PRINT DEZE PAGINA

Het Woordenboek van de Tilburgse Taal wordt mede mogelijk gemaakt door

Bijlage

pesjonkele

samengesteld door Ed Schilders - 2011-05-24

aangevuld door Ed Schilders - 2013-03-30 (afbeeldingen uit Tilburgse kranten)

► pesjonkele

‘Op 't lest meugde nog gerust wè rond besjonkele um te blieke of t'r nog harteliks lee.’

Met noot (van Cor Swanenberg): besjonkele, (ook pesjonkele), het behalen van de aflaat van Portiuncula (op 1 en 2 nov.) Het behalen ging gepaard met het telkens opnieuw in- en uitgaan van de kerk. Hier betekent het ‘rondlopen’.

pesjonkele ww […] het behalen van de Portiuncula-aflaat behoorde vanouds bij het kerkbezoek op 1 en 2 november. Er waren voorgeschreven gebeden verbonden aan dit kerkbezoek. Om veel te behalen ging men meerdere malen de kerk in en uit.

Wè men nog goewd is bègebleve Jan, dè is 't pesjonkele op Allerziele. Wè hebbe we toen toch die kerrek in en uit gerend um 'ne volle aflaot te verdiene vur alle zieltjes int vagevuur. Nou hurde noit iets mer zegge over unne volle aflaot.

Pesjonkele De meeste lezers van de Kroniek weten ongetwijfeld nog wat pesjonkele (uitgesproken:

pusjonkullu) is. Met Allerzielen toog men naar de kerk om voor de zielen in het vagevuur een volle aflaat te verdienen. Men bad daartoe vijf Weesgegroeten, vijf Onze-Vaders en vijf Eer aan-Onze-Vaders. Dan haastte men zich de kerk uit en weer in en begonnen de gebeden weer van voor af aan. Iedere keer als men de kerk verliet vloog er een zieltje van het vagevuur naar de hemel. Ik heb er tijdens mijn jeugd nog heel wat de hemel ingeschopt.

Waar komt nu het woord pesjonkele vandaan? De oorsprong van dit woord moeten we zoeken bij de naam van een kapel bij Assisi in Italië. Franciscus van Assisi noemde deze kapel, die hem door de benedictijnen ten geschenke werd gegeven, Portiuncula. Dit betekent deeltje

in het Latijn. In de zeventiende eeuw werd er de basiliek Santa Maria degli Angeli omheengebouwd. Sinds de veertiende eeuw kon hier éénmaal per jaar de Portiuncula-aflaat worden verdiend en wel op de inwijdingsdag twee augustus. Later kon dat in alle Franciscaanse kerken en tenslotte in alle parochiekerken. Uiteindelijk werd dit gebruik verplaatst naar Allerzielen, de jaarlijkse herdenking van alle overledenen op twee november.

De Portiuncula-aflaat verdienen noemde men portiuncullen, wat weer veranderde in pesjonkele.

pesjonkelen ww, van (Lat portiuncula, klein akkertje). Het verdienen van een volle aflaat bij elk kerkbezoek met gebed.

"Pesjonkelen" bestond op Allerzielendag uit: De kerk binnengaan, de voorgeschreven gebeden zeggen, naar buiten lopen en weer terug de kerk ingaan. Ieder kerkbezoek plus gebeden gaf een volle aflaat voor een ziel in het vagevuur. "Awwir (alweer) 'n zieltje verlost".

De portiuncula aflaat is ontstaan in 1208 in Assisi, Italië. St Franciscus herstelde een Mariakapel net buiten Assisi gelegen op een klein akkertje. De Paus verleende het voorrecht, dat iedereen bij ieder bezoek aan de kapel een volle aflaat kon verdienen. Later hebben alle parochiekerken dit voorrecht gekregen op de dag van Allerzielen.

pesjonkele (<Portiuncula (lett. "klein deel"), een kapelletje van St. Franciscus van Assisi (1181-1226), tegen een grote basiliek aangebouwd. Vanaf de 14de e. kon men daar een

Portiuncula-aflaat, een volle aflaat, verdienen; onoverg. zw. ww., een aflaat voor de zieltjes in het vagevuur verdienen door het bidden van weesgegroetjes en onzevaders; na elke aflaat moest men even de kerk uit en een rondje om de kerk lopen, alvorens aan de volgende aflaat te beginnen.

Wèllie dinne nog pesjónkele vur de aflaote.

Wij deden nog 'pesjonkelen' voor de aflaten.

Het behalen van de aflaat van Portiuncula (via kerkbezoek op 1 en 2 november); na een aantal gebeden ging men de kerk uit en opnieuw binnen.

Café in café uit dat was pesjonkelen of de kruisweg doen. Unne Tilburger smaokt de snevel beter dan den heiligen ollie...

Gooik Wb. omschrijft portiunculen (persjoenkel'n, pisjoenkel'n) als 'strompelen, moeizaam

gaan' (zie ook het lemma MANKEN)en zegt dat het woord verband houdt met de aflaat van Portiuncula ('met Allerheiligen een volle aflaat verdienen door driemaal de kerk en het kerkhof te bezoeken'). Spiertz (1998) zegt op p. 199 s.v. Portiuncula-aflaat: "Een volle aflaat die verdiend kon worden door een bezoek op drie augustus aan de Portiuncula, de kleine Mariakapel, die in 1208 door de H. Franciscus was hersteld. Deze lag aan de rand van Assisi. In de zeventiende eeuw is er een barokke kerk omheen gebouwd. Later is het verdienen van

deze aflaat op deze dag uitgebreid tot alle kerken van minderbroeders en alle parochie kerken". VD noemt s.v. portiuncula-aflaat de datums 1 en 2 augustus. Mandos (1997) geeft s.v. potiunculen bij de uitdrukking ’t lijkt wel pesjonkelen de toelichting: "Commentaar

als iemand bedrijvig heen en weer loopt, zodat het een ander irriteert en zenuwachtig maakt. (Portiunculen is oorspronkelijk in de kerk zesmaal het onzevader en weesgegroet en het ere zij den vader bidden; naar buiten gaan; terug de kerk in en dit telkens herhalen. Men kon hier aflaten mee verdienen voor overledenen". In Gemert is de datum volgens redacteur Vos 1 november (Allerheiligen) en gebeurt het volgens de beschrijving van Mandos (1997). Misschien is er verband tussen sjunkelen en portiunculen of strunkelen.

Besjònkele ww. aflaat verdienen. Komt van het Latijn: Portiuncula. Op Allerzielen (2 nov.) kon men een volle aflaat verdienen voor de gelovige zielen bij ieder nieuw kerkbezoek. Door de kerk voortdurend in en uit te gaan verdiende men dus telkens opnieuw een volle aflaat. Dat in- en uit- gaan noemde men besjönkele. Kinderen maakten er een sport van wie het meest besjonkeld had.

Tilburgsche Courant - 28-7-1889

Tilburgsche Courant - 9-8-1891

Tilburgsche Courant - 2-8-1900

Tilburgsche Courant 20-7-1909

P O R T I O N K E L E N w., o. — In en uit de kerk gaan en daar telkens bidden om den aflaat van Portiuncula te verdienen.

P A T J O N K E L E N , patjonkelde, gepatjonkeld.

= Portiunculen, de kerke of de kerken bezoeken, en herbezoeken, om den aflaat van Portiuncula te verdienen. — „Moeder is naar Brugge gaan patjonkelen." Geh. Beernem.

persjonkelen (<Portiuncula-kerk te Assisi) - een aflaat verdienen.

porsionkelen (B, W, ZO), persjonkelen (ZV), pasjonkelen (ZV), petjonkelen (E), petsonkelen (G), ww.: de portiuncula-aflaat verdienen (door bij elk kerkbezoek zes onzevaders,

weesgegroetjes en Glorie zij de Vader te bidden). Ook zn. passonkele (L). Deze aflaat kon op 2 augustus verdiend worden, oorspr. in een franciscaanse kerk. In West-Vlaanderen, ZV en blijkbaar ook in Beveren-Waas (Cools) evenwel werd de aflaat op Allerzielen verdiend, waarmee een zieltje uit het vagevuur gered kon worden. 1665 portioncle, 1797 't was er

pesonkel in stilte, Gent (LC). Naar de Portiunculakapel in Assisi. Lat. portiuncula 'deeltje', dim. van portio.

* P E T S O N K E L . o. Portiuncula, naam van een stukje gronds, waarop de kerk van Maria der Engelen staat, die dan ook heet : de kerk van Portiuncula. Volkskunde 136 (1906). z petsonkelen. (1797) 't was er Pesonkel in stilte, en d'intentie maekt het werk. Sysse-Panne, 6, 55. (1665) Portioncle. Pol. boeck, 8, 97.

* P E T S O N K E L E N . ww. 1. O p 2 Augustus de kerken bezoeken om den aflaat van Portiuncula te verdienen.

2. Petsankelen.

*persjonkelen persjoe.nkele: 1. een „toties quoties - aflaat" verdienen door in kerk of kapel te bidden voor een aflaat. Dit kan een onbeperkt aantal keren op dezelfde dag, nl. zo dikwijls als de daarvoor voorgeschreven werken worden verricht. Naar de Portiuncula-kerk te Assisi, waar op 2 augustus de Portiuncula-aflaat kan worden verdiend (z. Theologisch Woordenboek,

3e deel, Romen & zonen, Roermond, Maaseik): C.V. portionkelen; persjoe.nkele, om ach ouë.re doe.nkele (rijmpje) 2. ijsberen, in- en uitlopen: zèè j'an 't ~ ? (iron.).