Oome Teun als opvoeder

 

 

WÈ IS "PAEDAGOGIE"?

Den aawe meester van Bemelen, meneer Peters, waar nie schrikechtig aongeleed, mar náá waar ie toch wel wè verschrokke. Hij zaat op een van de eerste schoon lente-aovonden zoo zaolig te genieten in et prieeltje aachter in z'ne tuin, mee 'n schoon boek in z'n haand en z'n pijp in z'ne mond; daor ineens heurde-n-ie iets ritselen schuins aachter 'm; hij keek om: 'ne kop staak deur de heg mee 'n groote strooien flaphoed op: et waar oome Teun. De meester z'n boek viel 'm haost uit z'n haande en z'n pijpke kos ie nog mar net mee z'n taanden vasthaawe... "Potdorie! Is me dè iemand laoten verschrikke, Van Halderen! Ge bent toch nog krek 'n klein keend!" "Ok goeien aovond, meneer Peters, en staot er nie ergens in et Zondagsevangelie: agge nie wordt as klein kender dan komde mijnen hemel nie binnen?" "Kom wè buurten, Van Halderen! 't Poortje is los! Mar ge geleuft toch zeker nie, dè ge den hemel zult verdienen mee zukke aopenstreke?!"

Oome Teun grinnikte, terwijl ie naor 't poortje stapte enkelde meters verderop, kwaam toen et prieeltje binnen en gong op de baank zitten tegenover de meester. "Zie'k er mee dezen hoed dan zóó verschrikkelijk uit?" "As 'nen boef! Naa ziede pas hoe leelijk ge eigenlijk bent!" "Dan zal ik vanaovond ons lieven Heerke mar 'ns op m'n bloote knieën bedaanke, dè'k nie as vrouw geboren ben!" "Mee zoo'nen hoed op is oewen kokkerd wel eens zoo groot as aanders! Ik zu wel kunnen vraoge net as Roodkapje: 'Grootmoeder, wat hebt u een groote neus?' - zeg, bende gij mee dieën hoed op deur 't dörp geloopen, toch nie!?" "Neeë, ik heb 'm hier aachter 'ne struik gevonden! Zeg meester, hedde daor 'n schoon boek onderhaande?" "Jè, en wel 'n héél schoon boek, Van Halderen, over paedagogie!" "Wè's dè veur 'n beesje, meester?" "Dè's geen beesje, dè's 'n aander woord veur opvoedkunde. Er staon heel schoon dinger in, de schrijver zee, dè de opvoeding op de scholen in Nederland wel beroemd is, mar naovenaand nie veul bezunders is, en dè we nog lang nie zijn, waor we moeten kome."

"Wè, leeren de kender nógal nie genog tegesworrig? En ze zijn nááw al zoo eigenwijs, ze weten 't allemaol veul beter as wij, die aopen, en ze laagen oe in oew gezicht uit as ge laot heuren dè ge ok wel 't een en aander weet! Mij dunkt, dè de kender al veuls te veul leeren!" "Daor kunde wel gelijk aon hebbe, Van Halderen, mar daorover gao de kwestie nie zoozeer, nie over 't wéten gao-g-et mar over de opvoeding. Op 't plattelaand is 't redelijk goed, zee-t-ie, mar in de stejen is 't nie in orde, zee-t-ie. De kender komen brutaol, onopgevoed van school aaf enzoovoort, en dè wijt ie hoofdzaokelijk aon de opvoeding!" "'t Ziet er dus treurig uit?! - Zeg, meester, hedde 'n luciferke veur me, m'n pijp is uit! - Is opvoeding dan zóó'n moeilijk ding, meester!?" "Dè leet er al aon, Van Halderen. 'n Keend waor 'ne goeie tuk in zit en dè aaltij 't goei veurbeeld van z'n aawe lui veur oogen hee, dè voedt z'n eigen om zoo te zeggen op. Mar in aander gevallen is 't moeilijk; ge hebt van die kender, Van Halderen, waor zooiets as 'n duuveltje in zit, wild bloed, slechte ouders, en wie weet wè veur dingen meer, jè, ge snapt wel, dan is 't geenen tut-tut om er iets goeds van te maoken!"

Oome Teun ha wijs zitten knikken mee z'n ellebogen op z'nen knie. "Ocherm," zuchtte-n-ie, "as ik me mar nie ha laoten bepraoten! Om zoo'n zwaore taok op m'nen aawen hals te haolen! Mar jè, tegen 'nen geestelijken kan den duuvel 't nog nie eens winnen. Dè zit zóó, meester, kijk: de pastoor waar verleje week bij ons en hij hield zoo lang aon tot ik 'jao' zee: ik moes 'nen jongen in huis nemen, 'n weeskend uit de stad, tenminste zoo half en half 'n weeskend, want a'k 't goed gesnapt heb, dan is 't zoo een van die kender die wél aawers hebben en tóch nie! Ge hebt van dè tuig: ze krijgen kender en willen er niks van weten! 't Is 'n menneke van tien jaor. 'k Wo dè'k mar 'nee' gezeed ha! Mar 't menneke is er al!" "Nee-nee, Van Halderen, de pastoor hee 'n goei adres uitgezocht: ge hebt geen kender en kunt dè dus 't best doen; ge hebt tijd zat om op et menneke te letten! Op 't plattelaand, gezonde lucht, gezonde kost, gezond werk, goei boerenomgeving, och, dè zal goed doen aon zoo'n ventje! Het kan er alleen mar beter van worren, slechter in geen geval - dus, Van Halderen, succes hedde 'r zeker mee, dè's al eenen troost!" "Naa praotte weer heelemaol aanders as daor krek, meester. Naa praotte krek as den pastoor!" "En dan krijg ik den jongen ok op school en dan werken we 'r saomen aon, ge zult zien: 't valt mee."

"Ik reken op oe, meester, mar ge moet me enkelde wenken geven, man, aanders verpeuter ik de boel misschien nog! Kunde me nie 'n boek over opvoeding geven, meester, dan kan ik er zoo iets over studeeren. Want as ik iets begien, dan wil ik et goed doen!" "Zoo wil ik et heuren, Van Halderen, ge kunt et allebaai hebben: 'n boek en m'n goeie raod. Om mee 't leste te begiene, luister." De meester stopte z'n pijp oppernuut en begos dan, terwijl de mölders om z'ne kop snorden. "Ten eerste, Van Halderen, moete 'ne kijk krijgen op de jongen z'n karakter, want daornaor moette oew behaandeling inrichten." "En as den dondersteen dan geen karakter hee, wè dan begonnen? En zoo iets lijkt me 't menneke te lije: geen karakter!" "Dan is dè z'n karakter: dè-t-ie geen karakter hee! Karakterloos! En dan is 't moeilijk werk, Van Halderen! Dan is 't 'n kwestie van methode, dè wil zeggen: ge kunt 't op verschillende manieren aonvatten, mar aaltij is de hoofdzaok: consequentie." "Wè's dè naa weer veur 'n ding, kossekwensie, is dè misschien 't zelfde as consciencie, dè stond in den aawe kottechiesmus en 't beteekent geweten." "Nee-nee! Con-se-quen-tie!" "'t Is me te geleerd aaf, meester, ik geef 't op! Mergenvruug gao ik naor den pastoor, hij moet er veur zörgen, dè den jongen weg komt uit mijn huis, want van kossekwensie verstao ik geen bal en ons Hanna nog minder denk ik. 'k Zu op mijnen aawen dag nog lantijn moeten leere!"

"Zeg, Van Halderen, hedde soms 'n borreltje te veul op?" "Ho-ho, nie onbeleefd worre, meester! Ik geef gèèren toe, dè'k één borreltjen op heb, mar as 'k 'twee' zee zu'k liegen en dè maag nie volgens den kottechiesmus!" "Ge kunt ok 'drie' zegge en dan liegde misschien nie!" giechelde de meester. "Motte we nog aon 't vechten, dan moete 't mar zegge", laachte oome Teun en spierste in z'n haande... "Nee-nee, ge hebt et allank gewonnen! Het recht aon den sterkste! Mar ge laot me nie uitpraoten over die consequentie: 't is 'n geleerd woord veur 'n gewoon ding, consequentie is niks aanders as regelmaot in het toepassen van de regels, iederen dag dezelfde regels toepassen, dus nie den eenen dag zus en den aanderen dag zoo! 't Menneke moet precies weten waoraon-en-waoraaf. Weten wè-t-ie maag en nie maag, wè-t-ie mot en nie mot doen of laote." Oome Teun sloeg op z'ne knie dè't kletste deur den hof. "Dè's naa weer net iets veur die geleerde lui: dikke woorden veur dunne dinger!" "Jè, ik kan er ok niks aon doen, 't is den technische term."

"Haaw mar op mee oew lantijn, meester, ik verstao alleenig mar Nederlandsch, mar dan 't goei: 't plat! Afijn, over de zaak van opvoeding zijn we 't in alle geval eens! Komt er nog iets aanders bij te paas misschien?" De meester daocht efkes nao. "Jao, 'n gewichtig principe: de opvoeding moet individueel zijn." "Schitterend," zee oome Teun en knipte guitig 'n eugske, "'t komt in orde, ik verstao er wel geen bal van mar 't is natuurlijk de eenvoudigste zaak van de wereld! Dikke woorden veur dunne dinger." "Ge hebt gelijk, Van Halderen, 't is 'n leelijke gewoonte om al die geleerde woorden te gebruiken, mar as ge 't gewoon bent dan doede 't vanzelfs." "Omdè't dik stao; dun is aanders de mode!" "Och, nie alleenig om dik te doen, misschien meer uit gemakzucht." "Gemakzucht? En 't is moeilijk?!" "Nee, ge kunt dikwijls mee éénen vakterm zeggen waor ge aanders tien-twintig woorden veur noodig hebt om 't sekuur te zegge. Weete wè ge doet, Van Halderen? Neem dees boek mar mee en lees er 'n bietje in, dan komt et mee de opvoeding in orde, heb mar geen zörg."

Zörg ha oome Teun naa wel nie, mar hij daocht er toch veul aon: 't waar iets nuuws veur 'm en er hong iets van aaf. Oome Teun zaat de eerste daogen veul in 'n huukske en studeerde in 't geleerde boek. Hij vorderde weinig en zuchtte allegedurig, iederen keer as ie omblaoierde moes ie er van steunen asof zoo'n blaoike papier 'n heel gewicht waar. Daorbij pafte z'n pijp rookwolken uit asof ie 'nen vuurspouwenden berg waar. "Wè hedde 'n belabberd gezicht! Was de erpelsoep temiddag nie goed misschien?" vroeg taante Hanna. "Stoor me naa nie, meiske, ik studeer opvoedkunde en ik vertel et oe dè's zwaor werk. Wè de meester me vertelde waar meest lantijn of Duitsch of zooiets. Dees boek is goddaank geen lantijn, mar makkelijk is 't nie. Beveurbild Hanna, wè stelde gij oe eigen veur onder 'n persoonlijkheid?" "Onzin!" "Ge bent er gaaw mee klaor, meiske, mar zoo eenvoudig is 't naaw toch nie, want 't is 'n ding van groot belang stao hier. Kinderen moeten worden opgevoed tot 'n persoonlijkheid. En nie zoo'n gewone persoonlijkheid is daormee bedoeld want dè's iedere persoon." "Praot oe eige nie in 'n kneup!"

"Ze bedoelen 'n persoonlijkheid, die 't wijd schupt in de wereld, iets bizunders, iets aparts - tenminste a'k et goed begrepen heb." "O, dus gij wilt iets aparts van den jongen maoke?! Dè's ou wel toevertrouwd, heurre, ge bent zelf ok iets heel aparts! Maok er mar 'nen doodgewonen, pronte meens van, dan is 't al wél, dunkt me." "Ge bent nie veur den veuruitgang, Hanna, ge bent nie modern genog! De tegesworrige wereld wil veuruit! Löster mar 'ns: 'De mensch moet worden opgevoed tot 'n harmonische, afgeronde persoonlijkheid', verstaode gij dè, Hanna?" "Leg dè boek mar gaa weg, dè's goed veur geleerde lui." "Waorom? 't Is zuiver Nederlandsch wè daor stao. Gek is 't wel, dè gewoon Nederlandsch zoo moeilijk kan zijn! 'n Harmonisch afgeronde persoonlijkheid, jè, 'n afgeronde persoonlijkheid, dè zal wel bedoeld zijn, dè iemand nie te maoger moet zijn, goed in 't vet. Dikke meensen zijn gemenlijk nog al goeiig en gemoedelijk!" "'t Is dan mar zund dè gij al z'n leve zoo schraol en maoger bent gewist as 'n panlat."

"Mar 'n harmonische persoonlijkheid dè's me nie duidelijk! Ge kunt toch alle jongens nie toe harmonikaspeulers maoke!" "Komt niks van! Onzen jongen leert geen harmonika! Nergens goed veur! Niks gedaon!" Oome Teun daocht efkes nao en zee toen: "En tóch is et wel meugelijk dè-t-er dè mee bedoeld is, want ze zeggen wel 'ns: muziek veredelt et gemoed. Dè zee onzen pastoor beveurbild toen 't nuuw örgel ingeweje wier. En mee de opvoeding gao-g-et natuurlijk naor de nuuwe mode, de nuuwste methode, en deurom kan et best meugelijk zijn, dè-t-er 'n harmonika mee bedoeld is, dè ze de harmonika gebruiken om et gemoed wè te veredelen!" "Meziek komt er wel bij te paas om de kender goed op te voeden, as ge 'r op z'n tijd goed optimmert as ze 't verdiend hebbe, dan maoke ze vanzelf wel meziek, die ze veredelt." "Er op timmere? Goed, dè ge 't zegt, want dieën vlieger gao nie op, meiske! Hier stao-g-et: lichamelijke straffen maken meestal weerbarstig en kweeken leugenachtige naturen; door goedheid wordt het hart gewonnen, liefde overwint."

"Haaw mar op mee dieën onzin." "Onzin?!" "Klinkklaoren onzin! 'n Gek boek is 't! Goedheid?! Bij kwaojong?! En dan 'liefde'? 't Vrije zullen ze wel uit d'r eige leere." Oome Teun schoot hardop in z'ne laach en taante Hanna steukte d'r eige nog meer op. "Daor valt niks mee te laage, bruur." "Tien jaor oud is 't menneke!" "Krek deurom! Wie praot er dan van liefde?" "Nee, Hanna, dè verstaode gij nie goed, meiske! Dè beteekent alleenig mar: goed zijn veur 't menneke! Verder stao hier: 'Het werk der opvoeding is niet met één slag voltooid' - efkes verder leze: 'maar het is een werk van voortdurende ontwikkeling', jè, 't is nie gemakkelijk..." "Gao liever naor bed, want et is al lang negen uur deur!" "Eerst m'n pepken oprooken, en nog wè verder studeere, want ik moet er et mijne van hebbe!"

 

 

DE "HARMONISCHE PERSOONLIJKHEID"

Al aacht daoge waar Arnold op de stee bij boer Van Halderen en oome Teun ha 'r plezier aon, 't waar om den dooien dood geen dooi menneke, er zaat vievighei in. "Let 'ns op," zee ie iederen dag, "daor groeit iets bizunders uit, want et is 'n hel menneke, er zit leven in en dom is ie om de weergaoi nie." Toen ie pas aongekomen waar, had ie den indruk gemaokt as 'n bang en bedeesd tobberke van 'n menneke, bleek en schouw; taante Hanna ha al daolijk meelije mee 'm en gaaf 'm 'n tasch koffie mee suiker. In den brief die de kapelaon uit de stad mee ha gegeven, stond nie veul leelijks in en toen oome Teun 'm veurlaas aon Hanna, zee ze "ocherm" en wischte 'n paor malsche traonen weg mee den tip van d'ren schort. Z'n moeder waar dood en z'n vadder zaat in de gevangenis in de pèèrepluu van Bredao, hij ha gevochten en gestoken toen ie zat waar... "As 'm 't vechten en 't zuipen mar nie in 't bloed zit! Ik zal veur alle veurzichtighei z'n zakke vanaovond mar 'ns afzuuke as ie te bed lee; as ie er 'n mis in hee zitte neem ik 't 'm aaf, daor kan ie staot op maoke!" zee taante Hanna.

Oome Teun studeerde verder in den brief: "Arnold heeft 'n traag, eigenzinnig en kwaadwillig karakter." "Goddaank!" riep oome Teun. "Hij hee dan toch in alle geval 'n karakter! Dè's al heel wè beter as niks!" Verder: "Dom is hij niet en door 'n goede opvoeding kan er nog iets goeds uit hem groeien!" "Ziede naa, Hanna! Nou! Ik zal die opvoeding 'ns op me neme, mar dan moete gij er oew neus nie tusschen steke, Hanna, want dè paast nie bij et systeem!" "Weffur 'n dier is dè naa weer?" "Systeem? Dè hè'k gesnapt wè dè-d-is, dè-d-is de manier van opvoeding! Mijn systeem is veurloopig: de liefde overwint! Daormee za'k et 'ns probeere!" "Mar as 't menneke van geen kaante deugt, dan mep ik er op, daor kunde van op aon, al leesde gij duuzend zotte boeke."

Veurloopig ha taante Hanna werk zat om den jongen in fatsoenlijke kleeren te steke. 't Pak dè-t-ie aon ha waar goed, mar wè-t-ie in 't aaw valieske ha zitten, waren prullen van belang. En z'n ondergoed waar 'n schandaol veur z'nen Engelbewaarder, daocht taante Hanna. Ze zette d'ren bril op en sloeg aon 't lappen en aon 't naoie; taante Hanna hield nie van tierlantijntjes en keek nie al te sekuur: ze knipte aaw hemden van oome Teun aon d'ellebogen aaf en 't hemd waar klaor. En 'n aaw boks van oome Teun knipte ze onder de knieën aaf, verzette de kneupen en klaor was Kees! De hemde, dè kon Arnold nie zooveul schille, mar die boks, daor wilde-n-ie niks van wete, den bojem hing ongeveer toe op z'n kuite! "Neen, zooiets kan ik niet aantrekken hoor, daar lachen ze me allemaal mee uit!" Taante Hanna keek den bengel schuin over d'ren bril aon. "Thuis kunde dè best draoge, of bende 't thuis soms zoo fijn gewoon?" Arnold mopperde wè en smeerde-n-em.

Taante Hanna moes de eerste week al nie veul van Arnolde hebben en ze vond dè oome Teun 'm glad verkeerd aonpakte... "Ge bederft 'm in den grond!" "Kalm, kalm, Hanneke, de liefde overwint, war! Weete wè-t-er nog méér in dè boek stao? De liefde wekt al het goede op, dat er sluimert in een kinderhart." "Daor zal wel iets goeds in sluimere, jè", gromde taante Hanna, die nog kwaoie zin ha omdè de jongen nie in de boks wou schieten, die ze gemaokt ha. Ook kos ze kwaod worre as Arnold geen plat verstond! As ie mee 't personeel praotte, gebruikte-n-ie al platte woorde, mar as taante Hanna iets commandeerde wè-t-em nie aonstond, dan verstond ie geen bal! Dan vroeg ie aaltij in et freet wè ze bedoelde en maokte-n-er allerhanden onzin van, zoodè taante Hanna er somtijds tureluurs van wier. 't Vlegeltje ha daor plezier aon en dè staak ie nie onder stoelen of baanken, hij ha'r lak aon en wier hillemaol nie bang as ze zuur of kaod keek. Eens zee taante Hanna dè-t-ie aaier uit de nist moes gaon haolen. "Wat blieft u?" vroeg Arnold en ie drukte de "ie" en de "u" komiek lang uit. "Aaier zuukke." "O, eier-koeke, ja, die heb ik graag, kom maar op!" en z'ne mond gong van puure lol toe z'n oore toe open! Taante Hanna stond op: "Wilde me veur den zot haawe, aop daor ge staot?" Arnold trok 'n onneuzel gezicht. "Och ja, die domme boeretaal versta ik niet goed, ziet u." Mar 't was er nog mar amper uit of ie ha links en rechts om z'n ooren 'n paor flinke meppen te pakken. "Déés boeretaol zulde dan toch wel verstaon, zu'k mèène! En naaw as de foeter gedaon wè'k oe gecommandeerd heb!" In 'n ommezien had ie den körf te pakken en trok er op uit.

'nen Hekel aon aaier had ie overigens nie! Hij slurpte ze uit as ie ze te pakken kos krijge! Oome Teun had 'm 'ne keer daorbij betrapt toen ie 'n versch aaike uit de nist aon allebaai de ende kapot tikte, aon z'ne mond zette en uitsloeberde... "Hè lekker," zee ie en streek over z'n buikske, "frischjes." Oome Teun ha zin gehad om heel z'n systeem om te schuppen en 'm van jetje te geven op z'n broek, mar hij hield z'n eigen bijtijds in en vroeg ernstig: "Arnold, wè doede gij daor?" 't Gong mee Arnolde net as mee Adam in 't Paradijs: hij wo er vandeur om z'n eige te verberge en as oome Teun nie gaaw de körf ha vastgevat, dan had ie 'm ten ondersten boven geloopen en al d'aaier waren naor den bliksem geweest... "Kalm, kalm, ik trek oe de ooren nie van oewen kop! Mar, wè doede gij, slurpte gij de aaier uit, menneke?" "Ik, ik, ik, ik wilde probeeren of er misschien 'n vuil ei bij was." "Jonge, praot toch plat, hedde dè naa nogal nie geleerd?" "Jao, oome, ik zal 't probeere." "En zulde geen aaier meer uitslurpe, Arnold?" "Ik zal 't nooit meer doen, oome!" "Mèènde de echt, menneke, ziede in dè dè stelen is, spet et oe dè ge dè gedaon hebt?" "Jao, echt waor, oome", knikte Arnold. "Nou, veur dezen keer dan geen straf, veuruit mar, haol d'aander aaier ok nog uit en breng ze in de keuke." Dè liet Arnold z'n eige geen twee keer zegge, mar toen oome Teun z'ne rug gedraaid ha, staak-et vlegeltje z'n tong naor 'm uit.

Oome Teun ging er gruts op, dè-t-ie z'n eige zoo ferm aon 't systeem ha gehaawe en vertelde 't daolijk tegen Hanna's. "'t Valt aanders nie mee om er nie op te timmere as oew haanden jeuke! 't Systeem eischt zelfoverwinning, stao in 't boek, en dè hè'k gemorken ook." Taante Hanna keek 'm recht in z'n ooge. "Oo-zoo, hedde gij den bengel laoten loopen zonder 'm straf te geven! Nou, dan kunde 'r van op aon, dè-t-ie et weer oppernuut zal doen. Mar as iemand gek wordt, dan begient et hierboven", en ze wees naar d'ren veurkop. "We zullen 'ns afwaochten of ie et weer doe, ik haaw me in alle geval aon 't systeem," zee oome Teun rustig, "de liefde overwint!" "Jè-zeker, de liefde overwint, maar 't vlegeltje slurpt mee liefde en plezier al onz' aaier leeg."

Ook het dienstpersoneel begos er over te klaogen dè't geen huizen was mee dè jong, er waar geen zeggen aon, hij waar lui, koppig, as ze 'm iets wo'n laoten doen staak ie z'n tong uit. Daorbij zaat ie stopvol ondeugd. Van 't gezonde eten was ie mee den dag wilder geworren, de haover staak 'm - 't waar krek 'n jong veulen; z'n wangen ha'n 'n kleur gekregen en in plaots van verlegen, zooas in 't irst, keek ie naa brutaol uit z'n ooge. Eens had ie netels in de bedden van de meiden geleed... ze waren 's aovonds mee geweld weer uit 't bed gesprongen en d'een ha d'ren teen verstuikt aon 'nen stoelepoot. Op 'n aanderen dag had ie bij 'nen knecht 'nen levenden pinegel in z'n bed gestopt. Mar die scheen 'n plaank eelt onder z'n voeten te hebben, want hij merkte er niks van; toen ie 's mergens z'n bed open gooide om et uit te laote luchte, zaag ie daar dieën pinegel ligge, dood, platgedrukt. Al had ie er niks van gemerkt, hij ha toch wel in de gaote wie 'm dè gelapt ha en ie gaaf Arnold ongemerkt 'n royaole klap om z'n oore. "Lilleke pinegel, daor ge staot!" riep ie erbij.

"Ik heb et nie gedaon, ik zal et tegen den oome zegge!" "Oome-hier en oome-daor en oome-overal, lillik plöddeke daor ge staot, as den oome ou nie harder aonvat dan groeide op toe gevangenisvleesch, dè za'k oe dan toch wel 'ns veurspelle." De meester was ook niet tevreje. "Oome Teun, oe pleegkind maokt me bezörgd. 't Is 'ne rakker heurre, op school hè'k mee hum meer laast as mee tien aandere. Hedde wel genog stevighei in oe methode: ge bent nogal goedig van aord, mar zoo'n karakter moet stevig worren aongevat." "Ik haaw me aon 't boek, meester. Ik heb mijn systeem en daor zweer ik veurloopig bij: de liefde overwint." De meester schudde mee z'n hoofd. "Dè's te eenzijdig, Van Halderen. En er stao ommers toch ook in de schriftuur: Wie zijn zoon liefheeft, spaart de roede niet." Oome Teun daocht efkes nao. "Staot er dè echt-waor in? Dan mot ik er toch 'ns over naodenke."

Mar hij hong te vaast aon z'n systeem en toen 't kermis waar, kocht ie veur Arnold 'n monika, nie zoo'n mondharmonika, mar 'nen echten trekörgel. "Bende staopel besjokke?" vroeg Hanna. "'t Lekt me naa 'nen goeien tijd om et te probeere mee de 'harmonische persoonlijkheid'. 't Schiet nie vlug genoeg op mee z'n karakter, we motten alle meugelijke middelen toepaasen om er nog van te maoken wè-t-er van te maoken valt. Die monika zal ok wel 'n hendje helpen want muziek veredelt het hart." As Arnold toe naa toe nog geen harmonische persoonlijkheid waar, dan wier ie 't naa ineens volop: heel den aovond deur zaat ie te doedelen en te trekken dè-t-er de kalfkes in de stal van verschrokke en tegen 'm op begossen te janken om er meelij mee te krijgen - ze wieren er wild van en vreven mee d'r veurpooten over d'r oore. Toevallig ha de jongen totaol gin geheur en zoodoende waar et klinkklaor jammermuziek, die-t-ie uit den örgel haolde en 't kwaam nie in 'm op om 'n melodie te zuuke... tenslotte kon oome Teun et ok nie meer uitstaon aon z'n oore, hij naam de monika en sloot ze in z'n kaast op. Daormee kreeg de vriendschap tusschen hum en Arnold z'nen irsten knak en 't breken zu vanzelf wel volgen.

Die grap mee d'aaw boerin Vermeulen naam oome Teun 'm nie zoo kwaollik, stiekum ha ie 'r plezier aon, mar dè moog ie nie laote merke. Vrouw Vermeulen waar op 'ne Zondag-naomiddag op de thee mee beschuiten gekomen, ha d'ren raansel goed volgestopt en goed over d'r huishaawen opgeschept en wou mee 'n kontent gemoed weer optrommele, zette d'r muts op en trok ze goed vaast aon, mar oei-oei. Arnold ha 'r stiekum 'n aaike in geleed en aon de veurkaant onder de voering verstopt... den geelen dooier liep over d'r gezicht, langs d'r neus vond ie z'ne weg over d'r rimpelig gezicht... Taante Hanna ha 'r moeite genog mee om ze te kalmeere, want vrouw Vermeulen hield nie van zukke grappen! Oome Teun ha'r stiekum lol in, want guitenstreken zaten 'm in 't bloed en opscheppe kos ie nie vele!

Wè-t-ie Arnold wél kwaollik naam waar 't volgende: hij zaag 'm 'ne keer mee 'n zweep op 't peerd slaon in den stal. Oome Teun zaag et, sloop dichterbij, vatte ook 'n zweep en sloeg die eene keer om Arnold z'n beene; 't jungske begos te daanse mar nie van plezier! En kwèèken as ie me dee! "Doe-g-et zeer?" vroeg oome Teun onneuzel. Arnold schreeuwde hulp en moord. "Doe-g-et zeer, menneke?" "Jao, oome, oeoeoeoe!" "Waorom slaode gij dè peerd dan as 't zoo zeer doe! As ge nog 'ns 'ne keer zin hebt om een of ander dier pent te doen, dan denk er mar 'ns aon hoe zeer et doe, war, en ik kan nog veul harder slaon, agge dè mar weet." As 'ne zeuvenklapper vloog Arnold de staldeur uit, staak z'ne kop om et huukske en riep zoo hard as ie kos: "Lilliken boer, ik laot me deur ou nie slaon!" En weg waar ie. Oome Teun stond verstomd om et gevolg van z'n opvoedkundige bemoeiingen, hong de zweep aon de paol en daocht: platpraoten kent ie al taomelijk goed, veur de rest hee-t-ie nog nie veul geleerd.

"Wè mankeerde?" vroeg taante Hanna 's aovonds toen ze den heerd opraokelde, "ge zit weer zoo te prakkezeere en ge trekt 'n gezicht as 'n pötje vol duuvels." Oome Teun krabde in z'n haoren en schoof daorbij z'n klak in z'nen nek. "Heel 't systeem is verkeerd, tenminste veur dézen jonge! Ik zal 't 'ns op 'n aander manier probeere.

 

 

'T NUUWE SYSTEEM

De wind waar omgeslaoge veur Arnold. As ie iets uithaolde wè nie in den haok waar, dan kreeg ie 'n mep van oome Teun, die záát. In et begien kos oome Teun dè nie goed over z'n gemoed verkrijge - et streei tegen z'nen goeigen aord - mar hij moes z'n eigen aon 't systeem haawen en dè waar naaw 'n nuuw systeem: laoten vuulen wè nie heurt en nie paast; mar zuutjesaon vond ie et toch zoo'n kwaoi methode nog nie. Taante Hanna zee wel 'ns: "Ge mot er naaw ineens nie allemaol mar op los timmere, ge valt van 't eene uiterste in 't aander, eerst allemaol zuute koek en naa gedurig veur de broek. Middelmaot siert de straot! Denk daaraon, bruur, en slao 'm 't huis nie uit, of slaot er al 't goeie nie uit, dè-t-er beschien nog wel in 't menneke in zit!" "Ik slao 'm alleenig as ie 't verdiend hee." "Dè kan ammaol waor zijn, mar dan kunde bij al die kleinighedes wel 'n eugske toedoen en eerst alleenig letten op et allerergste." "Dè's tegen et systeem, ik moet kossekwent zijn. In et begien kos ik et nie over m'n hart verkrijge om erop te meppe, mar 'n meens kan goed veraanderen naor et schijnt: ik begien er al aorighei in te veinen en ik geleuf al z'n leeve dè'k aonleg heb om tiran te worren. Opvoeding is naaw eenmaol noodig en karakters moeten gevormd worren, mar ik geleuf al z'n leeve dè 'nen opvoeder z'n eigen karakter grondig bederft." "Aon ou is aanders nie veul te bederven, mar ge zult wè zachter slaon, aanders zal ik 't eens van oe overneme."

Arnold wier van 't tweede systeem al nie veul beter as van 't eerste, hij wier alleenig wè schuwer en sluwer. As ie vruuger op zijn manier veur den oome nog wè vriendelijk waar, náá wier ie onhebbelijk en hij ergerde den oome zooveul as ie mar kos. As oome Teun z'n pijpke stopte, dan smaokte-n-et em nie zooas aanders en taante Hanna riep dikkels: "Ajasses, Teun, wè stinkt oewen tabak toch! Hedde 'm van den duuvel z'n moer gekocht?" Oome Teun ha ok den indruk dè den tabak al langer hoe slechter wier, mar ten langen leste merkte-n-ie, dè-t-er dreuge beukeblaoier onder z'nen tabak gemengd waren. Arnold ha-g-et natuurlijk nie gedaon en oome Teun kos et nie bewijze, want gezien had ie et nie, mar toen ie 't wél kos bewijzen, kreeg 't menneke werme kuukskes onder z'ne rug.

As oome Teun z'n middagdutje dee, stiet Arnold aaltij hier of daor in de buurt 'ne stoel of iets om, nie uit expres natuurlijk, zoomar per ongeluk, of ie trapte de kat op de start zoodè ze te keer ging om er 'nen doove meensch van wakker te maoke. As oome Teun naor et dörp geweest waar en wè laot thuis kwaam, dan stond er 'nen bessem zóó tegen den binnenkaant van de deur, dè-t-ie tegen 'm aonviel as ie de deur opendee, of er laag iets aanders op de vloer, dè-t-ie er over struikelde as ie binnenkwaam. Niemand wies hoe dè die dinger daor kwaamen, want in taante Hanna d'r huis waar aaltij alles piekfijn in orde en alle rommel aon de kaant, alles ha'r z'n eige plaots en iedereen in huis wies hoe taante Hanna daorop stond. Eens ging oome Teun 's aovonds op z'nen stoel bij den heerd zitten, mar sprong ineens omhoog as 'nen haos die aongeschoten wier: hij ha 'n naold in z'n zitvlak gekregen, en taante Hanna moes er die uit trekken. Mee aander woorden: 't was oorlog! Geenen open en eerlijken oorlog, mar 'ne stiekeme, gemèène. Arnold triompheerde nooit lang, want straf heurde zoo wè bij z'n dagelijksch brood. Oome Teun begos te wanhopen aon z'n systeem, mar as de meester 'm vertelde, dè 't in de klas al 'n bietje beter gong, dan kreeg ie weer wè moed en daocht: et systeem is goed mar 't werkt langzaam.

Op zekeren dag waar 't poortje van de koeienwaai losgeraokt en de koeie waren in de groententuin gekomen en ha'n er lillijk in huisgehaawe. Taante Hanna waar bedroefd en ha wel kunne schreuwe, ze dörfde te wedde dè Arnold et expres gedaon ha. "Ongenaoig zal ik 'm op z'n broek geven as dè waor is", zee oome Teun. 'n Paor daogen laoter etzelfde deuntje: de koeien in de groententuin! 't Poortje open! De groote boonen, die oome Teun zoo gèèren ha, waren veur 'n groot deel naor de maon. Oome Teun trof Arnold in de buurt. "Kom 'ns hier Arnold." Vuutje veur vuutje kwaamp ie dichterbij, want hij vuulde nattighei - z'n onderlip hong bekaant op z'n klompen aaf... "Gij hèt de koei in de tuin gelaoten!" "Dè's nie!" "Dè's wel!" "Dè's nie waor!" Een van de meiden kwaam uit de keuken geloopen. "Jonge, jonge, ge liegt dè ge zwart wordt, ik hè't mee m'n eigen oogen gezien." Dè waar ók geloge - oome Teun ha ze opgesteukt om dè zoo te kome zeggen om Arnold deur de maand te laote valle... En 't lukte.

Arnold ha 'n slecht gewete en wo er van tusschen uit piepe, mar oome Teun ha daorop geloerd en vatte den deugeniet nog krek bijtijds vaast. "Kom mar 'ns mee in huis, dan zulleme 'ns afrekene! Al die groote schoone boone, die me zoo lekker smaoke, naor de maon! Jonge, jonge, jonge, jonge, ge groeit op veur de gevangenis as dè zoo deurgao, heurre!" Arnold blèèrde veur geweld en taante Hanna, die in den kelder zaat, kwaam naor boven loopen en riep: "Mar-mar, wè zal er naaw gebeure? Wordt er 'n verken gekieteld?" "Rechtveerdig loon wordt uitgekeerd," zee oome Teun, "aanders niks." En hij trok mee z'n eene haand 'nen stok uit den mutserdhoop en gaaf 'm van jetje op Arnold z'ne zulder. Hanna moes d'r bruur tempere, want die daocht mar te veul aon die groote boone, die-t-ie zoo gèèren ha... "Zoo," zee-ie toen ie muug waar van dè werk, "dè's et begien, ge hebt nog nie genog gehad, menneke, mar de rest komt nog wel! Kom mar 'ns mee, we zullen oe vast 'ns laote vuule, wè gevangenis beteekent, want dè moete leere veur et te laot is." Hij braocht Arnold op et graonzulderke boven de schuur, dee 't valluik dicht en zee: "Zie-zoo, hier kunde voorloopig 'ns naodenken over et leven in de gevangenis, waorin de groote deugnieten kome!" Toen trok ie de leer weg en Arnold zaat in de petoet. Oome Teun liet 'n borreltje ingiete om te bekome van dè beulenwerk, want hij zweette ervan "en 'n klets oploopen om dieën bengel, dè vergim ik..."

Arnold waar stil op z'n zulderke, oome Teun waar daorover verwonderd, want hij ha verwaocht dè 't menneke zu kwèèken en raozen en tiere veur tien. Oome Teun liep ongeduldig over 't erf om te lösteren of ie iets heurde, mar niks, heurre! Hij zee al tegen Hanna: "'t Hee indruk op 'm gemaokt, naor het schijnt. Misschien slaot ie eindelijk 'ns om naor 't goeie. Dè moet ok 'ns ooit komen as 't systeem tenminste deugt! As de liefde 't nie wint, dan de stok misschient - aandere systemen bestaon er nie! Ge zult zien, Hanna, hij wordt nog wel 'ns tam, zoo tam, dè-t-ie uit mijn haand komt vreten, et eekhoorntje!" "Afwaochte! Afwaochte! Ge zijt er nog bij lange nao nie, meensch!" Tegen den aovond gong oome Teun 'ns kijken op et graonzulderke en hij naam vast 'ne stok mee om nog wè troef uit te kunnen spelen as 't noodig waar. "Maok 't mar nie te erg", riep Hanna hem nog nao. "Zee mar nie bang, ik slao 'm nie dood, z'n broek is sterk."

Oome Teun zette de leer tegen den zulder, klom er op, douwde 't valluik mee z'ne kop omhoog en keek rond; niks te zien of te heure, 't waar ok al taomelijk donker op 't zulderke want er waar mar 'n enkeld klein raomke in den gevel. "Arnold kom 'ns hier!" 't Bleef stil en oome Teun zaag ok niks bewegen ok nie. "Arnold, ik zeg et oe veuruit, maok me nie kwaod en kom hier; as ge nie komt krijgde 'n dubbele portie op oew bruukske! Nou, komde naa of nie!" 't Bleef effe stil. "Zu 't menneke in slaop zijn gevallen misschien? Ik moet toch 'ns efkes kijken." Oome Teun klom hillemaol boven en keek alle hoeken aaf, dee 'n aaw koffer open en... ok al leeg, schupte enkele leege baolzakken opzij - niks eronder. "Wè zulleme naa hebbe? Wie hee-t-er zooiets ooit beleefd?" riep ie. Taante Hanna, die 'm aachterop was gekomen uit nieuwgierighei, vroeg van ondere: "Wè-d-is et?" "Hij is vort, den aop! En as den duuvel 'm nie gehaold hee, wè'k nie dörf te hopen, dan is ie deur 't raomke gespronge!" "Dan is ie deur 't raomke gesprongen", zee Hanna en stoefelde weer terug naor de keuken en werkte verder. "Precies," zee oome Teun, "et raomke is los! Mar hoe kan dieën bliksem aon zoo'n hoog raomke komen en hoe kan ie in godsnaom buiten van zoo'n hoogte naor benejen zijn gesprongen!?" Oome Teun kos et nie snappe mar et feit laag er: Arnold was 'm gepooid uit z'n eerste gevangenis.

"Dè's naa et succes van oe schoon systeem," gromde taante Hanna, "gij overdrijft ok alles, eerst mee de liefde en toen mee oewen stok." "Dè's dan de schuld van et systeem en nie van mijn! Kossekwensie hiet dè!" "Loop naor de maon mee oe kossekwensie! Gebruikt oe goei boereverstaand agge 't hèt, dè's beter." "Maok oe mar geen zörg: et menneke zal vanaovond wel weer mee hangende pootjes terugkomen as 't goed en wel donker is, hij zal z'n eige wel nie laoten zien, mar mergevruug lee-t-ie in z'ne nist, de dörf ik te wedden, en snörken asof er niks gebeurd is!" Hanna zee niks en oome Teun staak den braand in z'n pijpke en waandelde den tuin in. Hij keek 'ns naor de groote boone, die lillijk verinneweerd waren en wier er gerust op, dieën dondersteen toch. Hij hee-g-et gaddorie wel verdiend, gromde oome Teun.

De zon zette 't Westen in z'nen lesten gloed waortegen de kerktoren van et dörp schoon donker afstaak asof ie in 'n aureool stond geschilderd. 't Waar 'nen stillen wermen aovond, alleen de merel zong ieveraans in 'n buske en de zwaolleme vlogen hoog deur de locht. "A'k et goed naogao," daocht oome Teun, "dan moet ik toch wè deur de vingers zien: zukke aawers, en van kleins-aaf zukke veurbilde veur oogen gehad te hebben, och dan mot 'n keend wel slecht zijn van aord, zonder eigen schuld! En ik zal dus wel wè meer geduld mee 'm motte hebbe! Nou as ie weer goed en wel terug is, krijgt ie z'n tweede portie slaogen wel wè zofter as ik eerst van plan waar - dan vuult ie misschien dè ik et tóch goed mee 'm mèèn."

Nao 't aovondeten zaat oome Teun aon den heerd in z'ne leunstoel en zee niks, keek dikkels naor de klok. "De jongen komt vanaovond nie terug; 't is mar goed, dè 't zomerdag is, aanders zu ie er 'n lilleke klets mee oploope." Oome Teun zee niks. "En brengt oe geleerd boek mar weer naor den meester terug, dè's geen spek veur oewen bek!" "We zulle de deur van den koeistal vanaovond mar nie op den grendel doen, dan kan ie er aaltij in as et et zuukt vannaacht. Hij komt net zoo zeker terug as twee maol twee vier is." "We zullen 'ns kijke!" Oome Teun bleef toe hallef elf op - en dè waar iets buitengewoons! Allegedurig daocht ie dè-t-ie iets heurde, staak dan den blaoker aon en gong op Arnolds kaomerke kijken - niks te zien. Oome Teun kroop te bed en mompelde: "Merregevruug leet-ie in z'ne nist net zoo zeker!"

's Mergens waar ie al vruug op de been en wo op 't kaomerke naor Arnold gaon zien. "Ge hoeft nie te gaon kijke," zee taante Hanna, "ik heb al lang gezien, dè-t-ie er nie is." "Zoo'nen dondersteen toch! As ie honger krijgt dan zal ie wel terugkome!" "Honger? As ie alle kiepekooie van de buurt afstrupt en alle aaier leegslurpt, dan zal et lang duren eer ie honger vuult!" 't Wier middag, mar van Arnold waar nog niks te zien. Oome Teun ha weinig eetlust, 't smaokte-n-em nie. 'n Middagdutje dee ie ok al nie, al kos ie dè-d-aanders nooit misse. "Ik zal 'ns naor 't dörp gaon en mee de meester gaon praote." "Dè's nog zoo verkeerd nie," zuchtte taante Hanna, "mar ge gaot naa toch zeker nog nie? De meester hee ommers toe vier uur school!" "Dè's waor ook!" Oome Teun moes dus geduld oefenen, gèèren of nie. Hij liep heel et erf aaf, en alle schuren en stallen, keek in alle hoeken, keek nog 'ns op 't graonzulderke, keek naor 't raomke, en gong dan veuls te vruug naor et dörp naor de meester.

"Wè mankeerde gij, oome Teun, ge kijkt zoo betuuterd", vroeg d'aaw huishaawster van de meester. Oome Teun wo de kwestie nie daolijk aon de groote klok hangen en zee mar: "Naa ge 't zegt, ik vuul me al 'n paor daogen nie lekker, ik denk, dè-t-er onweer in de locht hangt, zu't nie?" "Nee, Van Halderen, want dan moes ik et weten, ik heb ieder onweer aaltij twee-drie daogen van teveuren in m'nen elleboog zitte; ik ben er vruuger 'ns op gevallen dè't kraokte en vanaaf dieën tijd vuul ik er ieder onweer in aonkome! Gao zitte, meensch, de meester komt zommedeene, ik zal vast 'n bekske koffie veur oe gaon zette."

De meester kwaam en oome Teun vertelde-n-em et geval van Arnolde... "Jè," zee de meester, "dè-d-is al zooiets! Ik ha al wille laote vraoge bij oe of ie ziek waar omdè'k 'm nie op school zaag! Ik geleuf naa wel nie dè de jongen z'n eigen iets aon zal doen in z'n wanhoop..." "Hoe bedoelde, meester, ophangen of verzuipen of zooiets?" "Jè, ik zeg, ik geleuf et nie, hoewel: tegesworrig is alles meugelik bij zoo'n soort jong uit de stad! In de kraante leesde tenminste wel 'ns ooit zooiets; enkel en alleen omdè ze te veul straf hebbe gekregen of in 't exaomen gezakt zijn, haole ze soms zukke dinger uit." "Dan is et leeven in de stad nogal goeikoop, dunkt me", riep oome Teun. "Mar ik geleuf nie, dè Arnold zoo'n slag jongen is: er zit te veul leevenslust in! De leste tijd waar ik aanders goed over 'm tevrejen, dè moet ik zegge. Mar wè moet er naa gebeure, dè's de vraog!" "Dè's sjuust!" De meester daocht efkes nao. "Ik geleuf dè 't nog et beste is agge 't daolijk bij de politie opgeeft." Mar oome Teun weerde mee twee haanden aaf: "Mee de politie heb ik nie gèèren te doen! Laot die mar buiten spel! Die is ok nie alwetend! Witte 'r niks aanders op te vèène?" "Afwaochten of ie vandaog of mergen nie terugkomt en 'ns uitkijken en uitheuren hier en daor in de buurt waor ie ergens huist! 't Is tenminste te hopen, dè-t-ie nog nie wijer is weggeloope; afijn, dan komt ie tóch wel ieveraans terechte in de haande van de politie, mar 't is beter as ie hier in de buurt is gebleven! Dè zulleme mar hopen en nog enkelde daogen afwaochten - mar, dán naor de politie om 'm op te laote spore!"

Mee dieën troost ging oome Teun dan mar weer naor huis. Hij zaat weer toe laot in den aovond te waochten, mar wie nie kwaam, dè waar Arnold. "As ie terugkomt," zee oome Teun ineens tegen Hanna, "dan kunde gij de opvoeding wel overnemen as ge daor aorighei in hebt, ik trek m'n eigen terug. Mar hij komt nie terug, net zoo min as 'n wild konijn dè uit de kooi is gebroke!" "Hij komt wel op een of aander manier terug, daor kunde op aon, ete vindt ie overal wel, mar op den duur zal ie z'nen thuis terug willen hebben!" Oome Teun geleufde-n-er niks van; hij kos er nie van slaopen en stond 'ne keer of drie-vier op omdè-t-ie mèènde iets aon de veurdeur te heure, mar 't waar iedere keer hommeles en 's mergens vond ie et kaomerke ók nog leeg. Het personeel van de boerderij staak de koppen bijeen en flösterden over zuchten en steunen, dè ze 's aovonds buiten heurden asof et misschien de ziel was van Arnolde, die z'n eige van kaant ha gemaokt en uit et vagevuur wilde...

Nao de middag kwaam de naoste buurman Verhoeven, et keuterboerke, en vroeg rechtuit: "Is öllie pleegkind weggeloope, Van Halderen, of hee-t-ie z'n eigen opgehangen of verzopen, hoe zit et; den eene zee dit en den aandere dè, mar as gij er meer van wit, zeg et dan, dè we wete waoraon en waoraaf." "Hoe kan zoo'n jong z'n eige naa ophange?" zee oome Teun verdrietig, "gebruikt toch oe verstaand." "Dè hè'k ok al gezeed," zee Verhoeven, "ik denk dè-t-ie rondzwerft en z'n kostje scharrelt; vannaacht is er iemand in mijnen tuin geweest, want er waren vanmerge peejen uitgetrokken, van die lekkere suikerpeeje, waor ik zo gèère stamp van heb! En de voetstappe ware mar klein, dè-d-is ie geweest, denk ik."

Oome Teun leefde 'r van op en gaaf Verhoeven de raod om t'aovond op te letten en 'm te pakke zien te krijgen. "Ik veen et alles te saomen een beroerd geval en ik zu gèèren hebben as ie weer terug waar hier in huis." "Ik geleuf, dè'k nog wel weet waor ie huist: Toon van Trees van Truie vertelde me dè-t-ie giestere tegen den aovond langs den haaikaant is gekome, dè weete wel bij die zaandlicht mee die kuile en struike, en dè-t-ie daor in de buskes iets ha gemorken; as 't den duuvel nie was, zee ie, dan was 't eenen aop, mar geenen meens!" "Dè was ie! Dè was ie! Dè was Arnold, dieën aop van 'ne jonge! Ik gao er daolijk op aaf, ik zal 'm 'ns efkes krijge!"

"Dè krijgde gij alleenik nie klaor. Hij loopt as 'nen haos. We motten mee 'n man of tien gaon en 'm insluiten en touwen meenemen om 'm te bèène, want 'n wilde meens moete behaandele als 'n wild d..." "Nee-nee, ik zal er eerst wel 'ns alleenig op af gaon, Verhoeven, want zoo'n drijfjacht op m'n pleegkind is toch zoo'n bietje tegen m'n natuur, ziede. As 't me nie lukt, dan kunneme nóg zien wè me doen." "As 't oe nie lukt, Van Halderen, dan smeert ie 'm nog veul verder van huis, naor Amerika of Duitsland of zoo. Mar jè, ge mot et eiges weete, 't zijn ou zaoke, mar ik raoi oe aon: zee veurzichtig. As ie den kolder in den kop hee, dan kan ie nog gevaorlijk veur oe worren al zijde groot en al is hij dan mar klein. Neem oe buks veur alle veurzichtighei dan mar mee." "Nee - niks!" "Of tenminste 'nen stevigen knuppel, dè ge 'm 'n klap veur z'n harsens kunt geven as 't noodig is! Ok al nie? Nou, dan moete zelf mar veur de gevolgen instaon, Van Halderen. Iedereen praot erover dè oew pleegkind raozend is geworren as 'n wild dier, nou, ik heb oe gewaorschouwd. Alla, kom, haawdoe war!"

Verhoeven stapte naor huis en schudde onderwegen heel den tijd z'nen kop over de waoghalzerij van Van Halderen. Hij vertelde 't thuis tegen z'n vrouw, die mar 'n heel bietje verstaand ha en nie van 't beste, en de vrouw daocht al daolijk dè ze niks beters kos doen as naor d'r buurvrouw te loopen en te gaon vertelle dè oome Teun op den oogenblik volop aon 't vechten was mee z'n pleegkind, dè den kolder in z'ne kop gekregen ha en net zoo wild was geworren, war, net zoo wild as mar iets... Dè praotje gong de buurt deur as 'n loopend vuurke. En oome Teun liep mee lange beene nog vlugger as zoo'n loopend vuurke naor de plek, waor Arnold moes huize.

 

 

DE LIEFDE OVERWINT

De zon stond al leeg aon de locht toen oome Teun erop af stapte. Boven 't hooge koren, dè-d-al in z'n aore schoot, hong 'n leuwerik te giechele, mar oome Teun hoorde niks, hij liep diep in gedaachte deur. De zon liet d'r leste en schoonste licht over de natuur aaien asof ze nie kos schaaie van al et schoone dè ze opgewekt ha, asof d'r liefde geen end kos veenen. 't Was zoo'nen aovond, die aon 't paradijs herinnert, 'nen aovond, dè ge mar nie kunt begrijpen, dè-t-er ellende is op de wereld. Oome Teun zaag et nie, of liever: hij ha-g-et gezien en de tegenstelling ha'm getroffen en daorover prakkezeerde oome Teun deur: "Wè zijn we toch stumperds van meense! As wilde dieren staon we tegenover mekare. En ik heb et zoo goed bedoeld mee ons menneke, en naor et systeem gerekend waar alles in orde! Mar dè-d-is et 'm krek: de jonge paast nie in et systeem."

Mee die gedaachte ging ie de buskes in waor de zaandlichte ligge; 't begos er al donker te worre, mar oome Teun wies er ok in 't pikdonkere wel de weg, hij zu in den blende 't "nist" van Arnolde wel kunne vinden. Want hij wies dè-t-er nog 'n aawe hut van plaggen en gras stond, waorin vruuger 'nen aawen vrijgezel ha gewoond, die ze "den kluizeneer" noemden en die er alles van weg ha behalven et bidde, want dè dee ie nie. 't Waar 'nen raren schutter die van streupen leefde en aon z'n eigen volop genog ha. Die plaggenhut was wel erg vervalle, mar veur deez' werme daogen waar et krek iets veur Arnolde... Daor liep ie op aaf, stapte veurzichtig over et mos aon den aachterkaant naor de hut, staak z'ne kop deur 'n venstergat en krek, daor zaat Arnold op 'nen bos dreuge blaoier as 'ne vos in z'ne nist, vlak onder 'm, hij ha oome Teun nog nie gezien en die ging toen in de deur staon...

Arnold schrok op en wo er vandeur, mar hij zaat gevange... "Arnold, jonge, ben ik dan 'ne moordeneer of 'n roover of 'ne politieagent? Wil ik oe soms vermoorde?! Ik wil toch ommers alleen mar 'ne fatsoenlijke meens van oe maoke, dè weete toch wel, is 't nie zoo?" "Nie slaon," krijschte Arnold, "nie slaon, dè doe zoo zeer!" "Dè wil ik gèère geleuve, menneke, dè dè zeer doe. As 't nie zeer dee, dan hoefde-n-ik nie te slaon! En ik mot oe slaon omdè ge dinger uithaolt, die nie deur den beugel kunne! Ge maok et te bont. As gij de beeste slaot en zeer doet, dan moete gij vuule hoe zeer of dè doe! En as ge de koeie in den hof laot loope, dan moete gij vuule dè dè nergens op lijkt. As dè zoo deurgao, Arnold, menneke, dan worde gij 'nen grooten boef, geleufde gij dè zelf nie?"

"Nie slaon! Nie slaon!" "Nou, ik zal oe dezen keer nie slaon, dè beloof ik oe! As ge netjes mee naor huis gaot, zal ik oe nie slaon, onderwege nie en thuis ok nie! Mar as ge thuis weer zukke gekke streken uithaolt, dan is 't ou eige schuld as ik oe moet laote vuule dè ge verkeerd doet!" "Nie slaon! Nie slaon!" "Ik heb oe ommers toch al gezeed, dè'k oe nie zal slaon deze keer. Ik ben geenen meenseneter. En gij kunt toch nie leeven as 'n wild beest hier. Wè moet er van oe terechte komen, menneke toch! Nou, kom mar, dan gaon we saomen naor huis." Arnold zaat nog aaltij zoo stil as 'n muiske op z'n blaoiernist en keek wantrouwig naor oome Teun. "As ge doet wè wij zegge en as ge nie doet wè wij nie wille, dan krijgde gij geen slaog en dan hedde gij 't goed bij ons, daor kunde vaast op aon. Mar ik heb er genog van om m'n eige mee ou te bemoeien, ik geef et over aon taante Hanna - kom gao mar mee me mee." "Mar taante Hanna maag me ok nie slaon." "Vandaog nog nie, daor stao ik veur in, merge misschien ok nog nie, dè lee aon ou. Ons taante Hanna zal oe wel aanders aonvatte as ik et heb gedaon, want die hee geen systeem! 't Zal wel nie zonder klappen afloope mar dè kan wel meevalle want ze hee geen systeem en dan hoefde nie kossekwent te zijn, ziede. Kom mee, ge hebt al drie daoge ging goei ete meer gehad en we hebbe vanaovond pannekoeke, hedde die gèère?" "Jao, oome, as ik mar geen slaog krijg!" "Vanaovond nie, kom!"

Arnold kwaam veurzichtig naor oome Teun die 'm bij z'n hendje vatte en saomen waandelden ze naor huis toe... "Wè bende toch 'n rakker, lillijken deugeniet daor ge staot. Hoe kunde gij toch in 's hemelsnaom uit dè hoog raomke naor benejen springen! Goed om hals, nek en niere te breke, behalve dan nog de rest!" "Daor ha'k niks om gegeve, oome, 'k ha veuls te veul angst." "Zeg, de meensen hebben oe al versleten veur 'nen aop of 'nen duuvel! Hedde geen honger geleeje? Wè hedde ammaol zooal gegete deez' daogen?" "Aaier, mar dè verveelt op den duur as 'r geen zout en geen brood bij is." "Ge hebt ze toch zeker bij óns weggehaold?!" "Natuurlijk! Daor wies ik de weg en den hond begos nie te blaffe! Ik aaide hem eerst!"

"Arnold, as ge wilt dan kunde gij 'ne flinke kerel worre, ge dörft, mar ge meugt nie stele! Weete gij wel wè stelen is?" "Gappe." "Wè is gappe?" "Iets weghaole!" "Krek, dè maag nie! Dè's kaod! Dè's verkeerd! Vuulde gij dè nie, Arnold?" "Jao, oome." "Nou, dan moete 't nie doen! En as ge de koeien in den hof laot en die trappen alles kapot en loopen alles om en vreeten alles op, maag dè dan?" "Nee, oome!" "Nou, dan moete 't ok nie doen, menneke! Zulde dè nie meer doen?" "Nee, oome!" "Mergen ok nie?" "Nee, oome!" "En overmergen ok nie, en dan nie, en dan nie, en noot meer?" "Nee, oome!" "Dan zulde weinig of geen klappen meer krijgen, daor kunde op aon! Mar naa moete 'ns zegge, waarde gij nie bang 's naachts?" "Bang? Waorveur?" "Veur et donker? Ge bent 'ne flinke vent! 't Is mar zund, dè ge zoo'nen deugeniet zijt. Mar dè wordt naa beter war?!" "Jao, oome!" As 't mar waor is, daocht oome Teun en ze kwamen thuis aon.

 

"Goeien aovond saome," riep oome Teun, "hier hedde den vagebond!" Van alle kaanten kwamen ze aongeloopen om 't "wilde dier" te bekijken. Arnold keek alleen mar naor taante Hanna, bang veur klappe, mar taante Hanna zaag ie pas toen ie mee oome Teun in de keuken kwaam. "O, bende daor eindelijk? 't Eten stao al 'n half uur koud te worren op taofel!" "Hier hedde Arnold, ik heb 'm gevonden!" "Arnold? Wè komt die hier doen?" en ze pookte in 't vuur zonder naor den jongen om te zien... Toen kos Arnold z'n eige nie meer inhaawe en ie schreeuwde zoo hard ie kos: "Ik zal et noot meer doen taante!" Taante Hanna draaide d'r eige om, stond mee de gloeiige pook in d'r haande en vroeg terwijl ze 'm lillijk aonkeek: "Wè zulde gij nooit meer doen, deugeniet?" "Nie meer, nie meer wegloope!" "Nie meer wegloope? Dè meugde aanders gerust! Loop mar wijd weg en kom nie meer terug, dan zijn wij oe kwijt, lillijken laastpost, daor ge staot." "Ik zal et noot meer doen!" "Wè nie?" "Nie meer wegloope... en al 't andere ok nie meer!" "Jao-mar, zóó zijn we nie getrouwd, menneke! Ge hoeft nie weg te loope, want ik stuur oe weg! Denkte gij dè we hier zoo'n vlegels kunne gebruike? En wie hee ou gezeed, dè ge hier weer in huis meugt kome?!" "Den oome!" "Zoo! Den oome! Dan hedde gij 'nen goeien oome, heurre! Mar ik ben er ok nog, wè denkte wel, snotaop daor ge staot!" Alles waar heel stil in huis, de meiden liepen zachtjes op en neer bij d'r werk om te lösteren hoe dè-d-alles af zu loope.

"Zulleme 't nog 'ne keer probeeren, taante Hanna, hij hee beterschap beloofd en hij zal et nóg wel 'ns belooven, is 't nie Arnold?" Arnold knikte. "Beloove zee niks! Daor spiers ik op! Ik geleuf dè 't nog mar 't beste is as we 'm wegjaoge! Hij heurt bij de wilde konijnen thuis in de bosse. Hij doe toch nie wè wij zegge! Laot 'm mar loope, oome Teun, hij heurt hier nie thuis, wij zijn veuls te kaoi meense, wij slaon 'm aaltij as ie 't verdiend hee, nee, laot 'm mar loope, vort, doe de deur mar toe en sluit 'm buite." Arnold begos veurgoed en mee alle geweld te schreuwe mee z'n erm veur z'n ooge, en taante Hanna zaag de kaans om gaaw 'n paor malsche traonen weg te wisse mee den tip van d'ren veurschoot... "Ik zal 't noot meer... dóéóéóéóéóéóén!" "O, wilde dus hier blijven en netjes oppaase?!" "Jaoooooo!" "Nou, zulleme 't dan nog mar 'ns probeere?! Alleenig mar probeere! Agge nie deugt, dan gaode de deur uit, daor kunde staot op maoke! Verstaode?" "Jaooooo!"

"Nou, ge ziet er uit as 'nen duuvel, vuilen del. Eerst naor de pomp en oe eigen gewaaschen en goed, heurre. Kee, geeft 'm 'ns wè gruune zeep! En dan eten en te bed! Mieke, zet wè kamille-thee, dan kan ie 'ns goed zweeten in z'n bed, dè zal wel noodig zijn!" Arnold waaschte z'n eige zoo goed as ie kos en aat lekkere pannekuukskes mee oome Teun, die z'nen eetlust dobbeld terug ha gekregen. Nao 't eten riep taante Hanna: "Arnold, hier, drink dezen thee uit en dan te bed!" "Ik heb geenen dorst meer, taante." "Hedde 'r genog suiker in gedaon?" vroeg oome Teun. "Dorst? Suiker? Wè denkte wel? Uitdrinke! Vlug! En dan te bed! Of aanders mar de deur uit." Dè's ok 'n systeem, daocht oome Teun, mar ie vuulde dè't de eenige goeie manier waar... Arnold slörpte de thee zoo heet as ie was naor binnen en laag in de kortste keeren te bed. Hij zweette as 'n perd en ie sliep as 'nen otter.

Den volgenden mergen wier ie wakker en ie vuulde z'n eige zoo lekker as kiep; hij kleedde z'n eigen aon om naor school te gaon. "Doe oe kleeren mar weer uit en kruip in oe bed! Vandaog nog nie naor school! 't Zal op éénen dag nie aonkome! Eerst uitzweete." "Ik mankeer niks meer, taante." "Wè hè'k oe gezeed? As de foeter naor bed en heel den dag er in blijve en vanaovond za'k wel zien of ge 'r efkes uit meugt!" Arnold laag er weer gaaw in en oome Teun ging 'm trooste. "Vuugt oe eige mar naor ons taante Hanna, Arnold, want daor helpt geen moederkelieven aon! En 't is veur ou mar 't beste dè ge aaltij krek doet wè ze zee! As taante Hanna iets veur hee, dan kunnen er geen duuzend duuvels tegenaon! En ge zult zien, dè 't oe goed doe!" En dè dee et ook, in alle opzichten. Hij wier ineens eenen heelen aanderen jongen.

 

"'t Is gek," zee oome Teun tegen de meester, "de jongen is ineens 'n heel aander menneke geworren en ons taante Hanna kan 'm om d'ren vinger draaie! Ik denk, dè ze 'm alle naorighei uit hee laote zweete! En de opvoeding verstao ze nog nie zoo kwaod! Systeem zit er wel nie veul in, of eigenlijk jè toch! Ze hee-g-et systeem: de liefde overwint. Mar liefde hee bij ons taante Hanna 'n heel aandere kleur, zoo niks geen kleur van suikergoed en peperkoek mar meer de kleur van roggebrood en boeremik."

 

Bronvermelding:

"Oome Teun als opvoeder" verscheen in 6 afleveringen in de Nieuwe Tilburgsche Courant op:

- zaterdag 2 maart 1940

- zaterdag 9 maart 1940

- zaterdag 16 maart 1940

- zaterdag 23 maart 1940

- zaterdag 30 maart 1940

- zaterdag 6 april 1940