Nieuwe Tilburgse Courant - dinsdag 11 juli 1961

 

 

Bekoring van dialect

 

Typische zegswijzen uit onze streek

 

 

Toen prof. dr. A.A. Weijnen, oud-rector van de R.K. Leergangen te Tilburg, in 1958 zijn inaugurale rede als hoogleraar van de Nijmeegse R.K. Universiteit hield, betoogde hij o.m. dat de studie van de taalkunde niet denkbaar is zonder de steun van de dialectkunde. Ook voor het juiste inzicht in de cultuurtaal is de dialectologie onontbeerlijk. Veel van wat deze taalgeleerde tot heden deed, heeft er toe bijgedragen dezerzijds aandacht te schenken aan woorden en uitdrukkingen, die we uit de volksmond konden optekenen. "Te hooi en te gras" werd dus genoteerd en we laten er hierna een en ander uit volgen.

 

Zo hoorden we:

- Iemand singelen, waarmee men bedoelde: zijn werk of gangen nauwkeurig nagaan. Verwant hiermee is: iemand op de teugel rijden.

- Hij is erg nauw in 't kruis. - Hij is zeer consciëntieus, gewetensvol.

- Dat was tegen 't zere (of kwade) been. - Daardoor was hij beledigd, hij achtte zich er door verongelijkt, er ontstond vijandschap door.

- Hij gevoelt zich als een luis op een zeer hoofd. - Hij voelt zich behaaglijk, hij is zeer in zijn schik.

- Hij hangt met de keel in de haak. - Hij verdient zijn kost niet, hij weet niet hoe het hoofd boven water te houden.

- Hij is gescheept en moet nu varen. - Hij is getrouwd en moet nu zien de kost te winnen.

- In 'n span moeten de paarden dezelfde streng trekken. - Echtelieden moeten eenzelfde doel nastreven, anders gaat 't niet goed.

- 't Is een echte zielepoot. - Sukkelaar, stakkerd.

- Ge kunt 't wel van èntertènt vragen. - Van eind tot eind (der straat of 't dorp), alom. (Hier is die r voor klankafwisseling, zoals in arzijn of kernijn in plaats van azijn en konijn.)

- Het zal wel koelen zonder blazen. - Die overdreven ijver mindert vanzelf.

- Met twee voor één gespan, dat trekt gemakkelijk. - Als man en vrouw samen verdienen, is 't bestaan lichter.

- 't Is een dag met een omweg. - 't Is 'n drukke werkdag.

- Hij zette z'n benen op de stoof. - Hij ging er rustig bij zitten, hij nam er zijn gemak van.

- Dat was op 'n lange teen. - Daardoor voelde hij zich in z'n eer aangetast.

- Hij is gemeen als 'n stuk baalkatoen van 'n cent de el. - Men zegt het bijv. van iemand, die "politiek pleegt" en daarbij vaak verre van edelaardig blijkt.

- Er was geen goeie draad mee te spinnen. - Hij was onhandelbaar, er was niets mee aan te vangen.

- Hij is aardig gekoevereerd (of: verkoevereerd). - Er beter op geworden, vooruitgegaan (vooral in zaken).

- Een mens heeft nou eenmaal z'n ponteneur. - Dit is "point d'honneur", eergevoel.

- Daar hoeft ie niet groots op te zijn. - Zich niet op laten voorstaan, trots.

- Hij kon foeteren als 'n grote. - Opspelen, te keer gaan.

- Iemand koeieneren. - Plagen, pesten.

- 't Is een leuke pagadder (pagatter). - 'n Ferm, parmantig jongetje, snaak, guit.

- 't Is een linkmiegel van een jongen. - 'n Goochemerd, 'n gehaaide, 'n slimmerik.

- Hij heeft de fieteldans gehad. - Dit is de St. Veitsdans (dansziekte, zenuwaandoening).

- De horlepiep dansen. - Doet ons denken aan een merkwaardige ziekte, die in 1954 in een Engelse zeepfabriek geconstateerd werd bij zeepinpaksters, de zg. "zeepinpaksters-horlepiep". Meisjes, die maandenlang niets anders doen dan elke minuut drie pakken zeep inpakken, gaan, buiten controle van de wil, rythmisch handen en voeten bewegen, terwijl het gehele lichaam heftig schokt. Het schijnt ongevaarlijk te zijn. Sommigen vinden de ziekte prettig. "Het is net de Jitterbug ('n wilde moderne dans)", zeggen zij. Anderen menen, dat zij op deze wijze veel vlugger werken. "Je kunt niet ophouden, als het je eenmaal te pakken heeft."

 

A.J.A.C. VAN DELFT