Nieuwe Tilburgse Courant - woensdag 1 augustus 1951

 

9. De brouwerij van vroeger

 

 

Eerst een paar opmerkingen betreffende ons vorig artikel. Hierin komen namelijk twee fouten voor, of ze te wijten zijn aan de zetter of aan de redactie is ons niet bekend.

1. Er stond Coöp. maar die twee puntjes horen er niet bij. De C staat voor K, oude spelling, en wij gaven de verklaring, dat hiermede bedoeld waren brouwerijen, die niet alleen werkten voor eigen volk, maar ook bier verkochten. Coöperaties zullen toen nog wel onbekend zijn geweest.

2. Bij onze beschrijving der bierklaring stond gerstdelen, deze kwamen er echter niet in voor, wél gistdelen.

 

Na het verschijnen van bedoeld artikel ontmoetten we een oude bekende, die ons aanhield met de woorden: "Zeg Lowie, waar dienden die korenaren voor, die ge Zaterdag in die vaten hebt gestoken?" Misschien hebben meerderen zich die vraag gesteld. Daarom geven wij hier nogmaals het antwoord. De bierwagen, zoals we die tegenwoordig nog kennen, bestaande uit vier lange balken, was ook destijds in gebruik. Tussen de twee middelste balken legde men zo nodig het klein fust en aan weerszijden met de kop tegen de middelste en rustend op de buitenste balk stonden in schuine houding de grotere vaten. Nu dienden de korenaren er voor, dat het bier tijdens het vervoer niet kon uitlopen door het ingeboorde gaatje. Dit gaatje zelf diende voor luchttoevoer, waardoor het tappen door de kraan mogelijk was. Het gebeurde wel eens, dat die aren te goed afsloten en de kraan geen bier gaf. Dan lichtte men even de aren en de zaak was in orde.

 

Tilburgse brouwerijen

Nu we toch hierover bezig zijn, willen we nog even de brouwerijen die we in Tilburg gekend hebben de revue laten passeren.

1. Aan de Heikant bij de ingang der Heikantse Baan de firma Witlox.

2. Aan het Goirke hoek Kasteeldreef Jan de Kanter, tevens koster.

3. Aan de Veldhoven C. van Roessel, brouwerij "De halve Maan" tevens handelsmouterij.

4. Aan de Bosscheweg rechts over de Kanaalbrug brouwerij "De Kroon" met mouterij. De eerste hiervan staat er nog, maar zal wel van bestemming zijn veranderd. Tijdens de oorlog 1914-1918 deed ze nog dienst als groente-drogerij.

5. Aan de Lovensestraat heeft de heer v. Tulder nog een brouwerijtje gebouwd, maar of er ooit bier gemaakt is betwijfelen wij sterk. Het gebouw bestaat nog en is te vinden op het terrein van de steenkolenhandel der firma Van Ierland.

6. Aan de Bosscheweg ter hoogte waar nu fraterhuis en -school staan, firma v. Roessel, brouwerij "Het Anker". Deze heer woonde echter op de Heuvel naast de kerk en had ook café, het tegenwoordige "l'Industrie".

7. Aan de Bredaseweg, waar nu is gevestigd melkhandel firma v. Thiel, voordien de graanhandel firma Gebr. Majoie, was de brouwerij van de heer van den Boer.

8. Eveneens aan de Bredaseweg, tegenover het missiehuis, heeft Henri de Kanter, zoon van Jan (zie nr. 2), ook een brouwerij gebouwd. Hiervan zouden we hetzelfde kunnen zeggen als van nr. 5. Heden is er in gevestigd de garage van de heer Strijbosch.

9. Aan het Korvelplein brouwerij "De Posthoorn", erven A.H. v. Roessel. Deze A.H. van Roessel was een broer van brouwer C. v. Roessel aan de Veldhoven (zie nr. 3). Op Korvel was ook een mouterij voor eigen gebruik.

10. Brouwerij "De Schaapskooi", ook met eigen mouterij.

Dan waren er nog een paar andere, die echter geen Coopbrouwerijen waren, dus uitsluitend dienden voor eigen gebruik. Wellicht bestaan ze nog, namelijk bij de Eerw. Paters Capucijnen Korvelseweg en de Eerw. Paters Missionarissen aan de Bredaseweg.

Buiten deze Tilburgse brouwerijen leverden nog verschillende andere brouwers hier hun product, o.a. die van Hilvarenbeek, Baarschot (onder Diessen), Middelbeers, Vessem en misschien nog andere.

Nu zijn alle Tilburgse brouwerijen, behalve "De Schaapskooi", door het grootkapitaal opgeslokt en verdwenen. De gebouwen bestaan nog wel, maar doen dienst als pakhuizen.

 

De afvalproducten

Het zal wellicht velen onbekend zijn, dat de ouderwetse brouwerij nog iets anders verkocht als bier, nl. de afvalproducten. Het voornaamste hiervan was de bostel, meestal genoemd "buistel". Dit was het overschot van de gemalen of geplette mout, nadat de wort (d.i. de benaming voor het aftreksel van de mout) er af was. Deze buistel werd afgehaald door boeren - vooral voor melkvee. De boeren kregen bericht welke dag er gebrouwen werd en wanneer ze dan aan de brouwerij moesten zijn. Van de mouterij werden als veevoeder verkocht de gedroogde en afgemalen moutkiemen.

Dan was er nog de spoeling. Als het dunne vaatwerk, ton, vat, keneke of kattekop, van de klanten weer thuiskwam, waren ze nooit leeg, tenzij er "afgetrokken bier" in geweest was. Dan kon men het vaatwerk op zijn kop zetten en leeg laten lopen. Was echter het bier op moer geleverd, dan bleef er nog wat onverkoopbaars in het vat achter. Door de kraan kon het bier nl. niet geheel aflopen, want die was altijd iets boven de kim van het fust. In de brouwerij moest het vat weer proper gemaakt worden. Men sloeg daartoe de bom er af en goot er warm water in. Met een bezempje met steel werd het vat inwendig gereinigd en door het bomgat geledigd. Die spoeling werd meestal afgehaald door burgers, die ook vee hadden. De "slobber" diende vooral voor de varkens. En deze werden er nog "zat" van. Voor enkele centen had men een emmer vol en bracht toch nog heel wat op, want het kwam dagelijks terug.

 

De gist

Ten slotte was er nog de overtollige gist. Hiermede werd handel gedreven, maar wellicht meest ruilhandel. O.a. hebben wij nog gekend Suske Gist uit Raevel en De Keyzer uit Poppel. Die mannen kon men op "De Posthoorn" de jaren vóór 1895 iedere Vrijdag verwachten. Dan reden zij, gewoonlijk bij elkaar, met hun Belgisch span, een hondekar met drie flinke honden er voor, en geladen met 3 of 4 kannen en enkele manden eieren naar de Vrijdagse markt. De kannen zetten zij af aan de brouwerij waar ze intussen met gist gevuld werden. Als de mannen van de markt terugkwamen, laadden zij de kannen weer op en in flinke draf ging het weer op de grens aan. In hun woonplaatsen en omstreken gingen zij met de gist de boer op, kochten de eieren op of ruilden ze geheel of gedeeltelijk bij de zelfbakkers tegen de gist.

Gist werd ook wel eens voor andere doeleinden gebruikt dan voor de bakkerij. Een voorbeeld zal het duidelijk maken. Het gebeurde in de brouwerij, dat er metselwerk gerepareerd moest worden. De gewone aannemer werd gewaarschuwd en deze zond een metselaar met opperman om het zaakje op te knappen. In de schafturen voegde zich de opperman bij het brouwerijpersoneel. De metselaar woonde dichtbij en ging naar huis. Onder het praten over koetjes en kalfjes kwamen ook de menselijke kwalen ter sprake. En daarbij kwam ook de opperman met de zijne aandragen. Hij vertelde, dat hij veel last had van hardlijvigheid en vroeg of niemand daar raad voor wist. Hij had alle huismiddeltjes al geprobeerd, maar zonder baat. Een lid van het brouwerspersoneel, een oude grapjas, zei, dat hij hem wel zou kunnen helpen. Hij moest die avond maar eens bij hem komen, dan zou hij wel iets meegeven. 's Avonds was de opperman present. Fraanske gaf hem een 200 gr. medicijnflesje gevuld met biergist mede. Dat moest hij thuis maar eens innemen, dat zou wel helpen. De volgende morgen werd al direct geïnformeerd, hoe het was afgelopen, maar weer geen resultaat. Dan vanavond nog maar eens, was het bescheid en de opperman nam zijn flesje weer gevuld met gist mee naar huis. 's Morgens weer dezelfde informatie. Het middel was meer dan probaat gebleken...

 

Geneesmiddel

Gist werd indertijd ook gebruikt door lijders aan de gevreesde suikerziekte. Wij hebben in de stad een heer gekend, die jarenlang tegen deze kwaal gist gebruikte op doktersadvies en meer dan 80 jaar oud werd. Dit advies was waarschijnlijk gebaseerd op het feit, dat gist suiker gebruikt als voedsel. Zoals wij vorige maal reeds schreven. De gist doet dat in het bier en kan dit ook doen in het menselijk lichaam. Misschien zijn hiervoor meer liefhebbers. Maar denk er om: doktersadvies en bovengist, dus tegenwoordig van een plattelandsbrouwerij. De moderne brouwerij heeft ondergisting.

 

LOWIE VAN DORRUS MISTERS