INHOUD TIMMERMANS
HOME
SPECIAAL
TEKSTEN
AUTEURS
INTERVIEWS
BRABANTS

Print pagina  

 

Nel Timmermans

Den ôrlog , wè weet ik daor nog van?
Nie öt boeke mar puur as kèènd

 

Sins dèt in Irak zô heej gespànne èn we èlken dag via den t.v. alle ellènde van den ôrlog te zien krêege, kome der steeds meer dinge in m’n gedaachte trug van 40-45.

En ondanks dèk toen nog hêel jong was, is er toch nog veul blèève hange. In m’n allervruugste herinnering,(ik moet toen 4,5 of 5 jaor zèn gewist)was ik bij ‘n vriendinneke bij ons in de straot in de tèùn ont speule, ‘t was hêel goei weer èn op en gegeven ôogenblik heurde ik en gezoem wè steeds sterker wier, èn toen zaag ik ineens waor ‘t vendaon kwaam.

Hêel hôog in de lucht enen hillenboel vliegtèùge zô klèèn as veugeltjes, die blonke in de zon, èn ‘t waare der zô veul, zô wèèd as ge kost kèèke niks as vliegtèùgskes. Ik weet nog precies in welke richting dèsse vloge, van zuid ôst naor noord wèst, die ginge dus van dötsland naor engeland, mar daor wies ik toen niks van netuurlijk.Ik vond ‘t hêel schôon om te zien èn ging de moeder van m’n vriendinneke roepe om te vertelle wètter ammol te zien was. Ze kwaam metêen naor bèùte èn toen ze zaag waor ‘t om ging toen zeej ze teege mèn, ‘’ga jij maar gauw naar huis meisje’’ nou daor snapte ik niks van. Mar toen ik tèùs kwaam deej ons moeder ôk al zô vrèmd en angstig, net as ons buurvrouw waor ze meej stond te praote.

In dië tèèd veraanderde der vanalles, ons moeder was zô bang dèsse zelf d’re radio weg ging brenge want die moes iederêen inlevere. En ineens was er bij ons alles weg wè van koper was, de perreplubak, de kopere kolekit, kandelèèrs, en van die wandborde God ziet alles en hier vloekt men niet, affijn alle koperwèèrk weg.

En as ge ‘s aoves ‘t licht aon wilde doen moeste de raome verduistere, meej ‘n sôrt van hor mar inplots van gaos zaat er dan dik blauw pepier in en die zette ze dan vur ‘t raom.

De lantèères op straot mochte ok nie aon, èn as ge in den donkere naor bèùte moest dan name we en knèèpkat meej om bij te lichte.

Op ene zondag ginge we meej z’n alle kèèke waor in Tilburg den irsten bom was gevalle, dè was erges in de lange schèèfstraot of on ‘t begin van de gasthuisstraot, hil dè hèùs was kepòt mar de trap stond nog overènd. Onze Pa zeej toen , kek as ‘t luchtalarm gao dan moete dus onder de trap gon zitte, want die blèèft staon.

Alles ging toen ok op de bon, èn as ge net as wij en grôot gezin had,dan krêegde meer bonne vur sèùker en melk èn as ge die nie ammol nôodig had wiere die geröld vur tebaksbonne vur onze Pa. Die teulde toen ok zelf tebak in den hof, èn die grôote blaojer wiere aon enen draod gerege en hinge dan te drèùge in de zon.

Wij wônde in de Klaverstraot kort on den Breedosse weg en ‘s aoves stonde wij op ‘t huukske onze Pa op te wochte as ie van z’n wèèrk kwaam. En rond dieje tèèd kwaame der aaltij dötse soldaote langs die van de kromhout kazerne naor de stad liepe. Wij riepe dan heej wie speet ist, èn mistal keeke ze dan op dere lozzie èn dan zin ze in’t döts iets trug, wij verstonden er niks van mar vonden ‘t en leuk spèlleke. En as we goed dörfde dan riepe we heej swainhoend, dè heej ons moeder nôot geweete aanders krêeg ze der iets van.

D’r zaate toen overal dötsers, in de schoole, in de kezèrnes èn boven op de waotertôre stonden er ok aaltij om alles in de gaote te houwe, die konde wij hêel goed zien meej ene verrekèèker aachter bij ons in de tèùn.

‘s Mèèreges vruug wiere wij geregeld wakker asser ‘n troep soldaote dur de straot kwaam marsjeere èn zinge und wir fare gegen engeland. En ok van blonde mientje meej der hart van prikkeldraod.

Wij hoefden in dië tèèd mar vur halve daoge nor school,in ‘n meubelopslagplaots in de kappesiene straot schèùn teegenover de pastorie van st.Anna, daor han ze overal schoolbankskes ingezet.

Ons moeder had ‘t niemir as ‘t luchtalarm ging, dan schoof ze de keuketoffel teege den onrecht èn moese wij er meej z’n zesse onder vur asserglas èùt de raome zou vliege, èn as den êen of den aandere nie binne was dan was ze zô zenuwèèchtig dan riep ze steeds, ‘ge moest ze ammol in ‘n mèndje kunne douwe. Asser dan granaate overkwame heurde ze echt flèùte, èn as ze erges insloege dan klapte dè ok hard. ‘n Mèske öt onze klas Ria Abèèle die had enegranaat-schèèrf dwars dur dere kop gekreege , èn toch was ze en paor mònde laoter wir op school ,meej grôote lidtêekes dè wel mar wij han ammol goed vur der moete bidde èn dè had schènt goed geholpe.

Mar hoe langer dè den ôrlog duurde hoe verveelender die dötsers wiere, ons buurmèske ging smèèreges op de fiets nor der wèèrk èn op den Breedosseweg stond ene vrachtwaoge meej en paor dötsers ,die hielden iederêen aon die en fiets bij der han èn name die aaf èn laojde ze in dië vrachtwaoge. Mar wè nog èrger was , zôwiere der ok manne die op weg naor der wèèrk ware opgepakt èn op transport nor dötsland gezèt,zô ok ene buurjonge van ons, vur den arbeidseinzats.

In alle kerke hadde ze de kerkklokke er al ötgehold èn soms kwaame ze deur vur deur om gerêedschap bij de meense op te haole . Mar bij ons was ‘t gek genoeg al van teveure weg, daor zal onze Pa wel vur hebbe gezörgd. Onze Pa moes trouwes ok nor ‘t vliegveld in Gilze-Rije om gaote te dichte meej de schuup asser was gebombardeerd,dè was hêel link want ze kònne nèrges schèùle . As ie dan te voet nor hèùs moes ging ie bij de boere langs om ene zak rog of aaier te kôope, èn meer as eens werd dè onderweg dur de dötsers wir afgenome. Mar as ‘t wel lukte om er meej tèùs te koome dan wier dië rog in de koffiemeule dur ons om beurte gemaole èn bakten onze Pa èn ons Moeder brôod in enen oven die dur Jan Naoikes die op ‘t gasfebriek werkte zelf gebouwd was, èn dè brôod smòkte harstikke lekker. Deur dè zelfgebakke brôod èn gruunte en èèrpel öt onze tèùn hebbe wij eigelijk nôot echt honger gehad. Dank zij de boere hadden veul meense nèt dè bietje extra om te overlèève. In dië tèèd heej mènne laotere schôonpapa Klandestien Vèèrekes geslacht in z’n höskaomer, èn dè vlêes werd in klèène gedêeltes in ‘t luiervakske onder in de kènderwaoge bezörgd bij femilie èn kènnise, terwèèl den baby laag te slaope.

Soms werden er razzias gehouwe om manne op te haole om naor dötsland te sture, onze Pa was meej en paor buurmanne aachter in onze tèùn over de schutting naor de Rooi-Harte gevlucht, die paoters gave ze en scheulplaots èn wè tebak vur de zenuwe, mar èfkes laoter kwaame ze wir trug want ze waare verraoje dur buurtbewoners van de verkeerde kaant. Toch heej onze Pa z’n èège gelukkig kunne verstoppe.

Op ‘t lest van den ôrlog wier ‘t steeds gevaorlijker meej die vliegende bomme, zôlang as ze deurvlôoge ging ‘t nog wel mar as ze begonne te pruttele dan ging ‘t fout. D’r is er èène op Mariëngaarde gevalle op de kapèl toen er en mis werd opgedraoge, èn onze Kees is toen bij ons buurmeske aachterop de fiets wiste kèèke. Omdè ons moeder nie wies waor tie was zaat ze wir behoorlijk in de rats, èn toen ie meej z’n verhaol thèùs kwaam over dooi nònne èn gewonde misdienèèrs en de priester en dètter overal pèùn en bloed vural hèèl veul bloed was,begon ons moeder te moppere dèttie daor hillemol nie had meuge kome. Hij kan toen hôogeut 8 jaor zen gewist, dus ik kan me vurstelle hoe ‘t vur ons moeder mar ok hoe dèt vur hum gewist moet zèèn. ‘tWas ongeveer in dezelfde tèèd de Broekhove kepotgeschoote is, èn de bevrijding dichterbij kwaam is op 6 september m’n jongste bruur is gebore, terwèèl de lamp boven ons moeders bed op en neer zwaaide van de luchtdruk as er wir erges iets insloeg en de rèùte er ùtvloge. De kraomhulp kwaam nie omdèsse bang was dèsse niemir terug zou kunne,zij wônde ok op broekhove.We hebbe toen meer kere in de kelder geslaope meej z’n alle.

Sommige bure han nog wel stiekem ene radio èn wiese te vertelle dètter planne ware om ‘t viaduct over ‘t spoor op te blaoze en de waotertoren ok. Op bepòlde tije was er gin gas of strôom of waoter. Op enen aovend ,’t moet Vrijdag of Zaoterdag zèn gewist want ons moeder was de kènder in bad òn ‘t doen ,kwaam ons overbuurvrouw binne èn vertelde dè den döts had gecapituleerd, ik wies nie wèt was mar ge vuulde gewoon dèt hêel goei nuuws was ok al stonde ze allebei te schreuwe. En inplots van enen halve appel krêege we’r ieder toen enen hêele.

Toen we eindelijk werden bevrijd stond ineens den Breedosseweg èn alle straote in de buurt en ok bij ons alles himmol vol meej tanks en jeeps en militaire waoges. En wie was er wir ‘t irste bij meej z’ne grèèze, onze Kees èn die kwaam tèùs meej z’n haande vol meej cornedbeef en sjeklade en en paor sigrette aachter z’n oore ,ammol van die Tommies gekreege, toen wast echt fist.

D’r kwaame ok hêel grôote vliegtèùge hêel lêeg overvliege die van alles dropten. Ok werd er zweeds wittebrôod verdild zonder bon. En ons moeder kon ons mar amper overtèùge dè we nie bang hoefde te zèèn vur die vliegtèùge ok al mokte ze nog zôveul herrie.

Toen krêege we ok inkwartiering van engelse èn canadeese soldaote, ik weet allèèn nog en paor vurnaome ene William ene frank èn êene die hiette Bill ,daor moese wij netuurlijk meej laage. Die soldaote vroegen of ons moeder vur hullie wou kooke èn kleere waase, en dè deej ze wel as ze vur zêep èn èèrepel ,boter èn wetter verder nôodig was zôn zörge.En degeene die Bill hiette die was kok in ‘t leger, die zörgde dètter alles volop kwaam ok vur ons,ons moeder had ‘t er hêel druk meej èn dè ammol as ge enen baby hèt van zes weke.

Die soldaote zaate nor ‘n sôrt van radio te löstere, daordeur wiese ze precies te vertelle hoever ze al waare en wanneer dèsse wir verder moese. Zô hebbe we verschillende groepkes soldaote in hèùs gehad.Wè we ok zaage was en groep grôote griete die in optocht nor den Heuvel wier gebrocht terwèèl onderweg der haore af werde geknipt, as kèènd snapte daor niks van, vural nie as ge sommige goed kent.

Op enen dag toen die soldaote alwir efkes weg waare zeej onze pa,’wie gaoter meej schatgraove?’èn wij hoezô, waor, wij wel. Hij begon aachter ‘t hèùs de plevèùze öt de plots te haole èn en gat te graove, èn wij helpe netuurlijk èn daor kwaam en kiest èùt meej al ons koper èn aandere spulle die we zôlang al niemir han gezien. Was dè èffe spannend.

Toch gebeurden er ok vervelende dinge bij ons in de straot. Toen al die jeeps en auto’s in de straot stonden, hadden ze ok bezine èn diesel nôodig èn der stonde aaltij enen hêele rits zjèrrycans op den hoek van de straot op de stoep.’N mènneke öt de buurt gooide en lucifer in en lege zjèrrycan docht ie, hij heej toen z’n gezicht en z’n haande verbraand èn hil z’n haor was ok weg, èn dan zeeje ze nog dèttie geluk had. En ok ‘n buurmeske werd ziek en is gestörve omdèsse vriendin was gewist van ene Tommy waor ze ‘t van had overgekrege, had ons moeder ons verteld.

Elke wèèk had en oranje commitee en ging en bevrijdingsfist organisere, alle bewoners versierde der hèùze meej pepiere blòmme, der was meziek op straot èn iederêen daanste meej iederêen, ons moeder meej Sjefke Marijne, en meej onze Pa, dè hak nog nôot gezien.Der werden optochte georganiseerd vur de kènder meej versierde stèppe èn fietskes, èn wij meej onze vliegende hollander omgebouwd as ziekewaoge meej verpleegsterkes èn gewonde , èn èèn van ons kènder liep veurop meej ‘n bord waorop stond Zuid helpt Noord.Omdèsse in ‘t noorde van ‘t laand pas veul laoter wiere bevrijd èn ‘t nog veul moeilijker hadden as wij, èn daor hebbe we toen nog den irste prèès meej gehaold.En iemand had en afscheidslieke geschreeve vur den döts èn dè hèbbe we hêel dikkels gezonge. Dè ging as volgt.

Wijze Mijn Sari Marijs:

 

Wij zijn nu weer vrij en nu zijn we weer blij

De Tommie is in onze stad.

De mof die is er uit en die heeft heel wat verbruid

We waren hem al heel lang zat.

Refr.Nu zijn ze terug in het faterland

Daar waar die hitler woont.

Daarginder tussen Oder en de Rijn ligt Berlijn.)2maal

Daar waar die Russen nu zijn.)2maal

 

Ze trokken hier weg want ze hadden hier pech

De Tommie die schoot bombom

De mof z’n pantservuist bleek bij lange niet zo juist.

Toen riep de baas nou keren wij om.

Refr.

 

Ze trokken terug over de Hasseltse brug

‘t was op ‘n oktoberse dag.

Ze reden op ‘n fiets want ze hadden anders niets

Wij staken toen heel gauw de vlag.

Refr.