BRABANTS

Elie van Schilt
De plee

Soms kunde bepaolde dingen nie begrèèpen. Kekt in de bieb, boeken en nog uns boeken, mar gin boek over 'De Plee'. Terwijl toch de plee eigeluk un klein kerkhof is waor telkens opnuuw un stukske van oe wordt begraoven, dus bist un boek werd.

Ut is op één nao ut vurnaomste meubel dèwe in ons bezit hebben, irst ut bed en dan de 'Plee'.

Ut bed is echter un ligmeubel, maar de plee is bedoeld om op te zitten of soms op oe knieën vur te zitten as ge teveul gedronken het.

Nie iederéén zee plee, sommige zeggen 'ut höske', soms 'poepdòòs'. Iets platter is ut 'Schèèthuis'. Mar normaliter wor ut ok wel WC of Toilet genoemd, ut liste kan alléén as er ok un wasbekske in die ruimte hangt, waor ge oe haanden kunt waassen en aander dingen as ge dè nodig vendt. De Spanjaarden zeggen dan: "Retrete con Lavabo". Als ge ut héél langsaam zegt, dan pruufde as ut ware waor de plee vur dient.

Mar ik hou ut hier verder vort bij plee. De plee is ut mist gebruikte zitmeubel in un huishouwen, ze zitten er zò gère op, soms wordt er al geroepen "Hoe ist, zède onderaond klaor, of zède erin gezakt". Ze willen dan zò vlug as ut kan er zelf op gaon zitten. Ut fenste is, hoe langer ge het moeten wochten, hoe zaliger ut is om te kunnen gaon zitten, unne diepe zucht van twee kaanten is mistal ut geluid det dan te heuren is.

Irst as ge héél erg moet, ut bekaant in oe broek doet, dan besefte ut pas: De plee is de fenste zitplaots in huis.

Ut is in deze tééd van welvaart dan ok héél gewoon as ze twee van die zitmeubels hebben, verder als reserve matriaol nog unne pispot of toiletemmer.

Mar vruuger is ut wel aanders gewist. Er was zelfs unne tèèd zonder plee, in de stad gingen ze gewoon op unne pot zitten en na gebruik werd die dan dur de raom leeggekieperd.

Meessen die buitenaaf wonden, die liepen un endje ut laand in en lieten daor vallen wat ze konden missen, un buske gras mokte Mister Edet overbodig. Op sommige plotsen un bietje afgelegen in Frankrijk, Portugal en weet ik waor nog meer, doen ze ut nog zo.

Ik wil allèèn mar praoten over ons Nederlandse plee, aanders wor ut te ingewikkeld. Ik weet allèèn, de eskimo's meugen nie poepen as er sleehonden in de buurt zen, want dan houwen ze gin kont mir over. Ok nie bij 30º onder nul, want dan vriezen ze vaast.

De irste plee men nog bekent, die stond buiten in dun hof, un vierkaant houten geval, un schuin dakske mee hollandse pannen, daorop mistal as sierplaant huiskeslòòk. Un deur mee un hartje eruit gestoken, waormee gróóte meessen konden kèèken hoe dun hof erbij stond.

Vur kender zaat ut hartje te hóóg. In de plee stond un sort kiest mee un rond gat erin, daor konde op oe gemak gaon zitten en ouw kraanten lezen. Ik zeg ouw. As de kraante gelezen waren dan werden die zorgvuldig in vierkantjes gescheurd. In de plee, zaat neffen de deur unne grote spééker en daor wieren die blaoikus aangeprikt. We hadden toen nog gin puuzeltjes; duurde ut un bietje lang vur ut kakken hillemal klaor was, dan konde de tèèd vullen mee die stukskes kraant te lezen. Kon alléén mar overdag, want licht op de plee, dat kwam pas veul laoter.

Onder de plee was gewoon un gat gegraoven en daor viel alles in wetge zoal kwèèt wot.

Aachter de plee was unne deksel gemokt, was ut gat vol, dan wier mee unne strondschepper ut gat leeggemokt en over dun hof gegooid. Ut stonk wel un paor daogen, mar de plee kon er wir un jaor tegen en de slaoi, de peekes, ut groeide er allemaal goed van.

Wij as kender haolde wellis rotstreken uit. Zaat er iemand op de plee, dan tilde er ene zachtjes dun deksel omhòòg en dun aandere gooide er dan unne kaai in. Aon één kraantevelleke had die dan mistal nie genog om zun kont af te vegen. Ut gevloek, was dan ok nie mee drie weesgegroetjes als penetentie goed te maoken.

Laoter kregen we de plee in huis, mistal in de bijkeuken. Ut zitgedilte hadde in verschillende uitvoeringen: gemetseld mee unne geglazuurde pot erin gebouwd, ok wel unne aardewerkpot.

Mar we hadden nog gin spuuling. De afvoerpèèp van de pot hing diep in de strondput, ge rookt alléénig ut bietje dat in de pèèp stond, mar toch, in de bijkeuken hing toch aattij un luchtje van poep en pies om ut netjes te zeggen. Was ut wenterkost, snert of bruin bonen, dan konde de lucht in schefkes snijen.

Nog un nuuwke: deze plee was mistal op de riolering aongesloten, dus die hoefde niemir leeg geschept te worden.

Soms gebeurde ut toch, mar dan was er mistal iets ingevallen desse terug wilden hebben.

Wij waren toen nog zuinig. Ooit heb ik unne cent ingeslikt as klèèn menneke, ik heb twee daogen op de pot moeten poepen, irst toen vonden ze um terug.

Afspuulen onder de kraon en ik mocht vur unne cent gaon kóópen. Om um zeker nie te verliezen op weg naor de snoepwinkel heb ik um mar in munne zakdoek geknupt. Want in munne mond durfde ik um ok niemir te bewaoren.

Mar as ik nou terugkèèk en zie op hoeveul verschillende plekken en manieren ik naor de plee ben gewist, dan is er niks mir vremd.

In de trein, op unnne bòòt toen we naor Indië gingen, op tien kilometer hóóg in un vliegtuig, in Indië boven unne bamboemat mee un gat erin, of op unne balk boven de Kali en in Frankrijk op zo'n hurkgeval…

As ge nou soms de plee's bekekt, ut zen kléén palèskus, mee dure tegeltjes en niks als chroom wègge ziet. Ze hebben ok vort afzuigerkus die de poeplucht onder oe kont uithaolen, ik véén ut mar niks, ge ruukt oewe eigen strond niemir.

Mar gelukkig één ding is nie veraanderd, ze komen er nog allemal om ut zelfde te doen, wet ze vruuger ok deejen, om te poepen of te plassen. En valt de stroom uit, dan zitten ze ok in dun donkerte, en ok de afzuigerkus doen ut dan nie. Ze kunnen ok wir ruuken detter gepoept wordt, dus ok op de plee is ut nie aaltij rozengeur en maneschijn.

Mar toch, as ge erg moet, ut biste zitmeubel in huis.

NAAR BEGIN VAN DEZE TEKSTPAGINA