Ze
schijnen niet zo zeldzaam te zijn, maar ik had er nog nooit een
gezien:
een boek met een kogel erin. De anekdote is zeer bekend. Iemand,
meestal
een soldaat, wordt beschoten en hij zou zijn gedood als hij niet
toevallig
een boek, meestal een bijbel, in zijn borstzak had gedragen. De
bijbel
hield de kogel tegen.
Maar
nu is er Brought to Book, samengesteld door Ian Breakwell
en Paul
Hammond
(Penguin Books; ƒ 33,95.) en daarin staat zo'n bijbel
afgebeeld. Het
bijbehorend
certificaat verduidelijkt dat de kogel met de punt tot stilstand
kwam
exact voor de laatste bladzijde. Elders in het boek staat een
anekdote
over
Woody Allen. Hij loopt over een avenue in New York en op de
dertigste
verdieping
van een gebouw laat iemand een bijbel vallen. Woody zou door de
bijbel
gedood zijn, als de val niet gebroken zou zijn door een kogel in
zijn
borstzak.
Dat
is, bij benadering, de sfeer van Brought to Book: een collage
van de
meest
intieme ervaringen die lezers met boeken hebben gehad. Voor een
deel
bestaat
de verzameling uit werk dat eerder is gepubliceerd en uit
merkwaardige
foto's uit archieven. Maar Breakwell en Hammond hebben ook meer
dan
honderd vrienden en gekende boekenliefhebbers naar hun
ervaringen
gevraagd.
Ze hebben geantwoord in de vorm van fictie, poëzie,
tekeningen,
korte berichten of langere biografische stukken. Over een
huishoudster
die bibliotheekboeken in de oven ontsmet alvorens ze te lezen;
een
jongen die gefascineerd is door zijn bijbel als pop up-boek
omdat je
daarin
de kruisiging ook aan de achterkant kunt zien; een verzamelaar
die in
iedere
boekwinkel moet plassen en in de grotere zaken darmkramp krijgt;
twee
mannen
van tachtig die in een openbare bibliotheek op de vuist gaan
omdat de
ene
voordringt bij het afstempelen.
Er
zijn ook zeer aangrijpende stukken. Boeken lezen in Iran doe je
met z'n
vieren,
één lezer en drie handlangers op wacht tegen
staatspolitie
en verklikkers. Onder de titel 'Moslim-soep' legt Tina Oldknow
uit
hoe de ongeletterde Nafana's in Ghana zich beschermen door een
drank
samen
te stellen uit kruiden en teksten uit de Koran. Merapi Obermayer
vertelt
hoe haar ouders in Nederlands-Indië geïnterneerd werden
toen
haar moeder van haar in verwachting was. Er staat een foto bij
van een
pop
die een soort borstrok draagt, gemaakt van het linnen dat ooit
om boeken
zat:
de enige stof die de moeder kon bemachtigen om kleertjes te
maken voor
haar
aanstaande kind. Sommige titels zijn nog leesbaar.
In
de rijke Engelse traditie van boeken over boeken blinkt Brought
to Book
vooral
uit door de hoge mate van intimiteit. Zo hoog dat we hier met
enige
regelmaat
doorkijkjes krijgen naar het thema van 'eros en de eenzame
lezer'.
Een
vrouw die opwinding gevoelt door lederen banden. Een man die
voor de
rechter
verschijnt omdat hij in bibliotheken boeken steelt om eraan te
ruiken.
Bibliothecarissen die condooms (gebruikte) aantreffen in
terugbezorgde
boeken. Een getatoeëerd boek op de bil van een uitgever.
De
mooiste intimiteit staat in de bijdrage van Charlie Holmes. Zijn
overgrootvader
en -moeder waren al tien jaar gehuwd, maar nog kinderloos.
Toen
brak de Eerste Wereldoorlog uit en de overgrootvader nam dienst.
Hij
raakte
gewond: granaatscherven in zijn onderlichaam. Zijn mannelijkheid
werd
echter
gered, want op het moment van de inslag droeg hij juist een hele
stapel
bijbels voor de aalmoezenier. De boeken hielden de scherven
tegen waar
dat
het meest gewenst was. Een van de scherven werd uit opa's
lichaam
verwijderd
met daaraan nog een stukje bijbeltekst, een fragment uit de
tweede
brief
van Paulus aan de Thessalonicenzen: 'Wat u aangaat, broeders,
geeft het
niet
op te doen wat juist is.' Thuisgekomen liet hij de snipper aan
zijn
vrouw
zien. Ze gaven niet op, en kregen vier kinderen. Ze noemden hen
Mattheus,
Markus, Johannes en... Ivan.