Gerard de Croon

Devotieprentjes in woord en beeld - 63

Elke week een aflevering

Een prentje uit 1915 waar veel over te vertellen valt. Het is afwijkend van bijna alle andere prentjes in mijn verzameling door het liggende formaat.

De afbeelding erop is tamelijk conventioneel. De aartsengel Gabriël – knielend op één knie - brengt Maria – zittend op een kruk rechts – de boodschap dat ze moeder zal worden.

De anonieme maker heeft zijn werk verduidelijkt met "gesproken tekst". Vertaald uit het Latijn is er bij de engel te lezen: De H. Aartsengel Gabriël. Tussen Gabriël en Maria staat de tekst die de engel uitspreekt: Wees gegroet Maria, vol van genade. Achter de rug van Maria staat de reactie die zij geeft: Zie de dienstmaagd des heren.

Bovenin zien we een duif met een aureooltje om zijn hoofd. Er komen enkele gouden stralen uit die richting die wijzen naar het hoofd van Maria. De duif is al eeuwenlang de verbeelding van de H. Geest, de derde persoon van de Goddelijke Drieëenheid. In bijbelse termen: "Maria werd overschaduwd door de H. Geest." Daarna bleek ze zwanger van degene die later Jezus van Nazareth genoemd zou worden.

De gebeurtenis wordt aangeduid met Maria Boodschap, ook vaak met Annunciatie.

In Hall’s Iconografisch handboek ( Leiden, 2003) is bij dit trefwoord een omschrijving van meer dan 3 kolommen te vinden. Ik lees daarin o.a. dat de engel altijd in het wit gekleed is, dat hij op middeleeuwse afbeeldingen een scepter in zijn hand heeft met een knop in de vorm van een fleur de lis, maar dat hij later wordt afgebeeld met een lelie. Vaak is God de Vader bovenaan afgebeeld en de woorden van Maria ( Ecce ….) staan in dat geval vaak op hun kop zodat de Vader ze beter kan lezen. Als plaats van handeling kozen schilders uit de Renaissance vaak een loggia of een portiek. In het noorden plaatsten kunstenaars Maria vaak in een kamer of in een kerkinterieur.

Het prentje is uitgegeven door Kunstverlag Beuron. Zover ik kan nagaan bestaat die nog steeds. De uitgeverij is gevestigd in Beuron, in het Donaudal in Baden-Württemberg. Ze is waarschijnlijk verbonden aan de Benedictijner Abdij ter plaatse.

Opvallend goed is de kleurendruk. Rechtsonder de afbeelding staat vermeld Chromotypie Nr 514. Al is het prentje al meer dan 90 jaar oud, de kleuren zijn nog steeds helder.

De achterkant vind ik ook interessant. De jongens, jonge mannen eigenlijk, van de Ludgeruskweekschool in Hilversum kregen dit prentje na afloop van de jaarlijkse retraite in 1915. Die was gegeven door een pater Capucijn, pater Innocentius. Wat hij de jongemannen in opleiding voor een baan als onderwijzer meegaf bij die retraite kunnen we niet achterhalen, maar we beseffen dat hij hen, door deze tekst op het herinneringsprentje te plaatsen vooral wilde wijzen op het belang van Godsvertrouwen in het leven.

Merkwaardig is dat hij psalm 23 gekozen heeft, terwijl er psalm 22 boven staat. Misschien is dat gewoon een zetfoutje.

De St.-Ludgeruskweekschool bestond in 1915 zes jaar. Ze werd geleid door de Fraters van Utrecht. In augustus 1915 was de eerste wereldoorlog precies een jaar oud, dus is het niet onwaarschijnlijk dat Pater Innocentius het bij zijn preken daarover gehad heeft.

Ten slotte:

Psalm 23 is een mooi stukje werk van Koning David – of van zijn vaste tekstschrijver. In 1915 klonk de gepubliceerde tekst de lezers waarschijnlijk heel vertrouwd in de oren. Voor ons komt ze verouderd over. Voor de aardigheid en ter vergelijking is hier de tekst van psalm 23 uit de Nieuwe Bijbelvertaling ( Nederlands Bijbelgenootschap, 2004)

Psalm 23

1 Een psalm van David.

De HEER is mijn herder,

het ontbreekt mij aan niets.

2 Hij laat mij rusten in groene weiden

en voert mij naar vredig water,

3 hij geeft mij nieuwe kracht

en leidt mij langs veilige paden

tot eer van zijn naam.

4 Al gaat mijn weg

door een donker dal,

ik vrees geen gevaar,

want u bent bij mij,

uw stok en uw staf,

zij geven mij moed.

5 U nodigt mij aan tafel

voor het oog van de vijand,

u zalft mijn hoofd met olie,

mijn beker vloeit over.

6 Geluk en genade volgen mij

alle dagen van mijn leven,

ik keer terug in het huis van de HEER

tot in lengte van dagen.

Geraadpleegd:

Wikipedia en de website van het Katholiek Documentatiecentrum in Nijmegen.

Hall’s Iconografisch handboek – Leiden 5^e druk 2003