Jan Jaansen

De nuuwe dokter

 

(Vertelselke uit de mobilisatietijd van 1914)

 

 

Er waar 'nen nuuwen dokter gekomen in Baozel, dè wil zegge: 't waar den eersten eigentlijken dokter van Baozel, want toe dan toe was er enkeld en alleenig mar kwakzalverij uitgeoefend. En zoodoende ha den nuuwen dokter nog nie veul te doen in et begien en kos ie z'nen tijd deurbrenge mee vliege vange en mee geduldig luisteren naor 't onhebbelijk gekwebbel van z'n hospes, 'n jongedame van 'n klein veertig jaor, die gèère der goei kaomers tegen 'n goei huur afstond aon 'nen pronten ongetrouwden dokter, want, afijn, ziede, ge kunt toch nooit weten war...

Den nuuwen dokter dronk 's aovonds 'n goei glas bier in den zomer om af te koelen en 'n goei borreltjen in den wenter om z'n eigen op te werme en daorbij maokte-n-ie de notabelen van Baozel wè wijs, dè-t-al goed gong mee de praktijk - en as ie dan thuiskwaam stond Mina de kostjuffrouw 'm op te waochten mee 'n komplement as: "Is dè naaw 'n leeve veur 'nen vrijgezel?" Of: "As ge getrouwd waart, dan zudde 't wel laoten om alle aovonden uit te gaon!" Of: "Meens, meens, zuuk toch naor 'n pronte vrouw, dan komt er regelmaot in oe leeve!" Mina vertelde 't tegen Jan en alleman, die 't wo heure: "Ik veur mijn denk nie meer aon trouwe!" en ieder die heur aonkeek geleufde dè op staonde voet! Ze waar een van die aaw jongedames, die tenminste éénen man gelukkig hebben gemaokt, naomelijk den man die ze nie kossen krijgen.

Oome Teun van Halderen van den Heikant stond veur de deur van den dokter en spelde z'nen naom: Dr. van Balen. Dan bromde oome Teun langs z'n pijpken aaf, terwijl ie aon de bel trok: "Wè stao daor nog neffe? Nachtbel! O, die belt zeker alleenig mar 's naachts! Dus verkeerd getrokken!" En zoo trok ie ook aon d'aander bel nog 'ns en de bellen relden vlak aachter mekaren en heel het huis rinkelde ervan. "Gadorie, daor zit klaank in, 't lijken wel bellen uit 'nen mallemolen!" "Toe-toe-toe, kan 't nog harder?" en Mina dee de deur open. "Juffrouw," tikte oome Teun tegen z'n pet, "ik wou den dokter wel 'ns efkes te spreke gehad hebbe." "Klop buiten maar efkes oe pijp uit en veegt oe voeten goed aaf astublieft! M'nheer dokter, 'ne patiënt!"

"Goeie middag, dokter!" en dan zachtjes mee z'ne duim over den schouwer naor de deur: "Is dè oe vrouw, dokter?" "Nee-nee-nee, goddank niet." "Proficiat dan, dokter! Zeg, ik ben leelijk verkaawe gewist en naa zè'k hartstikke doof aon m'n rechteroor, zu daor nog iets aon te doen zijn, dokter?" "Laat 'ns kijken!" De dokter hing 'n spiegeltje veur z'n veurhoofd, staak oome Teun iets in 't oor en keek er deur. "Geloof ik best, er zit 'n heele kruiwagen watten in je oor, man, wacht, ik zal den stal eventjes uitmesten! Kijk 'ns wat 'n prop! Hoor je nou?" "'t Begient zooiets te suizen en te buizen, dokter." "Even doorspuiten," en den dokter naam 'n spuitje en spoot 'm z'n oor uit, "enne nog verkouwen?" "M'ne kokkerd zit nog toe aon m'ne veurkop vol, dokter, 't zit aachter tegen m'n ooren aon, ik vuul et zitte." "Even in de neus spuiten." "Jao-mar dokter, nie martelen, heurre!" "Heeft niets te beteekenen! Hier, neemt 'n slok water, nie doorslikken; pas als ik zeg 'slik' dan slik je 't door." Hij staak oome Teun 'n spuitje in de neus en spoot. "Slik!" riep ie. "Tsjie", en oome Teun nieste den dokter slok-waoter-en-al in z'n gezicht! "Slikken moest u, niet niezen!" "Ge hebt goed praoten, dokter! Dè kan den duuvel nog nie uithaawen as ge mee zoo'n ding in oe neus zit te friemelen en te kriemelen! Mar 't heuren gao naa al veul beter!"

"'t Zal wel gauw heelemaol in orde zijn! Enne, hebt ge 't groote nieuws al gehoord?" "Groot nieuws?" "Ja, groot nieuws - juist de krant gekregen, maar nog nie geleze, zie je, daar staat het zwart op wit: 'Oorlog' met groote letters. (Den dokter hield z'nen duim op 't vraagteken, dat er achter stond...) "Ja, 't heeft er al langer gespannen en nu schijnt het waar te zijn!" Oome Teun kos z'n oogen haost nie geleuve! 't Stond er zwart op wit! "Dan moet ik as de bliksem naor huis om et nuuws te vertellen en dan de buurt rond! Sjonge, sjonge, wè zal 't er spanne!" "Nou, nou, gij hoeft toch nie meer te diene?" "Dè-naa-nie, nee, dè-nie! Mar m'ne knecht wel! En dè moet naa percies gebeuren naa de rog rijp is! Weurom ha'n ze 't nie 'ns 'n maond uit kunne stellen?! Nou, salut, dokter, salut!" Oome Teun liep hals over kop naor den Heikant om 't schrikkelijk nuuws te vertellen en liep juffrouw Mina in de gang haost onderste-boven. "Meens, kijk toch 'n bietjen uit oe soep-ooge!" Mar oome Teun heurde niks en was al buiten.

 

 

IN REP EN ROER

Oome Teun ha haost om et groot nuuws aon den man te brengen en stapte mee groote passen deur 't dörp naor huis. Taante Lies, zoo noemde iedereen ze, zaat veur 't open raom koffie te drinken mee d'r beste vriendin, juffrouw Van Dungen. Taante Lies waar 'n weuwke en ze ha goeie klandizie as weuw zijnde; ze ha 'n net kruidenierswinkeltje, waorin van alles en nog wè te koop waar, ze waar aaltij daolijk op de hoogte van 't leste nuuws, kon over alles-en-nog-wè mee praote. Knap was ze krek nie en as er iets schoons aon d'r wezen waar, dan was 't d'ren snor, maar die knipte ze om den aanderen dag mee 'n apart scherp scherke bij. Juffrouw Van Dungen waar 'n jonge juffrouw op jaore, die alleen op de wereld stond, ze ha voldoende kapitaol van d'r aaw lui georven om van de rente te kunne leeve, daorbij ha ze rossige haor en nogal veul zomersproete, veur de rest waar d'r hart nog ruim jong en d'r kleeding naovenaant ook. Die twee waren zoo-gerekend zoo-genomen als twee haanden op éénen buik, zochten tijdverdrijf, buurt en troost bij mekaren en praotten freet omdè ze d'r eigen wè verheven vuulden boven den gewonen meens.

"Nee, Cato," zee taante Lies, "ge maakt me niets wijs, ik heb nog wel oogen in m'n hoofd en wat ik gezien heb, dat heb ik gezien!" Cato van Dungen kleurde zuutjes en fluisterde: "Och, Lies, 't is waar, hij heeft me drie keer vriendelijk gegroet toen hij voorbijkwam en ik toevallig aan 't venster stond! Maar wat heeft dat te beteekenen! Och, die mannen!" "Nu ja, waar een begin is, is toch een begin! Alles moet beginne en het loopt! Meisje, benut de kans, dat zeg ik u als vrouw van ondervinding hoor. Als ge hem zoomaar éventjes vast hebt, dan laat hem niet meer schieten!" Taante Lies streek mee d'r lange witte maogere vingers over d'r kneveltje en ergerde d'r eige, dè-t-ie weer zoo lang waar; ze daocht: vanaovond weer aon 't knippe!

Daor kwaam oome Teun voorbijgestapt. "Maar-maar, Van Halderen, wat 'n haast!" "'t Is oorlog!" kweek oome Teun. "Wat?! Wat?!" "Oorlog! Echt waar!" "Dat kan toch immers niet?" "'t Is toch: den dokter hee-g-et me zwart op wit laote lezen!" En weg waar oome Teun. "Hij," zuchtte juffrouw Van Dungen, "hijzélf heeft het gezegd! De dokter!" Taante Lies waar opgesprongen en stiet van veraltereerdheid 'n kumke koffie om. "Oorlog! Oorlog. Hoe is het mogelijk zoo ineens oorlog, och-och-och! Ik kan het niet geloven." "Ja-maar, hij heeft het gezegd, de dokter," jammerde Cato, "en hij zal zelf wel op moeten komen, hij is nog zoo jong, ocharm! Hij zal z'n bloed moeten vergieten voor het vaderland! Oooooh!" "Kom, we gaan even informeeren bij den pastoor, Cato, die zal het zeker weten uit de krant." Ondertusschen rende oome Teun verder. "Mar, Van Halderen, wè hedde 'n haost! Wè hedde 'n vuur in oe boks man!?" "Dè daankt me de weergaoi, köster, 't is oorlog!" "Wie hee-t-oe dè naa weer wijs gemaokt?" "Ik heb et zwart op wit gelezen. 't Stao in de kraant!" "Dan moeten we 'r eenen op vatten in 't Hert, kom, ik trekteer om van de schrik te bekome!" "Naa geen tijd, köster, strak misschien, naa moet ik eerst op huis aon om 't te vertelle! 'k Wed dè heel den Heikaant in rep en roer komt as ze 't nuuws heuren." Oome Teun stapte weer deur.

Vrouw Van der Kamp stond buiten. "Lopt oe eige naa mar nie uit den naod, Van Halderen. Is er iets gebeurd? 'n Ongeluk misschien?" "Jè, 'n groot ongeluk, 't is oorlog!" "Hè?! Oorlog?!" vroeg vrouw Van der Kamp en hield d'r haand as 'n schelp aachter der oore. "Jao! Oorlog!" kweek oome Teun. "Mar-mar-mar-mar! Oorlog! Oorlog! Jikkerevanmaraante, waor moet et in godsheerenaom dan toch naor toe mee de wereld! Moete gij ook opkomen, Van Halderen?" "Nee, dè nie, mar ik mot naor huis om et te vertelle! Salut!" En oome Teun rende weer deur. "Kijk, Van Halderen, ge komt as geroepen, ik moes oe net 'ns efkes gehad hebbe", riep Jan Groen, de metselaar. "Geen tijd, 't is oorlog!" Jan stond stijf stil as de vrouw van Lot, toen ze veraanderde in 'nen zoutzuil en z'n pijpke viel uit z'ne mond. "Niks aon te doen, Jan, 't is zooas 't is en nie aanders! Mar ik smeer 'm, ik moet naor huis!"

Eindelijk kwaam oome Teun in den Heikaant aon, bezweet en wel en kort van aosem. Hij gooide de deur mee geweld open en 'nen eemer waoter, die 't meidje daor neer ha gezet om te dweilen, viel over de vloer en den hond sloeg er van aon 't blaffen. "Zeg, hedde 'r eene te veul op, Teun? Is dè naa 'n manier om in huis te komen valle? En zoo'n rooi köpke as ge het! Mee wie hedde naa weer zitte pruuve!?" Oome Teun zee niks, hij hing z'n klak aon den kapstok, vatte 'nen stoel en trok 'm tusschen z'n beenen onder z'n broek, keek z'n zuster aon en zee: "Hanna, haawt oe eige mar goed vaast, aanders valde nog van oewen stoel: 't is erg, 't is erg!" "Wè zal 't naa weer zijn?!" "'t Is oorlog!" "'t Is...?!" "Jao, oorlog! Verstaode 't nie!?" "Ge liegt et toch zeker!? Dè kan toch zeker zoomar nie ineens?" "Oorlog komt aaltij ineens! 't Zijn geen verstaandige meenschen, die oorlog voeren, aanders deejen ze 't nie! Net as twee honden, die om 'n been vechten! Daor komt weinig verstaand bij te paas! In alle geval is 't oorlog! Ik heb 't zwart op wit geleeze!" "Ik kan 't zoomar nie ineens geleuve!" "Dan moete 't mar laote! Ge zult et misschient gaaw genog gewaor worre! Misschien komt de vijand vannaacht al hier overal bommen gooie mee vliegmachines!" "Hè-hè-hè, wè hebben ze 'r toch aon om alles kort en klein te slaon!" "Jè meensch, dè's naa politiek, daor is geen kruid tegen gewaasche!"

 

 

AANPAKKEN IS DE BOODSCHAP!

De pastoor zaat bij z'n tas koffie en waar efkes ingedut, toen de meid kwaam kloppen, dè-t-er volk waar. 't Waar taante Lies en Cato. "Neem ons niet kwalijk, mijnheer pastoor, maar we komen vragen of het werkelijk waar is?" "Wè dan?" "Dat de oorlog is uitgebroken." "Oorlog? Ik weet van niks." "'t Moet in de krant staan." "Och-kom, dè kan nie zoo ineens. Waocht, ik denk dè de kraant al wel in de bus lee, efkes kijke!" Mar de kraant laag nog nie in de bus en de twee dames moessen mar weer naor huis mee de onzekere zekerheid, die ze van oome Teun ha'n meegekregen. Toen ze op straot kwamen, was 't er al druk mee kender, die "oorlog! oorlog!" riepen en van schreuwende vrouwkes en van praotend mansvolk, mar die lesten zaten meest in de cafés om over den oorlog te beslissen.

Cato schreuwde onderwegen enkelde traontjes en zuchtte: "Och-och, nou moet ie misschien wel sterven voor het vaderland!" "Kind, wind je niet onnodig op, zoo'n dokter staat immers altijd ver achter 't front om de gewonden te verplegen en als er kogels aankomen kan hij eenvoudig bukken! Mar ge moet niet vergeten om hem 'n mooi cadeau mee te geven, dat vergeet 'n man nooit." "Och, wat zal ik hem geven? Ik weet trouwens niet, of ik hem nog zal treffen voor z'n vertrek." "Jawel, jawel, ik zal je wel helpen, Cato! Kom, in den winkel zullen we eens kijken! Hier, 'n sigarenkoker mee vergeetmeniekes er op, of deze met rozen, of nóg beter, een hart met pijlen, díé moet je 'm geven!" "Maar, dat is toch veel te duidelijk!" "'t Kan voor mannen niet duidelijk genoeg zijn, kind, geloof me, ik heb er ondervinding van! Ik ben tegen mijn man nog veel duidelijker geweest en nóg was ie me bijna ontglipt! Nou, dat heb ik 'm later nog dikwijls laten voelen!" "Moet 't dan een sigarenkoker zijn, taante Lies?" "Dat is 't beste! Ik heb al 'ns gelezen in 't familieblaadje, dat een officier 'n kogel kreeg maar dat hij bleef steken in 'n medaille, nu, en dit etui is heel taai en sterk, heel taai leer en als daarin dan nog uw photo zit, dan komt er geen kogel door!" Goed, Cato van Dungen kocht de koker en betaalde hem duur genoeg, want taante Lies was op-de-centen... "'t Is echt box-calf, ruik maar!" Cato rook eraon en et ding rook duf en Cato daocht, dè box-calf zóó wel moes ruiken. Opeens sprong taante Lies naor et raom: "Vlug, Cato, daar is ie! De dokter! Hij gaat voorbij!" Cato rekte d'ren hals zoover ze kos en dè waar 'n heel eind want hij waar al laank van z'n eigen, mar den dokter waar al 'n eind voorbijgesjeesd mee z'n lange beenen en schoot krek om den hoek toen ze 'm zaag. Cato viel mee 'nen zucht op de herrington.

Den dokter - nog 'nen echten student van aord - had er plezier in dè de straot vol liep asof den oorlog echt verklaord waar en maokte hier en daor 'n onneuzel praotje mee de meensche. Hij beweerde mee 'n staolen gezicht, dè-t-ie 't eiges gelezen ha in de kraant en stapte rechtstreeks naor 't huis van burgemeester Claessen, 'n boerke mee meer geld as verstaand, en dan nog meer verstaand van mest, koeien en laand as van gemeentezaoken en polletiek, mar alla, hij waar dan toch burgemeester! Bij den burger vond den dokter de vroede vaderen al bij mekaren en ze dronken een stevig glaoske om de wijsheid binnen te krijgen, die ze krek op zoo'nen dag van beruuring zoo misten en toch zoo noodig ha'n! Daor zaat oome Teun, Jan Groen den metselaar, de köster en nog enkele buurlui, die 't nuuws 't eerst mee ha'n opgevangen. Den burger, 'n dikke proem van 'n boerke, zaat in z'n hemdsmouwen en wiste mee een rooie vlag van 'ne zakdoek allegedurig z'n vollemaonsgezicht aaf.

"Jè, wè te doen, dè's ok 'n vraog," zee de köster, "afwaochten, zu'k zegge!" "Afwaochte?" riep Jan Groen, "dè zu 'n schoone boel worre as de wereldlijke overigheid in zukke tijen afwaocht in plaots van aonvat! En den burger is hier onze overigheid, dus hij moet iets doen, er moet iets gebeure, aonvatte!" "Wè doen?! Wè mot er dan gebeure! Wè moet ik aonvatte?" zuchtte den ermen burgemeester wanhopig. "Jè, dè-d-is-et em krek," zee oome Teun mee z'n rustige stem, "dè-t-er iets gedaon mot worren is zoo klaor as 'n klontje, mar wè, wè? Dè's de kwestie. Wè dunkt oe as we eerst den omroeper mee z'n bel eens rondsturen om deur heel het dörp te laoten afroepen, dè-t-er oorlog is in 't laand, dè-d-is tenminste al iets en dè-d-is iets offisjeels." "Heel goed," riep Groen, "en de braandklok laoten luien en al 't volk saome laote komen, want ge kunt nooit weten..."

"Kijk, meneer de dokter," riep den burger, "ok al geheurd van den oorlog zeker?! Mar zeg 'ns dokter, gao zitten en vat 'ne stoel, wè moete me naa doen? Er moet toch iets gebeuren, dè's duidelijk! Telefoon hebben we nie, aanders ha'k al wel bericht gehad van de stad, mar zoolang hoeven we nie te waochten, 't stao zwart op wit in de kraant, dè's bericht genog." Den dokter vatte z'n borreltje en zee: "Heeren!" En hij dronk van z'n borreltje en staak z'n lippen zuut veuruit om 't goed te pruuve. Al d'aander waren stil en keken naor den dokter z'n gezicht: "De zaak is van groot gewicht en dient dus goed overlegd te worden. Mij dunkt: 'n groote volksvergadering op 't kerkplein mee 'n redevoering van den burgemeester, 'n vermaning tot de vrouwen om sterk te zijn, aan de mannen om dapper te zijn en hun bloed veil te hebben voor het vaderland en dan tot besluit het Wilhelmus van Nassaue - daarna zal de algemeene dorst het mansvolk wel naar de cafés drijven en de burgemeester kan verlof geven om 'n dansje te maken, dat kikkert de droevige gemoederen wat op!" "Kolossaol!" riep oome Teun, "dokter, ge haolt me de woorden uit m'ne mond" en ie sloeg den dokter op z'ne knie dè't kletste. Den burger wou nog tegensputteren vanwege die redevoering mar den dokter zee: "Kleinigheid, burgemeester, ik zal u wel 'n handje helpen!" "Goed, goed! Stina, roep Graard den politie, hij moet omroepe!" "Hij zit hier al te waochte!" "Trouw op z'n post", mompelde den dokter, en keek fier naar Graard, die binnenkwaam.

 

 

GRAARD EN DE KÖSTER

Graard kwam binnenstappe mee z'n klak in z'n haande. Graard is zooveul as de politie van et dörp, daorbij omroeper, boeman veur de klein kender en de speulpop veur de grooten - 'nen dikken sul van 'nen vent, die in de fanfare ook de dikke trom sloeg. Wè-t-ie et allerbeste kos? Omroepe! As ie de groote bel zwaaide en z'n mundje open dee en begos te bulken en te balken, dan kwaam er 'n plechtige stemming over heel et dörp en Graard wier beschouwd as de stem van den koning zelf... Graard kreeg z'n instructies, kreeg 'n vel papier in z'n haand en 't wier 'm 'ne keer of tien veurgeleze wè daorop stond en toen kos ie er op aaf. 't Leek compleet 'n oproer, toen ie z'n toer begos. Z'n klak stond in z'ne nek, 't zweet liep tappelings langs z'n peers gezicht en z'nen buik zwaaide en schokte van emotie op en neer en hers en geens.

Klingeling! Klingeling! Klingeling! De moederkes kwame uit de deure vliege en de kwaojong, vlug as waoter, daordeurhene. "Graard, wè-d-is 't?" "Graard, is 't oorlog?" "Haawt oewen mond, kwaojong, of ik zet oe in 't kachot." Klingeling! Klingeling! Klingeling! "De burgemeester maakt bekend, alsdatter vanaovond - om acht uure - groote vergadering is op 't plein veur de kerk. De burgemeester zal 'n spiets houwen, omreden dat er oorlog is. Daarna Wilhelmus van Nassouwe! Hè, ik ben er bekaaf van, Mieke, hedde 'n borreltje veur me?" "Is 't naaw oorlog of nie?" "Jao, 't is oorlog!" "Moet onzen Jaonus opkomen?" "En onzen Sjef?" "Oei oei, en onzen Harrie zal ok wel moete." Zoo ging dat door elkaar van al die moederkes, terwijl Graard bij Mieke in huis staondeweg 'n borreltje aachterover sloeg en dan weer verder gong mee z'n bel en 'ne streup blaogen aachter 'm aon. Klingeling! Klingeling! Klingeling!

Jan Groen, de metseleer, kreeg 't op z'n heupe om thuis den hoogen zijen op te gaon zetten en hij zee tegen z'n vrouw: "Trien, doe oe Zondagsche kleer aon, want t'aovond is 't groote vergaderink op 't plein en nao afloop bal!" Mee liep ie weer 't huis uit en riep nog deur de veurdeur: "Bak wè stevige pannekoeke, dan kunne we daolijk 'n stevig fundament legge! Wie weet wè-t-er nog gebeurt!" Weg waar ie weer. Efkes laoter kwaam ie nog 'ns terug: "Trien, poetst m'n bottines en stop de kender vruug te bed, we sluiten t'aovond de deur, heurre!" Wip, weg waar ie weer. "Köster! Goed dè'k oe zie! Ge moet de braandklok luie! Direct!" "Bende staopel-besjokke, Jan, of krijgde 't?" "Jè-jè-jè, 't is beslote! Den burgemeester hee-g-et me eiges gezeed! En mar flink trekke! 't Zijn rare tije!" En de köster naor den tore om de braandklok te luie!

Onderwijl zaat den dokter bij den burgemeester en laas 'm de redevoering veur. "En als ge niet weet, wát te zeggen, dan zegt maar 'Dames en Heeren!' flink hard! En als ge dan nóg niets weet, dan zeg maar: 'Is 't niet zoo?!' en dan sla maar 'ns met je vuist op de borst en kijk naar links en naar rechts! Zoo! Kijk! Zie je, dat maakt altijd indruk! En ondertusschen kan ik wel weer iets voorzeggen!" "Jao mar, dokter, as ge me in de steek laot." "Ik láát je niet in den steek! Woord voor woord zeg ik je voor! Hé, wat is dat?" Bing! Bang! Bing! Bang! "Oo, dè's de braandklok, dokter!" De dokter proestte 't uit! "Moete daorom laagen, dokter?"

Bing! Bang! Bing! Bang! 't Volk liep te hoop veur de kerk en ze riepe naor bove: "Köster, waor is 't braand?" Bing! Bang! "Köster, heurde nie, waor is 't braand?" De köster keek door 't luik en vroeg: "Wè-d-is er?" "Wè-t-er is, stommeling? Weurom luidde? Is er dan geen braand!?" "Wè veur braand? Is er nog braand óók?" "Bende bezope, köster?" "'t Is toch zeker oorlog?" "Oo, luide daorom braand?" Bing! Bang! "Haolt 'm 'ns uit den tore! Den vent zie ze vliege!" 'n Paor kerels klommen op et zangkoor en haolden den köster van 't touw aaf...

 

 

DE BRAANDSPUITE

Uit alle hoeken en kaante kwamen de maansmeense toegeloopen om den braand te blusschen en dè waar krek naor den zin van Jan Groen, den metseleer. "Naa wor et pas goed! Zóó moet et gaon! Blijf mar hier, meense, want we hebben t'aovond hier groote vergadering!" Rrrrrrr! De twee braandspuiten van het naburige dörp Baozel, de groote en de kleine spuit, kwamen al aonrije over de kaoi kaaie. "Schitterend! Fijn! We moesse nog méér doen! Fakkeloptocht, of zoo iets!" "Ge moet mar fakkels hebbe!" "Nee," riep oome Teun, "de braandspuiten zijn er naa toch, we zullen ze opstellen bij wijze van kanonnen! 't Is mar om de bevolking aon te moedigen veur den echten oorlog, die hier alle daogen kan begienen!" "Zeg, dokter, wè dunkt oe as we die braandspuiten 'ns aachter die buskes opstellen! En dan nao de redevoering van den burgemeester ineens 'n spuitvertooning: twee schoone dikke straole recht omhoog!" "Heel goed gevonden, Van Halderen", en den dokter ha stiekum lol, en den dokter fluisterde den braandmeester, Harrie van den appeteker van Baozel, wè-d-in z'n oor en dieën braandmeester scheen wel van 't zelfde sop overgoten as den dokter, trouwens ze ha'n saomen gestudeerd vruuger op 't lyceum in de stad. Jan Groen regelde alles en commandeerde als 'n generaal, de braandspuiten wieren verdekt opgesteld en de braandmeester giechelde in z'n eige: "Wè zulleme de vaoderlanders 'ns lekker bespuite vanaovond! Schoon idee van den dokter! We zullen verdezeme nie veur niks naor deez' nest zijn gekomen! Daor kunnen ze staot op maoke!" "Maar opgepast," kwaam den dokter nog efkes zegge, "dat ge 't niet verraait want dan hangen we!"

"Och, mijnheer dokter!" kwaam taante Lies geloope. "Ik heb u overal loope zoeke! Kom toch vlug mee, mijn vriendin Cato heeft 'n toeval gekregen!" En ze troonde den dokter mee naor d'r huis en d'r kneveltje stond overeind van veraltereerdheid...

 

 

DE DOKTER IN DE VAL

"Och, dokter," jammerde taante Lies onderwegen, "wat was ik verschrokken toen m'n vriendin daar ineens in zwijm viel! We hadden het over den oorlog en: boem, ineens viel ze!" "Is ze dan verloofd?" vroeg de dokter, en dobbeltongde daorbij zoo'n bietje, want hij had al enkelde royaole borrels aachter z'n kaoke bij den burger. "Verloofd?" en taante Lies lee 'm de haand op den erm en keek 'm aon, "och dokter, wat noemt u verloofd?" "Verliefd dan?" "Wat noemt u verliefd?" "Och, gewoon! Verliefd!" "Weet u, mijnheer dokter, we hadden het over de komende mobilisatie en toen zei ik 'de dokter zal ook op moeten komen' en toen riep zij uit: 'zal hij dan ook zijn bloed voor het vaderland moeten vergieten?' - en toen viel ze! Onder ons gezegd en gezwegen, dokter, ik geloof wel, dat ze verliefd is en ik kan u verzekeren, dat zij 'n goede partij is..." "Toe-toe!" "Hoe-zoo? Vroeg u iets? Och, 't kind is buitengewoon aardig, mijnheer dokter, en nogal bemiddeld. 'n Dertigduuzend," fluisterde taante Lies, "maar ik heb niets gezegd, hoor", en ze lee den vinger op den mond en dee de deur van d'r huiske open.

Cato van Dungen laag op de sofa mee 't hoofd aachterover en de dienstbode hield 'r 'nen zakdoek mee onjeklonje onder d'r neus. "Nou", zuchtte den dokter, gooide z'nen hoed op 'ne stoel en zweefde naor de sofa toe om d'ren pols te vuule. "Joke, nu kun je gaan", zee taante Lies tegen 't meiske, naam de onjeklonjeflesch van d'r over en hield ze direct tegen 't licht om te zien of d'r ook iets uit waar. Opeens liet Cato 'nen diepen zucht en begos te "ijlen": "Ach! Ach! Hij in den oorlog!? De dokter?", sprong dan ineens overeind en keek mee groote oogen den dokter aan, "heb ik gedroomd?" "Och kind, dat is niet erg," zee taante Lies, "de dokter neemt je dat niet kwalijk!" "Verdraaid," mompelde de dokter, "dertigduizend, de huishoudster wegdoen en dan kalmpjes op 'n betere practijk wachten!" Hij voelde de pols. "Ik wil u niet storen", en taante Lies ging de kamer uit. "Wel ver..." Maar Cato viel den dokter pardoes om den hals: "Ach, dokter, ik héb zoo'n angst gehad, dat ge in den oorlog zoudt moeten!"

De dokter liet ze maar begaan en trok er 'n heel dom gezicht bij, mar veur ie iets kon zegge, gong de deur open en daor stond taante Lies mee Graard den politieman... "Proficiat," zee taante Lies, "Graard, wensch die twee maar proficiat mee hun verloving." "Wa.....t?" De dokter stond paf. "Proficiat! Proficiat!" Graard waar buiten aosem mar kreeg et er toch uit. "Mar 't spijt me dè'k oe moet storen want alles stao te waochten buiten op 't plein, den burgemeester laot oe roepen, dokter!" "Och ja, 't zal tijd zijn," en hij keek op z'ne lozzie, "dames, u zult me wel verontschuldigen..." "Wacht, we gaan mee", riep taante Lies... De dokter wou gauw weg maar die twee liepen mee en Cato hong zich vlug in den dokter z'nen erm en hield 'm zoo vaast asof ze 'm heel d'r leeve nie meer los zu laote - en daortoe waar ze ok vaast beslote...

't Volk stond schouwer aon schouwer op 't plein. Jan Groen, de metselaar, ha 'n boerenker opgesteld en mee enkelde vlaggen behangen: dè waar 't podium veur den burger, mee de burries naor aachteren. Toen den burger 't toestel zaag, zee ie: "As ie mar nie omslao, want dan lig ik daor mee m'n spiets." "Kan nie bestaon," zee Jan Groen, "de ker is goed vaastgebonden!" "'t Ziet er in alle geval geef uit," zee oome Teun en pafte groote wolken uit z'n pijpke, "ge zudt zegge, wè ge van 'n boereker al nie kunt maoke as 't oorlog wordt!" "Begient 't spul nog nie?" vroeg Jan Groen aon den burger. "Den dokter? Waor is den dokter?" vroeg den burger angstig. "Allé-ju!" riepen enkelde boerevlegels. "Hot-kar! Hu-knol!" riepen anderen. "Begien et naa nogal nie!?" "Den burger hee z'ne spiets vergete!" "'k Zèè benuuwd of ie iets zal wete!" "Alléééé, de ker op!" Zoo klonk et deur mekaar vanuit de menigte. "Goddaank", zuchtte den burger, toen ie den dokter zaag komen, en hij liet Graard, den politieman, mee z'n bel 'n teeken geven, dè 't zaakje begos. Klingeling! "Jongens, haawt oe kwijk," riep Graard, "'t spul begient!"

 

 

DE SPIETS

"Veuruit mar, burgemeester," zee oome Teun, "en mar flink veur de vuist en zoo hard as ge kunt! 't Is mar eenen keer oorlog in 't laand!" Ze hielpen den burger op de ker en toen z'n rood gezicht omhoog kwam, riep al 't volk "hoera!" en enkelde kwaojong kweeken: "Kek daor, de zon gao op!" Den burger wiste z'n rooi gezicht mee z'nen rooien zakdoek aaf en begos, zoo hard as ie kos: "Dames en Heere! We zèn hier allemaol bij mekaren gekomen t'aovond (Toe dokter, 'k zit al vaast! O jè!) hier op 't plein veur de kerk! Om, om, eh... (Dokter! Harder! 'k Heur et nie!) omdat wij nie nao kunnen laoten elkaar aan te moedigen veur den oorlog!" Hij keek 'ns naor links, naor rechts, sloeg mee z'n vuist op de borst dè't bonsde en riep: "Dames en Heere!" "Bravo! Bravo!" "Is 't al afgeloope?" Den burger snoot z'n neus. "Ik zeg et oe: 't is oorlog! En wè-d-is, dè-d-is naaw eenmaol en daor is niks aon te veraandere! (Dokter! O jè!) Het vaderland roept ons en as 't moet, jao, as 't moet, dan zulleme ons goed en bloed vergiete veur 't vaderland! Ikke veur mijn, as 't moet, dan geef ik gèère m'n bloed erveur! Dames en Heere!" Klabots! De ker wipte aachterover en den burger kwaam op z'ne kop in 'ne molshoop terechte. "Bravo!" riepen de boerevlegels. "'n Luchtsprong!" "Holderdebolder-daar-gaat-ie!" "Breekt oewe nek nie!" Oome Teun hielp 'n handje tot den burger weer overend stond terwijl heel 't publiek plezier maokte om 't grappig geval.

Harrie van de appeteker uit Baozel had 't goeie moment afgewaocht en riep: "Vuur!" En de braandgaasten spoten erop los! Twee ferme straolen schoten onder et volk en 't leek wel of op deez' moment den oorlog pas uitbrook, zóó'n beweging ontstond er! Er wier gevloekt en gesakkerd en gegild en de kender begosse van louter plezier kopje te duikelen over de natte waai. Cato van Dungen viel nog 'ns flauw en de dokter sleepte ze liefdevol naor huis. De politie kos er geen orde onder krijgen al belde en kweek ie dan nog zoo wuust. Mar daor kwaam et aaw pastoorke aonwaandelen mee z'n stökske. Onderwijl ha oome Teun 't commando overgenomen en vuurde de menigte aon om de spelbrekers van Baozel, de braandspuitgaasten, aachter de buskes 'n verdiende aframmeling te geven - dè stond et jonk volk aon, want tussen Bemelen en Baozel was er aaltij wrijving. Ze trokken er al op aaf toen de pastoor mee z'n stökske in de lucht zwaaide terwijl oome Teun al op de braandspuit stond en riep: "Hoera! Twee kanonnen gevangen genomen!" "Menschen," zei de pastoor en alles wier ineens stil, "gao mar rustig naor huis, er is heelemaol geen oorlog! 't Is 'n vergissing en aanders niks! Er stao niks van in de kraant! 't Is 'n vergissing! Wees dus kalm en gao rustig naor huis, wees mar blij: 't is nog aaltij vrede! En 't is te hopen, dè 't geen oorlog wordt binnenkort!"

 

's Aovonds laot zwenkte oome Teun naor huis mee enkelde geburen die inwendig al even nat waren geworren - ze liepen geërmd om elkaar te steunen, wè nie meeviel. "Hanneke, 't is géén oorlog! Hoeraaa! Twee kanonnen heb ik gevangen genomen, ik alleenig, hoeraaa!" Taante Hanna keek d'r bruur stuurs aon, stond op, vatte 'm bij den erm en stuurde mee 'm z'n slaopkaomer op aon, de deur toe, klaor! Dan pookte ze de kachel nog wè-d-op en gromde: "Geenen oorlog?! Dè zulleme dan toch wel 'ns zien! Waocht mar 'ns menneke, merregevruug!"

 

Den dokter vergong et nie veul beter, misschient nog wel slechter, want hij kreeg dubbeld oorlog. Eerstens moes z'n kostjuffrouw te weten komen, dè-t-ie gong trouwen en ze zee 'm vlak in et gezicht, dè't gemeen en valsch van 'm waar om heur mee 'n leeg huis te laoten zitten terwijl ze zoo goed veur 'm gezörgd ha. Den dokter vatte z'nen hoed en gong 'nen goeien borrel vatte - dè's aaltij goed as 't oorlog is. En sommigen zeggen: dè van die kostjuffrouw waar nog lang nie 't ergste, hij moes mar 'ns waochten tot ie goed en wel waar getrouwd mee Cato van Dungen, dan zu ie pas veur ééns en veurgoed gewaor worre wè oorlog is! En of die lui 't naa zoo krek wete, dè weet ik nie, mar ik ben toch blij, dè'k nie in den dokter z'n schoenen stao... Mar jè: eige schuld war! Hij hee den oorlog mee 'n grap begonnen en 't is gevaorlijk om mee vuur te speule...

 

 

* Voetnoot redactie:

Bovenstaand verhaal speelt zich af in Baozel. Dat staat in de zin waarmee deze kostelijke vertelling begint. Baozel heeft maar één kerk en ook ome Teun - die op de Heikant woont - gaat daar op zondag natuurlijk naar de mis (zie "Oome Teun op collecte"). Op het plein voor de Baozelse kerk zou de burgemeester dus zijn oorlogstoespraak houden. Daar arriveerde dan ook de brandweer, die op het luiden van de brandklok afkwam. Merkwaardig genoeg was dit de brandweer uit het naburige dörp Baozel, die ook graag inging op het voorstel van de dokter om wat actie te ondernemen, want ze waren niet voor niets "naor deez' nest gekomen". Brandmeester was Harrie van den appeteker van Baozel. Nadat de spuitgasten na de speech van de burgemeester de menigte nat gespoten hadden, vuurde ome Teun de mensen aan om de spelbrekers van Baozel, de braandspuitgaasten, een aframmeling te geven en het jonge volk had daar wel oren naar want er was altijd wrijving tussen Bemelen en Baozel.

Net als in sommige andere verhalen van Jan Jaansen klopt hier dus iets niet, maar deze keer is het wel heel erg duidelijk. Het lijkt mij namelijk onwaarschijnlijk, dat de brandweermannen van Baozel hun eigen woonplaats als "nest" betitelen en dat de bewoners van Baozel hun eigen brandweer te lijf zouden gaan. En wat heeft de wrijving tussen Bemelen en Baozel hier mee te maken! Als de brandweer uit het naburige Bemelen was gekomen en een brandmeester uit die plaats de leiding had gehad, zou de logica geen geweld zijn aangedaan.

Hoe komt het nu dat Jan Jaansen hier in de fout gegaan is? Naar de oorzaak kunnen we alleen maar raden, omdat wij niet in het bezit zijn van de oorspronkelijke Wibbelt-vertelling. Misschien heeft Jan Jaansen wel "De nuuwe dokter" zodanig uit het Duits bewerkt dat de plaats van handeling Baozel werd en hierbij is hij het overzicht verloren.

 

Bronvermelding:

"De nuuwe dokter" verscheen in 4 afleveringen in de Nieuwe Tilburgsche Courant op:

- zaterdag 27 januari 1940

- zaterdag 3 februari 1940

- zaterdag 10 februari 1940

- zaterdag 17 februari 1940