Omslag van Lust! De Plano's
Bijdrage aan Lust! van Jan Doms - Missile
Bijdrage van Walter Kerkhofs aan Lust! - Mulo Boy
Bijdrage van Ad Willemen aan Lust! - Papierversnipperaar en
plastic
Brabants Dagblad over Lust - Ed Schilders op de voorraad van
FKK-papier in Scala (1997)
Naturisme? Maar dan eerst langs de kapper, de visagiste en de
mondhygiëniste.
Het genieten van de vrije natuur: in je blootje op dorre takken
en rottende herfstbladeren zitten....
Studio-opname om naturisme te suggereren. Let op de schaduwen,
die een uitgekiende belichting verraden.
De bilspleet is op het negatief nog eens lekker zwart aangezet.
De suggestie van het primitieve leven in de natuur. Maar let op
de pose: de stand van de benen, op de toppen van de tenen; en de
spiegel die ongemakkelijk hoog is opgehangen omdat je anders de
dame maar half ziet.
Prachtige foto, maar in de donkere kamer zwaar geretoucheerd en
bewerkt. De mens
als onderdeel van een overweldigende natuur.
Freudiaans? |
In
de fotografierubriek van CuBra, Brabants Licht, verschijnt vandaag
(22 november 2004) een serie foto’s van Joseph Mandos. Deze
serie richt zich op een treffend onderdeel van de brand die afgelopen
weekeinde precies een jaar geleden in Tilburg het zogenaamde
Scala-gebouw in de as heeft gelegd. Van die brand verschenen
eerder fotoseries in Brabants Licht. Het speciale van de serie van
Mandos is dat de fotograaf zich gericht heeft op opnames van een
grote voorraad drukwerk die in het gebouw lag opgeslagen: een
groot restant van afleveringen en planovellen (nog niet gevouwen
en gebonden drukvellen) van een aantal Duitse fototijdschriften op
het gebied dat wij tegenwoordig naturisme noemen. Deze
tijdschriften verschenen in de jaren vijftig en zestig van de
vorige eeuw, nog voor de seksuele revolutie, in een tijd waarin
foto’s van de mens in zijn blootje nog strikt onder de toonbank
moesten liggen. De
publicatie van de foto’s van Joseph Mandos op CuBra, deed me met
veel genoegen terugdenken aan een kunstenaarsproject waaraan ik in 1997 meewerkte, en
dat voor een belangrijk deel gebaseerd was op precies diezelfde
foto’s, die nu een jaar geleden door de vlammen werden
aangetast.
1.
LUST!
Dat
project heette ‘Lust! - de plano’s’. Het werd aangestuurd
door de Tilburgse Kunststichting (TKS): een aantal Tilburgse
schrijvers en kunstenaars werd gevraagd een bijdrage te leveren
met het begrip lust als thema. De beeldend kunstenaars werd
verzocht zich daarbij te bedienen van de planovellen uit Duitsland
die ook toen al in het Scala-gebouw opgeslagen lagen.
Het
werd, vind ik nog steeds, een van de aardigste evenementen die
ooit door de TKS, toen nog onder leiding van Jan Doms, gehouden
zijn. Op een speciale Lust-avond kraakte het gebouw aan de Willem
II-straat in zijn voegen op een door Cees van Raak georganiseerde
literaire Lust-thema-avond.
De bijdragen werden verzameld
en uitgegeven in
een oversizede pizza-doos: de planovellen (eenmaal gevouwen tot
folioformaat)
moesten er immers inpassen. Van de beeldende bijdragen op basis
van de Duitse blootbladen spreken me
nog steeds die van Walter Kerkhofs en Jan Doms zeer aan. Kerkhofs
bedrukte de foto’s van de planovellen met zwarte silhouetten,
genomen uit diezelfde foto’s, en Jan Doms vouwde twee vellen tot
papieren vliegtuigjes. Ad Willemens bijdrage verwees rechtstreeks
naar het ondergrondse bestaan van dit drukwerk door de vellen door
de papierversnipperaar te halen en in plastic zakjes te doen.
2.
‘CENSUUR’
Dat
de seksuele revolutie veel mogelijk had gemaakt maar in Tilburg
zeker nog niet alles, werd bewezen doordat de drukker, Pabo Print,
weigerde het drukkarwei af te maken toen eenmaal gebleken was dat
de geschreven bijdrage van Peter van Noppen nogal pittige taal
bevatte. De weigering door de drukker leverde het project veel
publiciteit op, ook landelijk. Positief voor ons, de makers,
negatief voor de drukker. Die ging een tijdje later failliet. Een
oorzakelijk verband zou ik niet willen suggereren, net zo min
overigens als met het geval van het faillissement van de TKS,
eerder dit jaar. Het
Brabants Dagblad, dat de uitgave steunde, maakte een advertentie
met de kop: ‘Eerste geheel geweigerde druk?’ In de golf van
publiciteit die daarop volgde, heb ik het genoegen gehad
gefotografeerd te worden, gezeten op een berg van dat blootpapier
in de Scala.
Mijn eigen bijdrage aan Lust! ging echter over de
sensuele bioscoopadvertenties die in de jaren zestig in de
Tilburgse dagbladen stonden, en die mij als puber mateloos
geïntrigeerd hebben. Even heb ik toen nog overwogen om over de
naturisme-foto’s zelf te schrijven, maar ik gaf toch de voorkeur
aan een Tilburgser onderwerp. Het verschijnen van de foto’s van
Mandos leek me een goede aanleiding om alsnog kort op die foto’s zelf
in te gaan.
3.
DROMEN
Het
valt niet te ontkennen: het hele Lust-project stond behoorlijk in
het teken van de puberale lustbeleving. Onafhankelijk van elkaar
was een aantal schrijvers en kunstenaars blijkbaar bij die
invalshoek terechtgekomen. Mijn bioscoopadvertenties, de
vliegtuigjes van Jan Doms, de geheimzinnigheid die Willemen in een
plastic zakje stopte, de bijdrage van Walter Kerkhofs die ‘Mulo-Boy’
heet… ‘Natte jongensdromen’, kopte het Brabants Dagblad, en
dat was goed gezien.
De
tijdschriften die die dromen weer hadden opgeroepen, heten Helios,
Eos, en Sonnenschein. Namen die alle geneugten van de vrije mens
in de vrije natuur moeten oproepen. De fotografische inhoud is
daar consequent op gericht, en kenmerkt zich door een hoge mate
van fotografische en druktechnische kwaliteit. Ik bedoel maar: het
zijn alles behalve smoezelige blaadjes. En dus wordt er gezwommen
en handstand gedaan. De rondedans in het water ontbreekt niet, en
uiteraard was volleybal ook toen al de nationale naturistensport.
Maar toch… Wie de foto’s bekijkt, zal na enige tijd tot
de conclusie komen dat rimpels in die ideale natuur toen nog niet
bestonden.
Dat bierbuiken en hangtieten zwaar in de minderheid zijn, en dat
zelfs zwembandjes hier alleen van rubber zijn. Ik twijfel er niet
aan dat serieuze naturistentijdschriften daar tegenwoordig anders
mee omgaan, maar in de tijd van Helios en Sonnenschein lijkt de
natuur heel vaak toch een alibi voor een geraffineerde vorm van
erotiek of sensualiteit. En niet alleen voor pubers.
Ik
heb daar niets op tegen; laat dat duidelijk zijn. Wie de foto’s
bekijkt, zal met mij mogen concluderen dat ze zeker in onze dagen
van de hoogste onschuldigheid zijn. Maar het is fascinerend om te
ontdekken hoe die sensualiteit nou precies door de makers vermomd
werd tot naturisme. Of andersom. Ik heb een paar foto’s geselecteerd om deze
techniek van erotisering te laten zien. Ze zijn
hierbij afgebeeld met mijn commentaar.
4.
MOUSEBIT
Er
is, denk ik, ook een statistisch bewijs dat zulke foto’s eerder
als erotica beschouwd worden dan als levensideaal. Toen mijn goede
vriend Frans Tooten zijn website Mousebit opzette, een site met
heel veel erotiek, besloot hij ook honderden van deze foto’s uit
hun slaap in het Scala-gebouw wakker te kussen door ze op Mousebit
te plaatsen. Twee jaar geleden is Frans, veel te vroeg, overleden,
maar de pagina’s met deze foto’s op Mousebit trekken nog
steeds duizenden bezoekers, per dag… Dat zijn echt geen pubers
meer. Die kennen wel andere internetadressen. De foto’s zijn
nostalgie geworden. Herinneringen aan een tijd toen bloot nog heel
ongewoon was. Aan bloot dat ooit verdacht was en veroordeeld tot
een obscuur bestaan, maar dat we nu, zeg maar, zouden kunnen
benoemen tot ‘Het goeie ouwe bloot’. Frans zou ervan genoten
hebben.
Alles
wat er van dat bloot over was, is in het midden van de jaren
negentig van de vorige eeuw in Duitsland opgekocht door een
Tilburgse handelaar in oud papier. Een vrachtwagen vol. Een deel
werd verkocht; een deel werd gebruikt voor ons Lust-project; en de
rest, de rest is tot as wedergekeerd of geroosterd bij de brand in
de Scala. Het is goed dat Joseph Mandos ook deze allerlaatste
ogenblikken heeft vastgelegd.
Links
Naar
Brabants Licht, de foto’s van Joseph Mandos
Naar de website
Mousebit, inhoud FKK
Ed Schilders over
bioscoopadvertenties in de jaren zestig
Werk van Jan Doms op CuBra
Werk van Walter
Kerkhofs op CuBra
Werk van Ad Willemen op
CuBra
|