|
De Bourgondische School. De laat-middeleeuwse muziek. De
Lambrekvrienden, Foto Frans van Bree
De Brabantsedag is een jaarlijks cultureel evenement in
Heeze op het gebied van erfgoed en geschiedenis. In een
kleurrijke optocht worden aspecten van de Brabantse
identiteit uitgedrukt, waarbij het hele oude hertogdom
Brabant wordt gethematiseerd. Er wordt dus over de grens met
Vlaanderen gekeken en zo past het evenement in de
‘groot-brabantse’ gedachte, al staat voor de organisatie
eerder dan het uitdrukken van identiteit, de historiciteit
voorop. Het feest ontstond aan het einde van de jaren
vijftig en kent elk jaar een eigen thema, bijvoorbeeld de
wereld van Jeroen Bosch of de schelmenstreken van Tijl
Uilenspiegel. In een grote optocht gaan verschillende
groepen door de straten van Heeze, elk een deelaspect van
het overkoepelende thema uitdrukkend. Een jury beoordeelt de
geslaagdheid van iedere bijdrage. De optocht past in een
cultuur van Zuid-Nederlandse vieringen (denk aan carnaval)
en processies.
In 2013 was het thema de Middeleeuwen. In wat volgt ga ik in
op de beelden van de Brabantse Middeleeuwen die werden
uitgedrukt in dat jaar. Kunnen zij als uitingen van
medievalisme worden aangemerkt, het creatief omgaan met de
periode 500-1500 in latere tijden? In hoeverre is er sprake
van nostalgie? Hoe drukt men de hedendaagse visie op de
Middeleeuwen uit, de hedendaagse betekenis ervan? Gaat het
om spot, actualisering of esthetiek?
Op de website www.brabantsfaam.nl staan veel foto’s van de
bewuste dag die als overkoepelende titel ‘Hoezo
Middeleeuws?’ had. Ook zijn er de juryrapporten over de 17
deelnemende groepen opgenomen, waaruit ik in wat volgt zal
putten.
In het genoemde jaar 2013 werd het evenement op de Nationale
Inventaris van Immaterieel Erfgoed opgenomen, een erkenning
van het nationale belang ervan. Op de website
www.brabantsedag.nl wordt het feest zo getypeerd:
‘Het
publiek wordt geboeid met expressief of juist vertederend
toneelspel. Ernst en humor, werkelijkheid en fantasie
wisselen elkaar af en brengen het verleden van het Hertogdom
Brabant op een geheel eigentijdse wijze tot leven.
Voorafgaand aan de theaterparade biedt de Brabantse dag
cabaret, kunst, toneel, straattheater en muziek.'
De winnaar van 2013 was volgens de jury vriendenkring De
Rooie Hoek met het thema marktplaats.nl. Ook het publiek en
de pers kozen voor deze bijdrage. Uit het rapport van de
jury komt naar voren dat De Rooie Hoek de brug tussen
vroeger en nu, tussen de middeleeuwen en de 21ste
eeuw met zijn internet en handel in clicks, het beste zou
slaan. Die brug is een belangrijk criterium voor de jury. Zo
wordt in het spel van De Rooie Hoek een marktkraam met
appels getoond, in een verwijzing naar tech gigant Apple.
Wanneer men echter zou kiezen voor visuele pracht of humor
zou er mogelijk voor een ander deelthema gekozen zijn. Mijn
voorkeur, op basis van de op brabantsfaam.nl getoonde
foto’s, gaat uit naar Vriendenkring Hopeloos met zijn
bijdrage over de universiteit Leuven. Het levert iconische
beelden op. Ook volgens de jury is er sprake van ‘een
prachtig geheel met een grote ‘wauwfactor.’ In de
carnavaleske presentatie van de eerste universiteit uit de
Nederlanden (opgericht in 1425) komt vooral de andersheid
van vroeger, als bron van verbazing naar voren. Het verleden
verschilt immers sterk van het heden en dat zou in
presentaties getoond kunnen worden. De bontheid van vroeger
blijkt bijvoorbeeld uit een religieus vaandel met Adam en
Eva bij hun boom op de wagen van Hopeloos. Het oogt als een
geďllumineerd manuscript, maar door het hedendaags
karikaturalisme waarmee de mensfiguren zijn neergezet,
ontstaat er een mooie wisselwerking tussen vroeger en nu.
Het vaandel is een vorm van verledenheid (een vertaling van
pastness), het creatief omgaan met het vroegere in
latere perioden.
Wetenschap als spel? Hier wordt de Leuvense universiteit
uit de middeleeuwen uitgebeeld in relatie tot het geloof.
Vriendenkring Hopeloos, foto Pierre Nuijts
Een religieus vaandel in de stijl van een pagina van een
geďllumineerd manuscript.
Vriendenkring Hopeloos, foto Gerard van den Broek
Een andere mooie bijdrage is van de Vriendenkring De Engelse
tuin met het thema heraldiek, waar de jury echter weinig
waardering voor heeft: ‘De figuratie is statisch en
passief.’ Ook wordt er gerept van ‘een erg simplistische
weergave van het verkozen onderwerp.’ Ik vind de wagen van
deze bijdrage echter geslaagd. Ik snap wat de jury met
‘simplistisch’ bedoelt, het gaat om een bijdrage die
kinderspeelgoed in herinnering roept. Toch drukt de wagen in
mijn optiek de wonderlijke andersheid van het verleden anno
nu goed uit. Voor veel mensen zijn de middeleeuwen een
tijdperk dat bont spel in herinnering roept. De wagen van De
Engelse tuin toont bontheid en esthetiek. De historicus
Johan Huizinga (die het hier getoonde niet zou hebben kunnen
waarderen) zag de middeleeuwers als een soort kinderen met
hun behoefte aan ongeraffineerde kleur. Juist dat gegeven
komt goed naar voren in de heraldische wagen van dit
deelthema.
Heraldiek. Vriendengroep De Engelse Tuin, foto Frans van
Bree
Ook de bijdrage van de Vriendenkring Kapelstraat is
effectief. Deze vriendenkring thematiseert de spotsermoen
uit de middeleeuwen, een parodie op de religieuze preek,
waarin mensen worden opgeroepen om zich immoreel te
gedragen. Het gegeven past bij het feest van de omkering dat
het middeleeuwse carnaval was en in de bijdrage over het
spotsermoen zien we zowel de kleurrijkheid van carnaval
(voor veel historisch niet onderlegde mensen zijn
middeleeuwen en carnaval ongeveer hetzelfde) en tonpraten.
De narren in hun gele, groene en rode pakjes contrasteren
mooi met de rest van de attractie. De jury meent dat de
monochrone tonnen weinig uitstraling hebben, wel rept men
van kleurcontrasten die ‘de tegenstellingen van het thema’
in de verf zetten. De spotredenaar op de tonkansel zorgt wat
mij betreft voor een leuk vervreemdend beeld.
Tonnen en narren. Vriendenkring Kapelstraat, foto Pierre
Nuijts
De vriendenkring Frans van Gaal thematiseert de kermis, die
voortkomt uit de kerkmis, een feestelijke viering in de vorm
van een jaarmarkt bij de inwijding van een kerk. Daarmee
hoort de kermis bij de Zuid-Nederlandse identiteit. De wagen
met houten kermisattractie is ook volgens de jury iconisch,
horende bij de Brabantse collectieve herinnering, maar de
jury vindt de wagen toch ook ‘voorspelbaar.’ Hoe het ook
zij, ook deze attractie is een weergave van de Brabantse
feestcultuur en past zo uitstekend bij het evenement dat de
Brabanstedag is.
Kermis. Vriendenkring Van Gaal, foto Frans van Bree
Knipoogesthetiek
Voor het gebied dat vroeger het hertogdom Brabant was heeft
de periode van de middeleeuwen een andere betekenis dan voor
Nederlanders boven de grote rivieren. Voor de
Zuid-Nederlander is het een tijdvak (eigenlijk moet men bij
zo’n lange periode van het meervoud tijdvakken spreken)
waarin onze contreien homogeen katholiek waren. Destijds was
binnen de Nederlanden het Zuiden ook toonaangevend. Voor de
Noord-Nederlander is vooral de Reformatie van belang, waarin
men het katholicisme van de Middeleeuwen achter zich liet.
In het Noorden was in de zeventiende eeuw sprake van een
gouden eeuw, terwijl het gouden tijdperk van het zuiden
mogelijk eerder lag, namelijk in de (late) middeleeuwen.
Daarom is het een logische keuze dat in het evenement van
2013 naar de periode wordt verwezen. Zo drukt men een
nostalgie uit naar een tijdvak waarin men binnen de
geografische context belangrijker was en die men
idealiseert. Uit de optocht van 2013 komt de Brabantse
humorcultuur naar voren, net als de bontheid en het vertoon
van uiterlijkheid. Het gaat om een uitdrukken van
‘bourgondische’ pracht en praal die veel Brabanders als
belangrijk zien voor hun identiteit, gezien vanuit
historisch perspectief, al dan niet op wankele basis.
De hedendaagse betekenis van de middeleeuwen
lijkt volgens de wagens vooral besloten te liggen in deze
bontheid en andersheid. Het is een periode die gevierd kan
worden. Met de historische realiteit van de middeleeuwen
(eerder een grauwe bedoening met onrecht, honger en pest)
heeft het niet per se van doen, maar dat gegeven uitdrukken
zou ook niet passen in een feestelijke aangelegenheid als de
Brabantsedag. Het evenement van 2013 is een duidelijke vorm
van medievalisme, waarmee de culturele nawerking van de
middeleeuwen in latere perioden bedoeld wordt. Het gaat om
een speelse variant van dit medievalisme waarin de nadruk
ligt op de genoemde andersheid van het verleden, dat in een
spel van knipoogesthetiek aan de moderne toeschouwers wordt
gepresenteerd.
www.brabantsfaam.nl (met dank voor de toestemming voor
het gebruik van de foto’s)
www.brabantsedag.nl |
