|
CuBra |
|||
 |
|||
|
Deze rubriek wordt geredigeerd door Ben van de Pol
Copyright 2010 van deze digitale presentatie Stichting Cultureel Brabant - CuBra & Ben van de Pol
Jan Jaansen
'n Staandbild in Baozel
DEN GROOTE
Zoo a'k al dik zat hè gezeed: de Baozeleers hebben et hoog, heel hoog in d'r bölleke en as iemand et hoog in z'nen bol heet, dan hee-t-ie om zoo te zeggen vergrootglaozen in z'n oogen zitten as-t-ie naor z'n eige kijkt. En zoo daochten de veurnaomere lui van Baozel, dè dörp Baozel zoo zuutjesaon wè stadsallures aon moes nemen om langzamerhaand er toe te komen 'n echte stad te hieten en te zijn. En omdè-t-er in alle fetsoenlijke stejen staandbilde staon en in Baozel nog geen een, deurom - 't waar nie dom geredeneerd - moessen ze mar 'ns begienen mee 'n staandbild, dan kossen de buitenlui, die deur Baozel kwamen, toch impersaant mee zien, dè-t-er grutsighei zaat in et plaotske.
En naa kossen ze in de geminteraod wel ammaol praoten van 'n staandbild, mar 't veurnaomste van de kwestie waar nog nie zoo simpel as 't leek: 'n voetstuk mee 'n perksken erom hene, dè's de groote moeilijkhei nie, mar: wie mot er op - dè's de kwestie! Over de plaots waren ze 't allang eens, want er kwaam mar één plaots in aonmerking om de eenvoudige rejen, dè-t-er mar één pleintje in Baozel waar: den Heuvel, 'n driekaantig pleintje midden in 't dörp mee 'nen aawen eikenboom midden erop. "Het is maar de zaak," redeneerde de burgemeester, "dat we 'n grootheid uit Bazel zélf op het voetstuk kunnen verheffen, want we kunnen de koningin wel 'n staandbild geven en dat zou Bazel heel zeker 'n goede noot geven bij de regeering, maar dat is toch niet dát, mijne heeren. Bazel moet eigen grootheid ten toon kunnen stellen en op het voetstuk moet een opdracht gebeiteld kunnen worden als bijvoorbeeld 'Bazel aan z'n grooten zoon die-en-die, geboren toen-en-toen' of zoo iets. Alle reizigers moeten er met respect tegen opzien en zoo moet de roem van Bazel, de innerlijke grootheid van Bazel, tot ver in het ronde worden verspreid. Het is maar de kwestie: wie??! Hébben we 'n grootheid, of krijgen we binnen afzienbaren tijd zoo iemand?"
De gemeenteraodsleje keken mekaren 'ns aon, mar geniemand wies er iemand, die op 'n voetstuk te pronk kos komen te staon tot eer van Baozel. Den burgemeester ha bij dieën lesten zin aon z'n eigen gedaocht, want binnenkort vierde-n-ie z'n zilveren burgemeestersjubileum en Baozel waar in die kwart-euw veul veuruitgegaon, dè waar nie te ontkennen, al waar den burgemeester aon dieën veuruitgang heel onschuldig, mar geenen eenen van de gemeenteraodslejen scheen op de gedaachte te komen om dieën dikken papzak, den burger, op 'n voetstuk te zetten, tot eer van Baozel! Geenen eenen! 't Viel den burger wel tegen, mar wè kos ie er aon doen? Hij kos er toch zélf nie op gaon staon! Boer Cornelissen wies goeien raod: "Wè me nog nie hebbe, dè kunne me nog krijgen, heere! As we goed uitkijken, en veural as we 'ns naogaon of er geen beroemdhedes rondloopen buiten Baozel, waorvan de veurouders uit Baozel stammen, dan komen we misschien nog plaots te kort veur staandbilde! Den Baozeleer is van nature zjeniaol aongeleed, 't is alleen mar zund dè-t-ie wè lui is uitgevalle!" "Mijn meening is deze," zee den appeteker, "al weten we ook nog niet wie erop et voetstuk zal komen, dan kunnen we toch al heel best beginnen." "Hoe bedoelt u?" vroeg den burger in de hoop dè den appeteker in de richting van et jubileum zu praoten. "O, ik bedoel alleen dit: we kunnen al 'n parkje aanleggen en boomen planten. Boomen hebben tijd noodig om te groeien en daar kunnen ze dan mee beginnen. 't Standbeeld kan dan vroeger of later altijd nog komen." "'n Staandbild mot nie verborgen staon tusschen bumkes en buskes, 't moet vrij staon!" zee den ontvanger, die aaltij iets wies in te brengen tegen den appeteker, mar die beet terug: "Daor weet 'nen cententeller niks van aaf, wè schoon is of nie, laot zoo iets aan bestudeerde lui over!" "Heeren," riep den burgemeester, "niet persoonlijk worden. Ik doe et voorstel: we beginnen met 'n parkje aan te leggen, dat berekend is op 'n standbeeld en dan kunnen we verder zien." Dè vond algemeenen bijval.
Nog denzelfden dag stond et in 't verslag van de zitting in den Bode van Baozel te lezen, dè-t-er 'nen grooten man in Baozel gezocht wier, die 'n staandbild moes krijgen op den Heuvel en heel Baozel waar daolijk vuur en vlam veur dè plan en iederendeen ha-g-et er over en probeerde-n-er eenen te ontdekken, die 'n staandbild werd was; iederendeen waar d'r natuurlijk vaast van overtuigd dè-t-er genog waren, die die eer verdienden, mar, hoe gao-g-et, die et verdiene die kome nie daolijk in oew gedaachten en ware grootheid moete mee 'n lempke zuuken en dan is 't nog 'ne meeval as g'em vindt!
In 't Dagblad van Langendijk, 't dörp in de buurt, dè-d-al z'n leven mee Baozel overhoop laag, kossen ze daogs daorop de volgende spot-advertentie lezen:
Gevraagd:
'n Groote man, geschikt voor 'n standbeeld. Vereischten: geboren in Bazel en minimum lengte 1.90 m. Andere eigenschappen niet noodzakelijk.
Den burgemeester van Baozel wo 'n proces begiene tegen het Dagblad van Langendijk, mar omdè-t-ie bang waar dè-t-ie et zu verliezen, zaag ie er mar van aaf. Goddaank wies ie nie, dè 't afkomstig waar van... iemand uit Baozel zelf... Den zoon van apotheker De Jong, Harrie, ha-g-et onder 'nen valsen naom opgestuurd naor den kraant van Langendijk en die naam aaltij alles op wè tegen Baozel gong. Harrie de Jong waar 'nen echten Tijl Uilenspiegel en deurom kwaam hij misschient wel in aonmerking veur 't staandbild, mar daoraon daocht natuurlijk niemand. Harrie waar president van de "lummelclub" en die club bloeide nie aaltij effen hard, mar zoo naaw en dan kwaam et weer as 'n bevlieging, dan staken de "lummels" de koppen bij mekaar en dan wier d'r weer een of aandere grap uitgebroeid.
Toen ze in deez' daogen tegen den aovond weer 'ns bij mekare zaten te praoten onder den aawen eikenboom op den Heuvel, zee Harrie: "Ik dörf te wedden dè d'aaw lui van den raod allemaol saomen geniemand zullen vinden veur d'r staandbild, mar we zullen ze 'n bietje stuperen! Ze zijn hartstikke blend, een-veur-een! 't Lee veur de haand wie-t-er op 't voetstuk mot: Goliath!" "Goliath! Goliath!" riepen de lummels en ha'n plezier om dieën inval. "Goliath" waar den bijnaom van Ties van Geloven, den zoon van Keeske de Pruim en Sientje Lao-me-Los; d'aaw lui woonden in 'n errem keetje aon den buitenkaant van 't dörp en d'ren zoon waar 'n blok van 'n kerel, groot en struisch! Alles waar groot aon 'm, behalve z'n verstaand! Dè wil zeggen: hij ha harsens genog, mar hij kos er nie mee overweg, verstaand genog, mar hij wies et nie te gebruike... Deurom reisde-n-ie al de kermissen aaf en speulde veur Goliath in de acrobaten-tenten en ha in heel de omgeving al 'n bietje naom gemaokt mee z'n reuzetoeren: hij speulde mee zwaore ijzeren gewichten asof ze van papier waren en hij vocht mee 'nen beer, die twee sterke boeren op den grond kreeg en hij staak 'n rekstok omhoog mee drie acrobaten erop.
"Dè-t-ie 'n bietje dwaos is, gift niks," zee Harrie, "dè ziede op 'n staandbild toch nie. Goliath mot erop! Mar op et nipperke komt ie er natuurlijk toch weer nie op. We zullen die aaw kraokers van den raod 'ns erin laoten loopen! 't Is mar de kwestie: hoe?" "'n Petitie indienen!" "Strooibiljetten rondstrooien!" "Nee-nee," zee Harrie wijs, "dè valt te veul op, en dan begienen d'aaw lui 't bietje verstaand te gebruike dè ze misschient hebbe - laot mijn mar 'ns begaon; we moeten smoezelen en wel zóó, dè de algemeene meening van huis toe huis gao: Goliath is dé man! En as et dan in den raod erdeur is, dan moeten we weer 'n stökske tusschen 't wiel steke, as 't er vanzelf nie tusschen komt."
't Duurde nie lang of iedereen in Baozel baozelde over Goliath. Want de Baozeleers zijn over et algemeen erg klein van stuk - en dè wil niks zegge, want in kleine meenschen kunnen groote geesten huizen, denk mar 'ns aon Napoleon. Deurom gong et er misschien zoo goed in, et idee van Goliath op 't voetstuk: 'nen grooten Baozeleer, 'nen reus! En in den Bode van Baozel kregen ze kort erop te lezen: "Er is al veel gesmaad op de kleinere bouw van de inwoners van Bazel, het is oude laster, die altijd weer opnieuw opduikt. Laten we 'ns letten op de grootste en sterkste man uit heel de omgeving, een Bazelaar van geboorte, die niet ten onrechte beroemdheid verwierf om z'n reuzenkracht en terecht onder den naam Goliath vermaard werd." En zoo wier Goliath nog beroemder dan ie waar, en dè-t-ie 'n bietje dwaos uit z'n oogen keek, daoraon daocht geniemand meer.
Geniemand wies ook, waor Goliath ieverans uithong, want die trok van den eenen kermis naor den aanderen en op de kermis van Baozel kwaam ie noot en dè waar misschient wel het eenigste bewijs van voldoende gezond verstaand, want 'nen profeet wordt in eigen omgeving nie geteld... Ineens: daor stond Goliath op den Heuvel in Baozel. Hij ha zeker geheurd dè-t-ie 'n beroemdhei geworren waar en waar d'rop aaf gekomen om z'n eigen te laoten vieren! Dè waar voor de lummelclub 't goei moment: er wier gesmiezeld en gesmoezeld en heel Baozel stond op stelten en in alle cafés liep 't dieën aovond stampvol en overal waor Goliath binnenkwaam, gong er 'n hiep-hiep-hoera naor 't plafond omhoog en wieren d'r rondjes gegeven en zelfs in den Gouwen Os waor de veurnaomere lui kwamen, ha'n ze Goliath getrakteerd en d'r mond veurbijgepraot. En 's aovonds waar nie alleen heel den gemeenteraod mee den burger incluis goed kachel naor huis gegaon, ook Goliath zelf ha mee al z'n kraacht gin fut genog overgehaawen om op de been te blijven en de lummelclub had 'm op 'n stootkar naor huis gerejen.
En den volgenden mergen waar et staandbild klaor: op den Heuvel stond 'n groote kiest en daorop stond 'n heel groote pop van strooi mee 'nen pot op z'nen kop en 'n mombakkes veur en mee z'n ermen as 'nen bokser in de locht en mee spierballen en kuiten, nee, verschrikkelijk om aon te zien! En op de kiest stond mee blauw krijt geschreven:
Aan den grootsten man van Bazel:
Goliath.
Bezopen Bazel.
Ze zeeën, dè de lummelclub et ha gedaon, mar geniemand kos et bewijzen! Mar van Goliath-op-et-staandbild wier niemer gesproken.
DEN DIKKE
Op et koffiekraanske waar 't opeens onrustig geworren op het heuren van et leste nuuws - en de vrouw van den burgemeester, de rustige, deftige, dikke dame, die van nerveusiteit geen sjoege ha, ha enkelde köpkes omgestoote en d'aander dames waren opgesprongen van angst om d'r kleere... "O, pardon! Hoe lomp van me!" En vrouw burgemeester vatte d'ren zakdoek en dee asof ze al de gemorste koffie op wo doppen, mar ze keek wè angstig naor d'ren zuiveren zakdoek. "O, nee, laot mar, vrouw burgemeester," zee vrouw Verhagen, waor 't kraanske dieën middag gehaawen wier, en ze trok 'n gezicht as 'n aartsengel zoo lief, al waar ze van binnen giftig as 'n duuveltje om d'r schoon taofelkleed, "laot mar, ik zal 't meisje roepen." Toen Liesje 't boeltje ha schoongemaokt, zoo goed en kwaod as 't gong, namen de dames 't gesprek weer over, waor zooveul belangstelling veur waar: Taante Sophie.
"Dus gij hebt taante Sophie verzocht om vanmiddag op de kraans te kome, vrouw Verhagen?" "Ze komt tóch nie," zee vrouw De Jong, de vrouw van den aawen appeteker, "want onder ons gezeed en gezwege, 't is 'n aorige, die taante Sophie." "Ze hee beloofd, dè ze zeker kwaam, mee d'ren logé, en ik kan et me nie veurstellen, dè ze 't nie zu doen, want 't is 'n heel dame die vrouw van d'r bruur uit Nijmege." "In Nijmege woont veul grutsighei en veul kaole boel! Dè 't 'n echte dame is, geleuf ik nog nie zoo gaaw, ze hee zoo'nen opvallenden bonten hoed op en dan al dè goud aon d'r vingers, 't lijkt me wè overdreven en nie bezunder veurnaom." "Jao, mar 't is de vrouw van 'nen bankier!" "Kan zijn! Dè zee nog niks!" "Hij moet verschrikkelijk rijk zijn, meer dan miljoenair, zegge ze, en ik geleuf et zooveul te liever, omdè'k er nog familie van ben!" "Familie van?" "Van de Poelsen! Van zijnen kaant!" Ineens waar de belangstelling verdobbeld in 't veurdeel van de Poelsen omgeslagen en vrouw Verhagen moes in 't lang en breej verklaoren, hoe de familie in mekaren zaat. En vanaaf dè-d-uur waar de naom Poels in Baozel 'n beroemdheid: 'nen millionnair van Baozelsche komaaf.
Taante Sophie, 'n aaw, uitgedreugd vrouwke, woonde op den Heuvel alleen in 'n eenvoudig huis; ze zaat stillekes te leven van d'r rente, zuinig toe gierig toe; ze gong mee niemand om en ha aon d'r eigen volop genog, ze praotte eigenlijk alleen mar mee d'r kat en mee d'aaw meid, die er al as keend in huis waar gekomen bij taante Sophies moeder. D'r bruur in Nijmegen, bankier Poels, kwaam om zoo te zeggen noot in Baozel, om de drie, vier jaor kwaamp ie 'ns overgewaaid mee z'n vrouw. Dezen keer waar z'n vrouw alleen gekomen om er enkelde daogen van de boerenlucht te genieten en, natuurlijk, omdè ze 't op d'r zenuwen ha.
Naa 't geval van 't staandbild in Baozel pas goed en wel veurbij waar en nog lang nie vergete, ha de familie Poels ineens de dobbelde belangstelling, want al wè groot waar in Baozel wier naa mee heel aandere oogen bekeken. 't Huiske van taante Sophie wier deez' daogen bekeken deur alle oogen van alle Baozeleers as 't peperkoekehuiske van Hans en Grietje en as mevrouw Poels mee taante Sophie 'ns opstapte, dan gongen al de gordijnen 'n titske opzij, en wieren de twee begluurd asof 't prinsessen waren.
"Wè's eigenlijk 'nen bankier veur 'n vak?" De vrouw van den ontvanger wies er iets meer van en daocht: 'nen geldschieter, iemes die geld verschiet en daor veul rente van plukt en as de rente nie betaold wordt, dan slikke zukke bankiers soms duuzenden ineens binnen - 't moet 'n goei vak zijn... En toen ze 't op den koffiekraans daorover ha'n, daor kwamen de twee dames aonstappen. "Daor komen ze! Daor komen ze!" En ze waren er ammaol effen zemelechtig van, dè de miljonairsvrouw op den kraans kwaam. En mevrouw Poels kwaam binnen en d'r zijen kleeren blonken en ruischten heel, heel deftig en d'r goud blonk veurnaom en geniemand tweffelde meer aon de echtheid van d'r deftigheid en al de dames van den koffiekraans noodigden mevrouw uit om 'ns aon huis te komen en ze naam alle uitnoodigingen daolijk aon.
En de week daorop kwaam bankier Poels in eigen persoon naor Baozel, 'n klein, dik menneke, mee 'n lorrejet op z'n neus en 'n bolhuudjen op en 'n dikke gouwe lozzieketting over z'n bontvestje. Hij kwaam z'n vrouw afhaolen, mar bleef enkelde daogen in z'n geboorteplaots. In z'n geboorteplaots? Jè, hij vertelde-n-et zelf, en hij kos et toch wete! Hij waar in Baozel gebore en z'n aawe lui waren naor Nijmegen verhuisd toen ie 'n paor jaor oud waar. Heel Baozel groette den kleinen, dikken meneer as ie deur de straot liep en hij groette iederendeen buitengewoon vriendelijk terug.
"'t Is 'n groot man," zee den ontvanger tegen den burgemeester, "en er moet iets gebeuren om 'm in Baozel welkom te hieten." "Ik zal 'm persoonlijk gaon begroeten", zee den burger, en hij stapte naor et huiske van taante Sophie en in 'n kort mar hartelijk gesprek wier den bankier uitgenoodigd om 's aovonds in den Gouwen Os te komen om bij de heeren van de pijpeclub gezellig saomen te zitten en wè te kaorten. Mar de kaorten bleven op taofel liggen, want den bankier ha zooveul te vertellen en gooide mee zoo'n groote getallen in geldzaoken, dè de heeren luisterden mee d'r mond nog verder open as d'r ooren. D'r wier goed bij getuuterd dieën aovond, en den bankier besloot om nog 'nen dag te blijve en den volgenden aovond nog 'ns terug te komen in den Gouwen Os, want - zee-t-ie - hij ha al dikker 't plan gehad om aon z'n geboorteplaots 'ns wè meer aondacht te schenken.
En op den veurmiddag van den volgenden dag zagen de Baozeleers vanaachter d'r gordijnen en dakvensterkes en deur de spleten van d'r deuren dè den burgemeester en den ontvanger Verhagen mee den dikken bankier in 't midden deur 't dörp kuierden en dè zaag er deftig en gewichtig uit. En op den Heuvel bleven ze staon en den burgemeester vertelde zoo iets van plannen om er 'n staandbild op te richten op den duur... '''n Zeer, zeer geschikte plaats," zee den bankier, "alleen nog wat kaal," en ie spulde wè mee z'n gouwe lozzieketting, "burgemeester, noteer van mij tweeduizend gulden voor 't standbeeldfonds, dan is het begin gemaakt en de rest zal wel volgen." Den burger en den ontvanger knikten as knikengeltjes in de kerk, wanneer de kender er 'nen cent in laoten vallen. "Of weet je wat, we zullen niet met een fonds beginnen, laat op mijn rekening het pleintje plaveien, met marmermozaïek, dat ziet er altijd helder en proper uit." "Mijnheer Poels, Baozel moet oe, moet oe, Baozel maag z'n eige ge... ge... lukkig vuulen mee zoo'nen grooten zoon."
's Aovonds in den Gouwen Os gong et er nog deftiger en feestelijker naor toe as den aovond te veurre. Den burger hield 'n spietske op mijnheer Poels, die Baozel veul eer aon dee en hij besloot z'n rede mee deez' idee: "In de eerstvolgende raodsvergadering zal ik et veurstel doen om den Heuvel om te doopen in Poelsplein" - en daorop gaaf den bankier 'n rondje dè klonk as 'n klok en toen begossen al de heeren rondjes te geven, die nog harder klonken as de klok, die in den Gouwen Os de uren sloeg. En et waar al ver over middernaacht, toen et gezelschap opstond, zoo goed as et kos, en naor huis probeerde te komen, zoo goed as et kos - en ze waren zoo lollig, dè ze onderwegen as schoolkender "bumke-verwisselen" speulden, zoo goed as et kos dan aaltij, want ze zagen mekaar wel 'ns veur 'n bumke aon.
In den eerstvolgenden gementeraod wier nie alleen besloten om den Heuvel om te doopen toe "Poelsplein", mar ook om zo gaaw meugelijk te begiene mee 't pleintje te laoten plaveien mee marmerstukskes deur 'n Italiaansche firma uit de stad, en ook om er een staandbild op te richten van den grooten inwoner van Baozel, den beroemden bankier Poels uit Nijmegen. En op 't voetstuk moes gebeiteld worren: "Dankbaar Bazel aan z'n grooten zoon Poels". 't Moes 'n voetstuk worren van zaandsteen mee 'n buste van Poels erop in wit marmer. Mar den ontvanger ha bezwaoren tegen 'n buste: "Alleen mar 'ne kop mee schouwers is nie echt! Héél den mensch moet op 't voetstuk van kop toe teen! Geen half werk!" Mar den burger bleef bij de buste en 'nen bildhouwer in Den Bosch kreeg de opdracht om de buste te beitele. Ondertusschen wier 't pleintje geplaveid en 't zaag er uit as 'n vel wit papier in den modder. Er wieren al volop veurbereidselen gemaokt veur de onthulling, er wier 'n program in elkaar gezet en den burgemeester oefende iederen dag op zulder z'n eigen in om de onthullingsrede goed er aaf te brengen.
Mar as 'nen dondersteen uit de blauwe locht kwaam de tijding in dè venijnige krantje van 't naburige dörp, 't Dagblad van Langendijk, dè bankier Poels in Nijmegen op de flesch waar en dè onder aandere Sophia N.N. te Bazel daormee al d'r geld kwijt waar... Baozel zaat weer te kijken mee 't staandbild, ze kossen et dure plaveisel zelf bekostigen en gelukkig waar de buste nog nie aaf en er kos nog aaltij iemand aanders uit gebildhouwen worre...
DEN DUNNE
Den Heuvel waar dus schoon bekleed mee steentjes, en midden erop stond et kaole voetstuk, waorop een of aandere Baozelsche beroemdhei moes komen staon! Afijn, 't voetstuk stond op et pleintje en 't pleintje waar klaor om den grooten man te ontvangen, en - komt tijd komt raod - de baozen van Baozel baozelden nie veul over dieën grooten man, vaast ervan overtuigd, dè-t-ie bij gelegenheid wel op et voetstuk zu springen! As gementeraodslejen langs et voetstuk kwamen, dan keken ze wel wè betutterd en schudden d'ren kop. Want al verschaaiene keeren waar heel et geval bespot en dieën spot waar natuurlijk op den gementeraod bedoeld.
Harrie van den appeteker, den secretaris van de beruchte, stiekeme lummelclub, ha-g-et heele geval natuurlijk weer in et Dagblad van Langendijk laoten zetten en den riddacteur ha-g-et natuurlijk bijgewerkt en aongevuld om Baozel nog 'ns lekker over den hekel te haolen - en zoo lazen ze dan et volgende artikel:
Het standbeeld van Bazel
In Bazel staat een standbeeld. Als de eenzame wandelaar het dorpje binnenkomt, wordt hij aangenaam verrast door een opvallend helder geplaveid pleintje, dat hij in die omgeving allerminst zou verwachten en midden op dat merkwaardige pleintje, dat eertijds den wijdschen naam van "Heuvel" droeg, hoewel er niets heuvelachtigs valt te ontdekken, en dat later toevallig omgedoopt werd in "Poelsplein" totdat het onlangs weer in z'n oude leugennaam is teruggevallen, midden op dat zeer merkwaardige pleintje verheft zich een nog veel merkwaardiger standbeeld, dat wel ter dege pleit voor de originaliteit van de gemeenteraad dier plaats. Want het standbeeld stelt niets of niemand voor en is waarschijnlijk bedoeld als een zeer geestige hulde aan een of andere onbekende grootheid, die Bazel rijk is. Het voorstel moge daarom gedaan worden om in het voetstuk te laten beitelen: "Aan den onbekende grootheid van Bazel".
Uit goede bron vernamen wij, dat het oorspronkelijke plan was om een groote zoon van Bazel op dat voetstuk te plaatsen, maar dat die groote zoon niet groot genoeg bleek om op zulk een verhevenheid ten toon gesteld te worden... We kunnen het dorp misschien den volgenden goede raad geven: zet er een mannelijke figuur op, in brons gegoten of uit marmer gehouwen, en zet op et voetstuk de woorden: "De Bazelaar, die het buskruit niet heeft uitgevonden".
Dè stond 's Zaoterdags in dieën kraant! En 's Zondags daorop nao 't Lof, toen 't donker begos te worre, wier "Teuntje den gek" deur lui van de lummelclub getrekteerd op 'n paor pötjes bier as ie mee z'n trekharmonika op 't voetstuk liekes durfde gaon staon te doedele... Teuntje dee-g-et! En Teuntje speulde verschaaiene möpkes van-op et hoog voetstuk tot groot plezier van de lummelclub-lejen, die er in 'nen kring omhenen stonden te grinniken van de lol - totdè den politieagent aon kwaam zetten om 'n end te maoken aon 't schandaol.
"Heeren," zee den burger in de eerstvolgende raadsvergadering, "zóó kan et niet langer! Op een of andere manier moet er een oplossing komen. Heeft iemand een voorstel?" Den aawen appeteker stond op en trok 'nen kraant uit z'ne zak, poetste z'nen bril, schraapte z'n keel en wo al begienen te lezen, mar den burgemeester onderbrak 'm: "Steekt dieë krant van Langendijk maar in uw zak, mijnheer De Jong." "Pardon, heb ik het woord? Ik heb nog niets gezegd!" "Spreek!" "Ik ben niet van plan om een of ander dom artikel voor te lezen. Ik ben er vast van overtuigd, dat we hier in Bazel te weinig voor de wetenschap doen..." "Hij begient voor de zooveelste keer over de bibliotheek, die er tóch nie komt." "Mag ik u vriendelijk verzoeken mij niet te onderbreken, we zijn hier niet met een troepje kinderen op een speelplaats, maar met mannen, die een ernstig woord te zeggen hebben en waarnaar ernstige mannen dan ook ernstig luisteren!" "Nie zoo kletsen! Kort!" "Stilte!" "Om kort te zijn: ik lees een bericht voor: Privaatdocent dokter Hamers is benoemd tot buitengewoon hoogleeraar in de botaniek aan de Hoogeschool van Wageningen. De geleerde heeft bijzondere studies gemaakt van de mossen en heeft al verschillende wetenschappelijke werken geschreven. De hoogleeraar is Brabander van geboorte, geboren in Bazel. Moge de hoogleeraar nog vele jaren vruchtbaar arbeiden."
"Is dè den jongen van Tieske Haomers, die den toog aon hee gehad?" "Die is 't! In plaats van geestelijke is hij een geleerde geworren van groot formaat en ik vind, dat Bazel zijn grooten zoon dient te eeren." "Wè veur 'n vak hee-t-ie dan eigenlijk?" "Botaniek! Speciaal de studies van de mossen!" "Mossen? Mosselen misschien! Wè zijn dè, mossen?" "Dat zijn de kleine plantjes, die zich vooral ontwikkelen op de schors van boomen etcetera." "Wè moet ie daormee? Moet ie daorop studeeren? Ik snap er de ballen nie van." "Geen onderwerp is te nietig voor de wetenschap." "Ik hè niks tegen de wetenschap, ik wil alleen mar zegge, dè mos toch mar mos is! En wilde gij den zoon van Tieske Haomers op 't staandbild zetten veur dè mos?" "Van 'n staandbild heb ik nog geen woord gesproken, heeren, ik ben alleen van meening, dat we onzen geleerden medeburger eens moeten uitnoodigen om in ons dorp, zijn geboorteplaats, een lezing te komen geven!" De burgemeester stemde bij en de rest knikte toe, en zoo wier dokter Hamers uitgenoodigd om in Baozel een lezing te komen geven over zijn stof: de mossen. De professor beloofde dan en dan te komen.
Dè de zoon van Tieske Haomers bezunders veur mossen vuulde, kwaam veur 'n groot deel hiervandaon: dè-t-ie geboren waar in 'n aaw boerensteeke, dè van onderen toe boven vol mos zaat, en verder omdè-t-ie zoo'n klein, dreug piepstemmeke ha, dè-t-ie veur iets groots en kolossaols nie kos vuule, hij moes z'n liefhebberij van eiges zuuken in het kleine. En in die liefhebberij vergaat ie et vrijen totaol... Ge zud zeggen, hoe is 't meugelijk, dè zoo'n vuil mos iemand zóó'n liefhebberij kan bezörge!
In Baozel waar de mosgeleerde toe naa toe 'n onbekende grootheid geweest, mar, zooas al dikzat gezeed is, Baozel hee-g-et hoog in den kop en toen ie eene keer boven was gekomen as geleerde van naom, waren alle Baozeleers trots op 'm en wier ie aon alle kanten opgehemeld en gevierd. Lena, de dochter van den burgemeester en nogal dichterlijk van aard, schreef 'n gedicht in den Bode van Baozel, dè zóó begos:
Welkom, Bazels hooggeleerde zoon,
die in de wetenschap der mossen,
van uwen ijver 't wel verdiende loon
mocht plukken als bij volle trossen,
de titels, die gij fier moogt dragen,
tot eer van al uw vriend' en magen.
"'t Is grof," zee Rosa Stokkermans, toen ze 't gedicht laas, "ze kent den geleerde van huid noch start en spreekt 'm zoo maar publiek in de kraant aon mee 'gij'!" Rosa daocht er nie aon, dè dichters die vrijheid meuge neme, en veur de rest ha ze volop gelijk dè ze zjaloers was, want zij, Rosa, waar nog effengoed 'n ongetrouwd meiske as Lena, en zeker zoo knap ook!
Nou, den plaantendokter kwaam dan, en wier plechtig afgehaold van de bushalte en heel Baozel loerde van aachter de gordijntjes of ha toevallig boodschappen te doen. En hij maokte 'nen buitengewoon geleerden indruk, dè wil zeggen: erg dreug en geleerd en verstrooid. 't Hanglintje van z'nen jas staak 'nen vinger lang boven z'nen kraag uit, net of ie, ik bedoel den dokter, onderwege in de bus mee dè lintje aon 'n kapstok ha gehangen. En hij was zoo mager as 'n panlat, jè, ge kost haost nie geleuve, dè-t-er 'n lijf zaat in dè pak. Hij ha natuurlijk z'n tasch en z'n perreplu in de bus laote ligge en de chauffeur moes 'm naoroepen: "Tasch en paraplu van u, mijnheer?" "O, ja, ja, dat is waar, mijn tasch en mijn paraplu!" "Echte geleerde", fluisterde den appeteker den burgemeester in 't oor en ze stapten dan kalm en deftig, mee den geleerde in 't midden, deur de straote naor 't café den Gouwen Os, waor de lezing in de zaol gehaawen wier. De zaol waar natuurlijk stampvol, veural mee dames, en toen ie naor veure kwaam, zagen ze al daolijk, dè't 'nen grooten geleerde waar, want de beroemdhei laag in z'nen dikken bril en z'n diepe oogen en z'n bleek gezicht te lezen.
En de dokter begos te piepe: "Mijne heeren - eh, ik bedoel, mijne dames - ja, eh, dames en heeren. Over de morphologie der mossen in enkele uren tijds het voornaamste te zeggen is een onmogelijkheid, zoodat ik mij zal beperken om het allervoornaamste te zeggen over de Musci frondosi, bijvoorbeeld over de Marchantia polymorpha en de Polytrichum commune." Hij ha z'nen eersten zin nog mar amper goed en wel uit, of er zaat er al eene te snörken, asof ze 'nen balk van den zulder aon et deurzaogen waren. Mar den dokter heurde niks en laas mar deur op een en denzelfden toon en gooide 't eene geleerde woord over 't aander en ze zaten in de zaol zoo bar te gaopen, dè't mar goed waar, dè den dokter niet opkeek uit z'n schrift, aanders waar ie ook nog begonnen! Toen 't veurbij waar, wier d'r uitbundig in de haande geklapt, zóó blij waren ze allemaol dè 't afgeloopen waar...
En in de eerstvolgende gemeenteraodszitting gooide den appeteker op et woord om dokter Haomers 'n staandbild te geven. "En dan ammaol mos eromheen op 't pleintje laote groeien", stelde 'n boer veur. Den burgemeester naam 't zaakje in haanden en de plannen waren al goed weg om eindelijk 'ns werkelijkheid te worren: Dokter Hamers krijgt 'n staandbild in Baozel! De aawe buuste wier wir bijgekapt en dezen keer gong dè goed, omdè den dokter zoo klein en schraol waar en 't model van den dikken bankier Poels ha dus ruimte zat. Er kossen er desnoods wel twéé uitgehouwen worren, zee den beeldhouwer! En ie begos vlijtig te hakken en te bikkelen aon den blok. Den dag van de onthulling waar al bepaold en heel Baozel waar blij, dè-t-er eindelijk 'ns iets zu komen van d'r staandbild, toen er ineens 'n bericht in een van de groote kraante te lezen stond, dè Professor Dr. Hamers z'n boek over de mossen grootendeels had overgeschreven naar 't werk van den Franschen geleerde Renault - en dat hij afgezet werd als leeraar aan de hoogeschool. Den beeldhouwer moes weer ophaawen mee bikkeren en Baozel kreeg z'n staandbild nogal nie.
DE KLEINE
Mee den langen en den dikken en den dunne waar 't misgeloopen en naa vielen de Baozeleers in d'r leste meugelijkhei: ze probeerden et mee 'ne kleine grootighei. En die laag dan ook méér in de lijn van Baozel, want de Baozeleers zijn over 't algemeen klein van postuur. Dè klein postuur is 'n feit, al zu geenen eenen Baozeleer dè feit ook toegeven - en zoo gao-g-et mee de waorheid dikkels: er is geen plaats veur d'r in de herberg! Overigens - eerlijk is eerlijk, en onzin is onzin - klein te zijn is toch geen schaand, want in de kleinste glaoskes zitten de lekkerste dröpkes!
En dezen keer waar et nie den gemeenteraod, die de beroemdheid ontdekte mar niemand aanders as... juffrouw Jaanse! Juffrouw Jaanse, de vrome vrouw, ha natuurlijk 'n bezunder scherp oog veur et uitverkorene. Ze waar nie alleen zélf heel vroom - dè stond natuurlijk veurop - mar ze kos de vroomheid van aanderen om zoo te zeggen ruuke! En nie alleen ruuke waor ze is, maar ze kos de deugd aon ruuke kome, waor ze nog nie waar! Al jaoren lang onder de vacanties ha ze in de kerk mee bizundere belangstelling gekeken naor den seminarist Fraans Pulskens. "Hij wordt iets bizonders," zee ze dikkels, "ik zie iets groots in dè mènneke, zoo klein as 't is - 't hee bizundere oogen (Fraanske ha de gewoonte om mee z'n eugskes te knipperen!) en et zu me niks verwonderen as ie laoter nog 'ns 'n nuuwe orde stichtte."
Laoter kwaam juffrouw Jaanse wel weer in twijfels, want tegen den tijd dè Fraanske den toog aon kreeg, wier ie wè werelds gezind, ha 'n schaai midden over z'nen schedel en zwaaide zoo lichtzinnig mee z'n waandelstökske asof ie aon iets heel aanders daocht as aon 'n orde stichten. En ie rook zelfs naor odeklonje, ze kos et goed ruuke, want de familie Pulskens zaat in de bank véúr juffrouw Jaanse, en juffrouw Jaanse was er van overtuigd, dè de ware deugd nie naor odeklonje rook, mar eer naor wierook of zo iets - mar ze wanhoopte toch nog nie. Et schijnt, zoo redeneerde ze, dè-t-ie op den oogenblik 'n bietje verward is in de strikken van de wereld, maar we zullen hopen, en veural veul bidden, dè dieën gevaorlijken tijd weer veurbij gao. St. Augustinus hee-g-et ommers nog veul erger verpeuterd en is nog wel bisschop geworren! En in alle geval ha Fraanske toch aaltij nog 'n vroom gezicht, 'n tikske scheef, en hij knipperde nog aaltij zoo vroom mee z'n eugskes, en zoodoende ha de juffrouw aaltij nog hoop, dè d'r veurgevoel waorheid zu worren en er eens nog 'ns iets groots zu groeien uit Fraanske Pulskens...
Daor waren al jaoren over hene gegaon en Fraanske waar intusschen al priester gewejen en kapelaon geworren en al daocht ie nog nie aon groote dinger as ordestichten en zukke dinger meer, hij waar toch in ieder geval 'ne kapelaon die-t-er goed ingong bij de meensche waor ie stond, hij waar buitengewoon vriendelijk en beleefd, kos heel ernstig en indrukwekkend preeken, en waar in den omgang buitengewoon opgewekt en grappig. "Gelukkige moeder," zee juffrouw Jaanse dikkels tegen vrouw Pulskens as ze saomen uit de kerk kwamen en over het kerkpad kuierden, allebaai mee den kerkboek in de haand op den buik, "gelukkige moeder dè ge zoo'nen zoon hebt, 'nen priesterzoon en 'nen lieveling bij God en bij de menschen. 't Zu me niks verwonderen, vrouw Pulskens, as daor nog 'ns iets bizunders uit groeit. Ik veur mijn heb er aaltij iets groots in gezien!"
't Duurde nie lang, of Baozel wier opmerkzaom gemaokt op 't klein kapelaontje Pulskens, want er liepen geruchte, dè-t-ie verheven zu worren. De geruchte moessen van 't koffiekraanske zijn gekome en daor waar werkelijk waor iets in die richting gezeed. "Wie ha dè van Fraanske Pulskens gedaocht," zee de vrouw van den aawen appeteker, "ze zeggen dè-t-ie buitengewoon gezien is in Bemelen en dè-t-ie kaans lopt binnenkort 'n hooge benoeming te krijge." "Ik heb geheurd," zee de vrouw van den burgemeester, "dè-t-ie geregeld krispendeert mee ministers en aander heel hooge heeren in Den Haag en Amsterdam." En 't kwaam uit! Nog geen week laoter koste lezen in den Bode van Baozel:
Een zoon van onze plaats, de eerwaarde heer Franciscus Pulskens, is onlangs benoemd tot Hoofdaalmoezenier van het Nederlandsche leger. In dit gewichtige ambt zal genoemde heer zeer zeker al zijn capaciteiten eerst ten volle kunnen ontplooien. Het is heel zeker een slag voor de parochie, die hij moet verlaten, maar voor ons is het een eer en wij roepen hem toe: nog vele jaren!
Er wier in Baozel daogen lang over niks aanders gepraot as over de nuuwe ster van Baozel! "Die krijgt nog 'n bende medollies op z'n vistje hangen, moete mar 'ns kijken!" "Ik hè geheurd, dè de minister 'm op z'n schouwers hee geklopt en gezeed hee: Gij bent m'ne man!" "Hij mot mar 'ns gauw naor Baozel komen dan zullen we'm feestelijk ontvangen, mee 'n fakkeloptocht of zooiets." En den burgemeester vroeg al stillekes aon den appeteker: "Is dè niks veur ons staandbild, appeteker?" "'k Heb er al aon gedaocht, mar we motten nog efkes waochten, misschient wordt ie nog wel Monseigneur of Kardinaal, of zoo iets, want zoo'n mannen klimmen gemenlijk nogal vlug omhoog. Mar 't is nie kwaod om den beeldhouwer in vertrouwen in te leien en alvast te bespreke of Fraanske z'ne kop nog uit 't marmer gehaold kan worre." Terwijl den burgemeester bij den beeldhouwer stond te smoezelen, viel 'n aflevering van 't Dagblad van Langendijk in de bus van den appeteker en daor stond te lezen:
Vorige week bracht onze geachte collega, de Bode van Bazel, een bericht, dat groote opwinding veroorzaakte in genoemde plaats. Een zoon van die plaats, kapelaan Pulskens, zou benoemd zijn tot Hoofdaalmoezenier van het Nederlandsche leger! Wij houden genoemden heer kapelaan beslist voor bekwaam om die verheven post te bekleeden, maar moeten tot onze niet geringe spijt constateeren, dat het bericht wel op 'n vergissing moet berusten daar tot aalmoezenier - zooals wij, gelijk immer, uit zeer betrouwbare bron vernamen - benoemd is een zekere heer kapelaan J. Neefkens. Onze collega, de Bode van Bazel, zal zich waarschijnlijk willen verontschuldigen met vergissing naar aanleiding van naam-overeenkomst tusschen de naam "Pulskens" en "Neefkens" - let maar 'ns op de uitgang "kens" die "klein" beteekent. En ook "Puls" en "Neef" hebben beslist samenhang, wij zijn alleen zeer benieuwd hoe de Bode van Bazel de samenhang zal vinden en duidelijk zal maken! Wij vinden het wel zeer jammer voor Bazel, dat het maar niet wil gelukken om 'n grootheid te krijgen op het voetstuk, dat 't Heuvelpleintje reeds geruimen tijd ontsiert.
Dè bericht sloeg in as 'nen bom! Baozel wier d'r stil aaf! En in den aovond troepte de lummelclub saomen onder voorzitterschap van Harrie van den appeteker en er wier besloten om "den steen des aanstoots" op te ruimen. En ze gongen mee z'n ammaolen naor het voetstuk, dieën zwaoren blok graniet, en ze kaantelden 't ding in den donkeren en in de regen den Heuvel aaf en den diepen sloot in, die er et dichtste bij laag. En stiekum was heel den gemeenteraod blij mee die opruiming en vuulde 't feit as 'nen steen van der hart geschoven. Naa hoefden ze tenminste geen haost meer te hebben om 'n Baozelsche beroemdheid op te zuuken en op 't voetstuk te verheffen.
"'n Staandbild in Baozel" verscheen in 4 afleveringen in de Nieuwe Tilburgsche Courant op:
- zaterdag 20 mei 1939
- woensdag 31 mei 1939
- maandag 12 juni 1939
- zaterdag 17 juni 1939