Praotwaoter
Twee Tilburgse priesters in Amerika in de 19e eeuw

Toen ik pasgeleeje ergens las dat er bij een groot evenement in de Tilburgse Piushaven ‘Praotwaoter’ te krijgen zou zijn, moest ik denken aan de verbale vermogens van twee Tilburgse geestelijken die allebei in de negentiende eeuw naar de Verenigde Staten waren vertrokken.

De ene was Francis Janssens, die in 1868 naar Amerika was gegaan. Zo’n twaalf jaar na aankomst kwam Janssens in beeld voor de functie van bisschop van Natchez, in de Amerikaanse staat Mississippi. Janssens was een prima kandidaat voor de baan, maar volgens zijn biograaf had hij wel een kleine tekortkoming: hij beheerste het Frans, Grieks, Latijn en ‘Belgian’ – vooral dat laatste is zeker knap – maar het Engels ging hem een stuk moeilijker af. En dat kan lastig zijn in de Verenigde Staten. Maar ondanks deze imperfectie werd de oud-Tilburger tot bisschop gewijd. Wel raadden enkele leden van de benoemingscommissie hem aan zijn Engels te verbeteren. Deze kritische noot mocht de pret echter niet drukken, want een paar jaar later werd Janssens nog doorluchtiger dan hij al was, toen hij tot aartsbisschop van New Orleans werd benoemd.

Titelpagina van het boek van de eerwaarde Smarius

Nu mocht Janssens zich dan schijnbaar niet zo vreselijk goed van het Engels weten te bedienen, er was een andere Tilburgse geestelijke naar de Verenigde Staten vertrokken die wél indruk wist te maken met zijn vaardigheden op het gebied van de Engelse taal. Dat was de jezuïet C.F. Smarius.

Handschrift van Smarius
Opdracht in het exemplaar van 'Points of Controversy' in de bibliotheek van de Theologische Faculteit in Tilburg

De in 1823 in Tilburg geboren en in 1841 naar de V.S. vertrokken Smarius was bijzonder goed van de tongriem gesneden. Zijn talenten openbaarden zich duidelijk nadat hij een uitnodiging had geaccepteerd om, ten overstaan van een zevenduizendkoppig publiek, een redetwist aan te gaan met een ijzervreter van een methodistenpredikant. ‘De overwinning van de priester was voor iedereen duidelijk en hij werd zelfs luide toegejuicht,’ schreef collega-Jezuïet F. van Hoeck in een artikel. En missionaris Pieter de Smet was niet minder enthousiast: ‘Ik durf gerust verklaren, dat P. Smarius eene eerste plaats bekleedt onder de beste redenaars van Amerika.’ Smarius’ reputatie als onoverwinnelijk kanselredenaar bleef stijgen. Men noemde hem zelfs ‘de Lacordaire van Amerika’, naar de beroemde Franse priester-jurist.

Aangezien Smarius met het oversteken van de oceaan wel zijn vaderland maar niet zijn vaderlandse koopmansgeest had achtergelaten, besloot hij zijn preken te bundelen en in boekvorm uit te geven. Het ging hem met deze publicatie, die in 1865 verscheen onder de titel Points of Controversy. A Series of Lectures, echter niet om pecuniaire rijkdom. Het was Smarius om winst op het geestelijke vlak te doen. De uitgave had namelijk geen ander doel dan ‘to convert souls to God’, zo lezen wij in het voorwoord. Het boek liep goed en een tweede druk volgde in 1867.

Helaas heeft Smarius niet zo lang van zijn grote roem kunnen genieten, want al op 1 maart 1870 verwisselde de grote orator het tijdelijke met het eeuwige. Hij was op dat moment pastoor in Chicago. Bij de begrafenis was een hoop volk op de been. Jezuïet Van Hoeck vertelt ons in zijn artikel dat de lijkstoet langer was dan een mijl. Ongetwijfeld zal men bij de begrafenis nogmaals met veel bewondering Smarius’ redenaarstalent ter sprake hebben gebracht, want praote, dè kos ie wel, dieje pestoor. Ook zonder praotwaoter.

Bronnen
F. van Hoeck, ‘Nederlandse Jezuïeten in de Verenigde Staten’, Het Missiewerk, 1949, 1, p. 42-49 [m.n. p. 44-45]

A. Kasteel, Francis Janssens 1843-1897: a Dutch-American Prelate, Lafayette, 1992
H. van Stekelenburg, Landverhuizing als regionaal verschijnsel, Tilburg, 1991