek dan dat we mee gingen naar het voetballen. Naar een thuis-wedstrijd, aan de Gilzerbaan, en soms, heel soms, mee naar een uit-wedstrijd.

De weg heen, het meelopen in de karavaan naar de Gilzerbaan, was een hele onderneming, maar leuk. Terug was anders. Dat was verschrikkelijk. Niet omdat we het daar zo gezellig vonden aan de Gilzerbaan, en we niet mee terug wilden, maar omdat we wisten dat moeder, eenmaal thuisgekomen, niet ging koken, en dat we alleen soep en pudding gingen eten. Dat was het einde van alles, soep en pudding.

Waren we eenmaal op het voetbalterrein, dan liepen we wat rond, door de bosrand, zochten kastanjes, eikels of beukenootjes, seizoen of geen seizoen, soms vonden we ze, soms niet, soms wat anders.

Kikkers hebben we een keer gevonden, bij een uit-wedstrijd. We zagen ze steeds voor ons uitspringen in het gras, naar een waterplas. Oom Jan was erbij, en die wist er een paar te vangen. In een plastic zak gingen ze mee naar huis, en toen we thuis waren, en moeder de soep aan het opzetten was, duwden we ze door een gat in de schutting, bij tante Rietje de tuin in.

Toen we een paar dagen later een paar briketten moesten gaan halen bij de kolenboer, durfden wij dat niet goed, omdat tante Rietje vlak tegen de kolenboer aan woonde. We zijn toen de andere kant opgegaan, zodat we de woonblok langs de andere kant rondliepen en uiteindelijk ook bij de kolenboer uitkwamen, maar niet bij tante Rietje voorbij kwamen.

Tante Rietje had verschrikkelijk gegild om de kikkers. Pfhoe. Daar hadden wij niet bij stilgestaan. Wij hadden gewoon met de kikkers gespeeld, achter in de tuin, bij de schutting. We kregen er een te pakken in de zak, en die paste door het gaatje in de muur. En alle andere ook.

104. in de brand

Gezeten in het fietsenhok van zijn buurman, in een kartonnen doos, waarin hij gisteravond laat nog een nest van oud papier had staan te maken, notuleerde Neelemans dat hij maar wat blij was dat ze tenminste niet allemaal opgebrand waren. Hij had tranen in zijn ogen gekregen, toen hij zijn eerste duif, onmiddellijk gevolgd door een tweede en derde, koerend door de kier van de deur kwamen binnenzetten. Fijne beesten zijn het toch, maar nu eerst de notulen van gisteren, voor ik alles vergeten ben, schreef hij. Ga even buitenkijken jongens, misschien ligt er nog wat maïs tussen de puinhopen, gepofte maïs dan wel, maar dat is misschien ook wel lekker voor jullie, want ik moet werken nu, en nog naar de politie toe ook. Gisteren stonden mijn koffers buiten klaar, en ik neem ze mee naar binnen, mijn hok in, ik kijk naar buiten, en wat zie ik tussen de gordijnen hangen? Het hoofd van mijn schoonmoeder, dat aan het gluren was, naar mij natuurlijk. Nou zullen we het gaan krijgen, dacht ik nog, de familie loopt uit. Weg wezen hier, dus ik pak mijn spullen, en ga de buurman roepen met een paar kleine steentjes. Hij kwam, en toen gingen we pilsjes pakken. Ik vertelde hem van de plannen die er liepen, en of hij dus geen lid wilde worden, ook al had hij geen duiven meer, maar dat kwam enkel en alleen door zijn vrouw. Hij wilde wel, al was het maar voor de gezelligheid. Hij zou het er met zijn vrouw over hebben, maar hij wist nou al wat die zou gaan zeggen, want die vindt niks leuk, dus het kon het net zo goed meteen tòch doen. We namen nog een paar pilsjes, en zo ging dat verder door en daags daarop hadden wij vergadering, en de buurman zou meegaan, om te proberen, maar zijn band was lek en hij kon dus wel bij mij achterop. Wij komen aan bij De Tourist, en wie zien wij daar bij de voorzitter zitten? De Zwitser, die had de voorzitter geworven. Wat een mop. Even later kwamen die twee vrijgezellen met nòg een vrijgezel aanzetten. Wel een gezellige gast denk ik. Toen gaf ik de voorzitter de hamer, en hij begon ons meteen welkom te heten, vooral de aspirant-leden, en hij hoopte van harte dat het bevallen zou. Hij stelde de Zwitser voor, en dat bleek inderdaad geen Zwitser te zijn, maar gewoon een maat van hem. Hij vertelde dat achteraf, dat het voor de reiskosten geweest was, naar de penningmeester toe, anders hou je er niks aan over, en zo’n avond is toch kwijt. Nou, toen vertelde ik van de buurman, dat ik meteen al aan hem had zitten denken, en hem nu geworven had, en dat hij eigenlijk niet mocht van zijn vrouw, omdat hij geen duiven meer had, maar hij had recht in haar gezicht gezegd dat hij er wel van hield, en toen werd het wel mooi stil aan de andere kant. Tussendoor zei de voorzitter nog even dat híj één keer levenslang geschorst was van de Rode Duivin, en ik drie keer, dat klopt dus niet, en dat ze daar een nieuwe voorzitter zoeken, en een nieuwe hamer, zei ik er meteen achteraan. Haha, wat een mop. Die vrijgezellen van ons vorige week zitten er nu dáár weer bij, smoeste de voorzitter tegen mij alleen, maar dat had ik al gelezen onder de aanwezigen bij de notulen. Twee is ook meer dan genoeg voor ons, zei ik lachend, en die nieuwe, dat is er ook weer een mooie, die houdt zijn jas erbij aan. Haha, moet nog boodschappen doen denk ik, zei ik, en toen gingen we klinken op de nieuwe leden, en dronken het allemaal in één teug leeg, zoals het moet met de eerste glazen. Bij het biljart waren ze weer cognac aan het klinken, dat ging dus ook goed. Nadat we nog een paar rondjes genomen hadden, liep de vergadering op zijn einde, en zei de buurman dat hij best bij mij in het hok wilde intrekken. Voor de grap, dacht ik, maar hij meende het. Anders zetten we er een tent bij als het te klein wordt voor de duiven, of een oud busje zei die nieuwe vrijgezel met zijn jas aan die het meteen begreep. Die is niet op zijn achterhoofd gevallen. Dan doen we allemaal mee, ging hij verder. We bouwen een heel duivendorp, en gaan er tussenzitten, met zijn allen, en schijt aan alles. Al met al was het snel duidelijk dat wij een kleine maar gezellige vereniging waren, en dat de nieuwe leden goed bevielen. Hier schoven de kunstschilders aan, en die kwamen meteen met een rondje aanzetten, en dan wil het wel gezellig worden. We hebben zitten zingen, weet ik nog, maar wàt weet ik niet meer. Proost, brulde de Zwitser op een gegeven moment, en hij ging er bij staan, en dat deden we toen allemaal. Zo gezellig was het, maar ik moet opschieten, want ik moet nog naar het politiebureau, voor het gesloten is. Er werd nog een hele hoop gezegd, maar op een gegeven moment zag ik dat de buurman op zijn horloge begon te kijken, en dan weet ik wel hoe laat het is, dus wij gingen naar huis op aan, en komen wij thuis bij mij aan de voorkant aanrijden, en ik zag het meteen: mijn schoonmoeder zit er, want haar fiets stond voor de deur. Die moet weer logeren, denk ik nog. Wij gaan dus achterom, en heeft ze daar mijn hele duivenhok afgefikt! En dat na zo’n zware vergadering. Een grote smeulende puinhoop. Met de grond gelijk! Alles er aan! Godverdomme, zeg ik tegen de buurman, ik zal háár eens affikken, wedden dat ze boven achter de gordijnen staat te lachen. Want zo één is het er. Nou, daar stond ik, met mijn fiets en de buurman achterop. Maak je niet druk zei hij, kruip maar in mijn fietsenhok, daar slaap je ook rustig. En dat is ook wel weer zo, want ik zag het niet allemaal scherp meer, na zo’n zware dag. We hebben toen in een grote doos een bedje gemaakt, van oude kranten, en ik ben ook onder de kranten gekropen, en dat is best warm, eerlijk gezegd. Het ritselt alleen zo, wanneer je draait, en daar word ik dan wakker van. Ik moest me wel rustig houden, want zijn vrouw mocht van niks weten, anders kregen we er dat er óók nog eens bij. Ik heb nog liggen piekeren, en ik kon mijn oude hok ruiken, de brandlucht, en werd er goed ziek van, en toen sliep ik pas in, tot ik wakker werd van die drie duiven die binnenkwamen kijken. Dat was een opluchting, dat ze niet allemaal opgebrand waren. En er kwamen er steeds meer naar binnen, en toen ik naar buiten keek, zag ik er ook nog een stel op het dak zitten gelukkig. En nou ga ik aangifte doen, anders komt ze er weer goed vanaf. Dag jongens, tot straks. Zoek maar lekker naar maïs, naar gepofte maïs, maar dat is ook wel lekker voor jullie denk ik.

Verweesd bleef het nest achter.

105. met de jas aan

Wanneer vader ons na het voetballen bij de tweede grootmoeder kwam ophalen, hield hij altijd zijn jas aan, en iets te drinken hoefde hij nooit. Ook grootvader hield altijd zijn kameelharen jas aan, en ging zelfs niet zitten, waar hij ook was.

De grootvader van het Half maantje kwam, behalve voor zijn werk, de deur niet uit. Hij kréég bezoek, en had geen tijd voor buiten.

106. oom willy is een geit

Op een zondag vingen wij van de tantes op dat oom Willy Alfredo een geit aan het worden was. Hij liep in een wei in Frankrijk, en hij was aan het gras-eten geslagen, en daar lachten ze heel erg om. Mèèèèèèh... mèèèèèèh... deden ze, om beurten en om het hardst, totdat ze zagen dat grootvader opkeek van zijn duiven, en ze hun neus dichtknepen en proestend naar boven stoven.

107. fruit in potten

Wanneer wij koorts hadden, of anders ziek waren, dan kon het gebeuren dat moeder bedjes in de kamer beneden maakte, en het mooist van al was wanneer er dan een grootmoeder met sinaasappels op bezoek kwam.

Kwam ze, dan ging ze even in een stoel bij het bed zitten, babbelde wat, voelde met haar hand naar de koorts, stopte toe, legde sinaasappelen op een schaal, in het zicht van de zieke, en ging geleidelijk aan en ongemerkt verder met moeder, en terwijl zij praatten loerde grootmoeder naar de zieke, alsof ze weten wilde of het intussen alweer wat aan het beteren was gegaan.

Was er één grootmoeder geweest dan kwam de andere ook, op dezelfde manier, en met fruit in een pot.

Waren de grootmoeders geweest, dan wist de zieke zich echt ziek, en lag verder bezoek in het vooruitzicht. Naast een toevallige enkeling, uit de buurt, of van school, kwam gaandeweg de week de familie binnendruppen, want de komst van de grootmoeders dwong iedereen die lopen kon te gaan, en zo kwam de zieke als een vorst te tronen in zijn bed, in een decor van gestapeld fruit, van verse sinaasappels en bananen, fruit in blik en fruit in een pot.

Wanneer de zieke beter was, werd aan het fruit begonnen, elke dag wat, en ieder wat, op de bananen na, die de meesten niet lusten, en die voor moeder waren. Het fruit in blikken en potten verdween in de kelder, en kwam bij feest- en hoogtijdagen in kleine beetjes te voorschijn.

108. joepke vlieg

Gingen wij door de week een keer bij grootmoeder langs, op het Half maantje, dan zagen wij soms Joepke Vlieg daar in de buurt. Zondags niet, maar dat snapten wij wel, want ‘s zondags zat hij, net als iedereen, ergens anders, bij zijn grootmoeder natuurlijk.

Hij had een paar broers en zussen die hem in het oog hielden als een klein kind, tot aan de kleinste toe, terwijl hij toch een van de oudsten was, en wij zagen ook wel dat hij dat niet in de gaten had.

Het was Joepke Vlieg die vliegen wou als een vogeltje. Bij het minste of geringste begon hij te trappelen, en maakte daarbij een hoog piepend geluid. Ieie-ieie-ieie-ie. Zijn handen hield hij altijd op schouderhoogte, als verlengstukken van zijn schouders, als uitstaande epiletten, en ze fladderden. Nee, ze trilden als hij trappelde, niet als een vogel, als een insekt. Hij was Joepke Vlieg.

109. het jasje van neelemans

Eén van die keren ook, dat wij dachten Joepke Vlieg te gaan zien, zagen wij Jantje Neelemans, van een paar deuren verderop bij grootvader van het Half maantje.

Hij was met meneer Naaijkens, zijn buurman, en ze droegen een hele stapel latten en planken op hun schouders. De buurman liep voorop, en Neelemans kwam er achteraan, aan het einde van de latten.

Een hele hoop duiven ging met hen mee. Ze zaten op de latten en planken, op schouders, en één zelfs op het hoofd van Neelemans.

Ze zwermden als vliegen in de rondte, en dat was vooral aan het jasje van Neelemans te zien. Dat zat helemaal onder de duiventroep, de ruitjes waren bijna niet meer te zien. Alsof hij in zijn duivenhok woonde.

110. de kruisweg

Op de kleuterschool begon het. Elke ochtend moesten we daar een bijbeltafereel inkleuren, nadat eerst het hele verhaal door de zuster uit de doeken gedaan was.

Om half negen kwamen we aan, schoenen in de gang in een kastje, sloffen aan, armen over elkaar en mond stevig sluiten, en dan begon de zuster te vertellen. Rond een uur of negen zaten we te kleuren, tot aan het speelkwartier van half elf toe. Dag in dag uit, en dat ging verder op de lagere school waar we jaarlijks zo ongeveer de hele bijbel doorgingen. Het oud testament, het nieuw testament, alles van Jezus en de apostelen, de hele kruisweg langs, het hele verhaal. Langs vele kanten werd de zaak benaderd en aangekleed. Met tekenwerk, kleurwerk, vertelkunst, leeswerk, en de pastoor.

Het kleuren viel snel af, maar daar kwam veel vertellen voor in de plaats, heel veel, want de pastoor liep daar, afhankelijk van zijn bui, de deur plat. Naast het eeuwige geluister naar de verhalen moest er ook nog een hele catechismus van buiten geleerd worden, en bovendien werd er, normaal gesproken, een keer per week klassikaal naar de kerk gegaan.

Na de lente komt de zomer, na de zomer de herfst en de winter, en komt de lente weerom, en gaat alles verder voort, zo volgt op Kerst, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren, en komt alles elk jaar aan de beurt, het een na het ander, moeiteloos, met het gemak van het op- en ondergaan van de zon. Er komt geen einde aan.

Wanneer het kerkelijk jaar zijn hoogtepunten naderde, Kerst, Pasen - o, Pasen, met zijn kruisweg, en de pastoor van het Westeind..!, dan hadden wij het heel zwaar, en waren we blij wanneer we even voor ons zelf mochten lezen en dat het stil was in de klas. Alleen een zucht hier en daar, en het bladeren van de bladzijden, ieder in zijn eigen ritme. Een wollen deken van rust lag dan over ons heen, en we genoten ervan, voor zolang het duurde. Want ze hapten slechts naar lucht, de broeder en de pastoor. Wij waren nog niet klaar.

Zes jaar lang, elk jaar opnieuw, de hele litanie, alsof wij niets geleerd hadden. Luisteren, luisteren, steeds hetzelfde liedje, en ‘s zondags in de kerk nog maar een keer.

111. luchten loodzwaar

Vanaf de H. Communie kwam de kerkgang er op de zondag bij. Vóór we bij de eerste grootmoeder langs gingen om de duiven op te wachten, moesten we naar de kerk om de mis bij te wonen. Moesten we wachten in de kerk, want voor ons begon het wachten van de zondag in de kerk, en hier meteen al nam het wachten plastische vormen aan. Het zitten en weer gaan staan. En dan zitten en weer knielen, aan een stuk door. De kou, de vreemde lucht van licht en halfduister, van kaarsen, wierook, de regen in kameelharen jassen, de geur van sigaren, eau de Cologne, zweet. Het rondkijken, en niks zien.

We probeerden te slapen, zonder om te vallen, precies tussen het zitten en weer moeten gaan staan of knielen in. We telden hoofden, zover we ze maar konden zien. We hielden adem in, als zaten we onder water. Niets was echter tegen de heilige mis opgewassen. Daar viel geen tijd te doden. Daar moest van elke minuut iedere seconde uitgezeten worden. Keer op keer.

Kathedralen van verveling zijn daar opgericht. Luchten loodzwaar gedroomd.

112. vierhonderd keer

En dan doordeweeks met de school naar de kerk. Stond de pastoor daar weer. Hij stond al klaar wanneer wij in een dubbele rij over de Ringbaan west aan kwamen stappen, met de broeder ernaast.

De mis begon, en dan kwam er altijd wel ergens een verhaal te voorschijn dat we al vierhonderd keer gehoord hadden. Had hij er zin in, dan vergat hij de tijd nog al gemakkelijk als hij daar zo stond te preken, of hij draaide het zo dat we met zijn allen veel en veel te lang moesten blijven staan. En dan kon de broeder kuchen wat hij wilde, de pastoor liet zich niet van zijn stuk afbrengen. Dat was eigenlijk het enige grappige wat er te beleven viel in de kerk met school, door de week, dat de broeder ook mee moest. Die kende alles al van buiten, alle verhalen en alles, die moest het ons leren, maar hij moest ook goed opletten in de kerk want dat had hij ons ook zelf geleerd. En de pastoor vond alles best, als iedereen maar naar hem luisterde. Dan hield hij niet meer op, nooit meer.

113. met terugwerkende kracht

Toen Neelemans het fietsenhok uitsloop, streken een drietal duiven op zijn schouders neer, en een vlucht vloog achter hem aan, als een zwerm bijen, waarheen hij ook zou gaan. Wat zijn het toch fijne beesten, dacht hij. Daar kun je op bouwen, en hij ging naar het politiebureau waar hij zijn schoonmoeder aangaf, voor brandstichting van zijn duivenhok, waar hij in woonde ja. Twee duiven hupten over de balie heen, en werden gevolgd door de ogen van de agent. Een derde zat bij Neelemans op zijn schouders, en buiten voor de glazen deur, en op de vensterbank trippelden de andere zenuwachtig heen en weer.

Het rook zelfs nog naar brandspiritus, verklaarde Neelemans, en zo’n type is dat. Kan niets hebben van anderen, en dan krijg je dit. Hij woonde daar, zeker, al een tijd, en hij had er geen woonvergunning voor. Een bouwvergunning ook niet, die hoeven duiven toch niet te hebben zeker? Waar moeten ze die laten, zo’n vergunning? Vergunningen waren vergunningen, en die moesten er zijn, graag of niet. Zo is het geregeld, en zo moest het zijn, stelde de agent vast. En als ik wel vergunningen had gehad, waren ze nou meeverbrand, probeerde Neelemans nog, en dan had ik ze nou ook niet gehad, maar Neelemans kon naar het gemeentehuis, om het een en ander alsnog te regelen, hield de agent tot aan de lunchpauze zijn poten stijf.

Het werd de duiven niet toegestaan het gemeentehuis te betreden, maar Neelemans hield vol dat ze dat niet deden wanneer ze op zijn schouders zaten, en bovendien, dat het nergens geschreven stond dat dat verboden was. Honden niet nee, dat zag hij, maar duiven niet, dat zag hij niet en dus mocht het, en hij liep door, wat er ook geprobeerd werd, en toen hij huisvesting eindelijk gevonden had, en daar doorgestuurd werd naar bouwvergunningen, bleek dat zijn hok nooit bestaan had, ook al was het verdwenen, omdat er geen vergunning voor afgegeven was immers, en dat hij een verzoek in moest dienen, om met terugwerkende kracht wellicht alsnog een bouwvergunning te krijgen voor zijn duivenhok, met het risico het niet te krijgen, en dat was heel waarschijnlijk, om het alsnog, terugwerkend, legaal gerealiseerd te krijgen zodat het zonder problemen afbranden kon. Maar wonen daar, in geen geval. Misschien bij woonvergunningen, maar dat leek heel sterk.

Ai ai ai, zei er daar één, om te beginnen. Een woonvergunning voor duiven, daar had hij geen papieren voor, en Neelemans kreeg maar niet duidelijk gemaakt dat het hemzelf betrof, en dat zijn hok was afgebrand. Dus hij gaf het op, en ging, onverrichter zaken. Het zou nog bekeken gaan worden.

114. cowboys

De grootvader van het Half maantje las cowboy-boeken, waarvoor één van de tantes eens per week voor naar de bibliotheek moest, op zondag.

Drie las hij er per week, en het maakte hem helemaal niets uit welke het waren. Als het maar cowboy-boeken waren, en het moesten er drie zijn.

Ik ben wel eens meegeweest om die boeken te halen, maar dat was gewoon drie boeken pakken die naast elkaar stonden, en afrekenen. Geen verlanglijstjes met titels of schrijvers, geen speciale eisen, niets zoeken, helemaal niets. Gewoon drie boeken over cowboys.

Het maakte hem niet uit hoe die boeken verliepen of afliepen, of ze spannend waren of niet, of er een eind aan kwam of niet, of hij ze al gelezen had of niet zelfs. Letters waren letters voor hem, en letters dienden voor zijn ogen woorden te vormen over cowboys, ‘s avonds, wanneer hij terug kwam , van zijn werk, na het eten.

Loekie voor de kachel, grootmoeder muisstil aan de koffie, en grootvader met zijn boeken, vol paarden, en koeien, fluitende kogels, vuistslagen, en café’s met klapdeurtjes.

115. oom willy is een hond

Later begrepen wij dat oom Willy Alfredo, wanneer hij eens een keer thuis kwam, en niet in Frankrijk liep te grazen, hij ‘s nachts onder de tafel van de huiskamer ging liggen slapen. De tantes wisten te vertellen dat tante Meddy daar niet bij ging liggen, en dat zij gewoon boven naar bed ging.

Dat deed ze niet omdat zíj geen hond was, en oom Willy wèl. Dat hij geit geworden was wisten wij al, maar dat hij daarbij ook nog hond wist te worden, was nieuw voor ons, en wij wilden hem graag weer eens zien.

116. het rextheater

Eén keer eerder waren we in het Rextheater, vlak bij grootvader en grootmoeder van de goeie duiven geweest, naar het kindermatinee. We waren oud genoeg om een middag met zijn tweeën op stap te kunnen gaan, we konden immers onze eerste woordjes lezen, en wanneer we de weg kwijt zouden raken, dan konden we altijd nog naar de weg vragen zei moeder dapper. Als we elkaar maar vast bleven houden, en het was mij duidelijk dat mijn moeder in haar rats zat voor mij, en niet voor mijn broer.

We zagen Laurel en Hardy, en we lachten volop, ook al voelden wij ons aanvankelijk verplicht de onderschriften letter voor letter, en half hardop, mee te spellen voor wat we waard waren. Zonder letters viel er echter ook een hoop te lachen lieten anderen in de zaal zien en horen, en daar zaten er uit mijn klas bij, zagen we, toen we gewend waren aan het zaaltje en we rond durfden te kijken. En die uit mijn klas konden ook niet snel lezen, en toch braken ze de tent af van het plezier dat ze dachten te hebben.

Twee dagen later zat ik in de klas en bleek dat er in de loop van het jaar zoveel jongens bijgekomen waren dat we niet meer in de klas pasten. Een flinke sliert mocht met een andere broeder mee, en we liepen regelrecht op het Rex-theater af. We namen dezelfde ingang, maar kwamen in een andere zaal terecht. In de hal, waar de foto’s hingen van de films die draaiden en die verwacht werden, waar de broeder voor ging staan, gingen we een trap op, en kwamen daar in het zaaltje terecht waar we verder dat jaar les gingen krijgen. Het rook er vreemd, en het leek alsof er meer lesgegeven was. Alles stond erbij alsof het er altijd al gestaan had. Schoolbord, tafeltjes, stoeltjes, prullenbak en aanwijsstok. We hadden alleen geen raam naar buiten, maar dat lag eraan omdat we hier bij de bioscoop te gast waren, en daar konden we geen ramen verwachten wist de nieuwe broeder te vertellen. Dat vond Toten vreemd, want daar hadden ze toch de gordijnen voor uitgevonden. Toten heeft dat geweten, want wat bleek was dat deze broeder snel aangebrand was, en hij kon al meteen op zijn knieën in de hoek gaan zitten, binnen tien minuten, amper. Nou, daar zitten we dan, dachten wij, halverwege het schooljaar pas, en nog een hoop te gaan. Niks te zien, helemaal niks, en ik vond dat deze broeder zo dichtbij stond.

117. een nieuwe

De meeste van mijn broers en zussen zijn geboren toen wij in de Korenbloemstraat woonden. Eén, naast mij, op nr. 49, en de rest, op één na, op nr. 68. Alleen de jongste, die ging roken onder het voetballen, is elders geboren. In een nieuwbouwwijk.

In de tijd ook van de Korenbloemstraat werden zo goed als alle neven en nichten geboren. Het was de tijd dat de familie zich diende te vernieuwen. Om de haverklap kwam er een broertje of een zusje, een neefje of een nichtje bij.

Ook op straat zagen we zo nu en dan een nieuwe in de buurt verschijnen. Eerst een tijdje in de wagen, en dan ging hij lopen. Dat was allemaal niets bijzonders voor ons, wij keken er niet van op, niet in de tijd van de Korenbloemstraat.

118. met een tang

Het huis was al een heel eind leeg.

Moeder was boven aan het pakken. De deuren stonden open, ook de deur naar buiten. We waren aan het verhuizen, we gingen naar de Hopweg.

Pa is in de huiskamer bezig, met een doos. Hij praat gedachteloos tegen een broer. De doos wil niet.

Ik zit met een tang bij het radio-ameublement, met mijn pols in het gips. Alléén, en ik knip de elektriciteitsdraad door die met een knal, een flits, en een stoot in tweeën valt. De schrik slaat om mijn hart. Ik schreeuw. De stank van de vonk brandt zich in de lucht. Ik ben verdoofd.

Vader kwam snel, en hij vond het niet erg. Hij knuffelde me. Hij was zich ook helemaal wit geschrokken. Hij had zijn doos weggesmeten en was in twee stappen naar mij toe gesprongen.

Ik denk niet dat ik dat knippen uit eigen beweging ondernomen heb. Vader werd immers niet kwaad. Hij moet er zelf iets mee te maken hebben gehad, of het moet zijn dat ik juist toen, heel even, vrijgesteld was van de regels van het huiselijke leven, vanwege mijn pols.