INHOUD VAN SCHILT
HOME

BRABANTS

AUTEURS
TEKSTEN
INTERVIEWS
SPECIAAL
HEILIGE BOONTJES

Elie van Schilt
Alles is aanders

 

Ut blééft mar durgaon, niks is er nog van vruuger over as un stel ouwe gebouwen en hier en daor un bietje rommel in un museum.

Zelf ben ik van aacht en twintig, ut irste wet ik me nog kan herinneren is dek 's mérugus wakker schrok dur ut geweld van de kwiesjeer die aongemokt wier dur men moeder.

Dun deksel en de ringen wieren er allemal afgeschoven, de russel wier omgekiepert, dan ut gepiep van de aslaoi die wier dan op dun hofpad in de kolenzeef leeg gemokt.

Stelt oe nou niks veur van die kolenzeef, ut was nie meer as un kiesje van 50 bij 30, inplaots van unne bòjem zaat er féén gaos onder.

Laoter wier dan de kolenzeef zolang op en neer geschud tot er allèèn nog mar un paor sintels , un gróóte stofwolk en enkele halfverbraande kolen overblèven. Die halfverbraande kolen daor ging ut om, die gingen wir trug in de kolenkit en wieren opnuuw in de kwiesjeer opgestóókt..

De sintels en dun as gingen over dun hofpad en 's wenters as ut glad was dan wieren die veur over de stoep en de straot gestrooid, ut perd van de melk of gruunteboer, of de handkèèr meen unne trekhond eronder van unne aandere melkboer, die gleëien dan nie zo makkeluk uit.

Néé, niet vur ut slippen van de auto's, wij hadden gin auto's, de miste dokters reëen nog op de fiets, néé, wij slipte nie, wij slibberde en hard, vurral mee klompen.

We vingen mee die kolenzeef ok wel veugeltjes, omgekeerd, aon ene kaant un houtje eronder, waoraon un lang touw, un paor kruimeltjes bróód onder de zeef, zaten er un stel veugeltjes onder, dan was un rukske aon ut touw voldoende om er un stel te vangen.

De vinken hadden geluk, die mogen in un kooike hun liedje verder zingen, mar de mussen hadden pech, ik weet ut, ut klinkt nou hard, mar ut kopke wier omgedraait en ut muske wier gestrupt en schongemokt en in de koekepan gebakken, ze waren nog lekker óók

Och in Frankrijk en ok in Italië doen ze ut tegensworrig nog, mar dan zen ut kwartels en spreuwen.

Ok ut hakken van aonmaokhoutjes of ut geknak van takken die wieren gebroken vur in de kwiesjeer, ut is allemaol nie mir nodig. Maastappels worren er ok gin mir geraopt.

Er zen ok gin kwiesjeeren mir en dus ok gin herrie die er bij heurde as de kwiesjeer wier aongemokt.

Zelfs dun bakker stokt gin mutsers mir in zunne oven. Mar ut bròòd is nou ok niemir zo lekker as toen.

Gewoon meessen net as wij hadden kokosmatten op de vloer, iedere dag kregen die un burt mee handveger en blek, ene keer in de week wieren ze geklopt, mar ut moog nie vur zeuven uur 's meregens. Ok gin mattenkloppen heurde nog, soms ut geklop van un automatje det tegen de muur wordt geslaon.

As de vrouwen ruzie hadden mee durre mees konden ze bij ut kloppen van de matten hun kaoïighed kwéét, durom waren ze toen veul liever as tegensworrig, mee zonne stofzuiger is er nog mar wèènig kwéét te raoken.

Zaten wij als kiendjes aon de toffel, ons moeder pakte ut bròòd, mee de punt van ut mis wieren er drie kruiskus op ut bròòd gemokt, hield ut aon ene kaant vaast en dun aandere kaant wier tegen dur borst gedrukt en zò wier ut gesneëie, in ut begin zen ut dan klèèn sneekes, mar in ut midden van ut brood waren ut pillen zó gròòt as maot zisenvirtig van schoenen.

Mar die bròòien zen er ok nie mir, ut bròòd is mistal al gesneëie as ge ut kopt, gin drie kruiskus mir en ok gin moeder die mee un gròòt mis stao te snijen. Nou mis ik wel meer men moeder as ut mis. Mar ik hoef ok niemir bang te zéén desse in dur borst snijd.

En ok gin botterhammen mir mee as beleg, vet en suiker. Lieverkuukskes wieren toen nie gebakken. Mar wij zen er ok allemal gròòt mee geworren.

Mar soms hadden wij ok un buurtfist. Dan wieren bij de slager un paor verkuskoppen gekocht ( Kop mee afval ) noemde ze ut toen. Ut afval was ut snijsel waor de slager gin worst van kon maoken ) Unne grote wasketel wier schongemokt en daorin wieren die koppen gekokt tot ut vléés zo van de botten afviel. Daor wier nog ut één en aander bij gegooid zoas, zout en peper, nootmuskaat, azèèn en augurken, dan ging ut dur de vléésmeulen en al de buren die hadden mee betaold aon de koppen die kwamen mee scholtjes en bakken, as ut un paor uur laoter was stèèf geworren dan hadden we zult zoas ge het nou niemir kopt bij de slager.

Er waren gin koelkaasten, dus we aten un week lang zult, tot ut uit oe oren uit kwaam.

Ok as er geslacht wier, dan gingen we kééken. Mee un paor man hielkden ze het vereken vaast zodet de slager kon steken, kwèèken det zon bist dan deei, nou zeggen ze nog " Hij kwekt of det ie gekelt wordt " Wie as jongen ut vereken zun kond kuste vur ut slachten, die kreeg de frutblaos ( Pisblaos ). Meteen opblaozen en laoten dróógen en ge hat unne mooie bol om naor elkaar toe te slaon.

Och as ge is wiest wet wij allemol zagen as we naor school gingen, de straotveger die mee zunne takkenbissum al vruug stond te vegen, ut waren toen allemal nog kenderkopkus, ut miste vervoer ging nog mee perd en kèèr, dus er laag veul peerdestrond op straot, was die tussen de kaaien gereëien, aon dun aachterkaant van zunne bissumsteel zaat unne ijzere ring om de steel, die kon dan nie splitsen, en daor krabde hij de perdestrond mee van de kaaie.

Alles wier dan in un kiepkerke gegooid, hoe voller ut kerke wier hoe zworder ut straotvegen wier, want er zaat gin motorke op ut kerke.

We zagen ok twee sorten putjesscheppers, dun ene ok mee un kiepkerke en un korte schep vur de putjes langs de kaaibaand, dan was er nog ene mee un grote kiepkeer, mee un peerd er veur. Die had unne schep mee unne hele lange steel en die mokte die putten in ut midden van de straot schòòn.

's Aovonds moessen al die kerkes en kèèren mee naor de gemintewerf en die wieren dan daor leeg gemokt. Waor ut verder blééf, ik weet ut nie.

We hadden toen gas en illektries licht op straot. De gaslantèèrns daor was un menneke veur mee un kort ladderke en poetsgeridschap, die mokte ut glas schòòn en zette nuuw kouskus in de lantèèrn as ut nodig was. Die kouskus waren nogal frutdingen, ene trap tegen de lantèèrn-paol en ut ding was kapot.

As 's avonds de lantèèrns ongingen, dan reei er nog iemand van de gasfabriek op zun fietske rond om te kèèken of ze allemal braande, din ze ut nie, dan kon ie ze aonsteken dur mee unne lange stok mee un hokske ur aon, aon un hendeltje te trekken. Wij as kender din ut aanders, unne flinke stamp tegen dun lanteernpaol was mistal ok genoeg om um te laoten braanden, mar ok ut kouske kon dan kapot zéén.

Vur ut illektries licht waren er wir aandere meessen, vur die midden boven de weg hingen ree er unne lorrie, ( die reei toen al op illektriek van grote batterijen ) Op de lorrie zaat un ladder, de ladder die zaat, mar de mees die er mee reed, die moes staon blééven, er was gin benkske vur de chauffeur. Hij mokte ut as er iets kapot was, ok as de lampen gepoetst moessen worren, mar om de lampen te vernuuwen had ie unne lange stok mee un klemke erop en daor kon ie de lampen mee in en uitdraaien. Bende vernukt, er was toen gin TL en Natrium en weet ik veul wet vur lampen ze tegensworrig allemal hebben.

Ut was toen ok druk op straot, mar ut waren mist boeren, trouwens ut was bij ons al gauw boer, om er mar un paor te noemen. De gruunte en de melkboer heb ik al genoemd, mar dan hadden we ook nog de vis en de kéésboer, de kolen en de klaaiboer, de klaaiboer kwaam mee erepel. We hadden ok unne toddenboer tot zelfs unne boterboer, die kwamen mistal bij Dussen vandaon en verkocht ok kéés en aaieren. Dus gin gruuntenman net as nou vort.

Dan hadden we ok nog un stel baozen, de gasbaos , de fondsbaos van ut ziekenfonds en de fondsbaos van de verzekering. Die kwamen toen nog iedere week langs om de meter op te nemen en om te beuren, ut was allemal nog centenwerk in die tééd. Kraanten rondbrengen was toen ok un vak, die laag nie vur zeuven uur in de bus net as nou, daor had ene mees un dagtaok aon.

Al die boeren, daorbij dun bakker, de slager, die kwamen iedere dag in de straot en bij de meesen aon de deur, dus de vrouwen hadden overdag buurt zat.

Dan hadden we nog de pindamennekus, venters mee bildjes, mee krabben en kneukels, verder nog novvenaant de tééd van ut jaor, kwamen de venters mee aarbeien, pruimen of kersen.

We hadden de straotmuzikaanten, de liedjeszangers, die zongen van " Achter in ut stille klooster " en al det sort liedjes. Vur un paor centen konde dan de tekst van de liedjes kóópen.

Vurral nie te vergeten de schéérenslieper, de lappenboer en menne ome die ree mee un kerke mee kuukskes en snoep. Er waren toen ok nog meesen mee un kofferke op hunne rug, die verkochten knupkes, gaoren, illestiek en nog veul meer dingen, ut waren mist woonwaogen-meesen, die zo hun kosje scharrelden.

Auto's ? In hil de parochie Hasselt had toen mar twee man unne auto, ut was dun autosloper Lambeer de leuw en Kareltje Boom als taxibedrefke.

Mar de auto's hadden toen nog un treeplank, waor ge op kont staon en un endje meerijen.

Hadden nog unne toeter mee zonne gummiebol en ok echte richtingwijzers, die uitklapte.

Veul auto's hadden nog ginne startmotor en moessen worden aongeslingerd mee de haand.

Bakkers, slagers, zaoken als Vroom en Dreesman, de duif en ut Hert, brochten alle bestellingen rond mee de bak of transportfiets, had ok zun vurdelen, ge zaagt toen nie zo veul dikke meessen, vur iederéén was ut sjouwen geblaozen.

Vur ons as kender was ut un sensatie as de machinist van de stoomtram van Tilburg naor Dongen, kolen moes bijvullen onder de stoomketel terwéél hij stopte in de Hasselt.

De machinist pokte dan ok ut vuur op, soms vielen er dan nog gloeiende kolen tussen de rils en konden we vuurke stoken as de tram weg ree.

Pliessie, op de fiets mee zunne saobel on de tussenstang, niks ginne revolver, daor konne alléén mar ongelukken mee gebeuren. Mar ene pliesie had toen meer te vertellen as nou veftig ME ers. Ut kwaam, iedere pliesie had zun éégen wéék en kende iedereen die daor wonden.

De pestoor as ie ging bedienen, op de fiets. As die dan langs kwaam mee de hostie in un duske, dan moeste knielen op straot en un kruiske maoken.

Jantje Tervoren de pestoor in de Hasselt, wij as schoolkiendjes moessen hem aaltij vriendeluk goeie dag wensen as we hem zaagen en roepen " Dag menneer pestoor " hij groete dan ok netjes terug, dur mee zun haand te zwaaien. Nou gebeurde ut det er aon twee kaanten van de straot ' Dag menneer pestoor wier geroepen ' hij zwaaide nor wirskaanten mee twee haanden, mar hij donderde wel van zun fiets.

De geminte had toen nog mar un paor auto's, de Magirus van de braandweer mokte op ons kender ut miste indruk. Mar overal waren braandhuiskus en daor stond dan un handkéér mee slangen, schuupen en nog wet geridschap zoas braandemmers om dun braand me te blussen.

Dan had de geminte nog unne ziekenwaogen en verder nog unne sproeiwaogen die mee hèèt weer de straoten kwaam sproeien en daor friste ut echt mee op. Misschien waren er nog wel un paor auto's, mar daor waren ze dan héél zuinig op, want ik heb ze toen nóót gezien.

Pak toen un begroffenis, novvenaant degge geld had, un koets mee twee of mee vier péérden, een of twee volgkoetsen, ok wir mee een of mee twee péérden.

As er iemand dòòd was, die lagen toen in de vurkaomer opgebaord en wij as schoolkender gingen dan kééken, wij waren nie bang vur dooi meesen.

Zo wier er ok getrouwd en ok bruiloft gevierd, alles per koets. Soms gebeurde ut bij un gouw bruiloft, det unne fabrikaant mee unne auto, ut gouwe paor daormee naor de kerk brocht en haolde. Ut was dan ok mistal dun irste keer in hun lèèven desse in unne auto zaten.

Nog efkus nor de boeren, ut waren misters op de transportfiets, we zagen ze trug komen van ut melken in de waai, over un smal zaandpedje, aachter on de bagagedraoger, twee melkbussen waor un virtig liter in kon en dan nog veur èèn op de stang.

As ut kaoi weer was dan was ut zaanpedje un modderpedje, mar ze trapte dwars dur de modder de melk naor de boerderij.

Kekte nou, vur un kreugeltje mee knollen rijen ze al mee de tractor nor ut veld en liefst ene mee unne shovel erop, dan hoeven ze nie te bukken om de knollen in te laoien.

Mar wij as kender zagen de boeren ploegen, telkens één voor, want ut ging nog mee un peerd.

We zagen dun boer zaaien, aon unne schouwerbaand unne grote zinken bak mee zaaigoed en mee unne brëie zwaai, sjuust as de pastoor mee zunne wijwaterkwast gooide hij ut zaad op zunne ekker.

We zagen ok hoe alles wier binnengehaold is ut òògsttééd was, de rog en de haver wier nog mee de sikkel gemaaid en mee unne strooibaand gebonden, de bossen wieren opgezet en laoter mee de kèèr naor de schuur van de boerderij gebrocht.

Prachtig was ut as laoter zo'n gróót dorsmesjien kwaam, soms nog mee unne trekker die op stóóm reei en ok de riem van ut dorsmesjien liet draaien. Alle boeren uit de buurt hielpen dan mee en zò ging ut mesjien van dun ene naor dun aandere boer.

Erepel wieren nog mee de riek gestoken en mee de haand geraopt.

Knollen , mangepeeën , géél en rooi peeën wieren nog mee de haand getrokken en ut was dikkels kaoi werk in ut naojaor, bij rèègen en wend.

De kender van de boeren hadden ut dan nie goed, want die moesse overal in meehelpen.

Wij as kender wiesse waor alles vandaon kwaam. De melk kwaam nie uit de supermarkt en ut vlèès nie van dun slager, ut bróód nie van dun bakker. Alles kwaam van dun boer, zunne ekker en zun bisten..

Och ik zit eigeluk gewoon un bietje te denken on menne kendertééd, ut miste wet ik zie zen schóón dingen, ut zal allemal wel nie goed zen gewist, mar daor ben ik dan de grotste helft van vergeten.

Ut was toen ok allemal nie goed, mar toch, ik docht beter as tegensworrig. Mar misschien praot de jeugd van nou over zeuventig jaor ok zo. Dan is ok alles wir aanders as det ut nou is, misschien véénen ze dan un ouw compjuuterke wel un schóón ding.

 

Och misschien zit mun verhaoltje un bietje gek in elkaar, ut springt un bietje van dun hak op de tak, mar ik zat ok alléén maar te denken aon vruuger " Toen alles aanders was "